Reformist sultan II. Mahmut ile başlayan Osmanlı’da yenilik dönemi hemen sonrasında tahta çıkan oğlu Abdülmecid ile devam ediyordu. 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı ve 1856’daki Islahat Fermanı da bunları kanıtlar nitelikte. Bu iki ferman aynı zamanda “Hasta Adam”ı batıya yaklaştırarak ayağa kaldırma çabaları ile birlikte ülkedeki azınlıkların haklarının genişletilmesinin birer simgesi.
İşte Haliç’in Fener sırtlarında, bugün bazılarının Fener Rum Patrikhanesi zannettiği, bazılarının ise varlığından bile haberdar olmadığı, kaleyi andıran muazzam yapı, dolaylı olarak da olsa Osmanlı’daki yenilik çalışmalarının bir sonucu olmuş. Her ne kadar okulun tarihi 1454’e kadar dayansa da, bu yapı Fener Rum Lisesi 1881-1883 yılları arasında, kale mimarisini çok seven, hatta öncesinde de dönemin İngiltere Büyükelçisi Henry Bulwer adına Yassıada’da kale benzeri yapılar inşa eden Konstantin Dimadis mimarlığında inşa edilmiş.
19. yüzyılda Avrupa’da popüler hale gelen eklektik şato mimarisini İstanbul’a uygulayan Dimadis, Haliç’e hakim konumdaki bu gösterişli eserinde, belki de mezun olduğu okulun daimi bir binasının bir türlü olamamasının acısını çıkarmış. Zira okul, 19. yüzyılın başlarında bir dönem Kuruçeşme’de Mavrokordatos Konağı’nda, daha sonra da Hacı Hanannon Evi’nde eğitime devam etmiş. Mekteb-i Kebir 1883’te okul inşasının tamamlanmasıyla beraber bugünkü binasına taşınmış.
Marsilya’dan özel olarak getirtilen ateş tuğlalar binanın temel yapısını oluşturuyor. Tuğlanın yoğun olarak kullanılması halk arasında okulun Kırmızı Mektep olarak da anılmasına neden olmuş. Ateş tuğlaların Marsilya’dan İstanbul’a kadar getirilmesinde en büyük pay dönemin ünlü bankerlerinden Yorgo Zarifi’nin. 19. yüzyıl sonlarında Osmanlı’nın içerisinde bulunduğu ekonomik sıkıntılara paralel olarak maddi zorluklar çeken azınlık kurumuna en büyük desteği veren Zarifi, aynı zamanda daha önceki yıllarda Marsilya’da kurduğu ticari ilişkiler ile yapı malzemesi akışının hızlanmasında rol alan kişi olarak biliniyor.
Haliç’e hakim küçük bir bahçesi ve simetrik iki merdivenli, son derece hoş bir girişi bulunan okul, bodrum, zemin ve zemin üstünde iki katı ile toplamda dört katlı bir binaya ve bunun yanında iki katlı bir kuleye sahip. Heybetli görüntüsünün aksine sınıflar, amfiler, salonlar ve laboratuvarlar nispeten dar yapıda. Mimari planında toplamda 11 sınıf, laboratuvar, laboratuvar amfi, kimya ve biyoloji salonları bulunan okulun kulesinin arka kısmında ise mimar Dimadis’in imzası bulunuyor. İnşa edildiği dönemde erkek lisesi olarak eğitime başlayan fakat sonrasında yakınında bulunan Yuvakimyon Kız Lisesi’nin öğrenci azlığından kapatılmasıyla karma eğitime geçen okulun son dönemlerde pek öğrencisi kalmamış. Her dönem öğrenci sayıları farklılık gösterse de Kırmızı Mektep son yıllarda ortalama 40 öğrenciyle eğitimini devam ettirmeye çalışıyor.
Osmanlı Devleti’ne birçok devlet adamı yetiştirmiş Kırmızı Mektep, her ne kadar eski ihtişamlı günlerinden uzak olsa da bugün halen Haliç’in hiç şüphesiz en önemli yapılarının başında geliyor. 19. yüzyıl mimarisinin en güzel şekilde yansıtan yapı, Haliç’in en önemli semtlerinden biri olan Fener’e heybetiyle adeta koruyuculuk ediyor.
KAYNAKÇA
Koçu, R, E.,(1944), “Fener Rum Erkek Lisesi”, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 10, s: 5641, İstanbul.
Karslı, Ö., (2006), İstanbul’da Rum Liseleri ve Ioakimion Rum Kız Lisesi Restorasyon Projesi, Yüksek lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
Ülke, R., (1957), İstanbul Anıtları/ Ayvansaray, Balat ve Fener Semtlerinde Anıtlar, Yeni Matbaa, s:18-19, İstanbul.
Makaleleri Alçıdan Altına: Buda Heykelinin İlginç Hikayesi Barmenlikten İmparatorluğa: Harry’s Bar’ın Sıra Dışı Hikayesi Tarihin Küllerinden Doğan Tanığı: Zeyrek Kilise Camii HALİÇ’İN KIZIL TACI: FENER RUM LİSESİ
kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir
Fatih Sultan Mehmet 1453’te İstanbul’u fethettikten sonra Bizanslı yönetici sınıfı ve tüccarları İstanbul’u terk ederek Ege adaları, İtalya ve Fransa´ya sığındı. Fatih Sultan Mehmet 1454´te, tüm İstanbullu Ortodoksları kente geri çağırarak Ortodokslar’ın kendi dillerinde eğitim yapabileceklerini, patrikhanelerini yeniden ihya edebilecekleri ve tüm ibadetlerinin eskiden olduğu gibi serbestçe yerine getirileceklerini bildirdi ve bir fermanla resmileştirdi.
OSMANLI GENİŞ OLANAK SUNDU
Patrikhane, o dönemde Fatih Camii´nin bulunduğu, On iki Havariler Manastırı´na yerleştirildi. Daha sonra Fethiye Kilisesi´ne nakledilen Patriklik makamı son olarak Fener´deki bugünkü yerine taşındı. Patrik Gennadios ile Fatih Sultan arasında yapılan anlaşma gereği 1454´te Fener sınırları içinde bir okul kuruldu. Yüzyıllar içinde adı, “Patrikhane Akademisi” ya da “Rum Mekteb-i Kebiri” olarak anılan bu eğitim kurumuna Osmanlı geniş olanaklar sağladı.
AĞIRLIKLIKLI OLARAK TEOLOJİK DERSİ VERİLDİ
Osmanlı İmparatorluğu’nun en yüksek mevkilerinde görev almış bulunan pek çok Fenerli Rum, baştercuman, Eflak ve Boğdan beyleri, patrik ve yüksek din görevlileri, bu okuldan yetişti. Osmanlı döneminde okulun müdürleri din görevlileri arasından seçilirdi. Okutulan dersler teolojik ağırlıklı, antik ve çağdaş felsefe, klasik filoloji ve edebiyattı. Okulun hocaları arasında da çok ünlü yazar ve araştırmacılar bulunuyordu. Bunlardan, baba ve oğul Zigomolar (1556-1580), Teofilos Koridaleus (1621-1639), Aleksandros Mavrokordatos (1663-1671), Avgenios Vulgaris (1760-1761) ve Konstantin Kumas, dünyaca ünlü isimlerdir.
Fener Rum Lisesi, 1861’de normal bir liseye dönüştü. Günümüze kadar ulaşan görkemli bina 1881´de Mimar Dimadis tarafından inşa edildi. 1903’te okulun bünyesine, ilkokul öğretmeni yetiştirmeye yönelik, klasik filoloji ve pedogoji eğitimi veren bölüm eklendi.
CUMHURİYET’TEN SONRA ADI DEĞİŞTİ
Haliç´in iki yakasında bulunan en görkemli yapılardan bir olan okul cumhuriyetten sonra Fener Rum Erkek Lisesi adını aldı. Okulun, hemen bitişiğinde, Tevkii Cafer Mektebi Sokak’ta bulanan bir binada ise kız öğrencilere eğitim veriliyordu. Okulların karma olmasından sonra kız öğrenciler de Fener Rum Erkek Lisesi binasına taşındı.
YAPI MALZEMELERİ MARSİLYA’DAN
Okulun bugünkü binası, Ondokuzuncu yüzyılın en önemli mimarlarından biri olan ve Fener Rum Erkek Lisesi mezunları arasında bulunan mimar Dimadis tarafından inşa edilmiş. Haliç´in her iki yakasındaki yapılar içinde Süleymaniye´den sonraki en büyük binası olan eserin yapı malzemelerinden çoğu Marsilya´dan getirilmiş. Avrupa´nın çeşitli ülkelerinde özellikle İtalya ve İspanya´da da şatolar yapan Dimadis, eseri beş sene içinde bitirmiş. Fener sırtlarındaki yüksek tepe üstüne inşa edilen eser, geniş ve yüksek cephesi, kırmızı ateş tuğlaları ve ortasındaki kubbeli kalın bir kulesiyle dikkatleri çekiyor. Büyüklüğünden dolayı sıkça, yapı olarak çok daha küçük olan, Fener Rum Patrikhanesi zannedilir. Kaynak: Fatih Kaymakamlığı
Gazete 1453
http://gazete1453.com.tr
KMG (Kurt Medya Grubu) yayını olan Gazete 1453, 4 Nisan 2011 tarihinden beri kültür&sanat, tanıtım, yerli ve yabacı turiste yönelik, yol gösteren ve yönlendiren İstanbul tarihi ve coğrafik güzellikleri içeren makalelerle İstanbul’un Ansiklopedisi olarak yayın hayatına devam etmektedir. Kurt Medya Grubu, 25 Temmuz 2008 tarihinde Dr. Hamit Kurt ve Şeref Kurt kardeşler tarafından İstanbul Üsküdar’da kurulmuş marka patentli bir yayın grubudur. KMG bünyesinde KMG Fikir Ajansı, Gazete 1453 ve Güncel Posta Gazetesi bulunmaktadır.
