Fiil Kök Ne Demek

Fiil kök nedir ve fiil kök olan kelimeler nasıl anlaşılır? Fiil köklerin özellikleri nelerdir, fiil kök örnekleri, örnek kelimeler, fiil kök hakkında bilgi.

Fiil Kök Nedir? Örnekler

İş, oluş, hareket bildiren köklerdir. Bu kökler “mek / mak” mastar ekini alabilirler. Fiil köklerinin sonuna konan kısa çizgi (-) “mak /mek” diye okunur.

“Yürüyorum” sözcüğünün kökü yürü – (yürümek) tir. Yürü sözcüğü yürümek şeklinde söylenebilir. O halde fiil köktür.

“Sordu” sözcüğünün kökü sor – (sormak) tır. Yani mek – mak mastar eki alabilir. O halde sor sözcüğü fiil köktür.

Bazı sözcükler hem fiil kökü hem de isim kökü olabilirler. Bu tür sözcüklerin isim veya fiil kökü olup olmadığını cümle içindeki anlamından çıkarırız.

Örnek:

Yoldan geçenleri izliyor. Buradaki yol kelimesi isim köktür.

Bahçedeki zararlı otları yolduk. Buradaki yol kelimesi (yolmak) fi,il köktür.

Fiil köklere örnekler:

Anlatıyor —– Kökü → anla
Sorular —- Kökü → sor
Gezinti —- Kökü → gez
Bozukluk —– Kökü → boz
Dalgın —– Kökü → dal
Buluş —- Kökü → bul
Kırık —- Kökü → kır
Saygılı — Kökü → say

Kök nedir?

Bir sözcüğün (bütün çekim ekleri ve yapım ekleri çıkarıldıktan sonra) anlamlı en küçük birimine kök denir. Bir sözcüğün kökünü bulmak demek o sözcüğü hecelerine ayırmak demek değildir.

Örnek:

» “kasaba” kelimesinin kökü — kasaba

» “görgüsüzlük” — gör-gü-süz-lük -> Kök: gör(mek)

“Telefon” sözcüğünün kökü “tel” değildir; çünkü “tel” ile “telefon” arasında anlamsal herhangi bir bağ bulunmamaktadır.

Türkçede 5 çeşit kök bulunmaktadır:

1) İsim kökü

Mastar eki olan “-mak/-mek” ekini alamayan köklerdir. Türkçedeki köklerin büyük bir çoğunluğu bu türdendir.

Örnek:

• ücretsiz — sözcüğün kökü “ücret” şeklindedir. ücret+mek olmadığı için “ücret” isim köküdür.
• sınıflar — sözcüğünün kökü “sınıf” şeklindedir. sınıf+mak olmadığı için “sınıf” isim köküdür.

2) Fiil Kökü

Mastar eki olan “-mak/mek” ekini alabilen köklerdir.

Örnek:

• yağmur — sözcüğün kökü “yağ-”
• yağ+mak— mastar ekini alabildiğine göre fiil köküdür.

3) Sesteş Kök

Örnek:

• I. Bence buradan hemen kaç.
• II. Kaçlira daha ödeyeceksin?

“kaç” sözcüğü I numaralı cümlede eylem anlamıyla kullanılmıştır. (Birinden ya da bir yerden uzaklaşmak anlamında)

“kaç” sözcüğü. II numaralı cümlede miktar belirlemek için kullanılan soru sözcüğü olarak kullanılmıştır. O hâlde I numaralı cümlede kaç sözcüğü fiil kökü; II numaralı cümlede ise isim köküdür.

Sesteş kökte verilen sözcükler arasında sesteşlik gereği herhangi bir anlam ilişkisinin bulunmaması temel şarttır.

4) Ortak Kök

Aralarında anlam ilişkisi bulunan ve hem isim kökü hem de fiil kökü olarak kullanılması mümkün olan sözcükler ortak kök olarak kabul edilir.

Örnek:

• I. Aramızdaki en sağlam duygu güvendi.
• II. Bu işte de bize güvendi.

I numaralı cümlede “güven” sözcüğü duygunun adı olarak kullanıldı. O hâlde isim köküdür.
II numaralı cümlede “güven” sözcüğü eylemin adı olarak kullanıldı. O hâlde fiil köküdür.
Görüldüğü üzere isim kökü ve fiil kökü olarak kullanılması mümkün ve aralarında da belirgin bir anlam ilişkisi mevcuttur.

5. Yansıma Kök

Yansıma sözcüklerden (pat, çat, küt, şır, hor, hız, zır, pır, fıs, tıs vs…) oluşan köklerdir.

Örnek:

• par-lı-yor
• zır-la-mış
• hor-la-dı

Ayrıca bakınız ⇒

Yapı (Şekil) Bilgisi:

KELİMELER

Kelime, manası veya gramer vazifesi bulunan ve tek başına kullanılan ses veya sesler topluluğudur.

ŞEKİL BİLGİSİ

Şekil yapısı bakımından kelimelerin bünyesinde kök ve ekler yer alır. Kök kelime bünyesinin esas morfemidir. Ekler ise köklere bağlı morfemlerdir. Bu sebeple ekler ses uyumları çerçevesinde köklere göre gerekli şekillere girerler. Dolayısıyla bir çok ekin birden fazla şekli vardır.

Kök bir kelimenin anlamı ve yapısı bozulmadan parçalanamayan şeklidir. Kökler anlamlı en küçük dil birlikleridir. Köklerin anlamları ses birliği ile nesne kavram ve hareket arasında önceden kabul edilmiş bulunan karşılıklı uygunluktan ibarettir. Kökler varlık, kavram ve hareketleri hiçbir zamana, mekana, şahsa, tarza bağlamadan tek tek ve yalın olarak ifade eden dil birlikleridir.

Kökler anlamları bakımından ikiye ayrılırlar. Varlık ve kavramları karşılayan köklere isim kökleri, hareketleri karşılayan köklere fiil kökleri denir. Nesneler kendi kendilerine var olan, varlıkları başka şeylere bağlı olmayan unsurlardır. Hareketler ise kendi kendilerine var olmayıp nesnelerden doğan, nesnelere bağlı bulunan unsurlardır. Bir hareket yalnız bir nesnenin değil, bir çok nesnenin hareketi olarak karşımıza çıkar. Bir nesne kapsamı içine yalnız kendisini, bir hareket ise kapsamı içine bir çok nesneyi alır. Buna bağlı olarak da isim kökü tek bir nesneyi, fiil kökü ise bir çok nesneler arasında ortak olan mücerret bir hareketi ifade eder. İsim kökleri tek başlarına kelime olarak kullanılabilirler. Fiil kökleri ise kullanılma sahasına tek başlarına çıkamazlar; mutlaka bir nesneye, şahsa, zamana, şekle bağlanarak kullanılırlar. Bu bağlanış fiil köklerine bir takım ekler getirilerek sağlanır. Yani fiil kökleri kelime köküdür, fakat kelime değildir. Bu sebeple fiil köklerini yazarken onların müstakil hüviyete sahip olmadıklarını bir işaretle (-)belirtmek gerekir: bil- , yap- , gel- ...

Kökler kendileri ile ilgili yakın nesne ve hareketler için genişletilip adeta yeni kökler meydana getirilir. Köklerden türeyen bu geniş köklere kelime gövdesi denir.

Eklemeli dillerde kök hep aynı kalır ve kökler daima eklerle genişletilip gövdeler haline getirilir. Yine bütün gramer fonksiyonları da yalnız ve yalnız eklerle ifade edilir.

Ek kelime yapısında görülen, tek başına anlamı olmayan ve kullanılmayan, ancak köklerle bitişmek suretiyle kullanılan ve mana ile ilgili bir vazife gören ses veya ses topluluklarıdır.

Türkçede yapım ve çekim ekleri olmak üzere iki türlü ek vardır:

A.   YAPIM EKLERİ

Köklerden, daha geniş kökler yani gövdeler yapan, yeni kelimeler türeten eklere yapım ekleri denir. Yapım ekleri eklendikleri kök veya gövdelerin anlamlarında değişiklik yaparlar. Yapım eki ile meydana getirilen bir kelime gövdesi, kendisinden türediği kök veya gövde ile uzak yakın bir ilgisi olmakla birlikte ondan ayrı ve yeni bir mana taşır.

Türkçede dört çeşit yapım eki vardır:

1.     İsimden isim yapma ekleri

İsimden isim yapma ekleri isim kök veya gövdelerinden isim yapan eklerdir. Başlıca isimden isim yapma ekleri şunlardır:

-lık / -lik, -luk / -lük

Başlıca fonksiyonları isimlarden yer, alet, topluluk, meslek isimleri, mücerreet isimler, nadiren sıfat olarak kullanılan isimler yapmaktır:

a.      ağaç-lık, kömür-lük, çöp-lük.

b.     göz-lük, ön-lük, diz-lik.

c.      genç-lik, Türk-lük.

d.     öğretmen-lik, vali-lik, müdür-lük.

e.      güzel-lik, iyi-lik, bağlı-lık.

f.       hediye-lik (eşya), ay-lık (yiyecek), gün-lük (iş).

- cı / -ci, - cu / -cü; - çı /- çi, - çu / - çü

Her türlü ismin sonuna gelerek meslek ve iş isimleri yapar:

av-cı, yol-cu, kitap-çı, simit-çi, gözlük-çü, oyun-cu.

- lı / - li, - lu /- lü

Esas fonksiyonu sıfat olarak kullanılan isimler yapmaktır. Her türlü isimden mevcut bulundurma, sahiplik, bağlılık ifade eden isimler yapar:

a. süt-lü, un-lu, toz-lu, dert-li, düşünce-li, ölüm-lü, neşe-li.

b. Ankara-lı, köy-lü, şehir-li, Amerika-lı.

- sız / - siz, - suz / - süz

Bu ek - lı / - li, - lu /- lü ekinin olumsuzudur. Olumsuz sıfatlar yapar. Bir nesnede bir şeyin bulunmadığını ifade eder:

güç-süz, ev-siz, tat-sız, şeker-siz.

- cık / -cik, - cuk / -cük

Küçültme, sevgi, acıma bildirir; hastalık, bitki, alet isimleri yapar: Mehmet-cik, körpe-cik, Ayşe-cik, göl-cük, küçü-cük ( < küçük-cük);

arpa-cık, kızamık-cık, yılan-cık; gelin-cik, dip-çik, maymun-cuk.

- cak / -cek

Küçültme, sevgi ifadesi verir, sıfat ve zarf yapar: yavru-cak, ev-cek, aile-cek, büyü-cek (<büyük-cek).

- cağız / - ceğiz

Küçültme, sevgi, zavallılık bildirir: adam-cağız, kadın-cağız, hayvan-cağız.

- ca / - ce; - ça / - çe

Lehçe ve dil isimleri yapar.Ek vurgusuz bir ektir. Vurguyu kendisinden önceki hece üzerine atar: Türk-çe, Alman-ca, Çin-ce.

Aslında bir çekim eki olan ek bazı kelimelerde kalıplaşarak yer isimleri de yapar: Çamlı-ca, Kanlı-ca, Derin-ce.

- daş / -deş

Eşlik, ortaklık, bağlılık bildiren isimler yapar: arka-daş, vatan-daş.

- ncı / -nci, - ncu / -ncü

Asıl sayı isimlerinden derece, sıra sayı isimleri yapar: yedi-inci, iki-nci, bir-i-nci, son-u-ncu.

- ar / - er, - şar / - şer

Asıl sayı isimlerinden dağıtma sayı isimleri yapar: yedi-şer, beş-er, on-ar.

- z

Topluluk sayı isimleri yapar. İkiden sekize kadar sayılara gelir: iki-z, beş-i-z, üç-ü-z dört-ü-z.

- sı / - si,- su / - sü

Benzerlik, gibilik ifade eder: çocuk-su, kadın-sı.

- msı / - msi,- msu / - msü

Benzerlik, gibilik ifade eder. Tat ve renk isimlerine gelir: ekşi-msi, mor-u-msu, mavi-msi

- mtrak

Benzerlik, gibilik ifade eder. Tat ve renk isimlerine gelir: ekşi-mtrak, sarı-mtrak, acı-mtrak

- lı ( - li, - lu /- lü )... - lı ( - li, - lu /- lü )

İkili bir kulanışa sahiptir. İki isim arasında bir bağ vazifesi görür. Aşağı yukarı “ve” anlamındadır: iri-li ufak-lı, büyük-lü küçük-lü, gece-li gündüz-lü.

- layın / -leyin

İşlek değildir. Vakit isimlerine gelir: sabah-leyin, gece-leyin.

- cılayın / -cileyin

İşlek değildir.Benzerlik, gibilik ifade eder. Ben-cileyin “ benim gibi ”.

- an / -en

İşlek değildir: er-en, kız-an, oğlan (<oğul-an).

-kek

İşlek değildir: er-kek.

-kan

İşlek değildir: baş-kan.

- ç

İşlek değildir: ata-ç, ana-ç.

- ka / - ke

İşlek değildir: öz-ge, baş-ka.

- cıl / - cil, -cul / -cül; - çıl / - çil, -çul / -çül

İşlek değildir: ev-cil, kır-çıl, ben-cil, balık-çıl

- dırık / - dirik, - duruk / - dürük

İşlek değildir: boyun-duruk.

- man / -men

İşlek değildir: koca-man, köle-men, küçü-men (<küçük-men ).

- aç / - eç

İşlek değildir. Benzetme, ilgi fonksiyonu vardır: top-aç, bakır-aç (bakraç), kır-aç, boz-aç.

- şın / -şin

İşlek değildir: sarı-şın, gök-şin.

- ak / -ek

İşlek değildir: top-ak, sol-ak, baş-ak, ben-ek.

- k

İşlek değildir: top-u-k, bebe-k.

- z

İşlek değildir: top-u-z.

- t

İşlek değildir: eş-i-t, yaş-ı-t

- tı / -ti, - tu / - tü

Yalnız tabiat taklidi kelimelere gelir: gürül-tü, patır-tı, ışıl-tı

- az / - ez

İşlek değildir: ay-az

- ey

İşlek değildir: gün-ey, kuz-ey

- la / - le

İşlek değildir: kış-la, yay-la

-sal / -sel

İşlek değildir.Asıl fonksiyonu yer ifadesi taşımaktır: kır-sal, kum-sal

Ek bugün yanlış olarak yaygın bir şekilde mensubiyet fonksiyonu ile kullanıldığı görülmektedir: kimya-sal, fizik-sel .

- gıl / -gil, - gul / -gül, - kıl / -kil, - kul / -kül

İşlek değildir. İlgi ifade eder. Topluluk, aile ve ev ismi yapar: Oğuz-gil, dayı-m-gil, anne-m-gil.

1.     İsimden fiil yapma ekleri

İsimden fiil yapma ekleri isim kök veya gövdelerinden fiil yapmak için kullanılan eklerdir. Başlıca isimden fiil yapma ekleri şunlardır:

-la- / -le-

İsimden fiil yapma eklerinin en işlek olanıdır: baş-la-,ütü-le-, karşı-la-,

yol-la-, su-la-, ek-le-, üf-le-, hor-la-.

Bazı kelimelerde -la- / -le- ile yapılan fiil gövdeleri kullanılıştan düşmüştür ve bu kelimeler -n-, -ş-, -t- eklerini alarak kullanılış sahasına çıkarlar: can-la-n-, hasta-la-n-, iyi-le-ş-, kir-le-t-.

-al- / -el-

Bu ekle yapılan fiiller daima geçişsiz fiillerdir: az-al-, yön-el-, dar-al-.

-l-

ince-l-, kısa-l-, doğru-l-.

-a- / -e-

yaş-a-, kan-a-, tün-e-, tür-e-.

-ar- / -er-

Genellikle renk isimlerinden fiil yapar: ak-ar- (ağar-), boz-ar-, kır-ar-.

-da- / -de-, -ta- /-te-

Genellikle ses taklidi kelimelere gelir: fısıl-da-, parıl-da-, gürül-de-.

-kır - / -kir - , -kur- / -kür-

Genellikle ses taklidi kelimelere gelir: hay-kır-, fış-kır-, püs-kür-.

-k-

bir-i-k-, aç-ı-k- (acık-), göz-ü-k-

-r –

Genellikle ses taklidi kelimelere gelir: bağ-ı-r-, çağ-ı-r-, aksı-r-, deli-r-

-sa -, -se-

su-sa-, önem-se-, garip-se-

-msa -, -mse-

az-ı-msa-, ben-i-mse-, küçü-mse-

2.   Fiilden isim yapma ekleri

Fiil kök veya gövdelerinden isim yapan eklerdir. Başlıca fiilden isim yapma ekleri şunlardır:

-mak , -mek

İstisnasız bütün fiil kök veya gövdelerine getirilen bu ekin fonksiyonu hareket isimleri yapmaktır: git-mek, gel-mek, al-mak.

-ma, -me

İstisnasız bütün fiil kök veya gövdelerine getirilen bu ekin fonksiyonu iş isimleri yapmaktır: git-me, gel-me, al-ma, oku-ma

-ış, -iş, -uş, -üş

İstisnasız bütün fiil kök veya gövdelerine getirilir. bul-uş, gör-üş, oku-y-uş, yaşa-y-ış, ara-y-ış, duy-uş

-ıcı /-ici, -ucu / -ücü

İşlek bir ektir. Ekin fonksiyonunda bir çokluk, aşırılık, devamlılık vardır:

al-ıcı, kal-ıcı, oku-y-ucu, dinle-y-ici

-m

Nesne isimleri yapan işlek bir ektir: giy-i-m, doğ-u-m, biç-i-m

-k

Fiilin gösterdiği harekete uğramış olan, bazen de o hareketten doğmuş bulunan veya o hareketi yapan çeşitli nesneleri karşılayan isimler yapar:

aç-ı-k, ışı-k, yan-ı-k, dile-k, iste-k.

-ak / ek

Yer, alet ve sıfat fonksiyonlu isimler yapar: dur-ak, uç-ak, kaç-ak, kay-ak.

-n

Fiilin gösterdiği hareketi yapanı, olanı ve daha çok yapılanı ifade eden isimler yapar: yığ-ı-n, ak-ı-n, ek-i-n.

-gı /-gi, -gu /-gü; -kı / -ki-, ku / -kü

İşlek bir ektir: bil-gi, duy-gu, coş-ku, at-kı, çiz-gi, uyu-ku (uyku).

-ı / -i, -u / -ü

İşlek bir ektir: doğ-u, bat-ı, yaz-ı, koş-u, çat-ı.

-tı / -ti, - tu / -tü

İşlek bir ektir. Bazı kelimelerde ekten önceki -n- ekiyle yapılmış fiil gövdeleri unutulmuş olabilir: görün-tü, sıkın-tı, dökün-tü, silin-ti, kazın-tı, üzün-tü.

-gın /-gin, -gun /-gün; -kın / -kin, kun / -kün

Bu ek büyütme ve aşırılık anlamı verir: bil-gin, yor-gun, az-gın, küs-kün.

-ga /-ge

İşlek değildir: bil-ge, böl-ge, dal-ga, süpür-ge.

-gan /-gen, -kan / -ken

Tek heceli fiillere getirilmez. Fonksiyonunda kuvvetli bir aşırılık vardır: alın-gan, unut-kan, çalış-kan.

-gıç /-giç, -guç /-güç

Aşırılık anlamı verir ve meslek ismi yapar: bil-giç; dal-gıç.

-gaç /-geç, kaç / -keç

İşlek değildir: utan-gaç, yüz,geç.

-ağan /-eğen

İşlek değildir. Aşırılık, devamlılık ifadesi verir: ol-ağan, yat-ağan.

-ç

İşlek değildir. Fonksiyonunda aşırılık vardır: inan-ç, kıskan-ç, gülün-ç.

-t

İşlek değildir: geç-i-t, yoğur-t, um-u-t.

-sı / -si, -su / -sü

İşlek değildir: yat-sı, tüt-sü.

-anak / enek

İşlek değildir: gör-enek, gel-enek.

-amak / -emek

İşlek değildir: kaç-amak, bas-amak.

-mık / -mik, -muk /mük

İşlek değildir: kıy-mık, il-mik

-aç / -eç

İşlek değildir: gül-eç

-am / -em

İşlek değildir: tut-am

-alak / -elek

İşlek değildir: as-alak, çök-elek

-arı /eri

İşlek değildir: uç-arı

-amaç / -emeç

İşlek değildir: dön-emeç

-maç / -meç

İşlek değildir: yırt-maç, bula-maç

-baç / -beç

İşlek değildir: dolan-baç, saklan-baç

-sal / -sel

İşlek değildir: uy-sal

-man / -men

İşlek değildir: az-man, göç-men

-sak / -sek

İşlek değildir: tut-sak

-pak / -pek

İşlek değildir: kay-pak

-mur / -mür

İşlek değildir: yağ-mur

-maca / -mece

İşlek değildir: bul-maca, bil-mece, koş-maca

-ca / -ce

İşlek değildir: eğlen-ce, sakın-ca, düşün-ce

3.   Fiilden fiil yapma ekleri

Fiilden fiil yapma ekleri fiil kök veya gövdelerinden fiil yapan eklerdir:

-ma- / -me-

        i.            yardımcı fiili hariç bütün fiil kök veya gövdelerine gelerek olumsuz fiiller yapar. Ek vurgusuz bir ektir. Vurguyu kendisinden önceki hece üzerine atar: git-me-, yap-ma-, bil-me-.

-n-

İşlek bir ektir. Fonksiyonu kendi kendine yapma veya olma ifade eden fiiller yapmaktır. Karşıladıkları hareket o hareketi yapan veya olan nesnenin üzerine döndüğü için bu ekle yapılan fiillere dönüşlü fiiller ve

-n- ekine de dönüşlülük eki denir. -n- ile yapılan fiillerin bir kısmı dönüşlülük değil, pasiflik ve meçhulluk ifade eder : al-ı-n-, ara-n-, yaşa-n-iste-n-, söyle-n-, süsle-n-.

-l-

İşlek bir ektir. Fonksiyonu pasiflik ve meçhulluk ifade etmektir. Geçişsiz fiillerden meçhul, geçişli fiillerden pasif fiiller yapar. Meçhul fiiller özne istemeyen, çekim sırasında öznesi olmayan, gösterdiği hareketi kimin yaptığı belli olmayan fiillerdir: dur-u-l-, git-i-l- (gidil-), kalk-ı-l-, gül-ü-n-.

Pasif fiiller bir uğranılma, bir maruz kalma ifade ederler. Bu fiiler özne alırlar. Fakat bu özne pasiftir, yani hareketi yapan değildir; o hareket özne üzerine yapılmış olur: aç-ı-l-, gör-ü-l-, kes-i-l-

-ş-

İşlek bir ektir. Fonksiyonu bir ortaklaşma veya bir oluş ifade etmektir. Ortaklaşma fonksiyonu iki şekilde ortaya çıkar:

1.     Karşılıklı yapılma: döv-ü-ş-, gör-ü-ş-, sözle-ş-.

2.     Birlikte yapılma: uç-uş-, koş-u-ş-, gül-ü-ş-

Oluş fonksiyonu: gel-i-ş-, yat-ı-ş-, er-i-ş-.

-ala- / -ele-

Kuvvetlendirme fonksiyonundadır: kov-ala-, ov-ala-, şaş-ala-, eş-ele-.

Faktitif ekleri: Fiilden fiil yapma eklerinin bir kısmı yaptırma ve oldurma ifadesi taşırlar. Yani yapma ve olma ifade eden fiillerden yaptırma ve oldurma ifade eden fiiller yaparlar. Bu eklere faktitif ekleri denir. Başlıca faktitif ekleri:

-r-

İşlek bir faktitif ekidir. Ünsüzle biten fiillerin bir kısmına gelir. Ünlüyle biten fiillere gelmez: geç-i-r-, piş-i-r-, taş-ı-r-, yat-ı-r-, bit-i-r-.

-t-

İşlek bir faktitif ekidir: söyle-t-, yaşa-t-, ör-t-, bildir-t-, ürk-ü-t-, azal-t-.

-dır- / -dır-, -dur--/ -dür-; -tır- / -tır-, -tur--/ -tür-

İşlek bir faktitif ekidir: İşleklik sahası ünlüyle biten tek heceli fiillerle ünsüzle biten bütün fiil kök ve gövdelerini içine alır: bil-dir-, koş-tur-,

ye-dir-, say-dır-, yatış-tır-, sev-dir-

-ar- / -er-

İşlek değildir: kop-ar-, çık-ar-, git-er- (gider-)

-dar- / -der-

İşlek değildir: dön-der-

B. ÇEKİM EKLERİ

Kök ve gövdelerin kelime gruplarında ve cümlede birbirleri ile çeşitli bakımlardan ilgilerini sağlayan eklere çekim ekleri denir. Kelimeler arasında gramer ilişkisi kuran eklerdir. Geldikleri kök veya gövdede anlam değişikliği yapmazlar.

1. İsim çekim ekleri:

a.      Çokluk eki: ( -lar / -ler ) kitap-lar, ağaç-lar

b.     İyelik ekleri: İyelik şekli sahiplik, bağlılık, aitlik gösterir. İsimleri kendilerinden önce gelen ilgi halindeki bir şahıs zamirine (benim, senin, onun, bizim, sizin, onların) veya ilgi halinde bir isme bağlayan eklerdir:

Teklik 1. Şahıs iyelik eki: -m

Teklik 2. Şahıs iyelik eki: -n

Teklik 3. Şahıs iyelik eki: -ı / -i, -u / -ü; -sı / -si, -su / -sü

Çokluk 1. Şahıs iyelik eki: -mız / -miz, -muz / -müz,

Çokluk 2. Şahıs iyelik eki: -nız / -niz, -nuz / -nüz,

Çokluk 3. Şahıs iyelik eki: -ları / -leri

c.      Hal ekleri: İsimleri kendilerinden sonra gelen isimlere bağladıkları gibi özellikle isimleri fiillere bağlarlar. Kelime gurupları yaptıkları gibi çekimli fiillerle birlikte cümle örgüsünün başlıca unsurlarını oluştururlar. Türkçede ismin şu halleri vardır:

Yalın hal: Eksizdir. İsimlerin başka bir unsura bağlı olmayan teklik, çokluk ve iyelik şekilleri yalın halleridir.

İlgi hali: İsmi isme, bazen de ismi fiile, bazen de son çekim edatlarına bağlar. İsmin kendisinden sonra gelen bir isme tabi olduğunu gösterir. İsmim bu hali bazen eksiz, çok defa da ekli ( -ın, -in, -un, -ün; -nın, -nin, -nun, -nün) olur:

Oda-nın (kapısı), kitap-ın (sayfası); oda (kapısı), kitap (sayfası)

İlgi hali ekle karşılandığında belirlilik, eksiz karşılandığında belirsizlik ifadesi taşır.

Yapma hali : İsmi kendisinden sonra gelen geçişli bir fiile nesne fonksiyonu ile bağlar. İsmim bu hali bazen eksiz, bazen ekli ( -ı, -i, -u,-ü) karşılanır: kapı-y-ı (aç-), kitap-ı (oku-); kapı (aç-), kitap (oku-)

Yapma hali ekle karşılandığında nesne belirlilik, eksiz karşılandığında belirsizlik ifadesi taşır.

Yaklaşma hali : İsmi fiile, bazen de son çekim edatlarına bağlar. Her zaman ekle (-a, -e) ifade edilir: ev-e, okul-a

Bulunma hali : İsmi fiile, bazen de son çekim edatlarına bağlar. Her zaman ekle (-da, -de; -ta, -te) ifade edilir: ev-de, okul-da

Uzaklaşma hali : İsmi fiile, bazen de son çekim edatlarına bağlar. Her zaman ekle (-dan, -den; -tan, -ten) ifade edilir: ev-den, okul-dan

Eşitlik hali : İsmin eşitlik, benzerlik, gibilik ifade eden halidir. Ekle

( -ca, -ce; ça, -çe ) karşılanır: insan-ca, kardeş-çe, güzel-ce

Vasıta hali : İsmin fiile bir vasıta olduğunu ifade etmek için girdiği haldir. Vasıta hali eki ile edatından ekleşmiş -la , -le ( < ile ) ekidir:

uçak-la, kalem-le

Yön ekleri : (-ra, -re; -arı, -eri ) İsmi fiile bağlar. Bu ekler bugün birkaç kelimede kalıplaşmış olarak bulunur. Yön ifadesi için yaklaşma hali ile doğru, karşı gibi yön edatları kullanılmaktadır.

d.     Soru eki ( -mı, -mi, -mu, -mü)

İsmin soru şeklini yapan isim işletme ekidir. İsmi daima fiile bağlayan bir ektir. Soru eki kelimeden ayrı yazılması ve hem isimlere hem de fiillere gelen bir ek olması bakımından istisna bir ektir.

1.   Fiil çekim ekleri:

a.     Şekil ve zaman ekleri

Bildirme kipleri:

Görülen geçmiş zaman(-dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü ) + 2. Tip şahıs ekleri

Öğrenilen geçmiş zaman ( -mış, -miş, -muş, -müş ) + 1. Tip şahıs ekleri

Geniş zaman ( -r ; -ar, -er ) + 1. Tip şahıs ekleri

Şimdiki zaman ( -yor; -makta, mekte ) + 1. Tip şahıs ekleri

Gelecek zaman ( -acak, -ecek ) + 1. Tip şahıs ekleri

Tasarlama kipleri:

Şart şekli : (-sa, -se ) + 2. Tip şahıs ekleri

İstek şekli: ( -a, -e ) Bu şekil yazı dilinde yerini şart ve emir şekillerine bırakmıştır.

Gereklilik şekli : ( -malı, -meli ) + 1. Tip şahıs ekleri

Emir şekli : Hem emir, hem şahıs ifadesi veren eklerle karşılanır:

Teklik 1. Şahıs emir eki: -ayım, eyim ( İstek fonksiyonunda)

Teklik . Şahıs emir eki yoktur: git, gel, bak

Teklik 3. Şahıs emir eki: -sın, -sin; -sun, -sün ( İstek fonksiyonunda)

Çokluk 1. Şahıs emir eki : -alım, -elim ( İstek fonksiyonunda)

Çokluk 2. Şahıs emir eki : -ın, -in, -un, -ün; -ınız, -iniz, -unuz, -ünüz

Çokluk 3. Şahıs emir eki : -sınlar, -sinler, sunlar, -sünler

b.     Şahıs ekleri:

1.     Tip şahıs ekleri ( zamir menşeli şahıs ekleri ):

Teklik 1. Şahıs eki: -ım, -im, -um, -üm

Teklik 2. Şahıs eki: -sın, -sin, -sun, -sün

Teklik 3. Şahıs eki: - (eksiz)

Çokluk 1. Şahıs eki: -ız, -iz, -uz, -üz

Çokluk 2. Şahıs eki: -sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz

Çokluk 3. Şahıs eki: -lar, -ler

2.     Tip şahıs ekleri ( iyelik menşeli şahıs ekleri ):

Teklik 1. Şahıs eki: -m

Teklik 2. Şahıs eki: -n

Teklik 3. Şahıs eki: - (eksiz)

Çokluk 1. Şahıs eki: -k

Çokluk 2. Şahıs eki: -nız, -niz, -nuz, -nüz

Çokluk 3. Şahıs eki: -lar, -ler