Geçiş Dönemi Eserleri Ve Özellikleri
Geçiş Dönemi Eserleri Ve Özellikleri Nelerdir?
İslami dönem Türk edebiyatı olarak da ön plana çıkan geçiş dönemi, pek çok önemli eser ile günümüze kadar ulaşmış durumda. Özellikle İslam'ın kabul edilişinin dönemi olarak 10. yüzyıldan sonra ortaya çıkan bu geçiş dönemi, eserler içerisinde değişik konuların yer alması ile ön plana çıkmaktadır.
Geçiş Dönemi Eserleri
Orta Asya'dan başlamak suretiyle Anadolu'ya kadar uzanan geçiş dönemi eserleri, birçok farklı ismi günümüze kadar ulaştırdı. Böylece 10. yüzyıl ile başlamak suretiyle farklı yüzyıllarda önemli eserler tarihteki yerini aldı. Hem halk şiiri hem de divan edebiyatı ile beraber birçok farklı konu üzerinden ön plana çıkan eserler, edebiyatın her alanında bir ikilik ortaya çıkardı. Bu da geçiş döneminin en önemli özellikleri arasında yer almaktadır. Bu doğrultuda geçiş dönemi içerisinde en bilinen eserleri olarak şunları dile getirmek mümkün;
- Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib)
- Atabetü'l Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)
- Divanı Lügat-it Türk (Kaşgarlı Mahmut)
- Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi)
- Dede Korkut hikayeleri
Böylesi önemli eserler yüzyıllar boyunca farklı zaman dilimlerinde önemli yazarların ve sanatçıların kaleminden çıktı. Bu eserler aynı zamanda çok önemli bir tarih olarak da ön plana çıkıyor. Kendine has özellikleri ile beraber ortak özellikleri üzerinden Türk edebiyatındaki geçiş dönemini temsil eden eserlerdir.
Geçiş Dönemi Özellikleri Nelerdir?
İslamı kabulü ile beraber Türk edebiyatı ile Arap ve Fars kültürünün bir araya gelmesi üzerinden geçiş dönemi yaşandı. Bu geçiş dönemi içerisinde pek çok önemli eser değişik yıllarda önemli yazarların kaleminden çıkarak günümüze kadar ulaştı. Bu geçiş dönemi edebi eserlerin birçok farklı özellikleri bulunmaktadır.
- Türk edebiyatı bu dönemlerde önemli değişimler yaşamıştır.
- Eski edebiyat anlayışı ile İslamiyet’ten sonraki yeni edebiyat anlayışı bir geçiş meydana getirmiştir.
- Dil üzerinde daha çok Arapça ve Farsça kelimeler ön plana çıkar.
- Uygur alfabesi ile beraber Arap alfabesinin izleri görünür.
- Özellikle şiirler de hem dörtlük hem de beyitler kullanılmıştır.
- Hece vezni ile beraber aynı zamanda aruz veznine de yer verilmiştir.
Tüm bu özellikler ortak şekilde geçiş döneminde yazılmış bütün eserlerde yer alır.
Türk Edebiyatında Geçiş Dönemi
Türklerin Müslümanlığı kabul etmesi ile beraber Divan edebiyatına geçiş gerçekleşti. Zaman içerisinde İslamiyet'in etkisi altında kalan edebiyat, eski dönem ve yeni dönem olmak üzere bir geçiş dönemi yaşadı. Bu dönem aynı zamanda bir karmaşaya da sebep oldu. Bir yanda İslam inancı ile Arap ve Fars kültürü ön plana çıkarken, diğer yanda eski Türk edebiyatı kültürü devam ettirilmeye çalışıldı.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı
İslamiyet Sonrası İlk Edebi Eserler-Yazarlar ve Özellikleri
İslâmî dönem Türk edebiyatının ilk ürünleri 11. ve 12. yüzyıllarda ortaya çıkar. Bunlardan ilki, Karahanlı Devleti zamanında Hakaniye Türkçesi ile yazılmış olan Yusuf Has Hâcip‘in Kutadgu Bilig‘idir. Aynı yüzyılda yazılmış bulunan Kâşgarlı Mahmut‘un Divânü Lûgati’t-Türk‘ü de İslâmî devir Türk edebiyatının ilk ürünlerindendir. Bu eserler arasına XII. yüzyılın başında Yüknekli Edip Ahmet‘in kaleme aldığı Atabetü’l-Hakâyık‘ı da katmak gerekir. XII. yüzyılda Orta Asya’da Ahmet Yesevî, dinî-tasavvufî halk şiirinin ilk güzel örneklerini vermiştir. İlk İslâmî eserlerin meydana getirildiği bu yüzyıllarda edebiyatın her alanında bir ikilik bulunmaktadır. Bu da, geçiş döneminin bir özelliğidir.
Türklerin Müslüman olduğunu kabul ettiğimiz 10.yüzyılla, Divan edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilen 13. yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisi altında verilmiş olan, bir anlamda geçiş dönemi ürünlerimiz sayılan eserler yer almaktadır.
Bu dönem Türk edebiyatı bir yandan İslam inancı ve bunun getirdiği Arap ve Fars kültürünün etkisine girerken bir yandan da eski Türk Edebiyatı geleneğini sürdürmeye çalıştığından bir ikilem yaşamıştır.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Genel Özellikleri
a) Türk edebiyatı bu yüzyıllarda bir geçiş dönemi yaşar. Bir yandan, eski edebiyat anlayışı sürdürülürken, öbür yandan yeni medeniyetin edebiyat anlayışına uygun eserler verilir.
b) Dilde Arapça ve Farsça kelimeler görülür.
c) Uygur alfabesi yanında, Arap alfabesi de kullanılır.
d) Şiirlerde, hem millî nazım birimi olan dörtlük, hem de yeni şiirin nazım birimi olan beyit kullanılmıştır.
e) Hece vezni ile birlikte aruz veznine de yer verilmiştir.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Eserleri (İlk İslamî Ürünler) şunlardır:
- Kutatgu Bilig ve Özellikleri – Yusuf Has Hacip
- Atabetü’l Hakayık ve Özellikleri – Edip Ahmet Yükneki
- Divanu Lügat’it Türk ve Özellikleri – Kaşgarlı Mahmut
- Divan-ı Hikmet ve Özellikleri – Ahmet Yesevi
- Dede Kotkut Hikayeleri ve Özellikleri
Ayrıca bakınız ⇒
Divan Edebiyatı
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Nasıldır? Geçiş Dönemi Eserleri Ve Özellikleri
Geçiş Dönemi Türk edebiyatı, ilk İslami eserlerin meydana geldiği yüzyıla ilişkindir. Bu yüzyılda edebiyatın her alanında ikilik göze çarpmaktadır. Bu ikilik, geçiş döneminin en önemli ayırt edici niteliklerinden biridir. Türklerin Müslüman olduğu yüzyıl olan 10.yüzyıl ile Divan edebiyatının başlangıcı olan 13.yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisinde kalınarak geçiş dönemi ürünleri verilmiştir. Geçiş dönemi Türk edebiyatında, İslamiyet’in, Arap ve Fars kültürünün etkisi görülürken bir yandan da eski Türk edebiyatı geleneği sürdürülmektedir.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Genel Eserleri
Geçiş dönemi Türk edebiyatının önemli eserleri ve bu eserlerin yazarları şunlardır:
Kutadgu Bilig ve Özellikleri- Yusuf Has Hacib
Atabetü’l Hakayık ve Özellikleri- Edip Ahmet Yükneki
Divan-ı Lügat-it Türk ve Özellikleri- Kaşgarlı Mahmut
Divan-ı Hikmet ve Özellikleri- Ahmet Yesevi
Dede Korkut Hikayeleri ve Özellikleri
İslamiyet’in kabulü ile birlikte Türklerin toplumsal yaşamlarında etkili değişimler görülmüştür. Bu değişimler Türk edebiyatını da etkisi altına alarak edebiyatı dil, konu, ölçü ve biçim yönlerinde kendisini hissettirmiştir. Kutadgu Bilig, aruzla ilk Türkçe mesnevidir. 1069 yılında bitirilmiştir. Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Kara Han’a sunulan bir eserdir. Kitabın yazılış amacı ise insana her iki dünyada mutluluğa ulaşmak için izlenilmesi gereken yolu göstermektedir. Kitapta, temel ilkelerden bahsedilmektedir. Doğru adalet, mutluluk, akıl, anlayış, akıbet bu ilkeler arasındadır.
Divanü Lugati’t Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1075 yılları arasında kaleme alınmıştır. Yapıtın kelime olarak anlamı; “Türk Dilleri Sözlüğü” dür. Yazar, bu yapıtı Türkçe’nin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacı ile sözlük biçiminde 8000’e yakın sözcük üzerinde çalışma ile oluşturulmuştur. Divan-ı Hikmet, Yeseviliğin kurucusu Ahmet Yesevi’nin tasavvufi şiirlerinin toplandığı eserdir. 12. Yüzyılda yazılan bu eserde hece ve aruz ölçüleri kullanılmıştır.
Atabetül Hakayık, Edip Ahmet Yükneki tarafından 13. yüzyılda yazılmış manzum ahlak kitabıdır. Kitap içeriğinde ayetlerden, hadislerden yararlanılarak “ahlaklı olmanın yolları” anlatılmaktadır. Cömertliğin, alçakgönüllülüğün erdeminden, ihtiras ve kibrin kötülüğünden, bilginin yararlarından ve bilgisizliğin zararlarından, zamanın bozukluğundan bahsedilir. Toplam 256 beyitten oluşan yapıt, konu başlıklarına ayrılarak ve aruz ölçüsü kullanılarak yazılmıştır.
Muhakemetü’l Lügateyn, Türkçenin zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacı ile yazılmıştır. Ali Şir Nevai, Türkçenin Farsça gibi edebiyat ve kültürel bir dil olduğunu göstermek için kaleme almıştır. Kaleme alınış tarihi ise 1498’dir. Türkçe fiillerin, çekimlerin zenginliklerini, Türkçe dilinin uyak ve cinas olanaklarını anlatır. Sanatçıları, Türkçe dili ile eserlerini yazmaya teşvik eder.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Özellikleri Nelerdir?
Türk edebiyatı, bu yüzyıllarda bir geçiş dönemi yaşamaktadır. Eski edebiyat geleneği bir taraftan sürdürülürken diğer taraftan yeni uygarlık devrinin edebiyat anlayışına uygun eserler verilir.
Edebi eserlerde dil anlatımlarında Arapça ve Farsça kelimeler kullanılır.
Uygur alfabesinin yanı sıra Arap alfabesi de kullanılmaktadır.
Şiirlerde milli nazım birimi dörtlük ve yeni şiir akımının nazım birim olan beyit yer alır. İ
Eserlerde hece vezni ile birlikte aruz vezni bulunmaktadır.