Ana Başlıklar;
11. yüzyılda başlayan İslami Dönem Türk Edebiyatı iki asırlık bir geçiş dönemi yaşamıştır. Bu dönemde Arap ve İran (Fars) edebiyatları Türk edebiyatını etkisi altına almış, ulusal edebiyatımız olan halk edebiyatı devam ederken klasik Türk edebiyatı (divan edebiyatı) ve tasavvuf edebiyatı ilk ürünlerini vermeye başlamıştır. Bu döneme Geçiş Dönemi adı verilmiştir.
İslamiyet’in etkisiyle yazılan ilk edebiyat ürünleri Uygurcanın devamı niteliğinde olan Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır. Geçiş döneminde yazılan eserlerin başlıcaları şunlardır:
Geçiş Dönemi Eserlerinin Ortak Özellikleri
Biçim Özellikleri
İçerik Özellikleri
Geçiş Dönemi Türk edebiyatı, ilk İslami eserlerin meydana geldiği yüzyıla ilişkindir. Bu yüzyılda edebiyatın her alanında ikilik göze çarpmaktadır. Bu ikilik, geçiş döneminin en önemli ayırt edici niteliklerinden biridir. Türklerin Müslüman olduğu yüzyıl olan 10.yüzyıl ile Divan edebiyatının başlangıcı olan 13.yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisinde kalınarak geçiş dönemi ürünleri verilmiştir. Geçiş dönemi Türk edebiyatında, İslamiyet’in, Arap ve Fars kültürünün etkisi görülürken bir yandan da eski Türk edebiyatı geleneği sürdürülmektedir.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Genel Eserleri
Geçiş dönemi Türk edebiyatının önemli eserleri ve bu eserlerin yazarları şunlardır:
Kutadgu Bilig ve Özellikleri- Yusuf Has Hacib
Atabetü’l Hakayık ve Özellikleri- Edip Ahmet Yükneki
Divan-ı Lügat-it Türk ve Özellikleri- Kaşgarlı Mahmut
Divan-ı Hikmet ve Özellikleri- Ahmet Yesevi
Dede Korkut Hikayeleri ve Özellikleri
İslamiyet’in kabulü ile birlikte Türklerin toplumsal yaşamlarında etkili değişimler görülmüştür. Bu değişimler Türk edebiyatını da etkisi altına alarak edebiyatı dil, konu, ölçü ve biçim yönlerinde kendisini hissettirmiştir. Kutadgu Bilig, aruzla ilk Türkçe mesnevidir. 1069 yılında bitirilmiştir. Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Kara Han’a sunulan bir eserdir. Kitabın yazılış amacı ise insana her iki dünyada mutluluğa ulaşmak için izlenilmesi gereken yolu göstermektedir. Kitapta, temel ilkelerden bahsedilmektedir. Doğru adalet, mutluluk, akıl, anlayış, akıbet bu ilkeler arasındadır.
Divanü Lugati’t Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1075 yılları arasında kaleme alınmıştır. Yapıtın kelime olarak anlamı; “Türk Dilleri Sözlüğü” dür. Yazar, bu yapıtı Türkçe’nin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacı ile sözlük biçiminde 8000’e yakın sözcük üzerinde çalışma ile oluşturulmuştur. Divan-ı Hikmet, Yeseviliğin kurucusu Ahmet Yesevi’nin tasavvufi şiirlerinin toplandığı eserdir. 12. Yüzyılda yazılan bu eserde hece ve aruz ölçüleri kullanılmıştır.
Atabetül Hakayık, Edip Ahmet Yükneki tarafından 13. yüzyılda yazılmış manzum ahlak kitabıdır. Kitap içeriğinde ayetlerden, hadislerden yararlanılarak “ahlaklı olmanın yolları” anlatılmaktadır. Cömertliğin, alçakgönüllülüğün erdeminden, ihtiras ve kibrin kötülüğünden, bilginin yararlarından ve bilgisizliğin zararlarından, zamanın bozukluğundan bahsedilir. Toplam 256 beyitten oluşan yapıt, konu başlıklarına ayrılarak ve aruz ölçüsü kullanılarak yazılmıştır.
Muhakemetü’l Lügateyn, Türkçenin zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacı ile yazılmıştır. Ali Şir Nevai, Türkçenin Farsça gibi edebiyat ve kültürel bir dil olduğunu göstermek için kaleme almıştır. Kaleme alınış tarihi ise 1498’dir. Türkçe fiillerin, çekimlerin zenginliklerini, Türkçe dilinin uyak ve cinas olanaklarını anlatır. Sanatçıları, Türkçe dili ile eserlerini yazmaya teşvik eder.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Özellikleri Nelerdir?
Türk edebiyatı, bu yüzyıllarda bir geçiş dönemi yaşamaktadır. Eski edebiyat geleneği bir taraftan sürdürülürken diğer taraftan yeni uygarlık devrinin edebiyat anlayışına uygun eserler verilir.
Edebi eserlerde dil anlatımlarında Arapça ve Farsça kelimeler kullanılır.
Uygur alfabesinin yanı sıra Arap alfabesi de kullanılmaktadır.
Şiirlerde milli nazım birimi dörtlük ve yeni şiir akımının nazım birim olan beyit yer alır. İ
Eserlerde hece vezni ile birlikte aruz vezni bulunmaktadır.
Geçiş Dönemi ve bu dönemde yazılmış olan eserler, edebiyat derslerinde sıklıkla karşımıza çıkan ve bilmemiz gereken bir konudur. Bu dönemde İslamiyet’in kabul edilmesiyle birlikte verilmiş ilk eserleri ve o eserlerin özelliklerini “Geçiş Dönemi Eserleri” başlığında ele almaktayız.
Geçiş Dönemi, Türk edebiyatı için “İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı” ile “İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı” arasında yer alan ve İslami Dönem’e geçişi ifade etmektedir. Geçiş döneminin genellikle Türklerin İslamiyet’i kabul ettiği 10.yüzyıl ile Divan Edebiyatı’nın başlangıcı olan 13.yüzyıl arasını kapsadığı kabul edilmektedir. Selçuklu, Karahanlı ve Çağatay dönemlerini içeren “Geçiş Dönemi”nde İslamiyet’in etkisiyle oluşturulmuş ilk eserler yer almaktadır.
İslamiyet’in kabul edilmesinden sonra Divan Edebiyatı’nın başlangıcına kadar olan dönemde yazılmış ilk eserlerimiz olan “Geçiş Dönemi Eserleri” aynı zamanda “İlk İslami Türk Eserleri” olarak da isimlendirilmektedir.
Geçiş Dönemi Eserler Özellikleri:
* Bu dönemde yazılmış eserler Hakaniye(Karahanlı) Türkçesiyle yazılmıştır.
* Genel anlamda bu eserler didaktik niteliktedir.
* Amaç Türklere İslamiyet’i anlatmak ve sevdirmektir.
* Bu dönem eserlerinde Arapça ve Farsçanın etkisi görülmektedir.
* Nazım birimi olarak beyit ve dörtlük birlikte kullanılmıştır.
* Şiirler hece ve aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
İlk İslami Türk Eserleri ya da bir diğer adıyla “Geçiş Dönemi Eserleri” şunlardır:
a) Kutadgu Bilig
b) Divanü Lügati’t Türk
c) Atabetü’l Hakayık
d) Divan-ı Hikmet
A) KUTADGU BİLİG
* Mutluluk veren bilgi anlamına gelen Kutadgu Bilig, 1069 yılında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
* Bu dönemde yazılmış ilk eserdir.
* Kitabın amacı insanlara hem bu hem de öteki dünyada mutluluğun yollarını anlatmaktır.
* Türk edebiyatında yazılan ilk mesnevi olan eser 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.
* Aynı zamanda eserde devlet yöneticileri hakkında bilgi içermesi nedeniyle siyasetname özelliği de taşımaktadır.
* Eser, dört kahraman ve onların simgeledikleri kavramları içermesi nedeniyle alegorik bir özellik taşır.
* Kutadgu Bilig Kahramanları ve Temsil Ettikleri Kavramlar:
Akıbet (hayatın sonu), kanaat |
B) DİVANU LÜGATİ’T TÜRK
* Kaşgarlı Mahmut tarafından 1074 yılında yazılmış ilk Türkçe sözlük ve dil bilgisi kitabıdır.
* Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin de Arapça kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermek için yazılmıştır.
* Yazıldı dönemin dilini, edebiyatını, kültürünü, coğrafyasını ve sosyolojisini yansıtması bakımından önemlidir.
* Günümüze kadar ulaşmış birçok koşuk, sagu ve sav bu eser içinde yer alır.
* Eserden 7500’ten fazla sözcük yer almaktadır.
* Türk boylarının yaşadığı yerleri gösteren bir haritayı da içerir.
C) ATABETÜ’L HAKAYIK
* Hakikatlerin eşiği anlamına gelen eser 12.yüzyılda din adamı ve şair olan Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
* Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.
* Eserde bilginin faydası, cahilliğin zararları, iyilik ve cömertlik gibi ahlaki konular işlenmiştir.
* Eser dini-ahlaki didaktik bir özelliğe sahiptir.
* İslamiyetin etkisiyle eserde bolca Arapça ve Farsça kelimeye yer verilmiştir.
* Eser 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşmaktadır.
* Türk edebiyatında İslam inancını telkin eden ilk eserdir.
D) DİVAN-I HİKMET
* Ahmet Yesevi’nin hikmetlerini içeren dini-tasavvufi nitelikte bir şiir kitabıdır.
* Hakaniye Türkçesiyle yazılmış eserde Arapça ve Farsça kelimeler de bulunmaktadır.
* Eser hem dörtlük hem de beyitlerle yazılmıştır.
* Eserde hem hece hem de aruz ölçüsü bir arada kullanılmıştır.
* Şiirler lirik ve didaktik özellikte yazılmış olup konular tamamen dini içeriğe sahiptir.
* Divan-ı Hikmet’te Hz.Muhammed’in hayatı ile mucizeleri, kıyamet gününün yakınlığı, dünyadan şikayet ve dervişliğin faziletleri gibi konular işlenmiştir.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Geçiş Dönemi Eserleri PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat
Admin
(İslamî Dönemin İlk Dil ve Edebiyat ürünleri)
Geçiş dönemi eserlerinin genel özellikleri şunlardır:
KUTADGU BİLİG
Eser, dört alegorik şahsın ağzından hükümdara ülkenin nasıl yönetileceği, hükümdarın adaleti, tarafsızlığı gibi pek çok konuda bilgi verilmekte, öğüt verilmektedir. Eserde bu dört ana karakterin dışında anlamlı adlar taşıyan üç kişi daha vardır: Küsemiş (Aytoldı başkente geldiğinde ona yardım eden kişi), Ersig (hükümdarın mabeyincisi) ve Kumaru (Odgurmuş’un müridi)’dur.
Eserin hangi yönlerden ilktir?