geçiş dönemi eserlerinin özellikleri / Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı - Türk Dili ve Edebiyatı

Geçiş Dönemi Eserlerinin Özellikleri

geçiş dönemi eserlerinin özellikleri



Ana Başlıklar;

Geçiş Dönemi Eserleri ve Özellikleri

11. yüzyılda başlayan İslami Dönem Türk Edebiyatı iki asırlık bir geçiş dönemi yaşamıştır. Bu dönemde Arap ve İran (Fars) ede­biyatları Türk edebiyatını etkisi altına almış, ulusal edebiyatımız olan halk edebiyatı devam ederken klasik Türk edebiyatı (divan edebiyatı) ve tasavvuf edebiyatı ilk ürünlerini vermeye başlamış­tır. Bu döneme Geçiş Dönemi adı verilmiştir.

İslamiyet’in etkisiyle yazılan ilk edebiyat ürünleri Uygurcanın devamı niteliğinde olan Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır. Geçiş döneminde yazılan eserlerin başlıcaları şunlardır:

 
Geçiş Dönemi Eserlerinin Ortak Özellikleri

Biçim Özellikleri

  • Bu eserler Hakaniye Türkçesi ile yazılmış, Arapça ve Farsça sözcükler ile İslam diniyle ilgili kavramlar dilimize girmiştir.
  • Bu dönemde dörtlük nazım biriminin yanında Arap ve Fars edebiyatından alınan beyit nazım birimi de kullanılmıştır.
  • Hece ve aruz ölçüsü bir arada kullanılmış ancak aruzu kullanma eğilimi artmıştır.
  • Daha çok tam ve zengin uyak kullanılmış, göz kafiyesinin ilk örnekleri bu dönemde görülmeye başlanmıştır.
  • Nesirden çok şiir tarzında eserler, didaktik içerikli mesneviler yazılmıştır.
  • Üslup olarak, Türk İslam kültürünün şekillendirdiği ortak mecaz, mazmun ve semboller kullanılmıştır.

İçerik Özellikleri

  • Eserlerde İslamiyet öncesi ve İslami kültürün izleri bir arada görülür.
  • Bu dönemin eserlerin ortak özelliği didaktik (öğretici) tarzda olmalarıdır.
  • Uygur yazısı bir süre daha kullanılmakla birlikte Arap alfabesi gi­derek yayılmaya başladı
  • Aydınlara seslenen yüksek bilgi ve felsefeye dayalı eserlerin yanı sıra basit ve yalın bir dille halka seslenen eserler de verilmiştir.
  • Eserlerin temel amacı İslamiyet’in güzelliklerini ve erdemlerini öğ­retmektir.

 

Kutadgu Bilig

  • 1069-1070 yıllarında Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır.
  • “Mutluluk veren bilgi” anlamına gelmektedir.
  • Eser, Doğu Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.
  • Mesnevi nazım şekliyle oluşturulmuş ilk eserdir.
  • 6645 beyitten oluşmuştur.
  • Ağırlıklı olarak beyitle yazılmıştır, eserde dörtlükler de bulunur.
  • Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserimizdir.
  • Türk edebiyatındaki ilk mesnevi örneğidir
  • Eser didaktik (öğretici) ve alegorik (sembolik) bir nitelik taşır.
  • Hükümdara siyasi öğütlerde bulunulur.
  • Devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği üzerine düşünceleri, öğütleri içermesi bakımından bir siyasetname özelliği gösterir.
  • Eserde dört kişinin konuşturulmasıyla oluşturulmuş alegorik (sembolik) bir anlatım vardır;
    • Hükümdar Kün Togdı, adaleti (hukuk);
    • Vezir Ay Toldı, mutluluğu;
    • Vezirin oğlu Öğdülmiş aklı;
    • Odgurmuş ise akıbeti (ömrün sonunu), sembolize eder.
  • Arapça Farsça sözcüklerin de kullanıldığı eser Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.
  • Kahire, Viyana (Uygurca) ve Fergana’da olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır.

 

Divanü Lügati’t Türk

  • 1072-1074 yılları arasında (11.yy) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
  • Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılan ansiklopedik bir sözlüktür.
  • Sözcüklerin karşılıkları Arapça olarak yazılmıştır.
  • Eserde 7500 sözcüğün açıklaması yapılmıştır.
  • Dil bilim bakımından bugün de değerli bir kaynaktır.
  • Sözlük yönünün dışında, coğrafya, Türk sosyolojisi, tarihi, edebiyatı, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgiler de içermesi bakımından eser ansiklopedik özellikler taşır.
  • Kitapta, Türk topluluklarının yaşadığı bölgeleri gösteren bir dünya haritası vardır.
  • İslamiyet’ten önceki sav, sagu, koşuk örneklerini ve destan parçacıklarını içeren bir eser olması bakımından da önemlidir.
  • Türkçenin
    • İlk sözlüğü,
    • İlk dil bilgisi kitabı,
    • İlk edebiyat antolojisi,
    • İlk etimolojik sözlüğü,
    • İlk ansiklopedik sözlüğü,
    • İlk Türk dünyası ansiklopedisidir.
  • Eser, Ebu’l Kasım Abdullah’a sunulmuştur.

 

Atabetü’l Hakayık

  • 12. Yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
  • İslami ve ahlaki bilgiler, öğütler veren bir kitaptır. Topluma ahlak kurallarını öğretmek amacıyla yazılmıştır.
  • İyilik yapmanın önemi, kötülükten sakınmanın yararı gibi konuları işlemiştir.
  • Hakaniye Türkçesiyle kaleme alınmıştır.
  • Arapça ve Farsça sözcükler sıkça kullanılmıştır.
  • Aruz hece ölçüsü kulanılmıştır.
  • Eserde 46 beyit 101 dörtlük vardır.
  • Atabetü’l Hakayık, Emir Sipehsalar’a sunulmuştur.
  • Bu eserde tevhit, na’at bölümlerinin ardından dört halifenin ve Emir Sipehsalar’ın beyitlerle övgüsü yapılır. Beyitlerin ardından cimriliğin yergisi ile cömertliğin övgüsünün, bilginin yararları ile cahilliğin zararlarının anlatıldığı asıl bölümler olan dörtlükler gelir.

 

Divan-ı Hikmet

  • 12.Yüzyılda tasavvuf edebiyatının kurucusu Hoca Ahmet Yesevi’nin “hikmet” adı verilen şiirlerinin toplandığı bir eserdir.
  • Hakaniye Türkçesiyle yazılmış olan eserde Arapça ve Farsça sözcükler azdır.
  • Hikmetler, tasavvufi halk şiirinin ilk örnekleridir. Ahmet Yesevi, Tekke Tasavvuf Edebiyatı kurucusu kabul edilir.
  • Nazım birimi olarak dörtlük kullanılmıştır.
  • 7 ile 12’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.
  • Konusu ilahi aşktır; yapıt, bu yönüyle tasavvuf edebiyatı ürünü ilk Türk yapıtı kabul edilmektedir.
  • Yalın bir dil ve canlı bir üslup kullanılmıştır.
  • Şiirler, lirik ve didaktik özellikler taşır.
  • Ahmet Yesevi’nin bu yapıtı Yunus Emre gibi tekke şairlerini derinden etkilemiş ve Türkler arasında tasavvuf edebiyatının doğmasını sağlamıştır.


2023 TYT Konuları
2023 AYT Konuları
Üniversite Taban Puanları

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Nasıldır? Geçiş Dönemi Eserleri Ve Özellikleri

Haberin Devamı

 Geçiş Dönemi Türk edebiyatı, ilk İslami eserlerin meydana geldiği yüzyıla ilişkindir. Bu yüzyılda edebiyatın her alanında ikilik göze çarpmaktadır. Bu ikilik, geçiş döneminin en önemli ayırt edici niteliklerinden biridir. Türklerin Müslüman olduğu yüzyıl olan 10.yüzyıl ile Divan edebiyatının başlangıcı olan 13.yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisinde kalınarak geçiş dönemi ürünleri verilmiştir. Geçiş dönemi Türk edebiyatında, İslamiyet’in, Arap ve Fars kültürünün etkisi görülürken bir yandan da eski Türk edebiyatı geleneği sürdürülmektedir.

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Genel Eserleri

 Geçiş dönemi Türk edebiyatının önemli eserleri ve bu eserlerin yazarları şunlardır:

 Kutadgu Bilig ve Özellikleri- Yusuf Has Hacib

 Atabetü’l Hakayık ve Özellikleri- Edip Ahmet Yükneki

 Divan-ı Lügat-it Türk ve Özellikleri- Kaşgarlı Mahmut

 Divan-ı Hikmet ve Özellikleri- Ahmet Yesevi

 Dede Korkut Hikayeleri ve Özellikleri

 İslamiyet’in kabulü ile birlikte Türklerin toplumsal yaşamlarında etkili değişimler görülmüştür. Bu değişimler Türk edebiyatını da etkisi altına alarak edebiyatı dil, konu, ölçü ve biçim yönlerinde kendisini hissettirmiştir. Kutadgu Bilig, aruzla ilk Türkçe mesnevidir. 1069 yılında bitirilmiştir. Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Kara Han’a sunulan bir eserdir. Kitabın yazılış amacı ise insana her iki dünyada mutluluğa ulaşmak için izlenilmesi gereken yolu göstermektedir. Kitapta, temel ilkelerden bahsedilmektedir. Doğru adalet, mutluluk, akıl, anlayış, akıbet bu ilkeler arasındadır.

Haberin Devamı

 Divanü Lugati’t Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1075 yılları arasında kaleme alınmıştır. Yapıtın kelime olarak anlamı; “Türk Dilleri Sözlüğü” dür. Yazar, bu yapıtı Türkçe’nin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacı ile sözlük biçiminde 8000’e yakın sözcük üzerinde çalışma ile oluşturulmuştur. Divan-ı Hikmet, Yeseviliğin kurucusu Ahmet Yesevi’nin tasavvufi şiirlerinin toplandığı eserdir. 12. Yüzyılda yazılan bu eserde hece ve aruz ölçüleri kullanılmıştır.

 Atabetül Hakayık, Edip Ahmet Yükneki tarafından 13. yüzyılda yazılmış manzum ahlak kitabıdır. Kitap içeriğinde ayetlerden, hadislerden yararlanılarak “ahlaklı olmanın yolları” anlatılmaktadır. Cömertliğin, alçakgönüllülüğün erdeminden, ihtiras ve kibrin kötülüğünden, bilginin yararlarından ve bilgisizliğin zararlarından, zamanın bozukluğundan bahsedilir. Toplam 256 beyitten oluşan yapıt, konu başlıklarına ayrılarak ve aruz ölçüsü kullanılarak yazılmıştır.

Haberin Devamı

 Muhakemetü’l Lügateyn, Türkçenin zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacı ile yazılmıştır. Ali Şir Nevai, Türkçenin Farsça gibi edebiyat ve kültürel bir dil olduğunu göstermek için kaleme almıştır. Kaleme alınış tarihi ise 1498’dir. Türkçe fiillerin, çekimlerin zenginliklerini, Türkçe dilinin uyak ve cinas olanaklarını anlatır. Sanatçıları, Türkçe dili ile eserlerini yazmaya teşvik eder.

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Özellikleri Nelerdir?

 Türk edebiyatı, bu yüzyıllarda bir geçiş dönemi yaşamaktadır. Eski edebiyat geleneği bir taraftan sürdürülürken diğer taraftan yeni uygarlık devrinin edebiyat anlayışına uygun eserler verilir.

 Edebi eserlerde dil anlatımlarında Arapça ve Farsça kelimeler kullanılır.

Haberin Devamı

 Uygur alfabesinin yanı sıra Arap alfabesi de kullanılmaktadır.

 Şiirlerde milli nazım birimi dörtlük ve yeni şiir akımının nazım birim olan beyit yer alır. İ

 Eserlerde hece vezni ile birlikte aruz vezni bulunmaktadır.

Geçiş Dönemi Eserleri

Geçiş Dönemi ve bu dönemde yazılmış olan eserler, edebiyat derslerinde sıklıkla karşımıza çıkan ve bilmemiz gereken bir konudur. Bu dönemde İslamiyet’in kabul edilmesiyle birlikte verilmiş ilk eserleri ve o eserlerin özelliklerini “Geçiş Dönemi Eserleri” başlığında ele almaktayız.

Geçiş Dönemi

Geçiş Dönemi, Türk edebiyatı için “İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı” ile “İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı” arasında yer alan ve İslami Dönem’e geçişi ifade etmektedir. Geçiş döneminin genellikle Türklerin İslamiyet’i kabul ettiği 10.yüzyıl ile Divan Edebiyatı’nın başlangıcı olan 13.yüzyıl arasını kapsadığı kabul edilmektedir. Selçuklu, Karahanlı ve Çağatay dönemlerini içeren “Geçiş Dönemi”nde İslamiyet’in etkisiyle oluşturulmuş ilk eserler yer almaktadır.

Geçiş Dönemi Eserleri Özellikleri

İslamiyet’in kabul edilmesinden sonra Divan Edebiyatı’nın başlangıcına kadar olan dönemde yazılmış ilk eserlerimiz olan “Geçiş Dönemi Eserleri” aynı zamanda “İlk İslami Türk Eserleri” olarak da isimlendirilmektedir.

Geçiş Dönemi Eserler Özellikleri:

* Bu dönemde yazılmış eserler Hakaniye(Karahanlı)  Türkçesiyle yazılmıştır.

* Genel anlamda bu eserler didaktik niteliktedir.

* Amaç Türklere İslamiyet’i anlatmak ve sevdirmektir.

* Bu dönem eserlerinde Arapça ve Farsçanın etkisi görülmektedir.

* Nazım birimi olarak beyit ve dörtlük birlikte kullanılmıştır.

* Şiirler hece ve aruz ölçüsüyle yazılmıştır.

Geçiş Dönemi Eserleri Nelerdir?

İlk İslami Türk Eserleri ya da bir diğer adıyla “Geçiş Dönemi Eserleri” şunlardır:

a) Kutadgu Bilig

b) Divanü Lügati’t Türk

c) Atabetü’l Hakayık

d) Divan-ı Hikmet

A) KUTADGU BİLİG

* Mutluluk veren bilgi anlamına gelen Kutadgu Bilig, 1069 yılında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.

* Bu dönemde yazılmış ilk eserdir.

* Kitabın amacı insanlara hem bu hem de öteki dünyada mutluluğun yollarını anlatmaktır.

* Türk edebiyatında yazılan ilk mesnevi olan eser 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.

* Aynı zamanda eserde devlet yöneticileri hakkında bilgi içermesi nedeniyle siyasetname özelliği de taşımaktadır.

* Eser, dört kahraman ve onların simgeledikleri kavramları içermesi nedeniyle alegorik bir özellik taşır.

* Kutadgu Bilig Kahramanları ve Temsil Ettikleri Kavramlar:

Akıbet (hayatın sonu), kanaat

 

B) DİVANU LÜGATİ’T TÜRK

* Kaşgarlı Mahmut tarafından 1074 yılında yazılmış ilk Türkçe sözlük ve dil bilgisi kitabıdır.

* Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin de Arapça kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermek için yazılmıştır.

* Yazıldı dönemin dilini, edebiyatını, kültürünü, coğrafyasını ve sosyolojisini yansıtması bakımından önemlidir.

* Günümüze kadar ulaşmış birçok koşuk, sagu ve sav bu eser içinde yer alır.

* Eserden 7500’ten fazla sözcük yer almaktadır.

* Türk boylarının yaşadığı yerleri gösteren bir haritayı da içerir.

C) ATABETÜ’L HAKAYIK

* Hakikatlerin eşiği anlamına gelen eser 12.yüzyılda din adamı ve şair olan Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.

* Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.

* Eserde bilginin faydası, cahilliğin zararları, iyilik ve cömertlik gibi ahlaki konular işlenmiştir.

* Eser dini-ahlaki didaktik bir özelliğe sahiptir.

* İslamiyetin etkisiyle eserde bolca Arapça ve Farsça kelimeye yer verilmiştir.

* Eser 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşmaktadır.

* Türk edebiyatında İslam inancını telkin eden ilk eserdir.

D) DİVAN-I HİKMET

* Ahmet Yesevi’nin hikmetlerini içeren dini-tasavvufi nitelikte bir şiir kitabıdır.

* Hakaniye Türkçesiyle yazılmış eserde Arapça ve Farsça kelimeler de bulunmaktadır.

* Eser hem dörtlük hem de beyitlerle yazılmıştır.

* Eserde hem hece hem de aruz ölçüsü bir arada kullanılmıştır.

* Şiirler lirik ve didaktik özellikte yazılmış olup konular tamamen dini içeriğe sahiptir.

* Divan-ı Hikmet’te Hz.Muhammed’in hayatı ile mucizeleri, kıyamet gününün yakınlığı, dünyadan şikayet ve dervişliğin faziletleri gibi konular işlenmiştir.

Geçiş Dönemi Eserleri PDF + Video

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Geçiş Dönemi Eserleri PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
PDF / Slayt
10.Sınıf Ders Konuları
TYT Türkçe 
AYT Edebiyat

2021-11-08

Admin

Geçiş Dönemi Türk Şiiri 10. Sınıf

(İslamî Dönemin İlk Dil ve Edebiyat ürünleri)

Geçiş dönemi eserlerinin genel özellikleri şunlardır:

KUTADGU BİLİG

Eser, dört alegorik şahsın ağzından hükümdara ülkenin nasıl yönetileceği, hükümdarın adaleti, tarafsızlığı gibi pek çok konuda bilgi verilmekte, öğüt verilmektedir. Eserde bu dört ana karakterin dışında anlamlı adlar taşıyan üç kişi daha vardır: Küsemiş (Aytoldı başkente geldiğinde ona yardım eden kişi), Ersig (hükümdarın mabeyincisi) ve Kumaru (Odgurmuş’un müridi)’dur.

Eserin hangi yönlerden ilktir?

nest...

oksabron ne için kullanılır patates yardımı başvurusu adana yüzme ihtisas spor kulübü izmit doğantepe satılık arsa bir örümceğin kaç bacağı vardır