Geometri Terimleri Atatürk

Atatürk’ün Geometri eliyle yazdığı, Atatürk’ün eleştirileri daima memnunlukla karşıladığı, yeni sözcük ve Kitabında Yer Alan Terimlerin terimlere bir deneme hakkı tanıdığını, Günümüzde Kullanım amacının daima daha uygun’a doğru Durumları ilerlemek ve önerilen değişiklikleri haklı görünce hemen benimsediği belirtmektedir. Atatürk’ü, siyaset olaylarının büyük bir devlet Batıkan ERKOÇ1 adamı yaptığı gibi, yurdun kültür sorunları da onu büyük bir eğitimci durumuna getirdiğini, bu nitelikleriyle bîr önder değil, içten, özden, 1. Giriş yüreği açık bir Ata, kılıcı ile ulusunu kurtaran, Gazi Mustafa Kemal Atatürk bizzat kaleme kalemi ile de onu yükselten bir şahsiyet olarak aldığı Nutuk’un son bölümünde “Saygıdeğer tanımlamaktadır. Eser, “Başlangıç Tarifler” Efendiler, sizi günlerce işgal eden uzun ve başlığı altında; cisimlerde var olan üç boyutun teferruatlı nutkum, nihayet geçmişe karışmış açıklanması ile başlar. Daha sonra hacmin bir devrin hikâyesidir. Bunda milletim için ve açıklaması yapılır. Hacim ile yüzey arasındaki gelecekteki evlâtlarımız için dikkat ve fark belirtildikten sonra çizginin tarifi yapılır. uyanıklık sağlayabilecek bazı noktaları Geometrinin nasıl bir ilim olduğu açıklanır. belirtebilmiş isem kendimi bahtiyar Eser üç kısımdan meydana gelmiştir. Birinci sayacağım. Efendiler, bu nutkumla, millî Kısmında; Çeşit çizgilerin anlatımı varlığı sona ermiş sayılan büyük bir milletin, yapılmasının ardından, çember başlığı altında istiklâlini nasıl kazandığını, ilim ve tekniğin dayire, yay, derecenin anlatımı misallerle en son esaslarına dayanan millî ve çağdaş bir verilip çap, yarıçap, kiriş, ok, kesek, değme devleti nasıl kurduğunu anlatmaya çalıştım. kelimelerinin anlamı açıklanmıştır. Paralel Bugün ulaştığımız sonuç, asırlardan beri sözcüğünün açıklanmasından sonra, açı çekilen millî felâketlerin yarattığı uyanıklığın tanımı yapılarak, çeşitli açılar misallerle eseri ve bu aziz vatanın her köşesini sulayan anlatılmıştır. Devamında doğru çizginin türlü kanların bedelidir” ifadesiyle hem geçmişi durumları ele alınarak doğru, eğik, yatay özetlerken hem de geleceğe önemli işaretlerde çizgiler misallerle açıklanmış, bu çizgilerden bulunmaktadır. meydana gelen açıların tanımı ve derece olarak hesapları birer misalle anlatılmıştır. Eserin, Devlet Basımevi tarafından Çok kenarlarla çitlenmiş olan bir düzey yılında İstanbul’da yapılan ilk baskısının dış parçası olarak tanımlanan poligonlar; üçgen, kapağında; “Geometri öğrenenlerle, bu dörtgen, beşgen, altıgen, yedigen ve konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak sekizgenlerin açıklanmasının ardından, Kültür Bakanlığınca neşredilmiştir”2 ifadesi üçgenlerin çeşitleri ve açı değerleri ile yer almakta olup Atatürk tarafından paralelkenar, dikey dörtgen, eşkenar dörtgen, hazırlanan bu kitabın amacı da belirtilmiştir. kare ve yamuk da dörtgenler ismi altında yine Esere Türk Dil Kurumu Başuzmanı Agop misallerle açıklanmıştır. İkinci Kısım; Dilâçar’ın yılında yazdığı önsöz de düzeylerin Ölçülmesine ayrılmıştır. Birinci eklenmiştir. Mustafa Kemal Atatürk Geometri kısımda tanımı yapılan geometrik şekillerin kitabını A. Dilâçar’ın ifadesiyle; ‘ölümünden alan hesaplarının nasıl yapılacağı yazılı olarak bir buçuk yıl kadar önce III. Türk Dil ifade edilirken, matematik işlemleriyle de bu Kurultayı’ndan hemen sonra yılı anlatım misallendirilmiştir. Bazı düzeylerin kış aylarında Dolmabahçe Sarayında kendi alan hesaplarının işlemlerinde değişik 1 Batıka ERKOÇ, Sa su İ rahi Ta rıverdi Sosyal Bilimler Lisesi, Sı ıf Öğre isi çözümler de gösterilmiş ve buna ait örnek de Doğru Düzey Eğri eserde yer almıştır. Ayrıca, imsel şekillerin Derece Dakka Saniye çevreleri ile alanları arasında oran hesaplamaları işlem olarak örneklerle Kiriş Ok Kesek gösterilmiştir. Üçüncü Kısım ise katıylar Açı Kenar Köşe başlığı altında; silindir, pürüzma, koni, piramet ve yürenin anlatımları yanında, alan Dikey Eğik çizgi Yatay çizgi ve hacım işlemlerinin nasıl yapılacağı verilen Tümey açı Bütey Açıortay misallelerle ifade edilmiştir. Yedigen Sekizgen Çevre Bu çalışmada; Mustafa Kemal Atatürk’ün Fransızcadan tercüme ettiği Geometri Eşkenar İkizkenar Çeşitkenar kitabında yer alan yeni kavramların üçgen üçgen üçgen günümüzdeki kullanımın tespit edilmesi Oput Dar üçgen Paralelkenar amaçlanmıştır. Alanında ilk olacak bu çalışma üçgen sayesinde Atatürk’ümüzün ürettiği bu terimlerin günümüzde hala kullanılıp Yamuk Kare Düzgün kullanılmadığı yani Atatürk’ün bu konuda ne Metre Orta Homolog kadar başarılı olduğu tespit edilecektir. kare koran açılar Araştırma Problemi: Atatürk’ün Ayrıt Dikey Eğik prizma geometri kitabında icat ettiği Geometri prizma terimleri günümüzde hala geçerliliğini korumakta mıdır? Prizmanın Küp Kareküp ökül alanı İçyarıçapı Yüre Aksiyom 2. Yöntem (küre) a. Araştırma Metodu ve Deseni Açı Poligonlar Taban Araştırmamızda betimsel araştırma deseni Dikeyin İmsiy Dikeyin kullanılmıştır. Araştırmamıza başlanırken, çap karesi çapı Mustafa Kemal Atatürk’ün kaleme aldığı Geometri kitabının bir örneği elde edilmiş, bu Piramit Küre Eşkenar kitapta yer alan ve Atatürk tarafından icat dörtgen edilmiş kelimeler tespit edilerek bir tablo Hacim Geometri Dış poligon haline getirilmiştir. Ardından bu kelimeler arasından rastgele seçilen 20 kelime Çember Yay Dikey ortaöğretim öğrencilerinden oluşan ve silindir özellikleri araştırma grubu bölümünde verilen Çap Yarıçap Eğik silindir denek grubuna uygulanmıştır. Değme Teğet Kesik koni Ters açı Yöndeş Varsayı Üçgen Çember Paralel açı Dörtgenler Düzgün Daire Düşey Dar açı Dikey Poligon çizgi üçgen Silindir Prizma Koni Beşgen Altıgen Dikey Yüzey Çizgi Nokta dörtgen  Köşegen Eğik İç poligon prizma Teorem Küpün Karşıtilgin ökül alanı Tablo 1: Mustafa Kemal Atatürk'ün Geometri Kitabında Öz Türkçeleştirdiği Terimleri İçeren Tablo b. Araştırma Grubu Araştırmamızdaki hedef grubumuz lise (ortaöğretim) öğrencilerinden oluşan bir grup olmuştur. Araştırmamıza Samsun ilindeki çeşitli liselerde eğitimini sürdüren öğrenci katılmıştır. Bu öğrencilere veri Tablo 3: Araştırmamıza katılan öğrencilerin toplama aracı olarak kullandığımız anket cinsiyetlerinin yüzdelik dağılımı uygulanarak, ilgili kelimeleri kullanıp kullanmadıkları belirlenmiştir. Araştırmamıza katılan gençlerin %48,24’ü erkek öğrencilerden %51,76’sı ise kız Araştırma grubumuzun özellikleri şu öğrencilerden oluşmaktadır. şekildedir: c. Veri Toplama Aracı Bunun için öncelikle, Atatürk’ün Geometri kitabının bir kopyası elde edilmiş, tespit edilen 90 kelimeden tesadüfi örneklem metoduyla seçilen 20 tanesi anket halinde, ortaöğretim öğrencilerine sunulmuş, bu Tablo 2: Öğrencilerin sınıf düzeylerinin yüzdelik analizi kavramları kullanıp kullanmadıkları sorulmuştur. Anketin bir örneği ekler Araştırmamıza katılan öğrencilerin tamamı bölümünde bulunmaktadır. sınıf düzeylerine devam eden ortaöğretim öğrencileridir. Öğrencilerin %29’u sınıf öğrencilerinden %19,12 si ise d. Veri Analizi sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır. Anketten elde ettiğimiz veriler tarafımızdan SPSS programına girilmiş, bütün kelimelerin yer aldığı sıklık grafiği çıktı olarak alınmıştır. Bu tablo yorumlanarak Atatürk’ün icat ettiği kelimelerin günümüzdeki kullanım sıklığı incelenmiştir.  3. Bulgular Tablo 5: Gençlerin Atatürk’ün icad ettiği "İmsiy" terimini kullanma oranları Geometri kitabında “İmsiy” teriminin açılımı olarak “iki çizginin birbirine olan oranı; iki çizginin birbirine oranı, onların uzunluklarını gösteren sayıların oranının aynıdır” ifadesi verilmiştir. Tablo 5’ü incelediğimizde görmekteyiz ki; gençlerin %96,76’sı yani çok büyük bir bölümü, “İmsiy” terimini günlük hayatlarında kullanmamaktadırlar. Bu terimin yerine genellikle “oran-orantı” terimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Ancak Atatürk’ün ürettiği “İmsiy” kavramı günümüzde Tablo 4: Öğrencilerin kitapta tespit ettiğimiz kelimeleri kullanma oranları güncelliğini ve geçerliliğini kaybetmiştir. (1,00 en az, 2,00 en yüksek kullanım oranını belirtir) Gerçekleştirdiğimiz anket sonuçlarına göre Atatürk’ün ürettiği terimlerin kullanım oranlarını grafik haline getirdiğimizde; görüldüğü üzere Atatürk’ün ürettiği kavramların büyük çoğunluğu günümüzde kullanılıyorken, bazı terimler için bunu söylemek mümkün değildir. Örneğin nokta, çap, çember, küre gibi terimleri kullanma Tablo 6: Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Aksiyom" oranı % iken Orta koran teriminin terimi kullanma oranları kullanılma oranı %0 görülmektedir. Kullanım sıklığının düşük olduğunu Aksiyom terimi kitapta “Aksiyom, tespit ettiğimiz ve yukarıda mavi ile kendinin ne olduğunu ispat gereksiz olan işaretlediğimiz terimlerin kullanım oranlarını besbelli bir şeydir” şeklinde tanımlanmıştır. aşağıda işledik; Örnek olarak ise “İki çizginin ayrı ayrı uzunluğu bir üçüncü çizginin uzunluğuna eşit ise, onların uzunlukları birbirine eşittir.” emsali verilmiştir. Tablo 6’yı incelediğimizde göreceğimiz üzere, öğrencilerin büyük bir çoğunluğu (yak. %93,53) Aksiyom terimini derslerde ve günlük hayatlarında kullanmamaktadırlar. Aksiyom terimi günümüzde fizik ve matematik terimi olarak güncelliğini halen koruyarak kitaplarda yerini alsa da araştırma grubumuzu oluşturan gençler arasında kullanılmamaktadır ve güncel değildir.  görmekteyiz. Bu da günümüz bilimsel literatüründe kullanılan bu terimin araştırma grubumuzun kapsadığı kitle tarafından kullanılmadığını ve güncel olmadığını göstermektedir. Tablo 7: Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Varsayı" terimi kullanma oranları Geometri kitabında “Varsayı” terimi için “Varsayı, öyle bir düşünüğdür ki, o hakikatte vardır veya yoktur, fakat var sayılır” açıklaması verilmiştir. Bunun yanında emsal olarak da “Kara tahtaya gelişi güzel bir üçgen çizelim. Bu üçgenin kenarlarının 3,5,6 Tablo 9: Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Homolog uzunluğunda varsayalım. İşte bu var saymaya, açılar" terimini kullanma oranları “varsayı” denir. Buna benzer her işlev varsayıktır. Varsayık olan şeylerin anlatılması Kitapta; “İmsel poligonlarda homolog için kullanılan terim “varsayı” dır.” emsali açılar eşittirler ve homolog kenarlar da verilmiştir. orantılıdır.” şeklinde bir açıklama Varsayı teriminin kullanma oranı yapmaktadır. Homolog açılar kavramı burada diğerlerine göre daha yüksektir. Öğrencilerin birbiri ile orantılı açılar olarak %19,41’i derslerde varsayı terimini belirtilmektedir. kullanmaktadır. Tablo 9’a baktığımızda ise öğrencilerin çoğunluğu bu kavramı günümüzde kullanmamaktadır (yak. %87,06) Tablo 8: Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Teorem" terimi kullanma oranları Geometri kitabında yer alan “Teorem ve teori” terimleri için bu kitapta “Hakikati (gerçeği) birtakım taramalar sonunda, meydana çıkan düşünüğlere teorem veya Tablo Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Orta Koran" teorem derler” açıklaması verilmektedir. terimi kullanma oranları Günümüzde ise TDK sözlüğünde “1. Kanıtlanabilen bilimsel önerme. 2. Mantıksal Ortakoran, “İki çizginin orta koranı olan usa vurma ile kanıtlanan önermenin veya üçüncü bir çizgi, o iki çizginin dışlarda özelliğin bildirimi.” şeklinde açıklaması bulunduğu bir orantının ortalarında ortak verilmiştir. Bu sözcük Fransızcadaki olarak bulunur. Ortakoran orantının “Théorème” sözcüğünden türetilmiştir. yanlarında da bulunabilir.” şeklinde Teorem teriminin kullanılma oranlarına belirtilmiştir. baktığımızda %12,94 oranında kaldığını  Yaptığımız ankette, hiçbir öğrenci bu terimi günümüzde kullandığını belirtmemiştir. Öğrencilerin %’ü bu terimi kullanmamaktadır. Tablo Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Tümey Açı" terimini kullanma oranı Geometri kitabında “Tümey açı” terimi “İki açının toplamı bir dikey açıya veyahut Tablo Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Ökül Alanı" 90° ye eşit olursa, o açılara, “Tümey açılar, terimini kullanma oranı denir.” şeklinde açıklanmaktadır. Günümüzde bu terim “tamlayan açılar” olarak Ökül alan terimi, Geometri kitabında “Bir kullanılmaktadır. Terim bugün yakın bir halde pürüzmanın ökül alanı” şeklinde kullanılmıştır. Tabloda da görüleceği üzere bahsedilmektedir. Tanım ise şu şekilde deneklerin %96,76’sı bu terimi eski haliyle verilmiştir: “Bir pürüzmanın ökül alanı yanal kullanmamaktadır. yüzeyi ile tabanları yüzeyinin alanlarının ökülüne eşittir.” şeklinde kullanılmaktadır. Bu terimin kullanımına bakılırsa 4. Sonuç ve Tartışma deneklerin %93,53’ü bu terimi kullanmamaktadır. Bu terimin günümüzde Bu çalışmamızda Türk dil devriminin bir güncel olmadığı görülmektedir. parçası olarak Atatürk tarafından Fransızcadan Türkçeye kazandırılan terimleri ihtiva eden “Geometri” kitabında, Atatürk tarafından icat edilen terimlerin günümüzdeki geçerliliği ve güncelliği incelenmiştir. Bu bağlamda önceden belirlediğimiz ve Samsun ilindeki öğrencilerden oluşan bir öğrenci grubuna, Atatürk’ün icat ettiği bu terimlerden rastgele seçilen 20 tanesini içeren bir anket verilerek, cevaplaması istenilmiştir ve bu yol ile elde edilen veriler SPSS istatistik programına girilerek, sonuçların çıktıları alınmış ve projenin bulgular bölümünde değerlendirilmiştir. Tablo Gençlerin Atatürk'ün icat ettiği "Kesek" Yaptığımız araştırma sonucunda terimini kullanma oranı Atatürk’ün bu kitapta icat ettiği bu kelimelerin Kesek terimi Atatürk’ün Geometri önemli bir bölümünün günümüzde güncel kitabında “Daireyi herhangi iki parçaya ayıran olduğu ancak bazı kavramların bir doğru çizgidir” şeklinde tanımlanmıştır. kullanılmadığı, bazı kavramların ise şekil Tabloda görüldüğü üzere deneklerden hiçbiri değiştirerek günümüze geldiği tespit bu terimi kullandığını belirtmemiştir. edilmiştir.  5. Öneriler Yaptığımız araştırmada tespit ettiğimiz hususlardan yola çıkarak şu önerileri verebiliriz; 1- Öğrencilere ve öğretmenlere matematik ve geometri derslerinde pratik yapmaktan ziyade bu kavramlar, Türkçe karşılıkları ile birlikte verilmelidir. Böylece Türkçe geometri terimleri öğrencilerin hafızasında daha çok kalacaktır. 2- Bunun yanında derslerde işlenen geometri dersleri de bu kavramlar üzerinden işlenmelidir. Çünkü besbellidir ki gençler Öz Türkçe olan bu kavramları diğer kavramlara nazaran çok daha kolay anlayacaklardır çünkü bu kavramların neredeyse tamamı günlük hayatta kullanılan kelimelerin türetilmiş halleridirler. Aradaki bağlantıyı öğrenen gençler için, matematik ve geometri kavramları bir sorun olmaktan çıkacaktır. Kaynakça 1. Alpan, Necip. Aktarmalar: Atatürk'ün Bilinmeyen Bir Kitabı [Geometri], Haziran , C: XXVI, S: , s. , Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 2. Akalın, Şükrü Halûk. Geometri’nin Yeni Yayımı Dolayısıyla, Mart , C: XCV, S: , s. , Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 3. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Geometri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Başkanlığı Yayınları, Atatürk Dizisi:4, Ankara, , VIII+47 sayfa. 4. monash.pw 63/ataturkun-hazirladigi-geometri- terimleri-kitabi (Erişim tarihi: )