Bütün potasyum gübreleri suda çözünürler. Potasyum tuzlarının çoğu, esas itibarıyla (%91-93 nispetinde) gübre olarak kullanılırlar. Potasyum ihtiva eden yatak ve kayalardan üretilerek zenginleştirilir ve gübre şekline getirilirler.
Potasyum tuzlarının üretimi: Denizlerdeki oranı düşük olan potasyum tuzları, tuzla ana sularında biriktirilerek çıkarılır. Böyle bir biriktirme bazı kapalı deniz veya göllerde de doğal bir sûrette vukua gelerek kaya tuzu gibi yataklar teşekkül eder. Stassfurt ve Alzas potas madenleri buna güzel birer misal teşkil eder.
Denizlerde uzun yıllar boyunca sodyum klorür çöker ve ana sular kalsiyum, mağnezyum ve potasyum tuzlarınca zenginleşir. Açık denizle olan bağlantı kesilince ana sular zenginleşmeye devam eder ve mağnezyum ile tuzlardaki sıraya göre çökmeğe başlarlar. Mesela, Stassfurtta çöken ham ürünlerin bileşimi şöyledir:
1. Silvinit (%18-20 K2O)
2. Karnalit (%9-10 K2O)
3. Kainit (%13-14 K2O)
4. Hartsalz adı verilen bir silvinit + kieserit karışımı (%12 K2O)
Bu tuzların uzun mesafelere nakli için zenginleştirilmeleri lazımdır. İşlemler ilkel maddelerin cinsine göre şöyle yapılır:
Sodyum Nitratlı gübre örneği.
Potasyum sülfat üretimi: İlkel madde olarak kainit kullanılır. Bunun sıcak suda eritilmesi ve çözeltinin soğutulmasıyla %55 potasyum sülfat ihtiva eden bir ürüne varılır. Yeni bir kristalizasyondan sonra da sanayide kullanılan %90’lık tuz elde edilir.
Potasyum klorür üretimi: Zenginleştirilmiş potasyum klorür, en çok kullanılan potaslı gübreyi teşkil eder. Bunun üretimi için de madenden gelen ve ortalama %50 karnalit, %20 kieserit ve %30 silvinit ihtiva eden ham ürün, birkaç kademe kristalizasyon işlemlerinden geçirilerek %90’lık potasyum klorür elde edilir.
Alzas yataklarının en önemli ürünü ortalama %30-60 KCl, %50-65 NaCl, %0,1-0,7 MgCl2 ve %9-14 çözünmeyen kısım ihtiva eden “silvinit”tir. Bu madde sadece parçalanıp öğütüldükten sonra bileşimine göre %20-22 veya %14-16 K2O’lu gübre olarak satılır veyahut zenginleştirilerek özel gübreler hazırlanır. Alzas ürünlerinde mağnezyum bulunmadığından, bu işlem Stassfurttaki üretime nazaran ana suların buharlaştırılmasına lüzum olmaksızın hasıl olması sebebiyle basittir. İşlemin esası sodyum ve potasyum klorürlerinin soğukta ve sıcaktaki çözünürlük farkına dayanır.
Stassfurt ve Alzastan başka ABD’de (Teksas), Afrika’da Tunus ve Avrupa’da (Fransa, İspanya) diğer bazı potasyum tuzu madenleri mevcuttur.
Potasyum tuzlarının kayalardan çıkarılması: Potasyum tuzları bazı kayalardan da çıkarılmaktadır. Fakat pek bol değildirler. Önemli bir maden feldispattır ki ortalama %2,4 K2O ihtiva eder. Ancak bu oran üretim masrafını karşılayamaz. Buna karşılık İtalya’da bulunan ve leucit (4 SiO2Al2O3K2O) ihtiva eden bazaltlar (Bkz. Bazalt) bu hususta daha elverişlidir. Burada potasyumun kazanılması için yapılan bir usûlde (blanc usûlü), leucitli taşlar kum şekline getirilerek, bazaltı çeken ve leuciti bırakan bir elektro mıknatıs tesiriyle zenginleştirme yapılır. Bu suretle %23 Al2O3, %18 K2O ve %55 SiO2 ihtiva eden bir ürüne varılır. Klorür asidi tesiriyle silis çöker ve potasyum klorürle alüminyum klorür ihtiva eden bir çözelti meydana getirir. Bu iki tuz da billurlaşma işlemleriyle birbirinden ayrılarak %90’lık potasyum klorür, öte yandan bir çöktürme ile alüminyum üretimine elverişli saf alüminyum elde edilir.
Kompoze gübreler[değiştir kaynağı değiştir]
%45-46 oranında azot ihtiva eden konsantre edilmiş azotlu bir gübredir. Amonyak ile karbondioksidin basınç altında birleştirilmesiyle elde edilir. Toprakta hızla amonyum karbonata hidroliz olur. Bu sebepten kararsız olup, amonyak gazı salıverir. Amonyak kılcal kökleri tahrip ettiği için üre, tohumun veya genç bitkinin yakınına konulmaz.
Fosfatlı gübreler[değiştir kaynağı değiştir]
Çiftlikte meydana gelen bitki ve hayvani menşeli artıkların bir araya toplanıp, gübre yapmak üzere çürümeye terk edilmesiyle elde edilir.
Çiftlikteki bitki ve hayvan artıkları takriben 30 cm yüksekliğinde yayılır. Üzerine su serpilerek iyice ıslatılır ve sıkıştırılır. Bunun üzerine 5–15 cm yüksekliğinde, varsa ahır gübresi, yoksa toprak veya odun külü yayılır. Bunu takiben yine 30 cm’lik bitki artığı konur. Sulandıktan sonra, tekrar 5–15 cm toprak veya odun külü ilave edilerek istenilen yükseklikte bir kompost yığını yapılır. Yığına yukarı doğru daralan bir şekil verilir. Rutubet kaybını önlemek için en üste toprak serilir. Hazırlanan kompost yığını 3-4 hafta kendi haline bırakılır. Bundan sonra birer ay ara ile bir veya iki defa altüst edilerek yığının her tarafının çürümesi sağlanır. 3-4 ay sonra kompost gübre kullanılmaya hazır bir hale gelir.
Sanayii şeklinde kompostlama da mümkündür ve farklı çeşitleri vardır. Kompostlama aslen bir fermentasyon biçimidir. Aerobik ve anaerobik olarak ikiye ayrılmaktadır.
Aynı zamanda Solucan Gübresi'de bir kompost gübredir. Çeşitli oranlarda hayvan gübresi ve evsel organik mutfak atıklarının karıştırılarak solucanlara yedirilmesi sonucu elde edilen bu organik gübre içeriğindeki organik madde muhtevası nedeniyle toprağın su tutma ve havalandırma kapasitesini arttırır. Solucanların gübreye geçirdikleri vücut sıvıları (sölom sıvısı) sayesinde bitkilerde patojenlere karşı direnç oluşturur. Solucanların sindirim sisteminde bulunan, çok sayıdaki mikroorganizma taşıyan, azot fikse eden bakteriler ve antibiyotik etkisi yaratacak doğal büyüme hormonları ve enzimler dışkıya yani gübreye geçer ve bu sayede bitkilerin büyümesinde hız ve direnç sağlar.
Yeşil gübreler[değiştir
Gübre Nedir? Gübre Çeşitleri Nelerdir? Gübrelerin Özellikleri Nelerdir?
Yeşil Gübre
Toprağa ve sonraki mahsullere faydalı etkileri için yetiştirilip, sonrasında bu bitkilerin tarım makineleri ile sürülerek toprağa karıştırılması işlemine yeşil gübreleme denilir.
Kompost
Bitkisel ve hayvansal atıkların, çözülme ve çürümesiyle elde edilen organik gübreye kompost denir.
Torf
Turba toprağı olarak da bilinen bu madde, göl, bataklık ve benzeri su altındaki arazilerde yetişen bitkilerin su dibine çökmesi sonucunda kesilen hava temasıyla birlikte, yıllarca süren çürümesiyle oluşan organik bir maddedir.
İnorganik Gübreler
Amonyum sülfat: Toz şekere benzerliğinden dolayı, halk dilinde şeker gübre diye de anılan bu gübre, içinde %21 azot, %24 kükürt ihtiva eder.
Amonyum nitrat: An %33, (amonyum nitrat) içeriğinde %33 oranında azot bulunduran bu gübrenin satışı patlayıcı özelliğinden dolayı durdurulmuştur.Can %26, (kalsiyum amonyum nitrat) içeriğinde %26 oranında azot bulunduran bu gübrenin satışı denetimli olarak devam etmektedir.
Üre: İçeriğinde %46 saf azot bulunduran bu element %100 oranında suda erir ve tüm bitkilere uygulanabilir.
Süper fosfat: Granül şeklide olan bu element; %16-18 oranında suda eriyebilen fosfor asidi ihtiva eder.
Triple süper fosfat: İçeriğinde %43- 46 suda eriyebilen fosfor asidi ihtiva eder.
Potasyumlu Gübreler
Potasyum sülfat: İçeriğinde %48-52 oranında potasyum ihtiva eder
Potasyum nitrat: İçeriğinde %46 potasyum ihtiva eder.
Potasyum sülfat: %50-60 oranında potasyum oksit içerir.
Kompoze Gübreler
İçeriğinde değişen farklı yüzdelik oranlarda azot, fosfor, potasyum ihtiva eden gübrelerdir.
Örneğin; kompoze türlerinden olan 15-15-15 gübrenin içeriğinde %15 azot, %15 fosfor, %15 potasyum bulunur.
Diamonyum Fosfat:Dap gübresi olarakta bilinen bu gübre, genellikle 18-46-0 içeriğinde olup, %18 azot, %46 fosfor barındırır.
Sıvı Gübreler
Bitkilerin ihtiyaç duydukları elementleri, toprağa yada yaprağa sıvı formada verilmesini sağlayan gübrelere sıvı gübreler denilir. Topraktaki etkileşimi katı gübrelere daha hızlı olan sıvı gübreler, bitkiler için oldukça faydalıdır.
İçerdikleri makro ve mikro besin elementlerine göre, tek sıvı gübre ve kompoze sıvı gübre olarak ikiye ayrılır.
Yaprak Gübreleri
Bitkinin ihtiyaç duyduğu maddeleri bünyesinde katı, sıvı veya granül halinde bulunduran, seyrelterek yada çözerek bitki yapraklarına püskürtme suretiyle kullanılan gübrelere yaprak gübresi denilir.
