Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Bitki Örtüsü Nedir

Bölgenin kuzey sınırı Güneydoğu Toroslar’ın güney eteklerinden geçer. Doğu Anadolu ve Akdeniz bölgeleri ile komşudur. Güneyde ise Suriye ve Irak sınırı bölgeyi sınırlandırır. Bölge yüzölçüm bakımından en küçük bölgemizdir.

Yerşekilleri
Güneydoğu Anadolu yerşekilleri bakımından sade bir yapıdadır. Bölgede plato ve ovalar geniş yer tutar. Başlıca platolar Gaziantep, Adıyaman ve Şanlıurfa platolarıdır. Yükseklikleri 500-600 m civarındadır. Bölgedeki yüksek yerler Karacadağ (1938 m) ve Mardin eşiğidir. (1200-1300 m)

Akarsu ve Gölleri
Bölgenin önemli akarsuları olan Fırat ve Dicle kaynaklarını Doğu Anadolu’dan almaktadır. Fırat, bölgenin batısındaki Adıyaman ve Şanlıurfa platolarına gömülerek güneye doğru akışını devam ettirip ülkemizi terk eder. Dicle ise Diyarbakır havzasından geçerek ülkemizi terk eder.

Fırat’ın Nizip, Göksu kolları ile Dicle’nin Botan, Garzan ve Batman kolları diğer önemli akarsuları oluşturur. Bölgedeki göller Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleridir. Doğal göl yoktur.

İklimi ve Bitki Örtüsü
Güneydoğu Anadolu’nun batısında özellikle Gaziantep ve çevresinde Akdeniz ikliminin genel özellikleri ağır basar. En yağışlı mevsim kıştır. Yazlar sıcak ve kuraktır. Türkiye’de yaz sıcaklığının ve buharlaşma şiddetinin en çok olduğu yer Güneydoğu Anadolu’dur. Bunun nedenleri; Türkiye’nin güneyinde bulunması, deniz etkisine kapalı olması ve güneyden esen sıcak ve kavurucu rüzgarlara (samyeli) açık olmasıdır. İç Anadolu’dan daha çok yağış almasına rağmen Güneydoğu Anadolu’da kuraklık daha fazla etkilidir. Bu yüzden bu bölgede yağışa veya sulamaya duyulan ihtiyaç diğer bölgelerden çok daha fazladır.

Bölgenin doğusundaki Dicle Bölümü’nde karasal iklim vardır. Bölgede, en yaygın olan bitki örtüsü bozkırdır. Güneydoğu Toroslar’ın ve Karacadağ’ın etekleri ile Mardin eşiği çevresinde çalılıklara ve meşe ormanlarına rastlanır.

Tarım ve Hayvancılık
Bölge ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Geniş düzlüklerin bulunması tarımı kolaylaştırır. Yaz kuraklığının ve yazın buharlaşmanın fazla olması bir çok tarım ürününün üretimini sınırlandırır. Tarımda çeşitliliği, verimi ve kaliteyi azaltır. Nadas uygulamasını zorunlu kılar. Ancak son yıllırda GAP’la beraber sulamanın gelişmesiyle tarımsal üretim artmıştır.

Bölgede tabii şartlar özellikle tahıl ve mercimek üretimine uygundur. Ayrıca Antepfıstığı, pamuk, çeltik (pirinç) susam ve tütün üretilir. Bağcılık önemlidir.

Bozkırların geniş yer tutması nedeniyle küçükbaş hayvancılık önemlidir. Özellikle koyun yetiştirilir. Kıl keçisi ve tiftik keçisi de yetiştirilmektedir. Yalnız son yıllarda küçükbaş hayvancılık gerilemiştir.

Nüfus ve Yerleşme
Bölgenin nüfusu 2000 sayımına göre 6,6 milyondur. Yüzölçümü küçük olduğu için nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üstündedir. Nüfus daha çok Orta Fırat Bölümü’nde toplanmıştır. Bunda iklimin elverişliliği, toprakların daha verimli, yerşekillerinin i daha sade olması ve son yıllarda sanayinin gelişmeye başlaması etkilidir. Nüfus, yağışın çok olduğu dağların eteklerinde ve akarsu boylarında toplanmıştır. Bölgenin başlıca merkezleri, Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır, Batman, Mardin ve Şanlıurfa’dır.

Madenler ve Endüstri
Yer altı zenginliği olarak petrol başta gelir. Petrol, Diyarbakır, Adıyaman, Siirt ve Batman çevresinde bulunan yataklardan çıkarılır. Cizre ve Silopi civarında Linyit çıkarılmaktadır. Fosfat Mardin-Mazıdağı civarında çıkarılmaktadır. Bölgenin en önemli tesisi Batman’daki petrol rafinerisidir. Ayrıca son yıllarda Gaziantep, Şanlıurfa ve Diyarbakır’da GAP ile birlikte sanayi hızla gelişmektedir. Özellikle de Gaziantep’de sanayi çok ilerlemiştir.

Bölgedeki Nemrut Dağı (Adıyaman) ile Diyarbakır ve Şanlıurfa şehirlerinde bulunan tarihi eserler bölgenin en önemli turizm potansiyellerini oluşturur.

Bölgenin Bölümleri

A) Dicle Bölümü
Bölgenin doğusunda, Diyarbakır havzası ve Mardin eşiğinden oluşur. Diyarbakır havzasında buharlaşma şiddeti ve yaz kuraklığı çok fazladır. Bölümün önemli tarım ürünleri buğday, mercimek ve pamuktur. Ayrıca, bağcılık, tütün, karpuz ve sebze üretimi önemlidir. Dicle Bölümünde nüfus, yağışın daha çok olduğu Mardin eşiği ve Diyarbakır çevresinde yoğunlaşmıştır. Karasal iklim etkilidir. Kışın sıcaklıklar düşer, yazın ise çok artar.
Doğal bitki örtüsü bozkırdır. Raman, Garzan ve Kurtalan’dan çıkarılan petrol Batman Petrol Rafinerisinde işlenir.

B) Orta Fırat Bölümü
Burası Dicle Bölümü’ne göre daha az engebelidir. Gaziantep ve Şanlıurfa platoları çok geniş yer kaplar. Bölümün güneyinde, Altınbaşak, Ceylanpınar, Suruç ovaları bulunur.

Bölümde kısmen Akdeniz iklim özellikleri etkilidir. Kışın en soğuk ayın sıcaklık ortalaması sıfır derecenin altına düşmez. Tahıl, mercimek, üzüm, zeytin, antepfıstığı ve pamuk üretim alanı geniştir. İklim ve yerşekillerinin elverişli olması nedeniyle nüfusu yoğundur. Gaziantep yolların kavşak noktasında bulunan önemli bir ticaret, sanayi ve hizmet merkezidir. Gaziantep ve Şanlıurfa’da son yıllarda tarım, sanayii ve ticaretin gelişmesiyle nüfus miktarında önemli artışlar meydana gelmiştir. Çimento ve dokuma fabrikaları vardır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi‘nde GAP projesinin bitmesi ile;
– Sulanabilen topraklar artacak ve nadas tarımı büyük ölçüde ortadan kalkacaktır.
– Tarım ürünleri çeşidi artacak, üretimde ve verimde önemli artışlar sağlanacaktır.
– Tarıma bağlı gıda sanayii gelişecektir.
– Kurulan barajlarla elektrik üretimi artacaktır.
– İşsizlik azalacak ve diğer bölgelere olan göç tersine dönecektir.
– Tarım, sanayi, ticaret, sağlık, eğitim ve kültür hizmetlerinde önemli değişiklikler olacaktır.

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

En küçük coğrafi bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi yer şekilleri ve Buna bağlı olarak yerleşme ve ekonomik özellikler açısından iki bölüme ayrılmıştır.Bunlar,Orta Fırat Bölümü ve Dicle Bölümü’dür.Bölgeyi bölümlere ayıran sınır Karacadağ volkan konisinden geçer. 

Yer şekilleri 
Yer şekilleri sade olan bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar geniş yer kaplar. 
Dağlar : Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları uzanır. Burada asıl Toroslar ile onun önünde ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır. Bölgenin ortasında 1938 m yükseltiye sahip sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır. Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükseklik oluşturur. 
Ovalar : Karadağ’ın batısında Altınbaşak (Harran), Ceylanpınar ve Birecik ovaları yer alır. Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası’nda fazla geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya geçilir. 
Platolar : Karacadağ’ın batısındaki Şanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Karacadağ’ın doğusu ise daha engebeli bir yapı gösterir. Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat Eşiği yer   alır. 

Akarsular ve Göller 
Akarsular  
Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat, kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır. Bölgede ise Toroslar’dan gelen Kahta ve Karadağ’dan gelen küçük akarsularla beslenir. Güneydoğu Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarından birçok kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer önemli akarsuyudur. Her iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını boşaltır. 
Göller  
Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur. Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır. Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj gölü olan Atatürk Barajı bu bölge sınırları içindedir. 

İklim 
Denizden uzak olduğu için sıcaklık bakımından karasal iklim özellikleri görülür. Kışlar oldukça soğuk olup, en çok yağış bu mevsimde düşer. Yaz mevsimi ise enlemin, karasallığın ve güneyden esen çöl rüzgarlarının etkisiyle çok sıcak ve kurak geçer. Buharlaşma şiddeti çok fazla odluğundan yaz mevsiminin en kurak geçtiği bölgedir. Ayrıca batıdaki Gaziantep Yöresi’nde belirgin olarak Akdeniz ikliminin ektileri görülür.  

Doğal Bitki Örtüsü 
Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkırdır. İç Anadolu bozkırlarına göre çok fakirdir. Bölgede antropojen bozkırlar da geniş yer kaplamaktadır. Ormanların en az alan kapladığı bölge olan Güneydoğu Anadolu’da mevcut ormanların büyük bölümü de tahrip edilmiştir. Toros Dağları eteklerinde görülebilen ormanlar ise kuraklık nedeniyle çok zayıftır.Dicle Nehri boylarında yer yer kavak ve söğüt toplulukları görülür. 

Nüfus ve Yerleşme 
Nüfusu en az olan bölgemizdir.Ancak doğum oranının yüksek,yüzölçümünün küçük olması nüfus yoğunluğunun fazla olmasına neden olmuştu.Orta Fırat Bölümü ve özellikle Gaziantep Yöresi yoğun nüfuslanmıştır.Yağışın azaldığı düzlüklerde nüfus azalır.Bölgede ekonomik gelişmenin yavaş olması,terör olayları gibi nedenlerden dolayı göç veren bir bölgedir. Ayrıca mevsimlik işçi göçleri de olmaktadır. 

Ekonomik Özellikler 

Tarım 
 
Tarım halkın temel geçim kaynağıdır. Tarım arazisi geniş olmasına karşın kuraklık nedeniyle tarımın en önemli sorunu sulamadır. Tarım topraklarının çok parçalı, tarım işletmelerinin küçük işletmeler şeklinde olması tarımsal verimi düşürmektedir. Tarım alanlarının üçte biri nadasa alınmaktadır. G.A.P. (Güneydoğu Anadolu Projesi) ile birlikte sulu tarım alanları genişlemekte, nadas arazisi azalmakta, tarım ürünü çeşitliliği artmaktadır. 
 
Tarım Ürünleri  
Buğday : Bölgedeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday ekilir. En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler.  
Arpa : Bölgede yetiştirilen diğer önemli tahıl olan arpa, en fazla Şanlıurfa, Siirt ve Adıyaman’da yetiştirilir. 
Pamuk : Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan pamuk, halen sulanmakta olan Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir. 
Kırmız Mercimek : Kuraklığa dayanıklı bir baklagildir. Türkiye üretiminin tamamına yakınını bu bölge sağlar. En çok Şanlıurfa ve Gaziantep’te yetiştirilir. 
Susam : Az bir alanda ekimi yapılmaktadır. Ancak üretimi bölge için önem taşır. 
Çeltik : Siverek’te yetiştirilmektedir. 
Antep Fıstığı : Bölgenin karakteristik ürünüdür. Üretimin % 90’ı bu bölgede gerçekleşir. 
Üzüm : Özellikle Gaziantep çevresinde bağcılık gelişmiştir. Üretilen üzüm yaş olarak tüketilmesinin yanı sıra pekmez, pestil ya da içki yapımında kullanılır. 
Zeytin : Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde Kilis ve Islahiye çevresinde yetiştirilir. 
Tütün : Sulama ile birlikte ekim alanları genişlemektedir. Üretimde Adıyaman ve Batman önde gelir. 
Sebze : Sulanabilen alanlarda domates, biber, patlıcan gibi çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir. 
Meyve : Bölgenin karpuz üretiminde ayrı bir yeri vardır. Özellikle Diyarbakır çevresinde ağırlığı 20 kg’ı aşan karpuz yetiştirilmektedir. 

Hayvancılık 
Bölgede hayvancılık önemli bir ekonomik faaliyettir. Bölgenin doğal özellikleri ve gelenekleri hayvancılığın gelişmesine zemin hazırlamıştır. Bitki örtüsünün bozkır olması nedeniyle küçükbaş hayvancılık yaygındır. Bölgede en çok koyun yetiştirilir. Koyundan sonra en fazla yetiştirilen kıl keçisidir ve Toros Dağları  eteklerinde otlatılır. Ayrıca Toros Dağları’nda arıcılık yapılmaktadır.