Ezânî saat, güneşin batması yani akşam ezanı ile başlayan vakit için kullanılan bir tâbirdir. Gurub; yani güneşin batışı olarak kabul edilir. Her gün güneş battığında ezânî saate göre saat ’dir. Akşam ezanı bu saatle
(hep ’de) okunduğundan “ezânî saat” ismini almıştır. Bugünkü kullandığımız “vasatî saat” Aralık ’te kabul edilip kullanılmaya başlandığında halkımız vasatî saate “alafranga”, ezânî saate de “alaturka” demiştir.
Osmanlı Devleti zamanında büyük cami muvakkithânelerinde vakitleri hesaplamakla vazifeli muvakkitler vardı. Akşam ezanı her gün bu muvakkitlerin hesaplarına göre okunur ve Müslümanlar da saatlerini ’ye ayarlarlardı. Ilm-i hey’et derslerinde namaz vakitleri hesaplarını öğrenen imamlar, muvakkitlerin olmadığı ücra yerlerde vakitleri hesaplarlardı. Ezanlar bunların yaptığı hesaplara göre okunur ve saatler akşam ezanı ile ’ye ayarlanırdı. Saat ayarı ezanla bildirilmiş olurdu. Bu bakımdan bu saate “mahalli saat” de denilmiştir.
Akşam namazının vakti hesaplanırken hey’et (astronomi) ilmindeki güneş merkezinin ufuktan kayboluşu olan zahiri gurub vakti kullanılmazdı. Her mahalin şer’i gurubu kullanılırdı. Şer’i gurub ise o mahallin en yüksek mevkiinde müşahede olunan zahirî gurub demektir. Meselâ İstanbul’da deniz sathına göre güneş zahiren gurub ettiği halde metre yüksekliğindeki Çamlıca’da bulunan bir kimse güneşi henüz batmamış göreceğinden Istanbul için oraya itibar olunmak lâzım gelir. Şer’i gurub, zahiri gurubdan sonra vukua gelir. Ve her ikisi arasında geçen müddet -ki ona temkin denilir- zahiri gurub üzerine zam ve ilâve olunarak akşam vakti hesaplanmış olur.
Memleketimizde, az da olsa, bu saati kullananlar hâlâ mevcuttur. Üstelik bu saat bize bir ecdâd yadigârıdır. Ecdâdımıza saygı ve sevginin bir nişânesi olarak ezânî saati bir köşeye terk etmeye râzı olamayan Fazilet Takvimi’nde yılına kadar İstanbul için ezânî saatler gösterilmiştir. Kullananlar azalınca sadece İstanbul için de olsa ezânî saati internet sitesinde yayınlamaktadır.
Ezânî saat kullananlar, vasatî saate göre akşam namazı vakti geldiğinde saatlerini mutlaka ’ye getirmelidirler. En azından günde bir bu ayarlamayı yapmalıdırlar.
İstanbul dışındaki vilâyet ve kazalarımızın ezânî (Alaturka) saate göre namaz vakitlerini şöyle tesbit etmek mümkündür: Hangi mahallin ezânî saatini tesbit etmek istiyorsak, o mahallin vasatî akşam vaktinden 12 saat çıkarıldıktan sonra, kalan saat o mahallin bütün vasatî vakitlerinden teker teker çıkarılırsa, o mahalle ait ezânî saatler bulunmuş olur.
Meselâ: Ankara’da 1 Ocak günü akşam namazı vakti ’dir. Bundan 12 saat çıkardığımızda kalacaktır. Ankara’da 1 Ocak günü öğle vakti ise ’dir. ’den ’ı çıkardığımız zaman kalacaktır ki, bu, Ankara’nın 1 Ocak günü için ezânî öğle vaktidir. 1 Ocak’ın vasatî vaktinden saat çıkarılırsa, o vakte ait ezânî saat bulunacaktır. Sadece vasatî yatsı namazı vaktinden, vasatî aksam namazı vaktini çıkardığımız zaman ezani yatsı vakti bulunur. (Abdullah Satun)
Kaynaklar: