Medeni Kanun’nda madde 17/I’e göre, hısımlığın derecesi ‘hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur’. Biri diğerinden gelen kişiler arasında üstsoy-altsoy hısımlığı, biri diğerinden gelmeyip de ortak bir kökten gelen kişiler arasında yansoy hısımlığı vardır.
Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları aynı tür ve dereceden kayın hısımları olur. Kayın hısımlığı kendisini meydana getiren evliliğin sona ermesi ile ortadan kalkmaz. Bu tespitleri esas kabul eden derecelendirmeye göre, akrabalar şöyle sınıflandırılmıştır.
Birinci derece: Çocuklar, anne, baba
İkinci derece: Dede, nine, torun, kardeş
Üçüncü derece: Yeğen, amca, dayı, hala, teyze
Dördüncü derece: Kuzenler
Bu sınıflandırma yasaların hiçbir yerinde yoktur. Bu yukarıya aldığım Medeni Kanun’un 17’nci maddesine dayanarak tanzim olunmuştur.
Yani anne-baba ve evlat arasında bir doğum bağı varsa. bunlar 1’inci derece akraba, torunla büyükanne-büyükbaba arasında iki doğum olduğundan bunlar 2’nci derece akraba olarak nitelenmiştir. Bu durumda kardeş de ikinci derece akraba olmaktadır. ANCAK:
Hukukumuzda derecelendirme miras konusunda açıktır. Bunlar akraba derecesi olarak değil, mirasçı sıralaması ile düzenlenmiştir. Buna göre 1’inci derece mirasçı alt soy, yani evlat ve onların evladı yani torunlardır. 2’nci derece mirasçı anne-baba ve kardeşlerdir. 3’üncü derece mirasçı büyükanne-büyükbaba, amca, hala, dayı ve teyzelerdir. Önce yaptığım tasnif 17’nci maddenin yorumu, ikinci tasnif ise Medeni Kanun’un 495 ve devamı maddelerinin hükümleridir.
*****
Bu konuya nereden girdim?
Pandemi nedeniyle düğünler ve nişanlar yasaklandı, nikahlar 1 saat sürebilecek. 1’inci derece akrabalar gidecek, 15 yaş altı, 65 yaş üstü gidemeyecek. 17’nci maddenin yorumuna göre, 65 yaş altı anne-baba gidecek, kardeşler gidemeyecek. Miras taksimine uygun yapılan tasnife göre ise bunların hiç biri gidemeyecek. Şimdi bu nikahlar nasıl ve kiminle yapılacak? Anne-baba ve kardeş gidemeyecekse, bu nasıl bir nikah olacak?
15-65 yaş arası gidecek. Demek ki diğerlerine virüs dokunmuyor ama 65 yaş üstüne adeta saldırıyor. 65 yaş üstünü kurtardık mı işler tıkırında. Bu mudur? Sonra 65 yaş üstü saat 10-18 arası sokağa çıkabilecek, bunların dışında çıkmayacak. Yani virüs öğlen uykusuna yatıyor, siyesta mı desem güzellik uykusu mu desem bunu uyguluyor, çok akıllı! Şu işlere artık mantık çerçevesinde bir netlik kazandırsak.
KAN HISIMLARI SIHRİ (KAYIN) HISIMLAR
Birinci Derecede Kan Hısımları
Kişinin;
- Çocukları [ve eşleri],
- Annesi [ve eşleri],
- Babası [ve eşleri].
Birinci Derecede Sıhri (Kayın) Hısımlar
Kişinin;
- Eşinin Annesi [ve eşleri],
- Eşinin Babası [ve eşleri].
İkinci Derecede Kan Hısımları
Kişinin;
- Kardeşleri [ve eşleri],
- Torunları [ve eşleri],
- Büyük annesi [ve eşleri],
- Büyük babası [ve eşleri].
İkinci Derecede Sıhri (Kayın) Hısımlar
Kişinin;
- Eşinin kardeşleri (kayın, baldız, görümce) [ve eşleri],
- Eşinin büyük annesi [ve eşleri],
- Eşinin büyük babası [ve eşleri].
Üçüncü Derecede Kan Hısımları
Kişinin;
- Kardeşinin çocukları (yeğenleri) [ve eşleri],
- Dayısı [ve eşleri],
- Amcası [ve eşleri],
- Halası [ve eşleri],
- Teyzesi [ve eşleri].
Üçüncü Derecede Sıhri (Kayın) Hısımlar
Kişinin;
- Eşinin kardeş çocukları (kayın, baldız ve görümce çocukları) [ve eşleri],
- Eşinin dayısı [ve eşleri],
- Eşinin amcası [ve eşleri],
- Eşinin halası [ve eşleri],
- Eşinin teyzesi [ve eşleri].
NOT: Evlatlık, öz çocukla aynı hükümlere tabidir.
Ayrıca Bkz: Medeni Kanun Madde:
Kan hısımlığı
MADDE 17.- Kan hısımlığının derecesi, hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur.
Biri diğerinden gelen kişiler arasında üstsoy-altsoy hısımlığı; biri diğerinden gelmeyip de, ortak bir kökten gelen kişiler arasında yansoy hısımlığı vardır.
Kayın hısımlığı
MADDE 18.- Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları, aynı tür ve dereceden kayın hısımları olur.
Kayın hısımlığı, kendisini meydana getiren evliliğin sona ermesiyle ortadan kalkmaz.
Kişinin adli sicil kaydının, kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının, kesinleşmiş mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin 13. fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların ve kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının, yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin, terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığının ve mevcut kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir. Buna göre güvenlik araştırmasının üç aşamalıdır. Bunlar:
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması prosedürü Devlet Memurları Kanunu ve kurumların kendi iç düzenlemeleri sonucunda kişilerin görevlerine başlamalarından önce haklarında uygulanan bir soruşturmadır. Bu soruşturma sonucunda kişilerin haklarında adli veya idari bir tahkikat olup olmadığı, adli sicil kayıtlarının olup olmadığı ile yakın çevrelerindeki insanların (anne, baba, kardeş, teyze, amca vs.) devam etmekte olan adli bir soruşturma ya da kovuşturmalarının olup olmadığı hakkında kuruma bilgi verilir.
Kişinin adli sicil kaydının, kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının, kesinleşmiş mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin 13. fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların ve kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının mevcut kayıtlardan tespit edilmesidir.
Açılımı “Genel Bilgi Toplama”dır. Genel bilgi toplama (GBT) işlemi; kolluk makamlarının hakkında yakalama kararı bulunan kişilerin, kayıtlarının tutularak yakalanmasını sağlamak amacıyla yürütülen sistemdir.
Güvenlik araştırması sonucunda elde edilen kişisel verilerin göreve atanma yönünden değerlendirildiği komisyona denir. Diğer bir tanımla ; güvenlik soruşturması veya arşiv araştırması sonucunda elde edilen kişisel verilerin göreve atanma yönünden değerlendirildiği komisyona denir. Değerlendirme komisyon başkan dahil en az beş kişiden ve tek sayıda olacak şekilde oluşturulur.
İlgili kişi hakkında istihbarat üniteleri tarafından çeşitli kaynak ve araçlardan derlenen haber ve bilgilerin işlenmesi suretiyle veri elde etme faaliyeti,
3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile üst kademe kamu yöneticisi olarak belirlenen kişiyi ifade eder.
Güvenlik soruşturması olumsuz çıkanlar üstte belirtilen kriterlerden birinde sorun yaşamıştır. Kurumlardan elde edilen bilgiler ışığında güvenlik soruşturmanız olumsuz sonuçlanmıştır. Bu sebeple idari dava açmanız gerekmektedir. Güvenlik araştırması olumsuz çıkanlar 60 gün içinde yürütme durdurma istemli iptal davası açmalıdır. Güvenlik araştırması olumsuz çıkanlar 2019 yılında kendilerine tebliğ edilmiş ise 60 gün ekleyerek son dava açma gününü hesaplayabilirler. Aynı durum Güvenlik soruşturması olumsuz çıkanlar 2021 içinde geçerlidir.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması 3 birim tarafından yapılır. Bunlar;
Kamu hizmetine girecek kişiler hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması ile ilgili kanuni düzenleme 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’ndan yer almaktadır. Uygulamaya ilişkin esas ve usullerin nasıl olacağı ile ilgili ikincil bir mevzuatın hala düzenlenmediği, bu durumun uygulamada standardı sağlamaktan uzaklaşarak objektif kriterlerden ziyade sübjektif kriterlerin öncelik kazanmasına sebep olabilir. Bu nedenle bir an önce yönetmelik çıkarılmalıdır.
7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu toplam 16 maddeden oluşuyor. Kanunun bazı maddeleri ayrıntılı bir şekilde düzenlememiş; bazıları ise Cumhurbaşkanı tarafından yürürlüğe konan bir yönetmelik ile düzenlenmesini öngörmüştür (m. 12). Örneğin Kanun’a göre, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapacak birimler, önceki düzenlemelere paralel bir şekilde, MİT Başkanlığı, EGM ve mahalli mülki idare amirleridir (m. 6/1). Ancak bunların hangi birimler için yetkili olduğu Cumhurbaşkanlığınca hazırlanacak yönetmelikte belirlenecektir (m. 12).
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu:
Hususları detaylı olarak düzenlenmiştir.
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması, 7315 Sayılı Kanun’da detaylı olarak düzenlenmiştir. 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu 16 maddeden oluşuyor. 7315 Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu, aşağıdaki hususları düzenlemektedir:
Anayasa Mahkemesinin güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kanunu iptal kararı sonrası kişisel verilerin korunması hassasiyeti göz önüne alınarak yeniden düzenlenen güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması işlemleri, 7315 sayılı Kanun 17 Nisan 2021 tarihinde yayımlanarak uygulamaya girmişti. 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanun 12. maddesi uyarınca Devletin güvenliğini, ulusun varlığını ve bütünlüğünü iç ve dış menfaatlerinin zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği bilgi ve belgeler ile gizlilik dereceli kamu personeli ile meslek gruplarının tespiti, birim ve kısımların tanımlarının yapılması, güvenlik soruşturmasının ve arşiv araştırmasının usul ve esasları ile bunu yapacak birimler ve değerlendirme komisyonlarının çalışma usul ve esasları ile uygulamaya ilişkin diğer hususları içeren, “Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmelik” 3 Haziran 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Yönetmelik kapsamında;
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmelik kapsamında; kamu idarelerinde 25/4/2022 tarihli ve 5529 sayılı Cumhurbaşkanı Karan ile yürürlüğe konulan Gizlilik Dereceli Belgelerde Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre “çok gizli” ve “gizli” gizlilik dereceli bilgi ve belgeleri oluşturan ve saklayan birim ve kısımlar, gizlilik dereceli birim olarak belirlenmiştir. İdareler buna gizlilik dereceli birim ve kısımlarını belirleyerek Cumhurbaşkanlığına bildirecektir. Cumhurbaşkanlığınca yapılacak değerlendirme sonrası gizlilik dereceli sınıfa uygun birimler, İçişleri Bakanlığına, MİT ve Emniyet Genel Müdürlüğüne iletilecektir.
Ayrıca, gizlilik dereceli birim ve kısmı olmasa dahi tüm kamu kurum ve kuruluşlarının; teftiş ve denetim birimleri, personel birimleri, bilgi işlem birimleri ve özel kalem müdürlükleri gizlilik dereceli birimlerden sayılmıştır. Bu birimlerde istihdam edilecek personele güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yaptırılacaktır.
Arşiv araştırması, ilk defa veya yeniden memuriyete veya kamu görevine atanacak herkes hakkında yapılır. Güvenlik soruşturması ise sadece alttaki kurumlara yapılır:
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması birlikte yapılır. Yani hem güvenlik soruşturması hem de arşiv araştırması yapılır. Arşiv araştırması ise 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu 3. Maddesi uyarınca statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacak herkese yapılır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48’inci maddesinde memurluğa girişte genel ve özel şartlar düzenlenmiştir. Genel şartlar vatandaşlık, yaş, öğrenim, mahkumiyet, askerlik ve sağlık şartlarıdır. Genel şartlara 3.10.2016 tarihli 676 sayılı Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi’nin (OHAL KHK) 74’üncü maddesi ile “güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak” şartı eklenmiştir. Özel şartlar ise kurumların özel kanun ve mevzuatlarında aranan şartlardır. Özel şartlar görevin gereği olarak konulan şartlardır. Özel şartlar görevin gerektirdiği niteliklere göre değişmektedir.
7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanun’da arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması kapsamında toplanacak veriler tek tek düzenlenmiştir. Güvenlik soruşturması kapsamında toplanan verirlerin bir çoğu husus kişisel veri niteliğindedir. Arşiv araştırmasına konu verilerin neler olduğu kanunda somut bir şekilde sıralanmışken; güvenlik soruşturmaları kapsamında toplanacak kişisel verilerin hangi konulara ilişkin olabileceği düzenlenmiş; fakat bu verilerin neler olabileceği somut olaya göre güvenlik soruşturması yapan personelin takdirine bırakılmıştır. Ancak Kanun bu verilerin “yorum içermeyen olgusal veriler” olması gerektiğini özel olarak belirtmiştir. (7/2. madde) 7315 sayılı Kanunu’nun 4’üncü maddesine göre arşiv araştırmasında:
Arşiv araştırması mevcut kayıtlar üzerinden yapılır. Bu yönüyle arşiv araştırması güvenlik soruşturmalarına kıyasla daha somut ve en azından belirlenebilir bir içeriğe sahiptir. Arşiv araştırmasında mevcut kayıtlar incelenerek veriler objektif bir şekilde toplanacak ve değerlendirme komisyonuna sunulacaktır.
Eşimin sabıkası var. Bu durum subay olmama engel olur mu?
Milli Savunma Bakanlığı bünyesinde çalıştırılacak tüm subay, astsubay ve diğer personel hakkında güvenlik araştırılması yapılması zorunludur. Güvenlik soruşturmasına kişinin eşi ile birinci derece kan ve sıhri hısımlarının da dahil edileceği hükmü kanunu metninden TBMM görüşmeleri sırasında çıkarılmıştır. Kanunun mevcut halinde bu hususa yer verilmediği dikkate alındığında görevin gerektirdiği nitelikler yönüyle de olsa güvenlik araştırmasına kişinin yakınlarının dahil edilemez.
17 Nisan 2021 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 7315 sayılı kanuna göre, güvenlik soruşturmasına kişinin eşi veya birinci derece kan ve sıhri hısımlara bakılamaz. Sadece kişinin kendisi bakılır.
Güvenlik soruşturması, gizlilik dereceli birimlerde çalışacaklar ile kanunda sayılan kurumlarda çalışan kamu görevlileri hakkında yapılır (m. 3/2). Güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasını da kapsamaktadır. Yani üstte sayılan hususlara ek olarak aşağıdaki hususlar araştırılır.
7315 sayılı Kanun kişinin terör veya suç örgütleriyle “eylem birliği”, “irtibat” ve “iltisak” içinde olup olmadığının araştırılmasını öngörmüştür. İrtibat ve iltisak birbirine oldukça yakın anlamdadır. Ceza hukuku açısından suç örgütü veya terör örgütüne üyelik veya mensubiyet kavramları karşılıklarını Türk Ceza Kanunu ile Terörle Mücadele Kanunu’nda bulmaktadır. Terörle Mücadele Kanunu’na göre, suç işlemese bile kanun kapsamına giren terör örgütlerine mensup olmak suçtur. Bu suçlardan dolayı mahkum olan kişiler zaten DMK gereği affa uğramış olsalar bile devlet memuru olamazlar (m. 48/1, A, 5)73. “İltisak” ve “irtibat” ise ceza kanunlarında suç olarak düzenlenmemiştir. Yukarıdaki düzenleme ceza hukukundaki suç tanımından daha geniştir.
Kişinin terör örgütüyle iltisakının olup olmadığının belirlenmesinde, kişi hakkında kesinleşmiş bir mahkumiyet kararı olmaksızın çeşitli ölçütlere göre bir çıkarım yapılmaktadır. Bu çıkarımda kişinin belli tarihler arasında belli bankalarda parasının bulunup bulunmadığı, okuduğu okullar, katıldığı toplantılar, konakladığı yerler, aile üyelerinin bazı faaliyetleri ile kişi hakkında varsa yapılan adli işlemler ve ceza muhakemesine ilişkin kararlar da dikkate alınmaktadır. Özellikle de kişi hakkında mahkumiyet kararıyla sonuçlandırılmamış ceza soruşturma ve kovuşturmalarının kişinin terör örgütleriyle iltisaklı ve irtibatlı olarak nitelendirilmesinde önemli bir kriter olarak kullanılması suçsuzluk karinesi ile lekelenmeme hakkının ihlali sonucunu doğurabilmektedir.
7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunda yer alan düzenlemeye göre emniyet ve istihbarat birimlerinden gelen bilgiler üzerine güvenlik soruşturmasının olumlu veya olumsuz sonuçlandığına kamu kurumlarında oluşturulan değerlendirme komisyonları karara verir. Değerlendirme Komisyonu; yaptırılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesi amacıyla kurulur. Değerlendirme Komisyonu;
Milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis ve hizmetlerde istihdam edilecekler hakkındaki değerlendirme, ilgili bakanlık ya da kamu kurumları bünyesindeki Değerlendirme Komisyonunca yapılır.
Memuriyet veya kamu görevlerine uygunluğunun değerlendirilmesini sağlayacak yorum içermeyen olgusal veriler, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla görevli birimlerce ilgili kurum ve kuruluş bünyesinde kurulan Değerlendirme Komisyonuna iletilir. Değerlendirme Komisyonu bu bilgiler kapsamında değerlendirme yapar. Değerlendirme Komisyonu kendisine iletilen verilere ilişkin nesnel ve gerekçeli değerlendirmelerini yazılı olarak atamaya yetkili amire sunar. Mahkemeler tarafından istenildiğinde bu bilgiler sunulur.