Hatir Çekleri Hangi Hesapta Izlenir

HATIR ÇEKLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ




2. HATIR ÇEKİ

Hatır çeki, ticari bir işlem karşılığı olmaksızın düzenlenmiş çeklerdir. Hatır çekleri genellikle vadeli olarak düzenlenir. Bu tür çeklerde keşideci durumunda olan kişi, gerçekte borçlu değildir fakat borçlu görünmeyi kabul etmiştir.

Hatır çeklerinde önemli bir konu çeki keşide edenin taşımış olduğu risktir. Bunun için hatır çekleri genellikle çift yönlü olarak düzenlenir. Yani iki firma, karşılıklı olarak hatır çeki düzenlemek suretiyle birbirlerine karşı hem alacaklı, hem de borçlu duruma geçerler. Böylece risk karşılıklı olarak dengelenmiş olur.

Hatır çeki, veren firma yerine daha çok alan firma için bir anlam ifade etmektedir. Hatır çekleri genellikle bankalara teminata verilerek karşılığında kredi kullanılmaktadır. Bunun dışında çeşitli nedenlerle teminat ve ciro etmek amacıyla da kullanılmaktadır.

3. HATIR ÇEKİNİN MUHASEBESİ

3.1. Hatır Çeki İle İlgili Hesaplar

Tekdüzen Hesap Planı çerçevesinde hatır çekleri ile ilgili hesaplar şunlardır:

3.1.1 101 Alınan Çekler

Bu hesap gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş olan çeklerin izlenmesini sağlar. Alınan çeklerin yazılı değerleri ile borç, bankadan tahsil veya ciro edildiğinde alacak kaydedilir.

3.1.2 102 Bankalar

Bu hesap işletmece yurtiçi ve yurtdışı banka ve benzeri finans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlenmesini kapsar. Bankalara para olarak veya hesaben yatırılan değerler borç, çekilen tutarlar ile üçüncü kişilerce tahsil edildiği anlaşılan çek ve ödeme emirleri alacak kaydedilir.

3.1.3 136 Diğer Çeşitli Alacaklar

Ticari olmayıp diğer alacaklar grubundaki hesaplardan herhangi birine dahil edilmeyen alacakların izlendiği hesaptır. İşletme lehine doğan alacaklar bu hesaba borç, tahsilatlar alacak kaydedilir.

3.1.4 336 Diğer Çeşitli Borçlar

Ticari olmayıp diğer borçlar grubundaki hesaplardan hiçbirinin kapsamına alınamayan çeşitli borçların izlendiği hesaptır. Bu hesaba borcun doğması halinde alacak, ödenmesi halinde ise borç kaydedilir.

3.2 Hatır Çeki İle İlgili Muhasebe Kayıtları

3.2.1 Hatır Çekinin Verilmesi

/ ---------------------------------- 

136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR

136.09 Hatır Çekinden Alacaklar

336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR

336.09 Hatır Çekinden Borçlar

Hatır Çeki Verilmesi

/

Firmaya vadeli hatır çeki verildiği zaman, verilen çek tutarı kadar 136 nolu hesap borçlandırılır. Karşılığında 336 nolu hesap aynı tutar kadar alacaklandırılır.

/

336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR

336.09 Hatır Çekinden Borçlar

136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR

136.09 Hatır Çekinden Alacaklar

Hatır Çekinin Ödenmesi

/

Verilen hatır çeki ödendiği zaman veya verilen firmadan geri alındığı zaman 336 nolu hesap çek tutarı kadar borçlandırılır, karşılığında 136 no.lu hesap aynı tutar kadar alacaklandırılır.





3.2.2 Hatır Çekinin Alınması

/

101 ALINAN ÇEKLER

101.01 Portföydeki Çekler

336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR 

336.09 Hatır Çekinden Borçlar

Hatır Çeki Alınması

/

Hatır çeki alındığı zaman 101 nolu hesap çek tutarı kadar borçlandırılır, karşılığında 336 no.lu hesap aynı tutarda alacaklandırılır.

/

336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR

336.09 Hatır Çekinden Borçlar

100 KASA

102 BANKALAR

Hatır Çekinin Ödenmesi

/

Alınan hatır çeki ödendiği zaman, 336 nolu hesap çek tutarı kadar borçlandırılır, karşılığında 100 veya 102 nolu hesaplar aynı tutarda alacaklandırılır.


SMMM Ahmet BARLAK

30.04.2013 tarih ve 64 sıra No.lı Vergi Usul Kanunu Sirküleri’nde; vadeli çeklerde reeskont uygulamasına ilişkin açıklamalara yer verilmiştir.

5838 sayılı Kanunun 18’inci maddesiyle 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkındaki Kanuna ilave edilen geçici 2’nci maddede "31.12.2009 tarihine kadar, üzerinde yazılı keşide tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir." hükmüne yer verilmişti.

Mezkûr hükme yönelik olarak mükelleflerin, geçici bir süre ile sınırlı olarak vade getirilmiş olan ileri tarihli çeklerin artık senet olarak kabul edilerek, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun reeskont konusundaki düzenlemeleri karşısında reeskonta tâbi tutulup tutulmayacağı hususunda tereddüde düştüklerinin anlaşılması üzerine, mükellefler açısından uygulama  birliğinin sağlanması gayesiyle 12.05.2009 tarihli ve 41 numaralı Vergi Usul Kanunu Sirküleri yayımlanmıştı.

Sözü edilen Sirkülerde özetle, mezkûr geçici 2’nci maddenin gerekçesinde bu maddenin belirli bir süreyle çekin,  üzerinde yazılı keşide tarihinden önce ödenmek için muhatap bankaya ibrazının geçersiz kabul edilerek ekonomik sıkıntılarla çeklerin zamanında ödenememesi sonucunda ticari hayatta karşılaşılan sorunlara ve mağduriyetlere çözüm üretilmesi amacıyla getirildiğinin ifade edildiği, dolayısıyla bu düzenleme ile çeklerin bono ve poliçeler gibi vadeli senet haline getirilmesinin amaçlanmadığı, ayrıca 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun hükümleri gereğince çeke vade konulmasının kabul edilmediği açıklamalarına yer verilerek, çekin ödeme aracı olmasından dolayı senet olarak kabul edilmesi imkân dâhilinde bulunmadığından 5838 sayılı Kanunun 18’inci maddesiyle yapılan düzenlemeye uyan çeklere reeskont uygulanmasının mümkün olmadığı görüşüne yer verilmişti.  

İlk defa 3167 sayılı Kanunla 28.02.2009 tarihinden 31.12.2009'a kadar uygulanmak üzere ilave edilen çekin üzerinde yazılı keşide tarihinden önce ödenmek için muhatap bankaya ibrazının geçersiz kabul edilmesi kuralı önce 5941 sayılı Kanunla 31.12.2011 tarihine, sonra da 6273 sayılı Kanunla 31.12.2017 tarihine kadar geçerli hâle getirilmiştir. Kısa bir dönem için geçici mahiyette ihdas edilen kural, bilahare yapılan iki düzenleme ile 31.12.2017 tarihine kadar geçerli hâle getirilmiştir. 64 No.lı VUK Sirkülerinde deyer verildiği üzere, mevcut durumda düzenlemenin geçicilik mahiyetini koruduğunu söylemek zor olacaktır.

Sirkülerde ayrıca, “5941 sayılı Kanunun 1, 3, 5 ve 6 ncı maddelerinin yukarıda yer verilen hükümleri ve gerekçeleri birlikte değerlendirildiğinde bu hükümlerle çekin üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre ibraz edilmesinin sağlanmasının, diğer bir ifadeyle üzerinde yazılı düzenleme tarihinden evvel ibrazın engellenmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır. Kaldı ki, Kanunun geçici 3 üncü maddesinde yer alan ve 31.12.2017 tarihine kadar mer'i olan üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazının geçersiz sayılması kuralı bunu tamamen imkânsız kılmaktadır.” görüşüne de yer verilmiştir.

Buna bağlı olarak, 64 No.lı VUK Sirkülerinde aşağıda yer verilen değerlendirme kapsamında Maliye İdaresi’nin VUK uygulaması açısından vadeli çeklerde reeskont yapılabileceği dair görüşüne yer verilmiştir.

“213 sayılı Kanunun 3’üncü maddesinin (B) fıkrasında, vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyetinin esas alınacağı hükmüne yer verilmiştir. Bu hükme göre vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin işlemlerin gerçek mahiyeti esas alınmakta, diğer bir ifade ile vergi uygulamalarında olayın görünen yönü değil gerçek biçimi esas alınarak buna göre işlem yapılmaktadır.

Bu itibarla, 5941 sayılı Kanunun geçici hükümlerine göre çekin üzerinde yazılı düzenleme tarihinden evvel ödenmek için bankaya ibrazının 31.12.2017 tarihine kadar geçersiz olması; ayrıca ana maddelere göre çekle ilgili hukuki takip yapılabilmesinin ve karşılıksız çıkan çekle ilgili müeyyide tatbik edilmesinin çekin üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içerisinde ibraz edilmesine bağlı olması ve son olarak karşılıksız çıkan çekin bedelinin ödenmek istenmesi hâlinde kanuni faizin, üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işlemesi dikkate alındığında, gerçek mahiyeti itibariyle çeklerin vergi uygulamaları bakımından vadeli olma hususiyetini kazandığını söylemek mümkün olacaktır.

Buna göre, 213 sayılı Kanun uyarınca vadesi gelmemiş olan alacak ve borç senetlerinin reeskonta tâbi tutulması gerekecektir. Ancak, bir ödeme aracı olarak kullanılmakla beraber yukarıda yer verilen yasal düzenlemeler çerçevesinde vergi uygulamaları bakımından çekin vadeli olabileceği ve değerleme gününde vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar için uygulanması öngörülen 213 sayılı Kanunda yer alan reeskont uygulamasından yararlanılmasının mümkün olduğu ortaya çıkmaktadır.

Uygulamada birliğin sağlanması amacıyla yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda ileri düzenleme tarihli çeklerin değerleme gününde vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar için uygulanması öngörülen reeskont uygulamasından yararlanması mümkün bulunmaktadır”

VERGİ UYGULAMASINDA REESKONT

VUK’nda senede bağlı borç ve alacaklarda reeskont uygulaması 281 ve 285’inci maddelerinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddeler aşağıdaki gibidir:

“Madde 281 - Alacaklar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır.

Vadesi gelmemiş olan senede bağlı alacaklar değerleme gününün kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde, senette faiz nispeti açıklanmış ise bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddi uygulanır. 

Bankalar ve bankerler ile sigorta şirketleri alacaklarını ya Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddi ile değerleme günü kıymetine irca ederler."

"Madde 285 - Borçlar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır.

Vadesi gelmemiş olan senede bağlı borçlar değerleme günü kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde senette faiz nispeti açıklanmışsa bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddinde bir faiz uygulanır.

Banka ve bankerler ile sigorta şirketleri borçlarını, Cumhuriyet Merkez Bankasına resmi iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddiyle, değerleme günü kıymetine irca ederler.

Alacak senetlerini değerleme gününün kıymetine irca eden mükellefler, borç senetlerini de aynı şekilde işleme tâbi tutmak zorundadırlar.”

Reeskont uygulaması, işletmelerin dönem sonlarında senede bağlı alacak ve borçlarının değerleme günündeki kıymetine getirilmesidir. Reeskont uygulamasında dikkat edilecek konulara aşağıda kısaca değinilmiştir. Açıklamalar senetler için yapılmış olsa da 64 No.lı VUK Sirkülerinde Maliye İdaresi’nin görüş değişikliği sonrasında çekler için de geçerli olacaktır.

- Alacak senetlerini (alınan çekleri) reeskonta tabi tutan işletmeler borç senetlerini de (verilen çekleri de) reeskonta tabi tutmak zorundadır.

- Reeskont hesaplamasında iç iskonto yönteminin kullanılması gerekir. (238 seri no.lu VUK Genel Tebliği)

- Bankalar, bankerler ve sigorta şirketleri tüm alacak ve borçlarını reeskonta tabi tutmak zorundadır.

- Teminata ve tahsilata verilen (çekler) alacak senetleri de reeskonta tabi tutulabilir.

- Şüpheli alacak karşılığı ayrılmış senetli alacaklar (çekler) için reeskont hesaplanmaz.

- Bankalar, bankerler ve sigorta şirketleri dışındaki işletmeler senede bağlı olmayan borçları için reeskont hesaplayamazlar.

- Hatır senetleri (çekleri) reeskonta tabi tutulmaz.

- Gerçekleşmiş satışla ilgili olmayan alacak senetlerinin (alınan çeklerin) dönem sonlarında reeskonta tabi tutulmaması gerekir. Diğer ifadeyle alacak veya borcun ticari mahiyette olması gerekir.

- Müflisten (mahkeme tarafından iflas ettiğine hükmedilen kimse) olan senetli (çekli) alacaklar için reeskont hesaplanmaz.

- Reeskont uygulaması yapılırken tüm alacak ve tüm borç senetleri (tüm alınan ve verilen çekler) reeskonta tabi tutulur.

- Reeskont işleminin ÖTV ve KDV (ve varsa diğer vergiler) dahil toplam alacak ve/veya borç tutarı üzerinden hesaplanması gerekir.

- Senet üzerinde yazılı bir faiz oranı yoksa, esas alınacak faiz oranı T.C.M.B.’nın kısa vadeli avans işlemlerinde uyguladığı faiz oranıdır. (238 seri no.lu VUK Genel Tebliği) Bu oran son olarak 20.12.2012’den itibaren geçerli olmak üzere %13,75 olarak ilan edilmiştir.

Mükelleflerin hesap dönemi sonu itibariyle senede (çeke) bağlı borç ve alacaklarının değerleme gününde haiz olacakları kıymetler F = A - [ A x 360 / (360 + m x t) ] formülüne uygun olarak iç iskonto yöntemine göre hesaplanacaktır. (238 seri no.lu VUK Genel Tebliği) Bu hesaplamada; faiz oranı olarak T.C.M.B.’nın reeskont işlemlerinde uygulanan faiz oranının değil, kısa vadeli avans işlemlerinde uygulanan faiz oranının esas alınması gerekmektedir. (238 seri no.lu VUK Genel Tebliği) (Tabii ki senet üzerinde bir faiz oranı belirtilmişse, hesaplamada dikkate alınacak olan senet üzerindeki faiz oranıdır.)

Örnek: 31.03.2013 tarihinde işletmenin bilançosunda 90 gün vadeli, 10.000.000 TL nominal değerli olarak yer alan çekleri için reeskont işlemleri aşağıdaki şekilde yapılacaktır. (T.C.M.B.’nın kısa vadeli avans işlemlerinde uyguladığı faiz oranı %13,75’tir.)

F = A - [ A x 360 / (360 + m x t) ] (A= Senedin nominal değeri, m= Faiz oranı, t= Vade)

F= 10.000.000 - [ 10.000.000 x 360 / (360 + 0,1375 x 90) ]

F= 10.000.000 – 9.667.673,72

F= 332.326,28 TL

--------------------------------------- 31.03.2013 ---------------------------------------------------

657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ                     332.326,28

            122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU                        332.326,28

            122.02 Alınan çekler reeskontu

------------------------------------------------ / ----------------------------------------------------------

Tekdüzen hesap planı gereği, 122 hesap izleyen döneminde "64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar" grubundaki "647. Reeskont Faiz Gelirleri” hesabına aktarılarak kapatılır.

--------------------------------------- 01.04.2013 --------------------------------------------------

122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU                      332.326,28

122.02 Alınan çekler reeskontu

            647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ                                332.326,28

---------------------------------------------- / ----------------------------------------------------------

Tekdüzen hesap planında çekler için reeskont hesabı tanımlanmamıştır. Senetler için ise 122 – Alacak Senetleri Reeskontu ve 322 – Borç Senetleri Reeskontu hesapları tanımlanmıştır. Bizce alınan çekler için 122 hesabın altında bir alt hesap açılabilir, verilen çeklerin reeskontu ise 322 hesap altında ayrı bir alt hesapta izlenebilir kanaatindeyiz. Ya da Maliye Bakanlığı tarafından çekler için kullanılabilecek reeskont hesaplarının tekdüzen hesap planına eklenmesi çok daha doğru bir uygulama olacaktır.

Yukarıdaki örnekte çekler alınan çek değil de verilen çek olsaydı, muhasebe kaydı;

--------------------------------------- 31.03.2013 --------------------------------------------------

322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU                332.326,28

322.02 Verilen Çekler Reeskontu

            647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ                              332.326,28

------------------------------------------------ / --------------------------------------------------------

Tekdüzen hesap planı gereği 322 hesap, izleyen dönemde hu hesap 657 Reeskont Faiz Giderleri Hesabı'na aktarılarak kapatılır.

---------------------------------------- 01.04.2013 ------------------------------------------------

657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ                     332.326,28

322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU                         332.326,28

322.02 Verilen Çekler Reeskontu

---------------------------------------------- / ---------------------------------------------------------

Bir diğer önemli husus ise, 64 No.lı VUK Sirkülerinde özün önceliği ilkesi benimsenmek suretiyle yapılan isabetli görüş değişikliğinin en büyük dayanağı, çekin üzerinde yazılı tarihten önce muhatap bankaya ibraz edilmeyeceğini düzenleyen kanuni düzenlemelerin yıllardır sürekli uzatılması ve sonra olarak da 31.12.2017 tarihine kadar uzatılmasıdır. TTK uygulamasında çek halen senet hüviyetinde değildir. Bu durumda 31.12.2017 tarihi sonrası süre uzatımı olmazsa ve TTK’da da çekte vade olabileceğine dair düzenleme yapılmazsa, 31.12.2017 tarihi sonrası çeklere yeniden reeskont ayrılamayacağı unutulmamalıdır.

Söz konusu sirküler 30.04.2013 günü yayınlanmıştır. Ancak, 30.04.2013 günü itibariyle beyan dönemi geçmemiş olan 01.01.2013 – 31.03.2013 geçici vergi beyan dönemi açısından uygulanabileceği düşüncesindeyiz.

02.05.2013

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemizekayıt olun.

>> Vergi Affı Rehberi (300 Soru - Cevap) Ücretsiz E-Kitap:hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

GÜNDEM

Çek; ticari hayatın vazgeçilmez bir ödeme aracıdır. Çek ve çekin mahiyetini her tacirin anlayabileceği bir dilde kaleme almak istedik. Çeki elinde bulunduran kişiye lehtar, Çeki düzenleyen kişiye keşideci, Çekin arkasında imzası bulunan kişilere ise aval (kimi kaynaklarda ciranta) denilir. Ticaret hukukunda kambiyo vasfında olan bu belge bankaya sunulması halinde lehtara çeki yazan bedelin doğrudan ödenmesini bankaya, emretmektedir. Çek üzerinde Kanunen zorunlu olarak bulunması gereken birtakım bilgiler vardır. Bu bilgilerin bulunmaması halinde banka ödemekten geri çekilebilir. Aynı zamanda kanunun aradığı zorunlu unsurların olmaması sebebiyle çekin tahsilinde kanuni zorluklar da meydana gelebilir. Çek üzerinde bulunması gereken zorunlu bilgiler şunlardır.

• Keşide yeri ve keşide tarihi zorunlu unsurlarındandır.
• Çekin üzerinde, Lehtara ödenecek bedel sayıyla ve yazıyla yazılması zorunludur
• Çekin üzerinde çekin kime ödeneceği mutlaka yazılmalıdır
• Çeki düzenleyen keşidecinin adı soyadı ve imza bulunması zorunludur.
• Çeki ödeyecek olan bankanın bilgilerinin çek üstünde yer alması zorunludur. Bu unsurların herhangi birini taşımayan çekler kanunen çek sayılmamaktadır.

Elinizdeki Çeki Tahsil Etmek

Elinde çek olan kişi bankaya gider çeki görevliye verir. Sonrasında çekin arkasını ad soyad ve imza atarak ciro yapar. Sonra banka kişiye ödemesini yapar. Eğer çeki tahsil ettiğiniz şube çekin düzenlendiği şube ise masraf ödemezsiniz değilse masraf ödemek zorundasınız. Masraf bilgisi ile alakalı bankaların takdirleri söz konudur.

Bunun yanında bankaya çekin yetkili kişi tarafından sunulması son derece önemlidir zira şirketlerde imza yetkilisi olan tarafların ve şirket temsilcilerinin şirketi temsilen hareket etme yetkileri bulunmaktadır. Bunun dışında şirket tarafından özel yetkilendirilmiş olan kişilerde veyahut vekaletnamesi olan kişiler çek bedelini tahsil etmeye veyahut virman yaptırmaya yetkili olabilmektedir.

Ödemenin çekten kaynaklanan bir sorun imza uyuşmazlığı, banka blokajları gibi nedenlerle yapılmaması halinde avukatla hareket edilerek sorunun ortadan kaldırılması son derece önemlidir.

Çekin Bankaya Takasa Verilmesi

Süresi gelmeden elinizdeki çeki banka şubesine teslim ederek banka yetkilisi huzurunda bir tutanak ile çek takasa verilir. Takasa verdiğinizde çekin vadesi geldiğinde ödeme çıkar banka ertesi gün sizin paranızı yatırır. Yani burada tek amaç bankaya nakden komisyon ödemeden paranızı bir gün sonra alma mantığıdır.

Süresinde Bankaya Sunulan Çekin Karşılıksız Çıkması

Bankaya süresinde ve kanuna uygun olarak sunulan (ibraz edilen) çek karşılıksız çıkarsa, çek için kanuni yaprak bedeli banka tarafından ibraz edene her halükarda ödenir. Geriye kalan alacak bakiyesi çekin arkasına ciro edilir (yazılır). Çekin lehtarı veya çeki elinde bulunduran(avali), daha önce bankaya sunmuş oldukları bu çeki böylece yetkili icra Müdürlüğünde kambiyo yoluna özgü alacak takibi yoluyla icra takibi yapabilir.

Çekin karşılıksız çıkması durumunda lehtarın mağduriyeti ve bu durumun kanunda tanımlanmış bir suç olması sebebiyle borçlu tarafı savcılığa şikâyet etme hakkı da vardır. Aslında bu olaya ticaretin sekteye uğraması olarak da değerlendirilmektedir. Zira ticari hayatında çekten gelecek nakite göre plan yapan alacaklı iş veren hak sahibi nasıl nitelendirirseniz öyle söyleyebilirsiniz çekin ödenmemesi durumunda ortaya ciddi bir mağduriyet çıkacaktır.

Karşılıksız Çek’in İcra Takibi Süreci

Çek mağduriyeti yaşayan kişiyi devletimiz kanunları ile koruma altına almıştır. Karşılıksız çek ile karşılaşan kişi hakkını ararken şu haklara sahip olur.

1. Türk Ticaret Kanunu Gereğince kalacak kısmın yani çek bedelinin %10 fazlası çek tazminatı olarak ödenir.
2. Türk Ticaret Kanunu gereğince bakiye borç üzerine vade tarihinden itibaren ticari faiz işlemeye başladığı için bu faiz bedeli icra takibi yoluyla istenir. (TTK gereğince 2020 yılı için %15)
3. Kanunun tanımış olduğu ihtiyati haciz hakkı talep edilebilir. Bu kanun yoluyla borçlunun mal kaçırması veyahut elindeki malları devretmesi ihtimaline karşı, borçlunun mal varlığına ve banka hesaplarına haciz konulması sağlanır. Bu kanun yolunun avantajı bir kaç gün içerisinde kararın alınması ve borçluya tebliğ edilmesine gerek bulunmamasıdır. Böylece kötü niyetli mal kaçırma davranışlarının önüne geçilebilmektedir.

Karşılıksız Çek Verenleri Bekleyen Yasal Zorluklar

Bunların dışında karşılıksız çekte çeki düzenleyen kişiyi bekleyen yaptırımlarda söz konusudur. Bunları sıralayacak olursak;

• Adli para cezası
• Hapis cezası
• Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı gibi yaptırımlar ile kişi karşı karşıya kalmaktadır. Burada para cezası hâkim takdirinde verilirken çek konusunda birden fazla işlemi bulunan kişi hapis cezasına da çarptırılır. Yine bu konu ile karşı karşıya kalan kişi çek hesabı açmak istediğinde bankalardan bu konuda onay alamaz duruma gelir.

Çekin Süresinde Bankaya Sunulmaması Sorunu

Çek üzerinde bulunan keşide tarihini müteakiben 10 gün içerisinde bankaya sunulmalıdır. Düzenleme yerinde 10 gün içerisinde sunulmayan çekler hakkında kambiyo yoluyla takip olanağı kalmamakta, genel hükümler çerçevesinde alacaklı/lehtar icra dairesi kanalıyla hak talep edebilmektedir.

• Çek, düzenlendiği (keşide) edildiği yerde ödenecekse 10 gün,
• Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse 1 ay içinde ilgili bankaya ibraz edilmelidir.
• Düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde ilgili bankaya ibraz edilmelidir.

Çekin Arkasında İmzası Bulunanların Hak Ve Sorumlulukları

Çekin arka yüzü aval veren kişi tarafından imzalanırsa bu imzalayan kişi, çeki bir nevi teminat altına almış olur. Böylece çeki elinde bulunduran kişi; lehtar, düzenleyen ve kendinden önceki avallerden (cirantalardan) hak talep edebilecektir. Muhatabın veya düzenleyenin imzaları hariç olmak üzere, çekin yüzüne atılan her imza aval beyanı sayılır.

Çek Kırdırma Durumu

Çek kırdırma son yıllarda çok sayıda duyduğumuz ticari faaliyetlerden bir tanesidir. Çekin kırdırılması genelde artan ihtiyaçlardan ötürü vadesi gelmeden çeki başka bir kişi veya kuruma vererek tahsil etme anlamına gelir. Burada çek üzerinde bir oranda anlaşma yapılarak çeki kıran kişi çeki elinde bulunduran kişiye ödemeyi yapar. %1 ile %8 arasında oranlarda çek kırdırma işlemleri yapılmaktadır. Genelde faktöring firmaları bu yönde çalışma yürütmektedir.

Çek Sorgulama Hizmeti

Özellikle ticari işletmeler adım atarken karşı taraftan aldıkları teminatları sorgulamak isterler. Bu bakımdan özellikle çek konusunda da devletimizin sunduğu bazı işlemler söz konudur. Çekin üzerindeki banka kodu, şube kodu, çek hesap numarası ve sıra numarası gibi bilgilere bakarak çekin piyasada dolaşıp dolaşmadığını tespit edebilirsiniz. Buradan alacağınız bilgilerle de gönül rahatlığı ile işlem yapabilirsiniz.

Çekin İleri Tarihli Verilmesi Bir Sorun Mudur?

Çek ticareti yapanlar daha doğrusu çek ile ticaret hayatında tutunmaya çalışan esnaf veya firmaları iş karşılığında çek alırken bekleyen en büyük sorunlardan bir tanesi çekin ödeme tarihinin ilerleyen bir tarih olmasıdır. Yani 17.05.2020 tarihinde aldığınız çekin ödeme tarihi 25.08.2020 olabilir. Bu durumda hem yaptığınız işin parasını geç alacaksınız hem de o tarihte birde çek ödenmezse ciddi sıkıntı ortaya çıkacaktır.

Çek Hakkında Aklınıza Gelebilecek Sorulara Cevaplar

Çek alacaklarında sıkça karşılaşılan teknik soru ve sorunların bazıları şunlardır. İzahı uzun olması sebebiyle kısaca cevaplandırılacaklardır:

1. Teminat çekleri bankaya ibraz edilirse ne olur ? Teminat çekleri icra takibine konulabilir mi ? Teminat çekleri bankaya doğrudan sunulursa banka ödemeden imtina edebilir zira bu şarta bağlı bir işlem olarak kayda geçecektir. Teminat çeki hukuki ilişkinin sonucunda verildiği için ancak o hukuki ilişkiden doğan alacak sebebiyle kullanılmaya uygundur. Ancak bu ilişkiyi kanıtlamak için yazılı belge bulunması zorunludur. Bu kapsamda bu çek icra takibine konulabilir ancak bankaca ödemeden imtina olasıdır.
2. Hatır çekleri bankaya verilebilir mi ? Hatır çekleri icra takibine konulabilir mi ? Hatır çeklerinin, bir emre yönelik kesilmiş çeklerden herhangi bir farkı yoktur. Bu nedenle bankaya sunulabilir, bedel, alınabilir ve icra takibine konulabilirler.
3. Şirket tarafından verilen çekte yetkisiz birinin çeki imzalaması durumunda ne olur ? Yetkisiz bir kimse tarafından imzalanan çek bütünüyle geçersizdir. Zira şirketlerde imza yetkili kişiler kuruluş aşaması veya ticari faaliyetler esnasında belirlenmiştir. Onların dışında atılan imzaların hükmü yoktur.
4. Çeki şirket yetkilisinin imzalamaması durumunda nasıl bir hukuki yol izlenir? Genel hükümler çerçevesinde çeki imzalayanın ve aracı olan şirketin hukuki sorumluluğuna gidilip dava açılmalıdır.
5. Çekin üzerindeki rakam ve yazının tutmaması durumunda hangisi geçerli olacaktır ? Böyle bir durumda rakam değil yazı esas alınacaktır. Konu hakkında verilmiş emsal Yargıtay kararları mevcuttur.
6. Çekte oynama, karalama olması durumunda nasıl hareket edilir ? Banka böyle bir durumda ödemeden imtina etme hakkına sahip olabilecektir. Bu durumda çek yeniden düzenlenip eski çekin iptali yoluna gidilmelidir.
7. Çekte ödemeden men talimatı nasıl alınır? Çekte ödemeden men sebepleri nelerdir? Men talimatı onlarca gerekçe için verilebilir ancak belli başlı gerekçeler şunlardır; çekin bir suç konusunu içermesi, çekin çalınması, çekin üzerinde imza hatası olması, çekin irade dışı elden çıkması, hata hile , aşırı yararlanma halleri durumlar bu sebeplerden bir kaçıdır. Men kararı bankaya talimatla verilebileceği gibi mahkemeden tedbiren de istenilebilir.
8. Çekin kaybolması(veya çalınması) durumunda kaybeden tarafın yapması gerekenler ve hakları nelerdir ? Borç böyle bir halde sona erer mi ? Çekin kaybolması halinde vakit kaybetmeden çek ziyaı davası açılmalı ve çekin taraflarına bu dava ihbar edilmelidir. Çekin kaybolması halinde yazılı delillerin var olması halinde borç sona ermez.
9. Çek defterinin kaybolması veya çalınması durumunda nasıl bir yol izlenir ? Bankadan defterin numarası istenilerek defterin iptali ve gelecek olan çeklerin ödenmemesi için talimat verilir.
10. Çek alacağında icra takibi nasıl yapılır ? Genel olarak anlatacak olursak, çekin vade tarihinden itibaren işleyecek faiz, %10 ek tazminatı ve ana para kalemi yazılarak borçlu tarafa ödeme emri gönderilmek suretiyle açılır. Bu işlem için devletin icra dairelerinin kullanılması zaruridir.
11. Çekte cirantaların-avallerin rücu hakkı nedir ? İş için verilen çekin başka bir kişi veya kuruma devri sonrası çek karşılıksız çıkarsa bu kez cirantaya karşı takip başlatılabilir. Aradaki kişi borcu öderse sonrasında çekin ilk düzenleyicisine rücu hakkına kavuşur. “Ciro silsilesinde herkesin kendinden önce gelene yani keşideciye rücu hakkı olur. Bu konuda ufak bir nüans ise ödemenin icra, banka açıklaması gibi hangi yolla yapıldığı da rücu işleminde dikkate alınmalıdır.

Bloke Çek Nedir?

Taşınmaz kredilerinde veya bloke teminat gerektiren bir ticari işlemde alım satıma yada krediye dair olan bedelin bloke edilerek hesaba geçirilmesiyle düzenlenen çeke bloke çek denilir. Konut satışlarında ve ticari işlemlerde yoğun olarak kullanılır. Standart çeklerden farklı olarak bloke çekin üzerinde muhatap banka tarafından yazılan bloke kaydı yer alır. Bloke kaydı üzerindeki açıklamalar dışında, keşideci(düzenleyen), keşide yeri(ödeme yeri-şubesi), imza vb. özellikler bakımından diğer çeklerle aynı niteliktedir.

Konut ve Gayrimenkul Satışlarında Bloke Çek Nasıl Kullanılır ?

Bloke çek, daha çok konut satışlarında veya imarlı arsalarda kullanılan, keşideci tarafından anlaşmazlığın taşınmaz satışlarında satışın tamamlanması çözümüne kadar ödemenin bekletildiği çek türüdür. Şekil olarak ise normal çek şeklinden bir farkı yoktur. Satış gerçekleştikten sonra ödeme doğrudan satıcı hesabına geçmektedir.

121 ALACAK SENETLERİ HESABI

212 Alacak Senetleri Hesabı, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senede bağlanmış alacaklarını kapsar.

Alacak senetleri, işletme tarafından gerçekleştirilen mal teslimi veya hizmet ifaları karşılığı olarak söz konusu müşteriden olan alacağı ifade eden Türk Ticaret Kanunu hükümleri uyarınca düzenlenmiş kıymetli evraktır. Alacak senetleri TTK hükümleri çerçevesinde ciro edilebilir.

121 no.lu hesap, işletmenin ticari faaliyeti nedeniyle söz konusu olan alacaklara ilişkin senetlerin izlenmesi için kullanılır. Diğer işlemler nedeniyle alınan alacak senetleri 13 veya 23 no.lu hesap grubunun uygun bir hesabında muhasebeleştirilir.

Senetlerin vadesi bir yıl ve altında olanlar kısa vadeli, bir yılın üzerinde olanlar uzun vadelidir. 121 nolu alacak senetleri hesabı, kısa vadeli alacak senetlerinin izlendiği hesaptır. uzun vadeli alacak senetleri 221 no.lu hesapta izlenmelidir. Değerleme günü itibariyle kısa vadeli hale gelen alacak senetleri 221 no.lu hesaptan 121 no.lu hasaba aktarılır.

121 Alacak Senetleri Hesabının İşleyişi :

Alınan senet tutarları bu hesaba borç, tahsilinde ise alacak kaydedilir. 121 nolu hesap aktif karakterli bir hesaptır. Bu nedenle borçlu çalışır. Borç kalanı veya “0” bakiye verir.

Alacak Senetlerinin Değerlemesi

Alacak senetleri envanter günü olan hesap döneminin son gününde değerlenir. Alacak senetlerinin değerlemesinde Türk Lirası veya döviz cinsinden olanlar farklı ölçülerle değerlenir.

Türk Lirası (TL) Üzerinden Alacak Senetlerinin Değerlemesi

Senetli veya senetsiz tüm alacaklar Vergi Usul Kanununun 281 inci maddesine göre mukayyet (kayıtlı) değeri ile değerlenir. Bu değer, senede ilişkin kayıtlarda yer alan değerdir. Alacak senetleri kayıtlara itibari değeri ile alınır. Dolayısıyla senedin mukayyet değeri itibari değeri ile aynıdır.

Yabancı Para (Döviz) Cinsinden Alacak Senetlerinin Değerlemesi

Döviz üzerinden düzenlenmiş alacak senetleri TL ile düzenlenmiş alacak senetleri ile aynı hükümlere tabidir. Ancak, Vergi Usul Kanununun 280 inci madde hükmü düzenlemesinin de göz önünde bulundurulması gerekir.

İlgili Mevzuat VUK:

“Yabancı Paralar
Madde 280
(Değişik birinci fıkra: 26/6/1964 – 485/7 md.) Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır.

Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tesbit olunur.

(Değişik: 22/7/1998 – 4369/7 md.) Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Bunlardan vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar, bu Kanunun 281 ve 285 inci maddeleri uyarınca değerleme günü kıymetine irca edilebilir. Ancak senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LİBOR) esas alınır.”

Ülkemizde yabancı para borsası mevcut olmadığından yabancı para (döviz) ile düzenlenen senetlerin değerlemeleri Maliye Bakanlığınca belirlenecek kurlar üzerinden yapılacaktır. Maliye Bakanlığınca kur tespiti yapılmayan durumlarda TC Merkez Bankasınca tespit ve ilan olunan döviz alış kurları değerlemede dikkate alınacaktır. 

Değerleme işlemi sonrası ortaya çıkacak lehe kur farkları 646 KAMBİYO KARLARI, aleyhe kur farkları ise 656 KAMBİYO ZARARLARI hesapları aracılığı ile 690 DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI HESABINA aktarılır. 

Bilindiği gibi, Vergi Usul Kanununa göre alacak veya borçlar esas itibariyle mukayyet değerle değerlenmektedir. Ancak vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçların değerlemesinde, banka, banker ve sigorta şirketleri dışındaki mükellefler, isterlerse reeskont uygulayarak alacak ve borçlarını değerleme günündeki iskonto edilmiş değerlerine göre değerleyebilmektedirler. Vergi Usul Kanunu’nun 285 inci maddesine göre; vadesi gelmemiş alacak senetlerini değerleme gününün kıymetine irca eden mükellefler vadesi gelmemiş borç senetlerini de aynı işleme tabi tutmaya mecburdurlar.

30.04.2013 tarih ve 64 sayılı vergi usul kanunu sirküleri ile, ileri düzenleme tarihli çeklerin değerleme gününde vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar için uygulanması öngörülen reeskont uygulamasından yararlanmasının mümkün olduğu açıklanmıştır.

Alacak Senetlerinin Envanteri

Alacak senetlerinin envanteri kapsamında;

• İşletmede kayıtlı tüm alacak senetleri sayılır. Aktife kayıtlı olup fiili olarak işletmede bulunmayan senetlere ilişkin ilgili işletme ile mutabakat sağlanır.
• Tahsile gönderilen senetlerin tahsil edilip edilmediği araştırılır.
• Vadesi gelmiş ancak tahsil edilmemiş alacak senetleri 128 no.lu hesaba aktarılır. Vadeli çekler, diğer hesaplara yazılmışsa bu hesaba aktarılır.
• Yabancı para (döviz) üzerinden düzenlenmiş alacak senetleri için kur değerlemesi apılır.
• Vadesi bir yıldan uzun olduğu için 221 nolu alacak senetleri hesabında izlenen ancak değerleme günü itibariyle vadesi bir yılın altına inenler, 221 nolu hesaptan 121 nolu alacak senetleri hesabına aktarılır.
• Ayrıca, dövizli alacak senetleri ile teminata verilen alacak senetleri bilanço dipnotlarında gösterilmelidir. Hatır senedi vb. ticari faaliyetle ilgili olmayan senetler işletme kaydına alınmışsa bunlarda yine bilanço dipnotlarında belirtilmelidir.

121 Alacak Senetleri Hesabı ile İlgili Muhasebe Kaydı Örnekleri

ÖRNEK: A işletmesi B işletmesine 10.000 TL’lik mal satmıştır. Bunun karşılığında 5.000 TL’lik senet almış, kalan tutar ile KDV’yi peşin olarak tahsil etmiştir.

——————— / ———————

121 ALACAK SENETLERİ  5.000

121.32.003 B işletmesi senedi

100 KASA   6.800

600 YURT İÇİ SATIŞLAR    10.000

391 HESAPLANAN KDV     1.800

Mal satış kaydı.

——————— / ———————

ÖRNEK:  Daha önce senetsiz olarak kredili mal satılan C işletmesi 20.000 TL’lik borcu için 61 gün vadeli 21.000 vadeli senet vermiştir.

——————— / ———————

121 ALACAK SENETLERİ     21.000

121.20.01 C  İşletmesi Senedi

120 ALICILAR             20.000

642 FAİZ GELİRLERİ   1.000

Alacak karşılığı olarak alacak senedi alınması

——————— / ———————

ÖRNEK: Yurt dışına yapılan 100.000 Avro mal satışı karşılığında 61 gün vadeli senet alınıyor. İşlem gününde döviz kuru 1 Avro=4.10 TL’dir. Vade farkı ihmal edilmiştir.

——————— / ———————

121 ALACAK SENETLERİ          410.000

121.02.05 X İşletmesi Avro Senet

601 YURT DIŞI SATIŞLAR   410.000

100.000X4.10=410.000

Yurt dışına senet karşılığı mal satışı

——————— / ———————

ÖRNEK: Vadesi gelen 100.000 TL’lik senet tahsil için 10 Mayıs’ta Bankaya verilmiştir. Bankanın söz konusu senet bedelini tahsil ettiği ve 100 TL komisyon beledi aldığı ve kalan tutarı işletmenin bankadaki hesabına alacak geçirdiği 20 Mayıs günü alınan dekonttan anlaşılmıştır.

Senedin tahsile gönderilmesi:
——————— 10/05/… ———————

121 ALACAK SENETLERİ    100.000

121.02 Tahsildeki Senetler

121 ALACAK SENETLERİ   100.000

121.01 Cüzdandaki Senetler

Senedin tahsil için bankaya gönderilmesi

——————— / ———————

Senedin tahsil işlemi üzerine muhasebe kaydı

——————— 20/05/… ———————

102 BANKALAR               99.900

770 GENEL YÖNETİM GİD.  100

121 ALACAK SENETLERİ     100.000

121.02 Tahsildeki Senetler

——————— / ———————

vergidosyasi.com

KONUYLA İLGİLİ YAZILAR