Ibraname Ne Zaman Imzalanır

İbraname iş hukuku açısından en basit anlamıyla; bir işçinin işten ayrılırken başta kıdem olmak üzere ihbar, genel tatil ve yıllık izin alacağı gibi tüm alacaklarını işverenden aldığını, işverenden başkaca herhangi bir alacağı kalmadığını dolayısıyla işverenin ibra edildiğini gösteren ve işçinin / çalışanın imzasını taşıyan belgedir.

İşten Çıkarılan/Ayrılan İşçi İbraname İmzalarsa Tazminata Hak Kazanabilir mi?

İbranamenin geçerlilik koşuluna ilişkin en önemli düzenleme 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 420 inci maddesinde yer almaktadır.

• İşçinin işverenden alacaklarını aldığına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı şekilde yapılmış olmadır. Sözlü şekilde yapılan ibralar geçersizdir.
• İbranamenin imzalandığı tarihin, iş sözleşmesinin sona erme tarihi itibarıyla en az bir aylık sürenin geçmiş bulunmalıdır.Bu süreden önce imzalatılan ibraname geçersizdir. Mevzuatımıza 2012 yılından itibaren getirilen düzenleme ileişçiye, işe başladığında ya da çalışmaya devam ettiği süre içerisinde keyfi olarak imzalatılan ibraname geçersiz olacaktır.
• İbra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Maaş alacağı, kıdem alacağı, fazla mesai alacağı, ihbar tazminatı şeklinde işçinin tüm alacak kalemleri belirtilmelidir. Bir diğer deyişle sadece “tüm haklarımı aldım” şeklindeki ibranameler geçersizdir. Ayrıca ibra sözleşmesinin konusunu oluşturan ödemeler banka aracılığıyla eksiksiz olarak yapılmamışsa, işçinin vereceği ibra, diğer tüm şartları taşısa dahi geçersiz olacak ve borcu sona erdirmeyecektir. İşyerinde çalışan işçi sayısına ya da maaşların bankadan ödenip ödenmediğini bakılmaksızın ibranamede yazılı tutarın banka yoluyla ödenmesi gerekiyor. İşçinin alacak tutarı, elden ya da makbuz karşılığı ödenemeyecek, ödeme bizzat işçi adına açılmış olan banka hesabına yatırılmış olmalıdır.

Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür.Hakkın gerçek tutarda ödendiğini içermeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını ifade eden diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur. Dolayısıyla işverenin işçi alacaklarından olan sorumluluğu; söz konusu işçi alacaklarını ödediğini ödeme belgesiyle (makbuz, dekont gibi) kanıtlayamadığı sürece devam eder. İşçinin imzalamış olduğu ve fakat yukarıda sayılan geçerlilik koşullarını taşımayan ibra sözleşmesi işçinin alacaklarını talep edebilmesine engel olmayıp işçinin söz konusu alacaklarının ödenmesini talep etme hakkı bulunmaktadır.

6098 Sayılı Borçlar Kanunu’ nun 420. maddesi işçi-işveren arasında akdedilen ibra sözleşmesini(ibraname) ve ceza koşulunu düzenlemektedir. Bu maddeye göre hizmet sözleşmelerinde sadece işçi aleyhine konulan cezai hükümler geçersizdir.

Borçlar Kanunu’ nun 420. maddesine göre ibranamenin geçerli olabilmesi için gerekli şartlar;

-İşverenin ödemekle yükümlü olduğu işçi alacaklarına ilişkin düzenlenecek olan ibranamenin yazılı olması,

-İş sözleşmesinin sona ermesi tarihinden başlayarak en az 1 aylık sürenin sonunda ibra sözleşmesi yapılması diğer bir deyişle ibraname tarihinin iş sözleşmesinin sona ermesi tarihinden en az 1 ay sonraki tarih olması,

-İbra konusu alacağın türünün ve miktarının ibranamede açıkça ve detaylıca belirtilmesi,

-İbranamede yer alan tutarın eksiksiz olarak bankaya yatırılması şarttır.

-Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.

İBRANAME İLE İLGİLİ SIKÇA KARŞILAŞILAN SORUNLAR;

İbraname bana zorla imzalatıldı. Geçerli midir?

İrade fesadı hallerinde düzenlenen ibranamede, sözleşme yapılırken taraflardan birinin makul gerekçelerle esaslı bir hataya düşmesi veya karşı tarafın ya da 3. şahsın hilesi veya korkutması ile ibraname sözleşmesi yapılması durumunda işçinin ibra iradesinin geçerli olduğu kabul görmemektedir.

İşe girdikten hemen sonra bana ibraname imzalatıldı. Geçerli midir?

Her ne sebeple olursa olsun iş akdi sona ermeden ibraname düzenlenemez, düzenlenen ibranameler ise geçersizdir. Yargıtay’ ın kabul ettiği görüşe göre işçinin işe girerken bilerek yahut bilmeyerek peşinen ibraname imzalaması durumunda ya da iş ilişkisinin devamı süresi içerisinde imzalanan ibranamenin hukuki değeri yoktur. İşçinin iradesinin ibra sözleşmesi yapma yönünde olduğuna varılabilmesi için işveren baskısından kurtulması gereklidir.

Patronum henüz muaccel olmamış maaşlarım için ibraname istedi. Geçerli midir?

İbraname ancak geçmişte doğmuş alacaklar için söz konusu olabilirken gelecekte doğabilecek işçi alacakları bakımından hüküm ifade edemez. Diğer bir ifadeyle gelecekte doğması muhtemel alacaklar Yargıtay’ a göre ibraname konusu yapılamaz.

İbranamede ‘hiçbir alacağım kalmamıştır’  yazdım ama alacaklarımı alamadım ne yapmam gerekir? 

İbraname ile ibra edilen fazla çalışma ücretleri, yıllık ücretli izin, ihbar tazminatı, kıdem tazminatı gibi işçi alacaklarının nitelikleri ve miktarları ayrı ayrı, açık ve anlaşılır bir biçimde tereddüde mahal vermeyecek şekilde ibraname içeriğinde madde madde belirtilmelidir. Aksi halde yerleşmiş Yargıtay içtihatlarına göre makbuz olarak kabul edilmektedir. Ayrıca ibraname içeriğinde çalışma süreleri belirtilmeli ve işçiye verilen para ile ölçülebilir sosyal haklar da düzenlenmelidir.

İbranamede tarih kısmı boş bırakıldı. Geçerli midir?

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi kökleşmiş içtihatlarında ibranamede tarih bulunmaması durumunda ibranamenin geçersiz sayılması kanaatindedir.

İŞÇİ VE İŞVERENİN İBRANAME DÜZENLERKEN DİKKAT ETMESİ GEREKEN NOKTALAR

İşverenlerin ibraname düzenlerken ve işçilerle ilgili işçi özlük dosyası oluştururken dikkatli olması gerekmektedir. Aksi halde ilerde yersiz davalarla karşılaşmakta ve fazla ödeme yapmak zorunda kalmaktadırlar. Aynı şekilde işçilerin çoğu ibraname imzaladıkları için alacaklarını artık alamayacakları düşüncesiyle haklarını arayamamaktadırlar. Bu noktada avukat desteği önemlidir.

AVUKAT NAZİME KALAN

İşsizliğin yaygın bu nedenle de işin kıymetli olduğu günümüzde, işçinin iş bulması ve bulduğu işi koruması son derece zor olmaktadır. İş Hukukundaişçiyi korumaya yönelik düzenlemeler ve işçi lehine yorum ilkesi egemen olsa da işveren iş ve ücret veren olduğundan, uygulamada işçi hep zayıf taraftır.

İşverenler, işçilerin bu zayıflıklarından faydalanarak İş Hukukuna ve hakkaniyete aykırı girişimlerde bulunabilmektedir. Bunlardan en sık rastlananı işçiye ibraname sözleşmesi imzalatılmasıdır.

İbraname, borcun ortadan kaldırılmasına yönelik bir sözleşmedir. 6098 sayılıTürk Borçlar Kanunu’ nun 132. Maddesine göre “Borcu doğuran işlem kanunen veya taraflarca belli bir şekle bağlı tutulmuş olsa bile borç, tarafların şekle bağlı olmaksızın yapacakları ibra sözleşmesiyle tamamen veya kısmen ortadan kaldırılabilir.” Böylece ibranameyi imzalayan işçi,işçilik alacaklarından doğan alacak haklarını sonlandırmış olmaktadır. Daha doğrusu, işveren böyle düşünmektedir. Ancak ibranamenin geçerli olup olmadığı noktasında Yargıtay’ ın oldukça isabetli tespitleri, işçinin haklarını korumuştur.

Yargıtay, ibranameye ilişkin birçok kararında, ibranamenin geçerli olup olmadığını oldukça detaylı şekilde incelemiş, İş Hukukunu dolanmak için yapıldığı anlaşılan ibranamelere geçerlilik tanımamıştır.

İbranamenin geçerliliğine ilişkin Yargıtay kararlarıyla varlığı aranan koşulların bir kısmı 6098 sayılı TBK ile yasal düzenlemeye de kavuşmuştur.

İbranamenin geçerliliği konusunda şu kıstaslar kullanılabilir:

(Burada bahsedilen koşullar, destekten yoksun kalanlar ile işçinin diğer yakınlarının isteyebilecekleri dâhil, hizmet sözleşmesinden doğan bütün tazminat alacaklarına da uygulanır.)

1. ZAMAN

Uygulamada, işçiye henüz işe başlamadan ibraname sözleşmesi imzalatılabilmektedir. Bazen iş ilişkisi devam ederken de ibraname sözleşmesini imzalaması işçiden istenmektedir. Bu dönemlerde imzalanan ibraname sözleşmelerinin bir geçerliliği yoktur. Hatta iş ilişkisinin bitmesinden kısa bir süre sonra imzalanan ibranamelerin dahi geçerliliği bulunmamaktadır.

6098 sayılı TBK’ nın 420. Maddesi ile az önce bahsedilen Yargıtay uygulaması, kanunda da yerini bulmuştur. Buna göre iş ilişkisinin bitimi üzerinden en az bir ay geçmeden imzalanan ibra sözleşmeleri kesin olarak hükümsüzdür.

2. İÇERİK

Genel olarak uygulamada, ibranamelerin içeriğinde her tür haktan feragat edildiği veya her tür alacağın ödendiği gibi muğlak ifadeler yer almaktadır.

6098 sayılı TBK’ nın 420. Maddesi’ ne göre, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi gerekir. Örneğin Kıdem Tazminatı olarak 9.000 TL, Fazla Mesai Ücreti olarak 3.500 TL … gibi. Alacağın türü ve miktarı açıkça belli değil ise ibra sözleşmesi kesin olarak hükümsüzdür.

Alacak türü ve miktarı sözleşmede belli olsa da tam olmayabilir. Yukarıdaki örneğimizde Kıdem Tazminatı olarak 9.000 TL alındığı beyan edilen ibranameye imza atan işçinin gerçekte kıdem Tazminatı alacağı 12.000 TL olabilir. Bu durumda ibraname 6098 sayılı TBK’ nın 420. Maddesi’ ne göre alacağın 9.000 TL’ lik kısmı için makbuz hükmündedir. Yani işçi, kalan 3.000 TL’ lik kıdem Tazminatını talep ve dava edebilir.

3. ŞEKİL

Kanunun şekil şartı öngörmediği her tür sözleşme sözlü yapılabilir. Bunun yanında kanun, bazı sözleşmelerin sözlü yapılabileceğini açıkça da belirtebilir. Nitekim 6098 sayılıTürk Borçlar Kanunu’ nun 132. Maddesinde de ibra sözleşmesinin her şekilde yapılabileceği belirtilmiştir.

Bununla birlikte 6098 sayılıTürk Borçlar Kanunu’ nun 420. Maddesi, ibra sözleşmesinin kesinlikle yazılı olması koşulunu aramaktadır. Adi yazılı şekil yeterli olabileceği gibi Noterlikçe düzenleme ya da onaylama şeklinde de yapılabilir.

4. ÖDEME BİÇİMİ

İbra sözleşmesinde belirtilen miktarın, banka havalesi yoluyla işçiye ödenmesi gerekmektedir. Aksi halde ibra sözleşmesi kesin olarak hükümsüz kabul edilecektir.

Makbuz hükmünde olan ödemelerin dahi banka havalesiyle yapılması zorunludur.

İbra sözleşmesinde belirtilen miktar ile banka aracılığıyla işçiye havale edilen miktar arasında işçi aleyhine fark bulunması durumunda, ibra sözleşmesi yine hükümsüz sayılacaktır.

İşçinin, iş ilişkisinde egemen olan işverene karşı korunması ilkesinden hareketle önce Yargıtay, sonra da Yasa Koyucu, yukarıda özetlenen kıstasları öngörmüştür. Ancak işverenlerin ibraname sözleşmesi imzalatma alışkanlıkları değişmemektedir. Şu halde geçersiz olmasına rağmen neden hala ibra sözleşmesinin uygulamada kullanıldığı sorusu akla gelebilir. Bunun nedeni, imzanın psikolojik etkisidir. Ne yazık ki işçiler (buradaki işçi kavramına, özel hastanede çalışan hekimler, dershanede çalışan öğretmenler gibi eğitimli işçiler de dahildir) haklarının büyük kısmını bilmemektedir. Hakkını bilmeyen işçi, attığı imza ile bütün haklarının sona erdiği kanaatine varmaktadır.

Avukat Erdem Serdar VURGUN

İbraname Nedir ve İbraname Nasıl Yazılır? İbranamenin ne olduğu ve nasıl yazıldığı İş Hukuku, ibranamenin geçerliliği ile ilgili olan koşullar, Türk Borçlar Kanunu içerisinde düzenlenmiştir. İbra; alacaklının alacağından vazgeçmesi durumudur.

İbraname, işverenlerin ve işçilerin haklarını korumak amacıyla imzalatılan bir belgedir. Sözleşmesi sona eren işçi, çalıştığı süre zarfına istinaden herhangi bir alacağı kalmadığı hususunda ibraname imzalar. Ibraname imzalanmasında, işverenin ibra edildiğini gösteren belgeyi imzalayan işçi, yani çalışan, tarafınca alması gereken herhangi bir yıllık izin, tatil, kıdem olmadığını beyan eder.

İbranamenin Borçlar Kanununa Göre Geçerlilik Şartları

İbraname, her koşulda geçerli olmaz. Bu konuya ilişkin işverenler ve işçiler bilgi sahibi olmadığından, yanlış uygulamalara rastlanır. İbraname, 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 420. maddesinde açıklanmıştır. Bu maddeye göre ibraname şartları şu şekildedir;

• Ibraname, sözlü şekilde iletildiğinde, kesinlikle hükümsüzdür. İbranamenin geçerli sayılabilmesi için yazılı olma şartı bulunur.
• İbraname ne zaman imzalanır? Konusuna istinaden belirtilmiş olan kurala göre, bir işçi tarafından imzalanan ibranamenin geçerli olması için, söz konusu belgenin, işçinin iş sözleşmesi bitiminden bir ay sonrasında imzalanmış olması gerekir. İşçinin çalıştığı süre zarfında ya da işçi işe başlamadan önce imzalatılan belgeler hükümsüzdür.
• Bir ibranamede yazmakta olan, işçi tüm haklarını almıştır ya da işçinin alacağı bütün haklar kendisine temin edilmiştir şeklinde olan ifadeler geçerli değildir. Burada söz konusu olan hakkın detaylarıyla açıklanması gerekir.
• Türü ve miktarı net bir şekilde belirtilmiş olan alacak, alacaklıya banka yoluyla, eksik bir meblağ kalmaksızın ödenmiş olmalıdır.
• Ödemenin elden yapılmış olduğu görüldüğünde, işçi bir alacağı kalmadığını beyan etmiş olsa dahi, bu imzalanan ibraname geçersizdir. Ödemeler kesinlikle, işçinin kendi adına olan banka hesabına yapılır.

İbraname Ne Zaman Geçersizdir?

Bir ibraname, söz konusu şartları taşımamaktaysa, ibranamenin imzalanmış olması bu belgeyi geçerli kılmaz. Işçi söz konusu olan hakkını, işveren bu alacağın işçiye tahsis edildiğini, bankadan alınan bir makbuz ile kanıtlayamadığı sürece arayabilecektir.

İbraname Nasıl Yazılır?

İbraname, yanlış şekillerde düzenlendiğinde, kimi zaman işçilerin aleyhine bir durum söz konusu olur. Henüz var olmayan bir alacak için çalışanlar ibraname imzalarlar. Bu durum teknik açıdan mümkün değildir. Çalışma dönemi içerisinde imzalanmış ibranameler geçerli değildir. İbraname nedir ve ibraname nasıl yazılır? Sorusuna binaen, ibranamenin nasıl yazılacağı şu şekilde açıklanır;

• Ibranamenin el yazısı ile yazılmış olması ibranameyi hükümsüz kılmaz ancak resmi belgelerde, herhangi bir anlaşılmazlığa düşülmemesi için, bu belgeler bilgisayarda yazılıp düzenlenmiş olmalıdır.
• Ibranamede bulunan yazıların renkleri farklı olamaz.
• Matbu, yani örnek olarak var olan ibranameler, ilgili alanlar doldurulup kullanılamaz. Ibraname en baştan yazılır. Aksi, yargıtay tarafından geçersiz sayılır.
• Ibranameye, işverenin tam adının ve adresinin eklenmiş olması zorunludur.
• Ibranamede yazılar, imza bölümleri, paragraflar arasında, gereğinden fazla boşluk bırakılmamalıdır.

Makalede İbraname Nedir ve İbraname Nasıl Yazılır konusuna yer verilmiştir. Diğer bilgilendirici makaleler için Ankara Avukat ve İş Hukuku Avukatı ve danışma konularında sayfaları ziyaret edebilirsiniz.