Ikinci Elden Kaynak

Bu yazımızda Tarihin kaynakları nelerdir? Birinci elden ve ikinci elden kaynak nedir? Tarihi kaynaklar nasıl sınıflandırılır? Tarihi bir olayın aydınlatılmasında hangi kaynaklar daha güvenilirdir? sorularını yanıtladık. Ayrıca tarihin kaynaklarına &#;yazılı, sözlü, sesli, görüntülü, gerçek eşya ve nesneler, kalıntılar&#; kategorilerinde örnekler verdik.

Tarih, geçmiş zamanda olmuş olayların güvenilir kaynaklar ile eskiden neler olduğunu bulup bu olayları yorumlamadır. Bu güvenilir kaynakları bulmak ve yorumlamak pekte kolay bir iş değildir. Günümüzde okuyucuya çok fazla yanlış bilgi aktaran kaynak vardır. Tarih konusunda da bu tarz kaynaklar vardır.

Tarihin Kaynakları Nelerdir?

Tarih için bulabileceğiniz kaynaklar gayet fazladır ama bunlardan bazıları güvenilirdir. Bu kadar kaynak varken güvenilir kaynaklar bulmak tarihçiler için zorlaşmıştır ve bir sınıf ayrımını zorunu hale getirmiştir. Bir de tarih herhangi bir deney gibi bir şeyin sonucunda çıkmadığından dolayı tarihin belirlenmesi için sadece kaynaklardan yararlanabilir. Bu sebeplerden dolayı tarihin belirlenmesinde rol alan kaynaklar sınıflandırılmıştır. Tarihin kaynakları; yazılı kaynaklar, sözlü kaynaklar, kalıntılar, çizili sesli ve görüntülü kaynaklar, birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynaklar olmak üzere ayrılır. Yazılı kaynaklar adı üstünde yazılı olan kaynaklar yani kitabeler otobiyografiler, hatıralar, fermanlar, antlaşmalar, mektuplar, kanunlar, sözlükler, şiirler ve paralar olarak söyleyebiliriz.

Sözlü kaynaklar ise eskiden birinin söylediği ve günümüze kadar gelebilmiş kaynaklar yani destanlar, hikâyeler, efsaneler, mitoslar, şiirler ve atasözleri olarak söylenebilir. Kalıntılar ise arkeolojik çalışmalar sonucunda elde edilen kaynakalardır. Bu kaynaklar sadece binalar değil, arkeolojik çalışmalar sonucu ortaya çıkan silahlar, giysiler ve ev eşyaları gibi aletleri de içerir. Çizili sesli ve görüntülü kaynaklar ise eski haritalar, kasetler, plaklar, resimler, minyatürler, fotoğraflar, heykeller, filmler, ses kasetleri gibi örnekler verebiliriz. Bu kaynakların yanı sıra daha genel olan kaynak türü olan birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynaklar vardır.

Bunlar yukarıda örneğini verdiğimiz ve aşağıda daha da detaylı bahsedeceğimiz kaynaklara göre daha genellerdir ve içlerinde daha fazla kaynak barındırırlar. Birinci elden kaynaklar, anlattığı veya açıklama getirdiği olayın yaşandığı dönemde yapılmış yani o döneme ait kaynaklardır. Birinci elden olan kaynaklara Orhun Kitabeleri örnek verilebilir. Çünkü zamanını anlatan bir kaynaktır. Örneğin geçmişte yaptığı bir saldırıyla veya yaptığı kötü bir şeyle alakalı çıkarıldığı mahkemede konuşulanların yazıldığı mahkeme kağıtları da birinci elden kaynaklar olarak sayılır. Yani birinci elden kaynak olması için zamanını anlatması gerekir. İkinci elden kaynaklar ise anlattığı veya açıklama getirdiği olayın yaşandığı zamandan sonra yaşanan olaylardır veya birinci elden kaynaklardan türetilmiş kaynaklardır. Bu kaynağa örnek olarak Atatürk’ün yazdığı ve cumhuriyetin kurulmasını anlatan “Nutuk” kitabı ikinci elden kaynak olarak değerlendirilir çünkü cumhuriyetin kurulduğu dönemden sonra yazılmış bir kitaptır.

Tarihi Kaynaklara Örnekler

Yukarıda bir sürü kaynak türü ve o kaynak türleri nelerdir onları konuştuk. Peki hangi tarz kaynaklar hangi tür sınıfına girer ve hangi türdeki kaynaklara daha çok rastlanır gibi soruları yanıtlamış olacağız. Tarihin kaynakları yazılı, sözlü, sesli, çizili, görüntülü, gerçek eşya ve nesneler, kalıntılar kategorilerinde incelenmektedir.

Yazılı Kaynaklar

İlk başta yazılı kaynaklardan başlayalım çünkü en çok rastlayabileceğimiz kaynak yazılı kaynaklardır. Bu kaynak türüne örnek olarak gazeteler, arşivler, makaleler, dergiler, edebi eserler, kanunlar, kararnameler, devletin yaptığı antlaşmalar, faturalar, yazışmalar kısacası akla gelebilecek olan tarih ile alakalı her türlü yazılı nesne yazılı kaynak olarak sayılır.

Sözlü Kaynaklar

Sözlü kaynaklar ise yazılı kaynaklara nazaran daha az güvenilirdir çünkü söz uçar yazı kalır. Sözlü kaynaklar genel olarak insanların söylediği sözlerden oluşmaktadır. Sözlü kaynaklara örnek olarak söylenmiş ve dilden dile gelmiş şiirler, hikayeler, efsaneler, mitoslar, destanlar, fıkralar ve atasözleridir. Dediğim gibi sözlü kaynaklar çokta güvenilir kaynaklar değildir çünkü günümüze gelene kadar değişme olasılığı çok fazladır.

Kalıntılar

Kalıntılara gelecek olursak, kalıntılar genel olarak güvenilir kaynaklar diyebiliriz çünkü araştırmacılar tarafından onaylanmış eskiye ait nesnelerdir. Artık teknoloji sayesinde sadece bir tane kemik sayesinde canlının bütün vücuduyla alakalı bilgi edinilebilmektedir ve bu kalıntıları ayrı değerli hale getirmiştir. Bu kalıntılar sadece bir kemik olmasına gerek yok. Her türlü cisim olabilir.

Nesneler

Nesneler ise yine yazılı kaynaklar gibi çok geniş bir kaynak türüdür. Tarihle alakalı gerek bir silah olsun gerek bir saat olsun gerek de bir kağıt parçası olsun, bir nesne olduğundan dolayı bu kaynak türüne girer diyebiliriz.

Çizili Kaynaklar

Çizili kaynaklara örnek verecek olursak eski insanların mağaralara çizdikleri resimler, rönesans dönemini anlatan bir tablo veya yine tarihi bir olayı anlatan herhangi bir çizim olabilir. Zaten adından da anlaşılacağı üzere çizim olmak zorundadır.

Sesli Kaynaklar

Sesli kaynaklar ise bir devlet başkanının halkına seslenmek için konuşması gibi kaynaklar olabilir. Örneğin Trump, halkına seslenmek için sahne başına geçip konuşmaya başlarsa bu hem görüntülü kaynak hemde sesli kaynak olur.

Görüntülü Kaynaklar

Sona kalan kaynak ise görüntülü kaynaktır. Bir askerin bir tank yanında çekilmiş fotoğrafı, bir başkanın yaptığı bir yenilik ile alakalı yayınladığı bir fotoğraf yada bir roketin uzaya çıkarken çekildiği bir video görüntülü kaynağa girer.

Birinci Elden ve İkinci Elden Kaynak Nedir?

Yukarıda birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynaklarla alakalı küçük de olsa biraz bilgi versem de bu tarz bir sürü kaynaklar vardır. Birinci elden kaynakları ve ikinci elden kaynakları birbirinden ayıran en temel özellik birinin anlattığı dönemde oluşturulması, diğerinin ise anlattığı dönemden sonra oluşturulmasıdır. Yani aralarındaki en büyük fark birinin anlattığı ve oluşturulduğu tarihin aynı olması, diğerinin ise anlatıldığı ve oluşturulduğu tarihlerin farklı olmasıdır. Birinci elden kaynaklar ikinci elden kaynaklara nazaran daha güvenilirdir.

Bunun sebebi birinci elden kaynakların, anlattığı olayın yazıldığı zamanda oluştuğundan dolayı o zamanı daha iyi anlatır ama ikinci elden kaynaklarda tam tersi olduğundan dolayı anlattığı olayla alakalı bazı detaylar eksik veya yanlış anlatılmış olabilir. Veya ardından yaşanan olay, yazarın yorumuyla anlatılmış olabilir. Ondan dolayı ikinci elden kaynağın değişim göstermesi veya yanlış bilgi anlatması daha olası olduğundan dolayı birinci elden kaynaklara daha çok güvenilir. Bu birinci elden kaynaklar yüzde yüz güvenilirdir demek değil, sadece birinci elden kaynakların daha güvenilir olduğunu söylemektir. Artık birinci elden kaynak nedir ve ikinci elden kaynak nedir iyice öğrendiğimize göre, bunun örneklerine bakmaya başlayabiliriz.

Birinci Elden Kaynak Nedir?

Yukarıda da söylemiş olduğum Orhun Kitabeleri gibi bütün devlet evrakları birinci elden kaynaklar olarak sayılır. Gerek bir mahkeme kağıdı olsun, gerek gerçekleşen bir ticaret anlaşmasının belgesi olsun, gerek mahkemede alınan bir karar ile alakalı bir belge olsun hepsi birinci elden kaynak olarak geçer. Bunun sebebi olay olurken tutulduğundan dolayıdır. Hem birinci elden olduğundan dolayı hem de devlet kaynaklı olduğundan dolayı güvenilir olacaklarını söyleyebiliriz. Devlet belgeleri harici örnekler gazeteler, eski paralar, heykeller, kitabeler, fosiller, silahlar ve kıyafetler gibi o günü o günde yansıtan eşyalardır.

İkinci Elden Kaynak Nedir?

İkinci elden kitaplar daha çok bazı insanlar tarafından birinci elden kaynaklar derlenerek oluşturulmuş kitaplardır. Örneğin Osmanlı Devletinin kuruluşunu anlatan ama günümüzde yazılmış kitaplardır. Bu tarz kitaplar yazılırken birinci elden kaynaklar baz alınarak yazılır. Yukarıda da örnek verdiğim Nutuk kitabı gibi olayları yaşayan bir kişi tarafından yazılmış da olabilir ama bu, o kaynağın ikinci elden kaynak olma gerçeğini değiştirmez.

Tarihi Kaynaklar Nasıl Sınıflandırılır?

Bu konu başlığıyla alakalı zaten giriş paragrafında konuşmuştuk ama birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynakları konuştuktan sonra konuşmamız gerektiğini fark ettim. Bu başlıktan hemen önce konuştuğumuz başlıktaki birinci elden ve ikinci elden kaynak türleri aşırı genel kaynak türleriydi. Şimdi ise ilk başlıkta bahsettiğimiz kaynaklara bakacağız.

Tarihin kaynakları birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynaklar harici yazılı kaynaklar, sözlü kaynaklar, kalıntılar, gerçek nesneler, çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar olmak üzere ayrılır. Sözlü kaynaklar adı üzerinde önceden birinin söylediği ve ağızdan ağıza günümüze kadar gelmiş olan kaynak türüdür. Güvenilirliği azdır çünkü söz uçar yazı kalır. Ondan dolayı söylenen sözlerin bir kısmının unutulmuş olması yada yanlış aktarılması olasılığı yüksektir. Ondan dolayı sözlü kaynaklar çokta tercih edilmez ama tercih edildikleri yerler de vardır. Yazılı kaynak ise yine adı üstünde yazılı olan kaynaklardır. Yazının icadından beridir insanlar yazıyı yoğun olarak bilgi kaydetmek için kullandığından dolayı tarihin kaynağı olarak çok iyi iş yapmaktadır diyebiliriz. Kalıntılar ise arkeolojik çalışmalar sonucu çıkan, geçmişe ait cisimlerdir. Bu kalıntılardan çok fazla bilgi edilebilir çünkü genelde eski insanlara aitlerdir ve o zamanda yapılmışlardır.

Nesneler ise gerek arkeolojik çalışmalar sonucu olsun gerek de başka araştırmalar sonucu elde edilen nesnelerdir. Bu nesneler de kalıntılar gibi eski zamana ait çok fazla bilgi saklamaktadır. Bu nesneler geçmişteki insanların kullandıkları nesneler olduğundan dolayı dediğim gibi çok fazla bilgi içermektedir. Çizili kaynaklar ise eski insanların mağaralara çizdiği resimler gibi çizimle oluşmuş kaynaklardır. O zamana ait yapılmış ünlü bir tablo da olabilir. Yani adından da anlaşılacağı üzere çizili olsun yeter. Görüntülü kaynaklar ise eski bir olaya ait, örneğin bir savaş, bir uzay mekiğinin fırlatılışı, bir başkanın konuşmasının görüntüleri gibi görüntü kaydıyla elde edilmiş kaynaklardır. Bunların illa video olmasına gerek yoktur. Fotoğraf da olabilirler. Dediğim gibi bu kaynak türleri birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynaklar kadar geniş kaynak türleri değildirler ama daha detaylıdırlar. Aslında kaynaklar karışmasın diye bu tarz kaynak türleri yapmış olabilirler.

Hangi Tarihi Kaynaklar Güvenilirdir?

Bir sürü kaynak ve o kaynaklarla alakalı örneklerle alakalı konuştuk. Peki bu kaynaklardan hangisi ne kadar güvenilir olabilir? Bildiğiniz üzere günümüzde teknolojinin ve bununla beraber birçok şeyin gelişmesiyle bazı şeylerin sahtelerini yapması kolaylaştı. Yani önceden güvenilir olan çoğu kaynak, güvenilirliğini yitirdi.

Yazılı kaynaklarda iyi uzmanlar tarafından onaylanmış ve üzerine araştırması yapılmış belgelere güvenebilirsiniz. Yada devletler arası yapıldığı kesin olarak bilinen yazılı kaynaklara da güvenebilirsiniz. Ama bu, her yazılı kaynağa güveneceğiniz anlamına gelmez. Artık yalan belgeler çoğunluktadır ondan dolayı her önümüze gelen yazılı ve resmi görünümlü belgeye kanmamalıyız. Bir diğer kaynak olan sözlü kaynak genel olarak zaten çokta güvenilir bir kaynak türü değildir ama bazı kalıplaşmış sözlü kaynak türünden olan türlere güvenebilirsiniz. Kalıntılara gelecek olursak, kalıntılar genel olarak işinde profesyonel uzmanlar tarafından yapılan arkeolojik çalışmalar sonucu ortaya çıkan kaynaklardır. Ondan dolayı güvenilir diyebiliriz. Ama her şeye kanmamak gerek. Bazı cisimler bazı insanlar “kalıntı” adıyla tanıtılmaktadır ve onlara kanmamak gerekir.

Çizili kaynaklara gelecek olursak yine uzmanlar tarafından yapılmış araştırmalar sonucu eskiden çizildiği kanıtlanmış kaynaklara güvenebilirsiniz. Ama örneğin herhangi birinin bir mağaraya çöp adam çizip, insanlara burada eski insanlar yaşamıştı diyerek insanları kandırması gibi durumlarla da karşılaşabilirsiniz. Ondan dolayı uzmanların dediğine göre hareket etmelisiniz. Sesli kaynaklar ise yine çoğunluk tarafından veya onu söyleyen kişi olarak kabul edilen kişi tarafından “evet ben bunu dedim” diyorsa veya artık yaşamıyorsa ama araştırmacılar “evet bu adam bunu demiş” diyorsa güvenebilirsiniz. Ama artık teknolojinin gelişmesiyle seslerde oynamalar yapılarak başkasının sesleri kullanılarak yada başkasının söylediği laflar çarpıtılarak yayınlanabilmektedir. Bu tarz konulara dikkat edilmelidir. Görüntülü kaynaklarda ise güvenilir kişiler tarafından yayınlandıysa veya onaylandıysa güvenilirdir. Kısacası her türlü kaynak türünde, uzmanlar veya bilir kişiler ne diyor, o dikkate alınmalıdır. Eğer kesin olarak güven veren bir şey yoksa o kaynak genel olarak güvenilir değil diyebiliriz.

Yani önemli olan işinde uzman olan insanların diyeceği şeyler, kaynağın güvenilir olup olmamasında en büyük etkendir. Herhangi bir, işinde uzman olan bir kişi tarafından onaylanmamış hiçbir kaynak güvenilir değildir.

Tarihin kaynakları konusuyla ilgili olarak Tarihin Konusu Nedir? Tarihin Konusuna Örnekler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Tarih bilimi kaynaklardan beslenir. Kaynaklara dayanmayan varsayımlarla ya da ön görülerle tarih yazılması mümkün değildir. Kuramsal Tarih düşüncesi ancak bir tez olarak ortaya atılabilen kaynakların Neden-Nasıl&#;cı bakış açısıyla derlenmesiyle mümkün olur. Bunun yanında tarih, usulü bakımından bilgi veren her şey kaynak olmayabilir. Bir argümanın kaynak olabilmesi için bazı niteliklere sahip olması gerekir. Buradan hareketle kaynakları şu şekilde iki kategoride değerlendirebiliriz;

Birinci Elden Kaynaklar (Ana Kaynaklar) ve İkinci Elden Kaynaklar.

Ana Kaynaklar, incelenen olayın yaşandığı devirde bir esere ya da bir malzemeye dayandırılan kaynaklardır. Tarihçilerin en çok önem verdiği kaynaklar birinci elden kaynaklardır ve diğer kaynakların önüne geçerler. Bu tür kaynaklar, genellikle olayın içerisinde bulunan, tanık olan ya da yakından takip eden kişilerin kaleme aldığı kaynaklardır. Bunun yanında bu devirde yapılmış mimari bir eser de ana kaynak olarak değerlendirilebilir.

İkinci Elden Kaynaklar ise incelenen olayın yaşandığı devire yakın tarihte ana kaynaktan yararlanılarak meydana getirilmiş kaynaklardır. Örneğin Osmanlı Vak&#;anüvistlerinin eserlerinden bir bölümü, ana kaynaklardan istifade edilerek kaleme alındığında ikinci elden kaynak statüsüne girerler. Kimi zaman ana kaynağın bulunamaması durumunda ikinci elden kaynaklar, içerdiği verilerin güvenilirliğine göre birinci kaynak muamelesi görebilirler. Örneğin Mehmet Neşri&#;nin Kitab-ı Cihannüma eseri, kendisinden önceki Aşık Paşazade&#;ye dayanır. Dolayısıyla Aşık Paşazade birinci elden kaynak statüsündedir.  Ancak Osmanlı Tarihçileri Mehmet Neşri&#;nin eserini birinci kaynak olarak dikkate alma eğilimindedirler. Birinci elden kaynakların yetersiz kalması durumunda ikinci elden kaynaklardan istifade etmek tarihçilerin uyguladığı genel yöntemdir diyebiliriz. Kimi durumlarda kıyaslama yapabilmek için her iki kaynakta çapraz okumayla birbiri ile karşılaştırılarak doğru sonuca ulaşılmaya çalışılır.

Yukarıda belirtilen argümanlardan istifade edilerek ortaya konan çalışmaya Araştırma denilmektedir. Ortaya konan araştırmalar diğer araştırmalara ilham olabilir ve yol gösterebilir. Ancak bir konuda yapılan bir araştırma kaynak haline gelemez. Örneğin İsmail Hakkı Uzunçarşılı&#;nın büyük önem taşıyan Osmanlı Tarihi ansiklopedisi, tarihçiler için sıkça başvurulan bir eserdir. Ancak bu eseri bir kaynak olarak değerlendirmek doğru değildir. Söz konusu kaynaklar ışığında ortaya konan bir araştırmadır ve diğer araştırmalar için yol gösterici olabilir. Ancak tek başına bir kaynak olma özelliğine sahip değildir.

Kaynakların Sınıflandırılması; Tarih yazımında kullanılan kaynaklar şekli, cinsi ve mahiyeti bakımından kategorilere ayrılırlar. Bu kaynakları aşağıdaki kategorilerde değerlendirebiliriz.

Sözlü Kaynaklar

Toplumların belli bir disipline tabi olmaksızın kulaktan kulağa naklettikleri, kimi zaman yazılı da olabilen ancak yazarı çoğunlukla anonim olan kaynaklardır diyebiliriz. Bu kaynaklar ekseriyetle toplumların yaşayış şekillerini, kültürlerini, teoloji ve mitolojilerini, korkularını ve temennilerini ifade etmekte, kimi durumlarda ise toplum nezdinde etki oluşturan belli bir olayı konu edinmektedir. Sözlü kaynakları tasnif edecek olursak aşağıdaki başlıklarla karşılaşırız.

1) Efsaneler ve Mitler (Mytos): Halk edebiyatı olmakla birlikte genellikle hayal ve gerçeğin iç içe geçtiği anlatımlardır. Bu kaynaklar tarihi hemen her çağına dair bilgi, tahayyül ve algı oluşturmakta fayda sağlayabilirler. Kısaca kategorize edecek olursak;

- Tarihi kişiler, yerler ya da olaylarla ilgili olanlar,
- Dini konular ve yaradılış ile ilgili olanlar,
- Olağanüstü varlıklarla ilgili olanlar,
- Doğa ve çevreyle ilgili olanlar.

Efsaneler uzun zaman aralıkları içerisinde meydana gelirler ve toplumların tarih serüveni içerisinde tekrar tekrar uyarlamalardan geçebilirler. Anadolu, bu tür efsanelerin en yaygın olduğu coğrafya ve kültürlerden birisi olarak öne çıkar. Efsaneler, toplumların hayal dünyalarında geliştirdikleri sanal gerçekliktirler diyebiliriz. Kimi durumlarda gerçeğin süslenmiş ve abartılmış senaryolarla önümüze koyulmasını sağlayabilirler. Mitler, efsaneler gibi ortaya çıkmakla birlikte efsanelerden farklı olarak gerçekten uzaktırlar. Ancak toplumların çevrelerine, sosyal münasebetlerine, zihin dünyalarına ve maneviyat kapsamında ki inanışlarına dair önemli ipuçları edinmemizi sağlayabilirler.

2) Hikayeler: Ekseriyetle gerçek bir olaya dayanan mizansen anlatımlardır. Efsanelerden farklı olarak içerisinde zaman ve mekan bilgisi barındırırlar. Kimi hikayeler bu bütünlükten uzak olabilirler, ancak tarihçiler içerisinde zaman ve mekan bütünlüğü barındıran hikayeleri kaynak olarak kullanmayı tercih edebilirler.

3) Destanlar: Tarihçiler için zayıf bir kaynak olarak kullanılsalar da sözlü kültürün en yaygın öğelerindendir. Genellikle kahramanlık ve metafizik unsurları konu edinen destanlar dikkatli tahlillerle zayıf bir kaynak olarak dikkate alınalibilir.

4) Tarihi Şiirler: Belli bir tarihi olayı toplum nezdinde hatırlanır kılmak ve anmak için toplumlar tarafından üretilen edebi eserlerdir. İçerdikleri bilgiler bakımından tarihi şiirler birer kaynak olabilme özelliğine sahiptir. Türk, Moğol, Arap ve Germenler bu tür tarihi kalıntılara sahip toplumlar olarak öne çıkarlar.

5) Menkıbeler: Kültürlerin ve toplumların manevi, dini ya da teolojik hikayeleri menkıbe olarak ele alınır. Menkıbeler metafizik unsurları barındırabildiği gibi belli bir kişinin dini unsurları referans alınarak ortaya çıkmış kısa hikayelerdir diyebiliriz. Örneğin Hacı Bayram Veli, Hacı Bektaş Veli gibi isimlerin menkıbeleri Osmanlı Tarihinde en çok karşımıza çıkan örneklerdir.

6) Fıkralar ve Atasözleri: Toplumların belli bir olayı hatırlanır kılmak için ürettikleri en zekice yöntemlerden biridir. Toplumların, fertlerine bir şeyleri eğlenerek öğretme yöntemi olarak dikkat çeken fıkra ve atasözleri kimi zaman abartılı, mantığa aykırı ya da gerçek dışı olabilirler. Ancak bu göreceli gerçek dışılık bir gerçekliğe atıfta bulunduğundan mahiyeti dikkate alınarak tarihi bir kaynak olarak değerlendirilebilirler. Örneğin Nasreddin Hoca&#;nın fıkrası, Yoğurdun Türkler tarafından geliştirildiğine dair bir kaynak niteliği taşır.

Yazılı Kaynaklar

Yazılı hale getirilmiş ve tarih bilimi açısından kaynak niteliği taşıyan argümanlar yazılı kaynak sınıfına girerler. Yazılı kaynaklar yazılışlarına, üretim kaynaklarına, ulaşım ve koruma durumuna göre farklı kategoriler altında değerlendirilirler.

1) Arşivler: Doğrudan devletler tarafından üretilen yazılı kaynakların yine devlet tarafından muhafaza edildiği yerler arşivlerdir. Tabi devletler dışında özel kişi ve kurumların ürettikleri belgelerin saklandığı arşivlerde bulunabilir ve bunlarda kısmen tarihi kaynak niteliği taşıyabilirler.

1-A) Belgeler: Devletlerin resmi faaliyetlerini yansıtan kanun, tüzük, ilam, karar,uluslararası yazışmalar, v.b. amaçlarla ürettiği ve ortaya koyduğu metinlerdir. Bu metinler önceleri halka açık değildi ancak herkese açık hale getirildikten sonra tarihçiler tarafından kaynak olarak kullanılmaya başlandı.

1-B) Çizili ve Görsel Malzeme: Harita, Plan, Kroki, Fotoğraf ve Resimler tarihçiler için fevkalade önemli kaynaklardır. Eski İstanbul hakkındaki çizimlerden Osmanlı Dönemindeki haritalara kadar pek çok kaynak tarihçiler için önemli argümanlar olmuştur.

1-C) Görüntülü ve Sesli Malzeme: Fotoğraf, Ses Kaydı, Video, v.b. malzemeler tarihçiler için rasyonelliği bakımından çok önemli kaynaklardır.

2) Kütüphaneler: Ana Kaynak ya da İkinci Elden Kaynak niteliği taşıyan pek çok eser Kütüphanelerde yazma ya da matbu eser olarak kütüphanelerde saklanırlar. Bu eserler şu şekilde sınıflandırılır;

2-A) Vakayinameler (Kronikler): Olayların yıllara göre yazımı olan Vakayinameler batı literatüründe Kronik olarak karşımıza çıkarlar. Osmanlı döneminde resmi görevli olan Vakanüvisler, olayları tarih sıralamasına ve tarihlendirerek kaydederler. Bu kayıtlar tarihçiler için büyük önem arz etmektedir.

2-B) Takvimler, Yıllıklar: Olayların birebir gününe göre tutulduğu eserlerdir. Vakayinameler gibi kayıt disiplinine sahip olmakla birlikte birebir günlük olarak tutulmuş olmaları Takvim ve Yıllıkları ayrıca önemli hale getirirler.

2-C) Şecereler (Geneoloji): Kısaca aile tarihleridir diyebiliriz. Kişilerin soyları ağaç dalları gibi disiplinli bir şekilde anlatılır. Araplarda çok zengin olan bu gelenek Osmanlı döneminde de kullanılagelmiştir ve tarihçiler için kaynak olma özelliği taşır.

2-D) Biyografiler: Belli bir kişinin hayatını kaleme alan eserlerdir. Hükümdarlar, vezirler, önemli komutanlar, v.b. tarihsel öneme sahip şahsiyetlerin hayat hikayelerini anlatan biyografiler, tarihçiler için önemli bir kaynaktır.

2-E) Hatıralar: Doğrudan kişinin kendi kaleme aldığı ya da kişinin kaleme aldıklarından derlenen eserler Birinci Elden Kaynak sınıfına girdikleri için büyük önem taşırlar.

2-F) Seyahatnameler: Gezginlerin gezilerinde kaydettikleri bilgilerden oluşan seyahatnameler tarihçilerin sıkça başvurduğu önemli kaynaklardandır.

2-G) Süreli Yayınlar: Günlük, Haftalık, Aylık, Yıllık gibi belli bir disiplinle belli tarihlerde basılan ve yayınlanan yazılı kaynaklardır. Örn. Dergi, Gazete, Resmi Bülten, v.b. Bu tür yayınların Avrupa&#;da ki ilk örneği Avrupa&#;da yılına (Acta Publica), Osmanlı&#;da yılında Mısır (Vak&#;a-i Mısrıyye) ve yılında İstanbul&#;dur (Takvim-i Vakayi). Açık ve resmi yayınlar olması münasebetiyle tarihçiler için önemli birer kaynaktırlar.

3) Arkeolojik Buluntular, Müzelerdeki Eserler: Tarihi eser niteliği taşıyan materyaller, belli bir dönemin anlaşılması için önemli ipuçları barındırırlar. Bu nedenle Müzelerde muhafaza edilen Arkeolojik Buluntular gerek Antropolojik, gerek kültürel gerekse siyasal pek çok bilgi barındırabilirler.

3-A) Mimari Örnekler: Han, Hamam, Antik Kent kalıntıları, höyük, v.b. pek çok yerleşim kalıntısı kimi zaman üzerlerinde bulunan yazılar kimi zaman ise toplumsal verilerin analiz edilebilmesini sağlaması bakımından önemlidirler. Anadolu&#;da Hitit, Selçuklu, Beylikler Dönemi gibi evrelerin aydınlatılmasında önemli rol oynamışlardır.

3-B) Nekropol Kalıntıları: Kurgan, Anıt, Lahit Mezarlar, v.b. ölü gömme alanlarında elde edilen veriler de sosyal doku, inanç ve geleneklerin tespiti noktasında pek çok veriye ulaşmaya imkan tanır. Kimi zaman semboller ve kabartma resimlerle bezenen bu tür alanlar tarihçiler için önemli birer kaynak durumundadır.

3-C) Paralar: Paralar, ekseriyetle resmi birer kalıntı muamelesi görürler. Üzerlerinde hükümdarların isim ve ünvanları ile genellikle basılış tarihleri bulunur. Bu veriler kronolojik sınıflandırma açısından da önem arz eder.

3-D) Arma, Mühür ve Madalyalar: Devlet erkinin resmi unsurları olduğundan tıpkı paralar gibi üzerlerinde bulunan bilgiler münasebetiyle pek çok önemli veriye ulaşmak mümkündür.

Kaynakların Kullanılması

Teknik imkanların artması ve bilişimin sağladığı imkanlar münasebetiyle kaynaklara ulaşım kolaylaşmış ve çeşitliliği ile tarihçilere önemli faydalar sağlamıştır. Gerek internet kaynakları gerekse bilişim teknolojilerinin sağladığı imkanlarla kullanımı kolaylaşan nesnel kaynaklar (Kütüphane, Arşiv, v.b.) doğru kullanım ve değerlendirme becerisi ile faydalı bir araç haline gelecektir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekildedir;

1) Kütüphaneler: Yazılı kaynakların bulunduğu disiplinli ortamlardır. Elbette tarihçilerin en çok istifade ettiği kaynaklardan biridir. Ancak kütüphane kullanımı doğru yöntem, usul ve metodolojiyle verimli olur. Bu nedenle önce kütüphanecilik sistemini ve kütüphane türlerini bilmek, tanımak gerekir. Kütüphaneler temelde üçe ayrılır; Resmi, Halka Açık ve İhtisas Kütüphaneleri.

Resmi Kütüphaneler akademisyenlerin ve özel izinli kişilerin kullanımına tahsis edilen adeta bir devlet dairesi gibidir. Kitaplar raflardan gelişi güzel değil değil talep üzerine muhafaza edildiği alanlardan istenerek kullanılabilir. Örn. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi.

Halka Açık Kütüphaneler hemen herkesin istifade edebileceği birer açık bilgi ortamıdır. Resmi kütüphanelerde olduğundan daha esnek ama yine de kural ve kaidelerine riayet edilerek kullanılabilecek alanlardır. Bu kütüphanelerin devlet tarafından kurulmuş olanları olduğu gibi vakıf ve şahıs kütüphaneleri de olabilirler. Örn. Millet Kütüphanesi.

İhtisas Kütüphaneleri genel olarak kaynakların bir arada bulunduğu değil belli bir konuda kaynakların bulunduğu kütüphanelerdir. Burada ilgili konu üzerindeki kaynaklardan oluşan kitaplara ulaşmak mümkündür. Örn. Süleymaniye Kütüphanesi.

Bibliyografyalar araştırmacıların araştırma konusuna ait kaynakları tespit edebilmesini sağlayan önemli araçlardır. Hangi konuda, hangi kitapların hangi kütüphanelerde bulunduğunu, hangi konuda hangi makalenin hangi akademik yayınlar aracılığıyla yayınlandığını Bibliyografya yayınları ile tespit etmek mümkündür. Bu konuda Türkiye Bibliyografyası başlıca başvuru kaynağı durumundadır (monash.pw)

Kataloglar ise bir kütüphanedeki kaynakların tasnifi amacıyla oluşturulur. Kütüphanelerde çalışmak için Katalog kullanımı bilmek zaruridir. Kataloglarda Dewey Onlu sistem kullanılır. Bu sisteme göre bilim dallarına tanımlanan numaralar izlenerek kaynaklara ulaşmak mümkündür. Örneğin genel konuları ihtiva eder. aralığı Tarih Kitapları için kullanılır. Türk Tarihi eserlerinin numarası &#;dır. Bu sınıflandırmanın alt numaralandırmaları da vardır. Örneğin İslam Öncesi Türk Tarihi, Osmanlı Tarihi, Cumhuriyet Tarihi kitaplarına tanımlanmıştır. Kataloglardan kitap taraması yapmak için bu sınıflandırmaya hakim olmak ve doğru kullanmak gerekmektedir.

2) Arşivler: Devletlerin resmi yazışmalarından oluşan, tarihçiler için Birinci Elden Kaynak niteliği taşıyan eserlerin saklandığı resmi kurumlardır. Tarihçiler için başlıca birinci el kaynak durumunda olan Osmanlı Arşivi&#;nde bugün Milyon&#;dan fazla belge bulunmaktadır. Osmanlı Devleti, Yüzyılın ortalarından itibaren (3. Mustafa Dönemi) devlet belgelerini koruma altına almıştır. Osmanlı Döneminde arşivler yoğunlukla Defter usulü ile muhafaza edilmekteydi. Örneğin Devletin Siyasi, Hukuki, Asayiş ve Nizamı ile ilgili kararlar Divan-ı Hümayun defterlerinde tutulurken, maliye ile ilgili bilgiler Bâb-ı Defterî adlı defterlerde bulunurdu. Bugün Osmanlı Arşivinde Binden fazla defter bulunmaktadır. Arşivler, çok sayıda evrakın bulunması dolayısıyla sabır ve kararlılık gerektiren bir çalışma ister. Zira bir belge her zaman olması gereken yerde bulunmayabilir. Osmanlı Devrinde bürokrasinin çoğalması dolayısıyla Dosya Usulü Evrak sistemine geçilmiştir. Tanzimat dönemi sonrasında çağdaş arşivcilik gelişmeye başlamıştır ve yalnızca defter tutma yönteminin yanında evrak arşivlenmesine de başlanmıştır. Böylelikle devlet kurumları yeni tekniklerle kendi arşivlerini tutmaya başlamıştır. Diğer taraftan Cumhuriyet Dönemi sonrasında da arşiv çalışmaları mevcuttur. Bugün Cumhurbaşkanlığı, TBMM, Dışişleri Bakanlığı, v.b. kurumlar kendi arşivlerini bulundurmakta ve idame ettirmektedir.

3) İnternet: Kullanımının kolay ve efektif olması İnternet&#;i önemli bir araç haline getirirken kullanım disiplinin olmayışı ve bilgi kirliliği gibi nedenlerden ötürü de mahsurlu yönleri söz konusudur. Ayrıca ulaşılan bilginin silinmesi/değiştirilmesi gibi ihtimaller nedeniyle internet üzerindeki içeriklerin kaynak olarak kullanılmaları mümkün görünmemektedir. Her halükarda önemli ve faydalı bir araç olarak kullanılan internet ile kaynaklara ulaşmak, ulaşılan kaynağı doğrulamak suretiyle alıntı yapılan kaynağa erişilen tarih ve saatin belirtilmesi de gereklidir.

BİRİNCİ ELDEN TARİH KAYNAKLARININ SOSYAL BİLGİLER VE TARİH DERSLERİNDE İNTERNET ÜZERİNDEN KULLANIMI: ABD VE İNGİLTERE’DEN UYGULAMA ÖRNEKLERİ Yasin DOĞAN* Erkan DİNÇ** Özet: Sosyal bilimlere yönelik derslerin programlarının amaç- larından biri öğrencilerin sosyal bilimcilerin yaptığı işleri anlaması ve fark etmesidir. Bir sosyal bilim olan tarihin öğretiminde de temel gaye tarihçilerin yaptığı işin özelliklerini öğrencilere kavratmaktır. Tarihçinin yaptığı işin temelini ise birincil elden kaynaklara ula- şılması, onların tasnifi, analizi ve yorumlanması oluşturmaktadır. Birinci elden kaynaklar görsel, yazılı olarak sınıflandırılacağı gibi değişik şekillerde de sınıflandırılabilir. Ülkemizde ve yurtdışında yukarıda belirtilen birinci elden kaynakların büyük bir çoğunluğu- nun toplanması, saklanması ve kullanıma hazır hale getirilip araştır- macıların hizmetine sunulması genelde bilgi, belge ve arşivle ilgili kurumların görevleri arasındadır. Bu saydığımız işlevleri yerine ge- tiren kurumların diğer bir görevi de eğitim ve öğretime katkı sağ- lamaktır. Bu çalışma, birincil elden kaynakların nasıl ve ne şekilde birer öğretim materyaline dönüştürülerek internet üzerinden ilk ve ortaöğretim öğrencilerinin kullanımına sunulduğunu bazı gelişmiş ülkelerdeki uygulamalar örneğinde incelemektedir. Özellikle ABD ve İngiltere’deki resmi arşiv sitelerinin ilgili bölümlerinin eğitim ve öğretime ne tür katkı sağladıkları araştırılarak ülkemizde arşivle ilgili resmi kurum olan Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nün eği- tim ve öğretim amaçlı hizmetleriyle karşılaştırılmıştır. Birinci elden tarih kaynaklarının Sosyal Bilgiler ile Tarih dersleri başta olmak üzere eğitsel olarak kullanımı için neler yapılabileceği üzerinde du- rularak önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Sosyal bilgiler öğretimi, tarih öğretimi, arşivler, kanıt, birinci elden kaynak, internet * Arş.Gör. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü [email protected], [email protected] ** Öğr.Gömonash.pw Niğde Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü [email protected], [email protected] Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ The Use of Historical Primary Sources through the Internet in Social Studies and History Classes: Some Examples from the USA and the UK Abstract: One of the objectives of teaching social sciences is to enable pupils to understand and differentiate what social scientists do in their proffesional work. An important aim of teaching history, which is a basic social science, in schools is to make pupils com- prehend what historians do. Reaching the primary evidence, clas- sifying, analysing and interpreting it are the fundamental parts of a historian’s job. On the other hand, historical primary sources can be seen in written, visual or some other different forms. In Turkey and elsewhere, the task of collecting and preserving the first hand his- torical sources, and making them ready for the use of researchers is in the hand of archieve administrations. Another duty of archieves administrations is to contribute teaching and learning activities in schools. This paper is examined the application models/examples of some developed countries how historical primary sources are tur- ned into teaching materials and put forward for the use of teachers and primary and secondary school pupils via internet. Firstly, the related pages of the USA’s and the UK’s National Archieves’ web pages are studied to find out how they contribute to teaching and learning in schools. Secondly, their educational services are compa- red and contrasted to the ones of Turkish State Archieves. Finally, the potential and possibilites for using historical primary sources in teaching Social Studies, History and other cou rses is discussed to offer some suggestions for practice. Key Words: Social studies teaching, history teaching, archives, evidence, primary sources , the Internet. 1. GİRİŞ Bu çalışmanın temel motiflerinden biri ilköğretim yedinci sınıf sosyal bilgiler dersi için yapılan bir araştırma olmuştur. Söz konusu araştırmada 60 yedinci sınıf öğrencisiyle Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nün çalışma ortamı ziyaret edilerek, öğrencilere bazı birinci elden kaynakları görme ve inceleme imkanı ile bu kay- nakların tarihçiler tarafından nasıl kullanıldığına tanıklık etmeleri sağlanmıştır. Uzmanlar için hazırlanmış bu ortama; yaşındaki öğrencilerin göstermiş oldukları ilgi heyecan, merak ve sorgulama TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde hissi, özellikle arşiv çalışanlarını şaşırtmıştı. Çünkü bu ortam ve bi- rincil kaynaklar, sadece akademik çalışanların ilgi göstereceği bir mekan olarak düşünülmekteydi. Çalışmamızın ana problemi olan “İlköğretim ve lise öğrencileri sosyal bilgiler ve tarih derslerinde bi- rincil elden kaynakları ile diğer arşiv malzemelerini öğretim amaçlı nasıl kullanmalıdırlar?” buradan esinlendi. Çalışmanın yanıtlama- ya çalıştığı diğer problemler ise şunlar oldu: “İnternet üzerinden arşivler ve birincil elden kaynaklar öğretim materyali olarak nasıl kullanılmalıdır?” ve “Yurtdışında bu çalışmalar ne şekilde eğitime uyarlanmaktır?” 2. EĞİTİMDE BİLGİ ARTIŞI, TEKNOLOJİ VE ELEŞ- TİREL DÜŞÜNME Eğitimcilerin öğreticilik rolü sadece teknolojideki gelişmeler- den değil, eğitim ekonomisi ve çalışma şartlarının değişmesinden de etkilenmektedir. Elektronik bir çevre içinde kolay ve geniş erişim, depolama miktarlarının artışı ve yeniden elde edebilme yetenekle- rini öncekilerle karşılaştırdığımızda, eski öğretim yöntemlerinin öğ- retmenleri ders kitabı ve öğretmen merkezli öğretim stratejileri ile sınırlandırdığını görmekteyiz. İletişim alanındaki büyük gelişmeler, özellikle de internet, öğrencilere ve öğretmenlere daha geniş bir öl- çekte bilgiye ulaşma olanakları sunmaktadır. Bugün,dijital(sayısal) ortama aktarılmış olan bilgi, yer ve za- manla sınırlandırılmayacak bir aşamaya gelmiştir. Bu bilgiler ucuz ve hızlı bir şekilde internet aracılığıyla sınıflara ve öğrencilerin evle- rine ulaştırılabilmektedir. İnternet bağlantılı bir bilgisayarla küçücük bir okulda bile öğrenciler araştırmaları için gerekli bilgiyi elde ede- bilmektedir. Bu artan erişim gücü, aynı zamanda olumsuz etkilere de sahip olacaktır. Bu olumsuz etkilerin başında sayısız bilgi kaynağın- dan, doğru ve gerekli olanlarını seçememe gelmektedir. Söz konusu olumsuz etkilere karşı koyabilmek için öğrencilere eleştirel düşün- me ve sorgulama becerileri kazandırmak gerekmektedir. yüzyı- lın teknolojik ve eğitimsel talepleriyle karşılaştığımızda eleştirel düşünme temel bir beceri olarak karşımıza çıkmasına rağmen, bu beceriyi eğitimsiz zihinlere kolayca ve doğal yoldan kazandırmak zor görünmektedir (Craver; ).Çünkü eleştirel düşünme beceri- TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ lerinin özel öğretim yöntemleriyle kazandırılması gerekir. Düşünme odaklı etkinliklerde öğrencilerin başarılı olamamasında ders kitapla- rının da etkisi vardır. Yürürlükteki uygulamalar, öğrencileri kendile- ri için gerekli olan tüm bilgilerin ders kitaplarında mevcut olduğunu düşünmek durumuna getirmiştir. Oysa tarih ve sosyal bilgiler ders kitapları, geçmiş hakkındaki kesin bilgi ve yargılar yerine mümkün olduğu kadar çok tarihsel materyali içermelidir. Ders kitaplarının yetersiz oldukları durumlarda öğretmenlere ihtiyaç duydukları materyalleri sağlama konusunda internet önemli bir araçtır. Günümüzde pek çok gelişmiş ülkede tarih ve sosyal bilgi- ler öğretmenleri, elektronik ortama aktarılmış pek çok birinci elden kaynağa internet üzerinden ulaşabilmektedir. Tarih Öğretimi ve Eleştirel Düşünme İlk ve orta öğretimde geçmişe dair konuların ele alındığı sos- yal bilgiler ve tarih derslerinde öğrencilerin geçmişe ait olaylarla ilgili kanıtlara ulaşması, onları sorgulayıp değerlendirerek kendi tarihsel bilgilerini inşa etmeleri yeni eğitim anlayışının temel ga- yelerinden biridir. Bu yaklaşımda artık tarih öğretimi bir olgular koleksiyonunun yeni kuşaklara aktarılması olarak düşünülmemek- te; tarihi olay ve olguların sebep sonuç ilişkilerinin tarihsel kanıtlar esas alınarak öğrenciler tarafından kurulması şeklinde anlaşılmakta- dır (Craver; ). Örneğin Roma İmpatorluğu niçin çöktü? Adolf Hitler Almanya’da nasıl ve niçin iktidara geldi? Maya toplumunun özellikleri nelerdi? Bütün bu neden ve niçin sorularına tarihsel ka- nıt kullanma bağlamında cevap verebilmek için iki temel faktör göz önünde bulundurmalıdır. Bunlar: 1) Eleştirel düşünme becerilerini uygulamak, 2) Birinci elden kaynak şeklinde tarihsel kanıtı doğru ve taraf- sız kullanmaktır. Öğrenciler ikinci elden bir kaynağa bağlı kaldıklarında, ki uy- gulamada bu genellikle ders kitabıdır, sorgulama ve eleştirme gibi düşünme becerilerini kullanma ve geliştirme gereksinimi duymazlar. Ders kitaplarında bir kanıtı kullanma, onu değerlendirme, açıklama ya da ondan çıkarımda bulunma sistematik bir şekilde yer almamak- TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde tadır. Birinci elden tarihsel kaynakların kullanımı öğrenciler eleştirel ve yaratıcı düşünmeyi tarih derslerinde öğrenme ve geliştirmelerine zemin hazırlar. Bunu da okuma, yazma, konuşma ve grup etkileşi- mi yoluyla sağlayabilirler (Köksal; ). Wineburg’a () göre önemli olan, çocukların anlatılan konuların farklılık göstermesinde- ki gerçeği kavramaları amacıyla gizli kalmış birinci elden ve ikincil kaynakları keşfetmeleri için onlara imkanlar sunmaktır. Tarihi bilginin mahiyeti, bu bilgiye yönelen herkesin bilginin temel kaynaklarıyla yüzleştirilmesini gerekli kılmaktadır (Coolin- gwood, ). İnsanın geçmişteki izleri bir birikim halinde günümü- ze ulaşan gelenekleri, fikirleri, kurumları, dilleri, edebiyatı, eşyaları, farklı insanların fiziksel kalıntılarını içerir. Tarih derslerinde birincil elden kaynakların kullanılması, aktif öğrenme ve eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesine, muhakeme yapma ve problem çözme becerilerinin de kazandırılmasına yardımcı olacaktır (Craver, ). Öğrenciler birinci elden kaynaklarla çalıştıklarında bilgiyi ezberlemekten çok onu analiz etmeyi, değerlendirmeyi, içindeki zıtlıkları ve önyargıları fark etmeyi ve kaynak tarafından sunulan kanıtın önemini de tartmayı öğrenirler (Michael; ). Bir tarihçi, tarihin içeriğine, önceki zamanlardaki insanların tecrübelerine, geri- de bıraktıkları hatıralara, fiziksel malzeme ve dokümanlara ile diğer mevcut kalıntılar yoluyla ulaşılabilir. Bu yüzden tarihsel kanıta baş vurmadan bir tarih anlayışına ulaşılamaz. Tarihsel kanıt sadece bil- gi işleme etkinliklerine temel teşkil etmez, o dili keşfetmeye, dilin kullanıcılarına sunduğu anlamlara ve geçmişin tarihçesine (olayları bize aktaran) açılan bir araştırma yoluna da sahip olmamızı sağlar. Husbands (), pek çok tarihçi ve tarih öğretmeninin, kanıtı “di- siplinin temeli” olarak kabul ettiğini, “tarihi becerilerin” gelişiminde kanıtın kullanımının da geçmişi anlamak ve bilgi toplamak için ge- rekli bir ön koşul olduğunu belirtmektedir. Kanıta dayalı tarih öğretimi anlayışını benimseyen öğretmen- ler derslerinde şunları göz önünde bulundururlar: 1- Öğrencilere tarihçilerin yaptıklarını anlamayı öğretmek, 2- Öğrencilere kısmen veya tamamen, tarihçinin yaptığını yaptırmak, TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ 3- Öğrencilere kendi tarih çalışmalarını sürdürecek olan gele- ceğin tarihçileri gibi davranmak (Nichol, 15). Kaynak malzemeleri kullanmak ve kanıt problemleriyle uğ- raşmak, ikinci el tarihin nadiren vereceği gerçeklik hissini verir. Bi- rincil kaynaklar, iyi bir şekilde kullanılırsa duygularımızı ve hayal gücümüzü de genişletir. (Fines, ). Akbaba () da tarih derslerinde görsel birinci elden materyal kullanımının öğrencilerin akademik başarısı üzerinde etkili olduğunu ifade etmiştir. Türkiye’de yapılan diğer bir çalışmada (Keleş ve diğ. ) ise öğrenciler birin- cil kaynak olarak fermanı kendileri okuyarak, içeriğini yorumlaya- rak kendi görüşlerini oluşturmuşlardır. Bu etkinlikler onların dersin konusuyla ilgili akademik başarısını da yükseltmiştir (Keleş ve diğ. ). Tarih İçin Eleştirel Düşünme Becerileri Konusunda Öğrenciler Neler Yapmalıdır? Öğrencileri dokümanlarla haşır neşir etmenin amacı, onları tarihçi olarak yetiştirmek değildir. Çünkü ancak birkaç öğrenci ta- rihçilik mesleğine heves edebilir. Aslında amaç, yazılı dokümanları okurken, pratiğini yaptıkları eleştirel okuma becerilerini gündelik yaşamda da kullanabilecek iyi ve etkin vatandaş yetiştirmektir (Ke- leş ve diğ. ). Birinci elden kaynakları kullanarak eleştirel dü- şünmeye katkı sağlamak adına aşağıdaki etkinlikler yapılabilir: 1) Bir metin içinde kültürel ve psikolojik farklılıkların ve kar- maşıklığı belirlemek çoklu anlamların olabilme ihtimallerini açık- lamak, 2) Farklı düşünceleri, çeşitliliği, risk almayı, ifadeyi açıklama- yı keşfetmek, 3) Geçmişe ait kullanılmayan kelimeleri ve bir metin içindeki belirsizliği tanımak ve anlamak, 4) Bir kaynağın içerisindeki bakış açısını ve bağlamın öne- mini anlamak ve bunu açıklayabilmek için kanıtın iç ve dış kritik yoluyla geçerliliğini açıklamak, 5) Bir tarihsel kaynaktaki ana fikri fark etmek, TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde 6) Yazarın sahip olduğu düşünce, deneyim ve bilgi ile kaynak arasında bağlantı kurmak, 7) Tarihsel kanıt tarafından desteklenen genellemeler yap- mak, 8) Birinci elden kaynaklardaki kalıpları ve temaları fark et- mek, 9) Sözlü ve yazılı iletişimle bir kişinin açık ve ikna edici fikir- lerini iletmek (Clever, 17). Türkiye’de Uygulamadaki Programlarda Birinci El- den Kaynak ve Kanıtın Yeri Yeni sosyal bilgiler programı, öğrencilerin birinci elden kay- nakları kullanıp kanıtları değerlendirerek sebep-sonuç ilişkisi kur- malarını ve kanıta dayalı olarak akıl yürütebilmelerini öngörmek- tedir. Bunun yanında onların, kanıtların sınırlılıklarının ve tarihin çeşitli yorumlarının farkındalığını da kazandırmayı amaçlamıştır (TTKB, ). Öğretmen, öğrencilerin erken yaşlardan itibaren bireysel ya da grup olarak birincil ve ikincil kaynaklar üzerinde çalışarak, kendi anlayışlarını sosyal ve kültürel bağlam içinde oluşturmalarına yar- dımcı olmalıdır. Sosyal bilgiler dersi 6. ve 7. sınıf programında yer alan dersin amaçları içerisinde özellikle aşağıdaki iki tanesi birincil kaynak kullanımına uygundur. 1. Farklı dönem ve mekânlara ait tarihsel kanıtları sorgu- layarak insanlar, nesneler, olaylar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler, değişim ve sürekliliği algılar. 2. Bilimsel düşünmeyi temel alarak bilgiye ulaşma, bilgi- yi kullanma ve üretmede bilimsel ahlakı gözetir (TTKB, ). Yeni ilköğretim sosyal bilgiler programına göre yazılmış ders kitapları incelendiğinde, konuların çoklukla birincil ve ikincil kay- naklarla işlenmeye çalışıldığı dikkati çekmektedir (Bu konuda bir araştırma için bkz. Doğan, ). TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ eğitim öğretim yılından itibaren pilot uygulama- sına başlanacak olan 8.Sınıf monash.pwılap Tarihi ve Atatürkçülük der- sinin programında (TTKB, ) dersin genel amaçlarından biri “kanıta dayalı akıl yürütme yeteneklerini geliştirerek geçmişle gü- nümüz arasında bağlantılar kurar ve bu bağlamda benzetmeler ya- par” maddesidir. Yine bu dersin programında öğretmenin yapması gereken görevler kısmında şöyle denilmektedir. 1. Öğretmen, öğrencilerin Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Ta- rihi ve Atatürkçülük dersinde geçen tarih metodolojisine özgü kavramları (kanıt, sebep-sonuç, süreklilik-değişim, benzerlik-farklılık gibi) öğrenmelerine dikkat etmelidir. 2. Öğretmen, olguları ve olayları aktarmak ya da öğrenci- lere ders kitaplarını ezberletmek yerine, aktif öğrenmeye dayalı etkinlikler uygulamalıdır. Öğretmen bilgi verici bir rol üstlenmek yerine, öğrencilerinin tarihî olaylarla ilgili anlam kurmalarına yardımcı olmalıdır. Öğrencile- ri, zihinsel becerilerini kullanmaya ve açık uçlu sorularla sorgulamaya teşvik etmelidir. Öğrencilere soruları ce- vaplamaları için yeterli süre tanınmalıdır. 3. Öğrencilerin bireysel ya da grup olarak birinci ve ikinci elden kaynaklar üzerinde “bir sosyal bilimci gibi” çalış- malarını sağlamalıdır. Bu yolla onların, kendi anlayış- larını sosyal ve kültürel bağlam içinde oluşturmalarına yardımcı olmalıdır. Lise tarih programlarının hazırlanması devam ettiği için açık- lanan bir program mevcut olmamakla birlikte tarihsel düşünme be- cerilerini kazandırmaya yönelik amaçlarının olması beklenmektedir. Yürürlükteki lise tarih programının ise birincil kaynak ve kanıt kul- lanımına yönelik amaçları bulunmamıştır. 3. İNTERNET ORTAMINDA BİRİNCİ ELDEN KAY- NAKLARIN EĞİTİM AMAÇLI KULLANIMI Birinci elden kaynaklara ulaşılması ve bunların öğretimde kullanımı, mevcut arşiv, müze ve kütüphanelerin artması ile paralel olarak yükselen bir çizgi göstermiştir (Tally ve Goldenberg, ). TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde Bass ve Eynan, ile Tally ()’e göre; birinci elden belgeleri kullanmak, öncelikle öğrencilere gelişimin karmaşıklık ve gerçeklik hissini vermektedir. İkinci olarak, birinci elden belgelerin parça par- ça, özel ve aykırı doğası öğrencilerin bu kaynaklar ve tarihi kanıt- ların şüpheli doğasını anlamasına yardımcı olacağı gibi ön yargıları yıkacak eleştirel düşünme becerilerini de geliştirme potansiyeline sahiptir. Üçüncü olarak, çoğu dijital (sayısal) arşivin görsel, işitsel ve metinsel formatlarını birleştiren multi-medyanın doğası, öğrencilere çeşitli öğrenme stilleri ile tarihi ve kültürel sorunlar hakkında düşün- mek için bir çok yol sunar. Son olarak, çoğu dijital(sayısal )arşive eşlik eden araştırma ekipmanları (doküman analiz yaprakları vb.) öğrencilerin alışılmışın dışında bir yolla materyallerin doğruluğu- nu sorgulamalarını mümkün kılarak onların bir uzman gibi eleştirel düşünme becerisi kazanmalarına yardımcı olur. Tally ve Goldenberg ()’in arşivlerle ilgili yaptıkları çalışmaya göre; öğretmenlerin dijital(sayısal) arşiv destekli birinci elden kaynakları kullandıkları sınıflarda öğrenciler, derse aktif olarak katılmakta ve belge analizi ile tarihsel yorumlama becerilerini öğrenmektedirler. Tanımlanan bu çeşit etkinlikler öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerini geliştire- rek öğretmen gözetiminde kendi tarih bilgilerini yapılandırmalarına olanak sağlamaktadır. Tolly ve Goldenberg’in () çalışması öğretmenlerin ve öğ- rencilerin “okuma” ve bir çok kaynak materyalden (foto, harita, mü- zik, konuşma ve karikatür) anlam oluşturma üzerine kurulu beceri- ler hakkındaki literatüre katkıda bulunmaktadır (Boss, ; Seixas, ; Wineburg, ). Bu beceriler; yakın gözlem, belge inceleme, kaynak araştırması, çıkarım yapma ve doğrulamayı v.s. içermektedir (aktaran Wineburg, ). Söz konusu literatürden yola çıkarak yapılan bu araştırma da birinci elden kaynak kullanımıyla ilgili incelediğimiz web siteleri- nin seçiminde şu kriterlere önem verilmiştir. 1. Hükümetlerin ya da onlara bağlı kurumlarca hazırlanan res- mi bir site olması, 2. İlköğretim sosyal bilgiler ve lise tarih ve programları stan- dartlarının önemli bir kısmını gözetiyor olması, TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ 3. Öğrenciler için, canlandırıcı, teşvik edici, meraklandırıcı ve ilgi çekici olması, 4. Eleştirel düşünme becerilerini daha kolay geliştirmeye fır- sat tanıması ile farklı ülkelerden olması sosyal bilgiler ve tarih öğre- timi alanlarında dünya çapında öncü olmaları. ABD Ulusal Arşiv Sitesi (U.S. National Archives and Records Administration) Bu site Amerikan federal hükümetinin resmi arşiv, bilgi, belge merkezine aittir. Site kullanıcı yelpazesini çok geniş bir alana yay- mayı amaçlamıştır. Siteden hizmet almak amacıyla özel alt sayfa- ların hazırlandığı sınıflandırma şöyledir: genel halk, aile tarihçileri (soy kütüğü araştırıcıları), savaşlarda yaralananlar ve aileleri, eği- timciler ve öğrenciler, araştırmacılar, kayıt yöneticileri, koruma ve arşiv uzmanları, bilgi güvenliği uzmanları, federal çalışanlar, kong- re üyeleri ve gazeteciler. Listeye bakıldığında ulusal arşiv sitesinin, geçmişle ilgili yaşam boyu öğrenme için uygun bir ortam olduğu söylenebilir. Bu araştırmada bunlardan yalnızca biri, eğitimciler ve öğren- ciler alt sayfası incelenmiştir. Bu sayfayı açtığımız da misyon olarak şu ifadeyi görmekteyiz: “Eğitimciler (öğretmenler) ve öğrenciler için birincil kaynaklardan araştırmalar ve etkinlikler yoluyla tarih öğretimine giriş kapısı olmak” (monash.pw). Sayfanın başın- da görülen “dijital sınıfa hoş geldiniz” ifadesi de sayfanın niteli- ğini ve iddialılığını yansıtmaktadır. Sayfanın alt linklerine bakıldı- ğında sırasıyla ders planları ve öğretim etkinlikleri, ulusal arşivde araştırma yapmak, öğretmenlerin eğitimi, okul atölye çalışmaları ve toplu grup temsilleri, video konferansları, başkanlık kütüphanesinin eğitim programları, eğitim için bölgesel kaynaklar, ilişkili yayınlar, ham, çiğ (işlenmemiş tarih), ulusal tarih günü temalarıyla ilgili kay- naklar başlıkları yer almaktadır. Aynı sayfada öğretmenler ve öğrenciler için gerekli olan bil- gilerin yer aldığı başlıklar da oluşturulmuştur. Öğretmenlere gerekli bilgiler kısmında dokümanla öğretim ders planları, dokümanla öğ- retim sergisi, ulusal arşivle işbirliği, öğretmen eğitimi, okul atölye çalışmaları, ulusal arşive sınıfınızı getirmek ve arşiv arama katalogu sekmeleri yer almaktadır. TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde Öğrencilere gerekli bilgiler bölümünde ise başlık olarak Ame- rikanın kurucu liderleriyle görüşme, bağımsızlık bildirgesini imzala, ulusal arşiv nedir, araştırma etkinliklerine giriş, ulusal arşivi ziyaret, online (çevrim içi sergiler) başlıkları yer almaktadır. Bu sayfanın önemli bir diğer işlevi de öğretmen ve öğrenciler için konu arama katalogunun yer almasıdır. Ayrıca öğrenciler ve öğ- retmenler için nasıl kullanılacağını açıklayan bilgiler bulunmaktadır. Sınıfta yapılan çalışmalarla ilgili yorumların iletilebileceği elektro- nik posta girişi de hazırlanmıştır. Ulusal arşivin şebeke sistemiyle birbirine bağlı olduğu pek çok eyaletteki şubelerine eğitim amaçlı bağlantılar da unutulmamıştır. Ayrıca elektronik çalışma atölyeleri oluşturulmuştur. Öğrenciler için video konferans ortamında belirli zamanlar için hizmet paketi hazırlanmıştır. Öğretmen ve öğrenci- lere yönelik hazırlanmış ana sayfanın son başlığı ise öğretmenlere verilen yaz dönemi kurslarıdır. Kursların süresi on gün olup sınıfta birincil elden kaynak kullanımının incelikleri anlatılmaktadır. Amerikan ulusal arşiv sitesinin öğrenme sayfasında dersler yılından günümüze kadar geçen zamanı değişik dönemlerde ele almaktadır. Bu da ulusal arşiv sitesindeki kaynakların kapsadığı dönemin yaklaşık yıl olduğu anlamına da gelmektedir. Kaynak 1. Amerikan Ulusal Arşivleri Web Sayfası (http 1) TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ Ders planları Bu bölümde Amerikan tarihiyle ilgili her hangi bir dönemle ilgili konuda birincil elden kaynakların kullanıldığı çok sayıda ders planı yer almaktadır. Bölümde dikkat edilen hususların başında ko- nunun ulusal okul tarih ders programı, ulusal sosyal bilgiler ders programı ve ulusal vatandaşlık dersi programı ile diğer derslerin programlarının standartlarını göz önünde bulundurulması gelmek- tedir. Ayrıca ders dışı ilişkilendirmelere de yeri geldiğinde atıf ya- pılmaktadır. Pek çok konu ile ilgili ders planları program ilişkilendirmeleri yapılarak sınıf ortamında kullanılmaya uygun bir şekilde yer almak- tadır. Dikkat edilen diğer bir husus da konuların hangi yaş grubuna veya sınıfa elverişli olduğudur. Ders planlarında konuyla ilgili birinci elden kaynaklara geç- meden konunun tarihsel arka planı sunulmaktadır. Bunun amacı belgelerin veya birinci elden kaynakların tarihsel bir bağlamda de- ğerlendirmesine zemin hazırlamaktır. Kullanılan birinci elden kay- nakları tanımlayan kimlik numaraları mutlaka belirtilmekte ve bel- genin kısa künyesi verilmektedir. Birinci elden kaynak analiz çalışma yaprakları Arşiv sitesindeki yazılı belge, resim, fotoğraf, karikatür, pos- ter, harita, eşya, hareketli resimler (film, belgesel) ve ses kayıtları için doküman analiz çalışma yaprakları hazırlanmış ve ilgili soru- lara cevap verilmesi için boşluklar bırakılmıştır. Bu doküman analiz yaprakları arşivin eğitim uzmanları tarafından hazırlanmıştır. Ulusal arşiv sitesiyle ilgili diğer bir husus da her türlü kaynak materyalin ücret ödenmeden elde edilebilmesidir. Arşivdeki tüm kaynaklar öğ- retim amaçlı ortamda yer almamaktadır. Sadece eğitim ortamına uy- gun seçilmiş kaynaklar hizmete sunulmuştur. Amerikan Kongre Kütüphanesi Amerikan Hafızası Öğrenme Sitesi Kütüphanelerin bilgiyi depolama ve sunma konusundaki te- mel görevlerindeki teknolojiye bağlı değişim “bilgi demokrasisi” TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde ifadesinin ortaya çıkmasına yol açmıştır (Veccia, ). Bu ifade ilk kez Amerikan Kongre Kütüphanesi “Amerikan Hafızası” Pro- jesi için kullanılmıştır. Amerikan Hafızası tarih koleksiyonlarında yaklaşık yedi buçuk milyon birinci elden kaynak, ücret ödenmeden erişilebilir durumda, etkili kullanmaya hazır olarak eğitimci ve öğ- rencilerin hizmetine sunulmuştur. Amerikan Kongre Kütüphane- sinin Ulusal Dijital Kütüphane Programının hazırladığı Amerikan Hafızası Sitesinde doküman kullanım etkinlikleri, aşağıdaki gi­bi sıralanmaktadır: Kaynak 2: Amerikan Kongre Kütüphanesi Arşivle Öğrenme Sayfası (http 2) Birincil kaynağın seçimi Öğretmen, hangi çe­şit kaynağın, öğrencilerinin dikkatini çe- keceğine karar verir ve bu kaynağı, sınıfta hangi etkinlikler çerçeve- sinde kullanacağını belirler. Odaklaşma Etkinlikleri Öğretmen, bir ya da iki kısa birincil kaynağı sınıfta ders baş- langıcı olarak kullanabilir. Soruşturma etkinlikleri Öğretmen, öğrencile­rin birincil kaynağa soruşturma yaklaşı- mıyla yaklaş­masını sağlayarak, öğrenciye ana kavramları buldurur. TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ Uygulama etkinlikleri Öğretmen, öğrencilerin kitaptan öğrendikleri kavramları uy- gulamalarda hare­ket noktası olarak kullanabilir. Değerlendirme Etkinlikleri: Öğretmen; birincil kaynakları, öğrencilerin becerilerdeki ve kavramlardaki ustalıklarını değerlendirmek için işlevsel bir araç ola­ rak kullanabilir. İngiliz Ulusal Arşiv Sitesi (National Archives of the United Kingdom) İngiliz Ulusal Arşivleri, sahip olduğu belgelerin tamamına ya- kınını tasnif etmiş ve bunların büyük bir kısmını da hem uzun yıllar boyu sağlıklı olarak koruyup saklayabilmek hem de en kısa yoldan araştırmacılar, eğitimciler, öğrenciler ve meraklıların hizmetine sun- mak amacıyla dijital (sayısal) ortama aktarmıştır. Sayısal ortama aktarılan arşiv belgelerinin yine önemli bir kısmı kurumun internet sitesinden kullanıcılara ulaştırılmaktadır. Burada kurumun internet sitesi kısaca tanıtıldıktan sonra eğitim öğretim amaçlı olarak okulla- ra yönelik hazırlanan sayfaların genel nitelikleri anlatılacaktır. Kurumun internet sayfası dört ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar, İngiliz sosyo-ekonomik tarihi verilerinin depolandığı ve özellikle bireylerin kendi kişisel ve aile geçmişlerini aramalarına olanak sağlayan “Aile Tarihi” bölümü; İngiliz Kraliyet ordusunun tüm birimlerinin geçmişine dair belgelerin sunulduğu “Askeri Ta- rih” bölümü; özellikle akademik araştırmacıların kullandığı veya ulaşmayı amaçladığı bilgi ve belgeler ile eğitim amaçlı verilerin su- nulduğu “Öğrenme ve Araştırma” bölümleridir. İngiliz Ulusal Ar- şivleri İnternet Sitesi, araştırmacı ve meraklılara arşivlerde bulunan belgelerden yola çıkarak hazırlanan ve her biri farklı konu ve tema- lara yönelik olarak düzenlenmiş sanal ortam (çevrimiçi / on-line) sergilere ulaşabilme fırsatı da sağlamaktadır. Yukarıda bahsedildiği gibi bu çalışmanın konusu arşivlerde bulunan ve eğitim amaçlı olarak öğretmen, ebeveyn ve öğrencilerin hizmetine sunulan kayıt ve belgeler ile bunların sayısal ortamda in- ternet üzerinden sunuluş biçimleridir. TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde Kaynak:3 İngiltere Ulusal Arşiv Sitesi Öğrenme Sayfası (http 3) Kurumun internet sitesinin eğitim sayfası dört alt sayfadan oluşmaktadır. Bu alt sayfaların üçü öğretmenler, ebeveynler ve öğ- rencilere ayrı ayrı olarak ulusal arşivlerin ve internet sitesinin sun- muş olduğu eğitim ve öğrenme etkinliklerini tanıtmak için hazır- lanmıştır. Dördüncüsü ise arşiv belgeleri, kayıtlar gibi birinci elden dokümanlarını kullanarak uygulama ve alıştırmalar yapmaya imkan sağlayan “Uygulamalı Öğrenme” (Learning Curve) sitesine yön- lendirme linkini içermektedir. Öğretmenler Öğretmenler için hazırlanan alt sayfa öncelikle arşivlerde bu- lunan her türlü kayıt ve dokümanın hangi hedefler doğrultusunda ve hangi yöntem ve teknikler aracılığıyla öğretimde kullanılabile- ceğinin anlatıldığı atölye çalışmalarının tanıtımını sunmakta ve bu çalışmalarla ilgili detaylı bilgilerin verildiği sayfaların bağlantılarını içermektedir. Bu atölye çalışmaları ilköğretim birinci kademe, ilköğ- retim ikinci kademe, ortaöğretim ve üniversite öncesi eğitim kade- melerindeki öğrenciler için ayrı ayrı oturumlar olarak düzenlendiği gibi; öğretmenler içinde özel bir atölye çalışması hizmet içi eğitim kursu şeklinde hazırlanmıştır. İngiliz Ulusal Arşivleri bu hizmetleri TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ ücretsiz olarak sağlamakta olup ayrıca arşivlere ulaşamayacak kadar uzak yerleşim yerlerinde bulunan okullardaki öğrenci ve öğretmen- ler için bahsi geçen atölye çalışmalarını video-konferans şeklinde online olarak sunma potansiyeline de sahiptir. Bu hizmet de ücretsiz olarak verilmektedir. Öğretmenler alt sayfasının bir başka içeriği ise Ulusal Arşivler Müzesi’nin ve müzenin internet sitesinde sunulan sanal sergilerin tanıtıldığı bağlantıdır. Öğretmenler alt sayfasındaki diğer linkler; aşağıda detaylı ola- rak anlatılacak olan Uygulamalı Öğrenme sayfası ile “Derinleme- sine Öğrenme (in-depth learning)” web sitesidir. Burada özellikle derinlemesine öğrenme web-sitesinden bahsetmek yerinde olacak- tır. Bu sitede ilgi ve merakı olan öğrencilerin yerel tarih, aile tarihi gibi temalar ile tarihsel belgeleri anlamak için kritik öneme sahip Paleografya ve Latince’nin öğrenimi hakkında bilgi ve danışmanlık sunulmaktadır. Öğretmenler alt sayfadaki linklerin bazıları ebeveynler için hazırlanan alt sayfada da yer almaktadır. Bu sayfalarda ve bunlara ait bağlantılarda İngiliz tarihinin çeşitli dönem, tema ve kesitlerine ait bilgi, belge ve kalıntıların belirli bir düzen içinde sanal olarak sunulduğu görülmektedir. “Britanya Birinci Dünya Savaşında” adlı bağlantı noktasında İngiltere’nin Birinci Dünya Savaşına nasıl ve nerelerde katıldığı, İngiliz orduları ve bağlaşıklarının katılmış ol- duğu muharebeler anlatılmakta; anlatılanlar uygun belge, resim ve haritalarla desteklenmekte ve verilen her bilgi biriminin dayandığı belgelerin adları ve tasnif numaraları daha ileri düzey araştırma yap- mak isteyenler için ayrıca sunulmaktadır. Örneğin İngiliz ve Fran- sız ordularının Çanakkale kampanyalarının anlatıldığı alt sayfada Osmanlı Devleti, Winston Churchill, Çanakkale ve Gelibolu’ya ait açıklayıcı bilgilere dair linklerin yanı sıra Gelibolu çıkarmasına hazırlık aşamasında İngiliz Deniz Kuvvetleri Bakanı Churchill’in Savunma Bakanı Kitchener’a yazmış olduğu mektubun kopyası ve muharebeler sırasında kullanılan bölgeye ait harita da belge olarak kullanıcılara sunulmaktadır. TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde Kaynak 4. Churchill’in Mektubu Kaynak 5. Harita Çocuklar Çocuklar için hazırlanan alt sayfada ise daha çok oyun ve ani- masyonlara dayalı öğrenme aktiviteleri yer almaktadır. Hazırlanan oyun ve karakterler vasıtasıyla çocukları geçmişe götürerek tarihte meydana gelmiş çeşitli olayları sanal ortamda görerek ve uygulaya- rak öğrenmelerini; öğrenirken de eğlenmelerini sağlamak amaçlan- mıştır. Çocuklar için hazırlanan bu sayfadaki oyun ve animasyonları bir kısmı Ulusal Arşivler Portalı ya da onun uzantısı olan Uygulamalı Öğrenme sayfası üzerinde bulunurken bazıları ise farklı internet si- telerinin linklerinden oluşmaktadır. Bu alt sayfada bulunan oyunlar- dan biri olan Tudor Düellosu (Tudor Joust) çocukları Ortaçağda ya- pılan şövalye düellolarına götürmektedir. Oyun sayfasına giren biri hem basit yönergeleri takip ederek birer şövalye rolüne girip oyun oynayarak eğlenebiliyor; hem de Ortaçağ İngiliz tarihine ait bir çok olay, olgu, kavram ve kişi hakkında bilgi edinebiliyor. Sayfada bulu- nan aktivitelerin özellikle çocukları görsel yolla geçmişe götürmeyi ve geçmişte yaşayan kişilerle özdeşlik (empati) kurarak daha etkili ve kalıcı öğrenmeler sağlamayı amaçladığı görülmektedir. İngiliz Ulusal Arşivleri sitesinin burada özellikle bahsedilmesi gereken kısmı Uygulamalı Öğrenme sayfalarıdır. Burada sunulan kaynaklar İngiliz Ulusal Müfredat Programı’nda sunulan tema ve TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ konulara paralel olarak hazırlanmış olup beş ana evreye (Key Sta- ges) ayrılmış olan İngiliz ilk ve ortaöğretiminin ikinci ila beşinci ana evreleri düzeyindeki öğrencilere hitap etmektedir. Burada bulunan alt sayfalardan biri bu siteden nasıl faydalanılacağı konusunda öğ- renci, öğretmen ve ebeveynlere rehberlik hizmeti sunan siteyi nasıl kullanmalı sayfasıdır. Bu sayfanın öğrencilere rehberlik etmek üzere hazırlanan bölümünde birinci elden kaynaklar nasıl kullanılır, bunla- ra dayalı olarak nasıl dönem ödevi veya ödev yazılır, sınavlara nasıl hazırlanılır, etkinlikler ve oyunlar ile öğrenciler için faydalı olabile- ceği düşünülen diğer internet adreslerine ait linkler sunulmaktadır. Sayfanın öğretmenler için hazırlanan bölümünde ise öncelik- le Uygulamalı Öğrenme sayfalarının nasıl kullanılabileceğine dair açıklamalar bulunmaktadır. Sayfada yer alan açıklamalar bu sitenin içeriğinin farklı kullanım yöntemleri hakkında da bilgi vermektedir. Sitede yer alan bazı etkinlikler bir ders saati için planlanmış iken ba- zıları farklı türden birinci elden tarih kaynaklarını kullanmaya odak- lı etkinliklerdir. Burada ayrıca Ulusal Arşivler sitesinde bulunan ve eğitim amacıyla kullanılabilecek olan her bir farklı bir dönem ve tema hakkında hazırlanmış olan sanal sergilerin bulunduğu sayfaya da bağlantı verilmektedir. Öğretmenlere ait bu bölümün geriye kalan içeriği ise bilgi iletişim teknolojilerinin tarih öğretiminde kullanımı konusundaki açıklamalar ile öğretmenler yararlanabilecekleri inter- net sitelerine ait linklerdir. Öğrenciler birinci elden tarih kaynaklarını/kanıtla- rını nasıl kullanmalı? İngiliz Ulusal Arşivleri internet sitesine bağlı Uygulamalı Öğrenme sayfalarından birinde öğrencilerin birinci elden tarih kay- naklarını/kanıtlarını nasıl kullanabileceklerine dair önemli bilgiler sunulmaktadır. Aşağıdaki tabloda sunulan bu bilgiler birinci elden kanıt ya da kaynağın ne olduğu; nasıl ayırt edilebileceği; ve nasıl okunup, yorumlanıp, anlaşılabileceği hususlarında öğrencilere reh- berlik etmek amacındadır. Uygulamalı Öğrenme sitesinin öğrenciler bölümünde bulu- nan çeşitli etkinlik ve oyunlar öğrencilerin kendileri için hazırlan- mış birinci elden kaynakları kullanarak geçmiş hakkındaki öğrenme TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde ve anlamlandırmalarını bağımsız olarak yapılandırmaları amaç- lanmıştır. Bu etkinliklerden birisi Demiryolları Victoria Dönemi Britanyası’nda İnsanların Yaşamını Nasıl Değiştirdi? etkinliği- dir. Tablo: 1 Birinci Elden Kaynak Sorgulaması(http 4 ) Tarihte birinci elden kaynak/kanıt nedir? – Tarihin belli bir dönemi hakkında bize doğrudan/birinci elden bilgiler sunan kaynaklardır. Bu, zamanın olaylarına şahit olan birinin hatıraları olabileceği gibi, üzerine çalıştığınız dönemden kalma yazılı bir belge, Tanım fotoğraf, film ya da poster de olabilir. Bu ne tür bir belgedir? Kim hazırlamıştır? Yazarı hakkında ne biliyoruz? Etme Ayırt Ne zaman yazılmıştır? Niçin Yazılmıştır? Belgeye Sorulabilecek Kaynaktaki anahtar kelimeleri ve anlamlarını düşünün. Kaynakta hangi düşünceler öne sürülmüştür? Kaynağın içeriği hangi değer/tutumları Sorular yansıtıyor? Kaynağın, içeriğin ele alınan tarihsel durumla nasıl bir ilgisi Yorumlama Anlama ve vardır? Belgenin kime yazılmış olduğu hakkında her hangi bir ipucu var mı? Kaynak ne kadar güvenilirdir. Kaynak sınırlı ya da yetersiz olarak düşünülebilir mi? Kaynağın, ilgili olduğu döneme ait diğer kaynaklarla ilişkisi nasıldır? Onlarla aynı fikir, tutum ve savları paylaşıyor mu?Bu kaynaklar arasındaki farklılıkları nasıl açıklayabilirsiniz? Daha önce de belirtildiği gibi uygulamalı öğrenme sayfasın- da öğretmenler için hazırlanan etkinliklerin en önemlileri bir ders saati için planlanmış etkinlikler ile farklı türden birinci el tarih kay- naklarını kullanmaya odaklı hazırlanmış etkinliklerdir. Kaynak: 6 İngiltere Ulusal Arşiv Sitesi Uygulamalı Öğrenme Sayfası (http 5) TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ Şimdi bu etkinliklerin bazı önemli özelliklerine değinilecek- tir. İngiliz Ulusal Müfredat Programı kapsamında bulunan her bir konu ve tema için ayrı ayrı olarak hazırlanmış olan bir ders saati bo- yutundaki etkinliklerin temel amacı konu ve temaların öğretiminde öğretmenlere yol göstererek yardımcı olmak ve aynı zamanda öğ- rencilerin okul/ders dışı zamanlarda merak ettikleri hususları kendi kendilerine öğrenmelerine zemin hazırlamaktır. Burada uygulamalı öğrenme sayfasında bulunan bu aktivitelerden biri olan iç cephe (the Home Front) konusu ile ilgili etkinliklerden bahsedilecektir. Adından da anlaşılacağı üzere bu konu İkinci Dünya Sava- şı öncesi ve savaş dönemi İngilteresinde yapılan hazırlıklar, alınan tedbirler ve uygulanan iç siyaset ile bütün bunların toplumsal yansı- malarını ele almaktadır. İlgili sayfada bütün bu hususlar özet olarak sunulduğu gibi; resim, poster, broşür, karikatür, mektup ve gazete gibi birinci elden kaynakların yardımıyla öğrenci ve öğretmenler o döneme götürülerek yapılan uygulamaları ve izlenen politikaları kendilerine anlatıldığı şekliyle değil, bahsedilen kaynaklardaki bil- gileri sorgulayıp kendi zihinsel süzgeçlerinden geçirerek öğrenme- lerine zemin hazırlanmıştır. Mesela, dönemin hükümeti tarafından savaş öncesinde propaganda amacıyla hazırlanan aşağıdaki posterin nasıl bir işlev gördüğünün yandaki tabloda verilen ucu açık sorular aracılığıyla öğrenciler tarafından tahmin edilmesi istenmektedir. Kaynak:7 Dönemin Afişlerinden Hazırlanmış Öğrenci Çalışma Etkinliği(http 6) Hükümet niçin İç Cephe’den 1 zafer için kazmalarını istiyor? Bütün yıl Eğer İç Cephe ihtiyaç duyuldu- boyunca kendi ğu kadar fazla yiyecek üretmek/ sebzeleriniz 2 yetiştirmek maksadıyla bilgi- lendirilip organize edilmemiş olsaydı neler olurdu? EĞER ZAFER İnsanların yiyecek yetiştirmek İÇİN ŞİMDİ amacıyla kazmaya başlama- KAZMAYA dıkları bir durumu tasvir eden BAŞLARSANIZ! 3 başka bir poster bundan daha az mı yoksa daha çok mu etkili olurdu? Açıklayınız? TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde Sayfanın kullanıcıları burada sunulan farklı türdeki kaynakla- rı kullanarak hem bağımsız olarak çalışmak suretiyle konu hakkın- da daha etkili ve kalıcı öğrenmeler gerçekleştirebilmekte, hem de sorgulama, karşılaştırma, eşleştirme gibi çeşitli düşünme becerileri geliştirebilmektedir. 4. TÜRK ARŞİVLERİNİN DURUMU VE EĞİTİMSEL İŞLEVİ Ülkemizde tarihin ana kaynaklarının bilgisayar ortamında veri tabanları oluşturulması devam eden bir süreç olmakla birlikte ilköğ- retim ve ortaöğretim öğrencilerine yarar sağlayacak pedagojik düze- ye henüz ulaşmadıkları söylenebilir. Ancak; bu çerçevede İnternet (Bilgisayar) ve Tarih ilişkisi üzerine Ramazan Acun’un çalışmaları kayda değerdir.Çalışmalarında daha çok akademik ortam üzerine odaklanmış olan Acun; Türk Tarihi ile ilgili ana kaynakların bir kıs- mının bilgisayarda veri tabanının oluşturulması üzerine çalışmalar yürütmektedir. (http 7) Bu çalışmalardan biri de Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi (AİİT) dersinde öğrenme verimini dramatik olarak arttıracak İnternete dayalı bir sistem tasviridir. Acun’a () göre; böyle bir sistemin en temel öğesi, iyi yazılmış bir Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi metnini bulun- duran ve pedagojik kurallara göre tasarlanmış web sayfalarıdır. Bu web sayfalarından uygun noktalarda, Atatürk ve Türkiye Cumhuri- yeti ile ilgili birinci ve ikinci el veri kaynakları bulunduran büyük veri tabanlarına (bilgi bankalarına), ki kısaca AİİT veri tabanları adı verilebilir, geçişler sağlanmalıdımonash.pw’un böyle bir sistemin oluş- turulması için önerileri arasında konuyla ilgili kurum ve kuruluş- ların iş bölümü yaparak dönemin ana kaynaklarını veri tabanlarına aktarması bulunmaktadır. Örneğin bu bağlamda “Enstitüler Meclis Zabıtları” veri tabanı oluşturmalıdır. Üniversite düzeyinde öğrenci- lerin yararlanması amacıyla tarihle ilgili ana kaynakların bir kısmı- nın internet ortamında sunulması konusunda Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü bir çalışma yapmıştımonash.pw Türkiye adıyla ha- zırlanmış sitede birinci elden ve ikinci elden kaynaklara doğrudan yer verilmiştir. http8://monash.pw Yukarıda incelenmiş olan yurtdışındaki ulusal Arşiv kurum- TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ larının ilköğretim ve lise öğretmen ve öğrencilerine yönelik çalış- malarına benzer bir çalışma resmi arşiv kurumu olan Devlet Arşiv- leri Genel Müdürlüğünce henüz İnternet ortamına yansıtılmamıştır. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün yılında üniversitelere ve diğer kamu kuruluşlarına göndermiş olduğu bilgilendirici resmi yazı durumu ortaya koymak açısından önemlidir. Yazıda kısaca şöyle bir misyondan bahsedilmektedir: “Bi- lindiği gibi, Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı Devleti’nden devraldı- ğı zengin arşiv mirasıyla dünyanın en önemli arşivlerinden birine sahiptir. Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyetine intikal eden zengin arşiv malzemesi, sadece ülkemiz için değil, Orta ve Yakın Doğu, Balkanlar, Akdeniz, Kuzey Afrika ve Arap ülkelerinin mil- li ve ortak tarihlerinin tespiti ve yazılmasında başvurulacak otantik değerde kaynak niteliğindedir. yıllık kültürel ve tarihi mirasın sahibi olan Türk arşivlerinde sadece Osmanlı dönemine ait mil- yon belge bulunmaktadır” . (http 9) Bilgiye erişimde demokrasi ve açıklık kavramlarının ön plana çıktığı bilgi ve enformasyon çağında, modern arşivciliğin ana ilkesi olan “açıklık prensibi” Türk arşivleri tarafından da temel ilke olarak kabul edilmektedir. Tasnif edilen belgeler hiçbir kısıtlamaya tabi tu- tulmadan hızla araştırmaya açılmaktadır. Tasnif edilmiş ve son işlem tarihi üzerinden otuz (30) yıl geçmiş arşiv malzemesi hiçbir kısıtla- ma olmadan araştırma ve incelemeye açılmaktadır. Araştırmacıların belge istekleri 2 veya 3 saat içerisinde karşılanabilmektedir. Yine dünya bilim çevrelerine ve bilim adamlarına kolaylık sağlamak, bilginin paylaşılmasını ve öğrenmenin önündeki engelleri azaltmak maksadıyla internette bir web sayfası açılmış ve bilgisayar ortamında belge kataloglarımız yayınlanmıştır. Bu konudaki talep, istek vb. monash.pw adresinden temin edilebilmek- tedir. yılı ortalarından itibaren bilim adamları dijital (sayısal) ortama aktarılan belgeler üzerinde internet yoluyla veya araştırma salonunda bilgisayar üzerinden araştırmalarını yapabilecektir. Ayrı- ca, belgelerin tam metinlerinin gelecekte uygulanacak bir proje ile, internet vasıtasıyla hizmete sunulması da planlanmaktadır. Bu dü- zenlemelerle Türk arşivlerinin, özellikle de Osmanlı arşivlerinin, ça- TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde ğın gereklerine uyması sağlanmış, kolay ulaşılabilir bir arşiv haline getirilmiş, bilgiye ve belgeye ulaşımdaki bürokratik engeller ortadan kaldırılmıştır. (http 10) Devlet arşivleri sitesinin ilgili yazısında ula- şılması istenen hedeflere yönelik çalışmalar sürmekle birlikte henüz uzman ve profesyoneller dışındaki kişilere ve okul çağındaki öğ- renci ve onların öğretmenlerine yönelik işlevsel bir hizmeti yoktur. Bazı belgelerin sayısal ortama aktarılması ve elde edilebilir olması öğretmenlerin ulaşmasına imkan tanımakla birlikte, yılı öncesi bütün belgelerin Osmanlıca olması ve transkripsiyonlarının da günü- müz Türkçesine göre sadeleştirilmeden sunulması eğitim ortamında kullanılması açısından bir engeldir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bugün,dijital(sayısal) ortama aktarılmış olan bilgi, yer ve za- manla sınırlandırılmayacak bir aşamaya gelmiştir. Bu bilgiler ucuz ve hızlı bir şekilde internet aracılığıyla sınıflara ve öğrencilerin ev- lerine ulaştırılabilmektedir. İnternet bağlantılı bir bilgisayarla her- hangi bir okulda öğrenciler araştırmaları için gerekli bilgiyi elde edebilmektedir. Bu artan erişim gücü, aynı zamanda olumsuz etki- lere de sahip olacaktır. Bu olumsuz etkilerin başında sayısız bilgi kaynağından, doğru ve gerekli olanlarını seçememe gelmektedir. Söz konusu olumsuz etkilere karşı koyabilmek için öğrencilere eleş- tirel düşünme ve sorgulama becerileri kazandırmak gerekmektedir. Uygulama örnekleriyle eleştirel düşünmenin nasıl gerçekleştirildiği açıklanmaya çalışılmıştımonash.pwn kendi ana kaynaklarıyla yüzleşmek her ne kadar geçmişi sorgulamak adına fayda sağlasa da günlük ya- şamda bir olay veya bir durumla ilgili farklı bilgi kaynaklarının gü- venirliğini sorgulamak açısından da vazgeçilmezdir.Çünkü geçmişe doğru gidildikçe bilgi kaynaklarının sayısında ve niteliğinde düşüş kaydedilirken günümüzde ve gelecekte bir konu hakkında oldukça fazla kaynağın olması da kaçınılmaz hal almıştır. Her iki durumda konuyu aydınlatma ve gerçeğin kendisine ulaşma konusunda sorun teşkil monash.pwiz bilgi tarihle ilgilenen araştırmacıları yo- ruma ve tahmine zorlamaktadır. Günümüzde bir konuyla ilgili kay- nak sayısının oldukça fazla olması da hangisinin doğru hangisinin yansız, hangisinin güvenilir olduğu konusunda kafalarda karmaşık- lığa sebep olmaktadımonash.pw çalışmada öğrencilere sadece kaynakların TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ sağlanması değil aynı zamanda kaynakların nasıl sorgulanacağı da yansıtılmaya çalışılmıştır. Yeni tarih eğitimi olarak ifade edilen anlayışın dünya ölçe- ğinde kabul görmesiyle birlikte Türkiye’de de özellikle ilköğretim Sosyal Bilgiler, TC. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin prog- ramlarında yer almaya başlaması tarih öğretimini daha zevkli ve öğ- rencileri de keşfedici bir tutuma yömonash.pwmın ders kitap- larına yansıtılması sonucu bilginin sunumunda da değişim gözlen- meye başlanmıştımonash.pw değişim, salt bilgiyi öğrenciye kazandırmakla yetinmeyip tutum ve becerileri de kazandırarak tarihe olan ilginin artmasına sebep olacaktımonash.pw süreçte eksiklikler ortaya konulmaya çalışılmış ve öneriler de sunulmuştur. Gerek lisans eğitimi yoluyla gerekse öğretmenlik yaparken binci elden kaynaklarla öğretim konusunda özel bir eğitimin veril- memiş olması tarih ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin derslerinde bi- rinci elden kaynakları kullanmaları noktasında karşılaştıkları önemli bir engeldir. Tarih ve Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitim sırasında “dokümanla öğretim” konusunda eğitilmesi bu eksikliği giderme noktasında bir çözüm olarak düşünülmelidir. Kıdemli tarih öğretmenlerine de bu konuda hizmetiçi eğitim semi- nerleri verilebilir. Tarih ve sosyal bilgiler öğretmenliği monash.pwında uygulanan profesyonel gelişim programları, öğretmenlerin tarih bilgisini art- tırmanın yanı sıra belge ve görsel kaynağı analiz etme konusundaki becerilerini yapılandırma ile de ilgili olmalıdır. Bu çalışma ayrıca, sosyal bilgiler ve tarih programlarının standartlarına, amaçlarına destek sağlayacak uygun birincil elden her türlü tarihsel kaynak, ilgili resmi kurumların internet sitelerin- de (Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Türk Tarih Kurumu, Milli Kütüphane ve Milli Eğitim Bakanlığı ) ulaşılmaya açık, ücretsiz ve öğretime yönelik olarak sunulmasını önermektedir. Ekonomik güç- lükler vb. nedenlerle bunun uzun vadeli bir hedef olarak planlanması durumunda ise çeşitli konu ve temalar ile ilgili birincil elden kaynak paketlerinin CD ortamında veya basılı formatta hazırlanarak okulla- ra ulaştırılması öncelikli olarak ele alınmalıdır. TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos  Birinci Elden Tarih Kaynaklarının Sosyal Bilgiler ve Tarih Derslerinde KAYNAKLAR Acun, R, (). “Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi’nin İnternet’e Dayalı Öğretimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 47,   Akbaba, B. (). İnkılâp Tarihi Öğretiminde Fotoğraf Kullanımı. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), Ata, B. (). Tarih Derslerinde “Dokümanla Öğretim” Yaklaşımı. Türk Yurdu. 22(), 80– Bass, R. (). Engines of inquiry: Teaching, technology, and lear- ner-centered Journal of Research on Technology in Education 1 (International Society for Technology in Education). Collingwood, R. (). Tarihin İlkeleri, (Çev. Ahmet Hamdi Aydo- ğan), İstanbul. Coltham, J.B. & Fines, J. (). “Tarih Öğretiminin Eğitimsel He- defleri” (Çev. Mustafa Safran) Belleten, 57(), Craver, K. (). School Library Media Centers in the 21 st Century Changes and Challenges. Westport: CT Greenwood Pres. Craver, K.(). Using Internet Primary Sources to Teach Criti- cal Thinking Skills in History. Westport, CT, USA Greenwood Pres. Doğan, Y. (). Yapısalcı Öğrenme Modeli ile Tarihsel Birincil Kaynakların İlişkisi ve Bu İlişkinin İlköğretim Sınıf Sos- yal Bilgiler Ders Kitaplarında Kullanım Düzeyi. Ulusal Sı- nıf Öğretmenliği Kongresi Bildiri Kitabı monash.pw, Ankara, Kök Yay. Husbands, C. (). What is History Teaching: language, ideas and meaning in learning about the past. Buckingham: Open Uninersity Press. Keleş, H. Ata, B. ve Köksal, İ.(). “Tarihî Dokümanla Tarih Öğ- retiminin Lise Öğrencilerinin Başarısına Etkisi”  G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, , Köksal H.() Tarih öğretiminde Eleştirel Düşünme Becerilerinin Geliştirilmesi, Basılmamış Doktora Tezi: Gazi Üniversitesi. TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos Yasin DOĞAN / Erkan DİNÇ Michael, E. (). “Genuine Relationship with the Actual: New Perspectives on Primary Sources, History and the Intemet in the Classroom” The History Teacher Vol. 39, Number 3 Nichol, J. (). Tarih Öğretimi. (Yay. Haz. Mustafa Safran) Tally, B. Goldenberg, B. (). “Fostering Historical Thinking With Digitized Primary Sources” Journal of Research on Te- chnology in EducationVolume 38, Number 1 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTKB) (). İlköğretim Sosyal Bilgiler programı, Ankara. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTKB) (). İlköğretim TC. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Pogramı, Ankara. Veccia, S. (). Uncovering Our History: Teaching with Primary Sources. Chicago: American Library Association. İnternet Kaynakları http1://monash.pw http2://monash.pw http3://monash.pw http4://monash.pw http5://monash.pw http6://monash.pw monash.pw http7://monash.pw~acun/) http8://monash.pw http9://monash.pw). http//monash.pw 19k). monash.pw monash.pw http:// monash.pw (Kanada Ulusal Arşivi Resmi Si- tesi) monash.pw (Avustralya Ulusal Arşivi Resmi Sitesi) TSA / Yıl: 11, S: 2, Ağustos 

Benzer Sosyal Bilgiler Terimleri

Tam Bağımsızlık: Bir ülkenin, herhangi bir güç etkisinde kalmadan kendi kararlarını doğrudan verebilmesine "tam bağımsızlık" denir.

Kavramsallaştırma: Bir terim kullanıldığında ne demek istendiğinin tanımlanması süreci.

Dirlik: Osmanlı Devletinde hizmet karşılığında verilen topraklara dirlik denirdi. "Kendisine dirlik verilen kişi toprağın ekilip biçilmesinden sorumludur."

Yerel: Belirli bir yer ile ilgili olan, mahalli, lokal.

Diğer terim sözlüklerini de inceleyebilirsiniz.

Online Sosyal Bilgiler Terimleri Sözlüğü