Çin Bıldırcını Cinsiyet Ayrımı

1 1 BILDIRCIN YETİŞTİRİCİLİĞİ 1. Giriş Doğada yaşayan bir av hayvanı olarak bilinen bıldırcın, yüzyılın başında önceleri yumurta, daha sonra da et hayvanı olarak evcil kanatlılar arasına alınmış, yumurta ve et üretiminde kullanılan en küçük yapılı evcil kanatlı hayvanlar olarak önem kazanmışlardır. Tavuklar yanında et ve yumurta üretimi açısından ticari önem arzeden türlerden birisidir. Bu özelliğini değişik nedenlerden sağlamaktadır. Bıldırcınlar çok küçük yapılı olmalarına karşın, tavuk yetiştiriciliğinde olduğu gibi entansif yetiştirme sistemlerine adapte olabilirler. Küçük yapılı olmaları nedeniyle küçük alanlarda çok yoğun yetiştirilebilirler. Hızlı gelişme özellikleri, erken cinsi olgunluğa ulaşmaları, yüksek yumurta verimleri, kısa generasyon aralığı ve kısa kuluçka süresi ile yetiştiriciliğe uygun alternatif bir çiftlik hayvanıdır. Bıldırcınlar hastalıklara oldukça dayanıklıdırlar ve yetiştiricilikte aşılamaya daha az başvurulur. Küçük yapılı, düşük ağırlıklı, az yem tüketen ve alan ihtiyaçları az olduğundan bıldırcın üretimine, tavuk, hindi veya ördek gibi türlerle karşılaştırıldığında çok küçük sermaye veya yatırımla başlanabilir. Resim 1. Bıldırcın ve yumurtaları

2 Yumurta verimleri oldukça yüksek olup yılda civarında yumurta üretebilirler. Çok kısa sürede üreme dönemine girmesi ve erken pazarlama ağırlığına ulaşmaları sermayenin geri dönüşünde etkinlik sağlamaktadır. Bu avantajları yanında bıldırcın yetiştiriciliği özellikle tropik ülkelerde oldukça karlıdır. Bıldırcın yumurtası Asya ülkelerinde geniş düzeyde kabul görmüş, bıldırcın eti de bu ülkelerde av kuşları lezzetinde etler sınıfında değerlendirilmektedir. Yetiştiriciliğinin yaygın olduğu ülkelerde kanatlı üretimi içerisinde tüm teknolojik uygulamalarla yer alan buldırcın; gelişmekte olan ülkeler açısından da verimli bir üretim kolu olabilir. 2. Orijini ve Evcilleştirilmesi Tavuklar, sülünler ve kekliklerle aynı grupta yer alan bıldırcınlar hayvanlar alemi, kuşlar sınıfı, Galliformes takımı, Phasianidae (sülüngiller) familyasında yer alan hayvanlardır. Coturnix cinsinin tür ve alt türleri Amerika ya göç edenlerle taşınanalar hariç tamamı bölgesel (yerel) kaynaklıdırlar. Bunlardan birisi olan Coturnix coturnix veya yaygın bıldırcın Asya, Afrika ve Avrupa da göç eden kuşlardır. Alt türler arasındaki karışımlar sonucunda farklılaşarak ortaya çıkan en önemli türler Avrupa bıldırcınları Coturnix coturnix coturnix (Linne, ) ve Asya veya Japonya kaynaklı bıldırcın Coturnix coturnix japonica (Teminck, ) dır. Bu iki tür arasında büyük benzerlikler bulunmaktadır. Kingdom (Alem) : Animalia (Hayvanlar) Phylum (Şube) : Chordata (Omurgalılar) Class (Sınıf) : Aves (Kuşlar) Family (Familya) : Phasianidae (Sülüngiller) Genus (Cins) : Coturnix Species (Tür) : Coturnix japonica Şekil 1. Bıldırcınların zoolojik sınıflandırmadaki yeri Avrupa bıldırcını tüm Avrupa, Sibirya, Batı Çin, Türkiye, Iran ve Mısır a kadar geniş bir dağılım alanı gösterirken, Japon bıldırcını sadece Japonya ve Uzak Doğu da doğal olarak bulunmaktadır. Birçok özellik bakımından Japon ve Avrupa bıldırcınlarını birbirinden ayırt etmek oldukça güçtür. 2

3 Japon ve Avrupa bıldırcını yanında Excalfactoria chinensis (Çin bıldırcını), Colininus virginianus (Virjinya bıldırcını) gibi değişik türlere rastlamak mümkündür. Yabani formlar yaz aylarında çiftler halinde Kuzey Japonya da yaşamaktadırlar ve kış aylarında güneydeki adalara çekilmektedirler. Asya ve Avrupa arasında göç eden yaygın alt türlerden birisi ilk defa Çin de evcilleştirilmiştir. Bu hayvanlar gösteri ve sesleri için yetiştirilmişlerdir. Bıldırcınların esas evcilleştirilmesi yaklaşık yüzyılda Çin ve Kore kaynaklı olarak Japonya da gerçekleştirilmiştir. Bıldırcınların ilk defa Asya nın diğer kesimleri veya Orta Doğu da evcilleştirildiğini belirten yazarların iddialarını ispatlayacak herhangi bir kanıt yoktur. Akdeniz in karşı kıyılarına güç şartlarda göç ederken kolayca yakalandığı veya tuzakların kurulduğu Mısır kaynakları ve İncil de belirtiliyorsa da bu hayvanların el altında yetiştirildiğine ait bir kayıt bulunmamaktadır. Yazılı kayıtlara göre bıldırcınlar yüzyılda Japonya da ötücü kuş olarak evciltilmiş ve ıslah edilmiştir. Evcilleştirmede bu kadar uzun zaman geçmiş olmasına rağmen bıldırcın hala birçok yabani özelliklerini muhafaza etmektedir. Uzun süre sesleri için ıslah edilen bıldırcınlarda sonraları verim özellikleri önem kazanmaya başlamıştır. Bıldırcının önemi ilk defa bir Japon imparatorunun bıldırcın eti yiyerek tüberkülozdan kurtulmasıyla başlamıştır. Yapılan seleksiyon çalışmaları sonucunda yetiştiriciliğe de adapte edilerek et ve yumurta üretimi açısından Japonya da yüzyılın ikinci yarısında önem kazanmıştır lu yıllarda Japonya da Japon bıldırcınları et ve yumurta üretimleri için geniş ölçüde yetiştirilmişlerdir ve yılları arasında özellikle Tokyo, Mishima, Nagoya, Gifi ve Toyokasi bölgelerinde yaygınlaşmıştır. Bu dönem Japonya tarihinde imparatorluğun yayılması olarak bilinir ve evcilleştirilmiş Japon bıldırcınları Kore, Çin, Taivan ve Hong Kong a dağılmış, daha sonra Güney Doğu Asya ya geçiş olmuştur. Coturnix coturnix japonica nın evcilleştirilmiş alt türleri Japon bıldırcını olarak genel bir isimlendirme altında toplanmıştır. Fakat bir çok bölgede başka isimlerle de tanınmakta olup yaygın kullanımlar aşağıdaki gibidir; Yaygın bıldırcın Doğu bıldırcını Asya bıldırcını Anız bıldırcını 3

4 Firavun bıldırcını Kırmızı boyunlu bıldırcın Japon göç eden bıldırcın Kral bıldırcını Japon kral bıldırcını Japon gri bıldırcını Doğru ve yaygın isimlendirme Coturnix coturnix japonica için, Japon bıldırcını veya bıldırcın olarak ifade edilenidir. 3. Bıldırcın Irkları Bugüne kadar bıldırcınların farklı ırkları belirtilmemiştir. Ancak mutasyon sonucunda normallerinden farklı renkte sınırlı sayıda bıldırcına rastlanmaktadır. Bıldırcınlarda diğer hayvancılık kollarındaki kadar olmasa da bazı özelliklerle farklılık gösteren ve ırk tanımlaması ile değerlendirilebilen bazı genotipler bulunmaktadır. En çok bilinen ırk Japon bıldırcınları (Coturnix coturnix japonica) olup bunların iki ayrı soyu bulunmaktadır. Bu soylar Japanese-Taiwanese ve Japanese-Seattle bıldırcınlarıdır. Japanese-Taiwanese bıldırcınları Asya da en çok bilinen bıldırcınlar olup Çin bıldırcınları olarak ta adlandırılmaktadır. Koyu kahverengi tüy yapıları ile beyaz ve gri tonlara sahiptirler. Dişlerde vücudun ön ve yan tarafları gri üzerinde koyu benekler bulunurken, erkeklerde göğüs kırmızımsı bir yapıya sahiptir. Japanese-Seattle bıldırcınları bir Amerikan ırkıdır. Çin bıldırcınları ile benzerlik göstermektedirler. Özellikleri göğüs tüylerinin kırmızı-kahverengi yapıda olması, baş ve boyunda da renkliliğin benzer olmasıdır. Hayvanlar 30 günlük yaşa ulaştıklarında erkek ve dişiler arasında renk farklılıkları görülür. Yerli bıldırcınlara örnek olarak Filipinlerde Pugo olarak bilinen bıldırcınlar, Endenozya da Puyuh olarak bilinen bıldırcınlar sayılabilir. Yine dünyanın bir çok yerinde yerli genotipler bulunmaktadır. Yerli ırkların hemen hepsi yetiştiriciliği yapılan ırk ve soylara göre küçük yapılıdırlar. Bunlar küçük vücut yapıları ve yumurta ağırlıklarının düşük olması nedeniyle ekonomik olarak üretilememektedirler. Silver bıldırcını Mısır da Canaan vadisinin yerli bir ırkı olup beyaz veya krem rengine sahip tüylerle kaplıdır ve bu ırk Filipinler de de bulunmaktadır. 4

5 Islah edilmiş soylarla yerli bıldırcınlar arasında melezleme yapılması ender değildir. Bununla birlikte melezlerin yumurta verimleri tatmin edici düzeyde değildir. 4. Dünya da ve Türkiye de Üretimin Yapısı Başlangıçta sesleri için hobi amaçlı yetiştirilen bıldırcınlar yılından itibaren Japonya da Tokyo nun kuzeyindeki Aichi bölgesinde yumurta verimi yönünde yoğun seleksiyona tabi tutulmuş ve yumurta üretiminde kullanılmışlardır. İkinci dünya savaşının sürdüğü yıllarda bıldırcın seleksiyon çalışmalarında duraklamalar ve hatta gerilemeler yaşanmıştır. Savaştan sonra ıslah çalışmalarına yeniden başlanmış ve tavuktan sonra ikinci önemli kanatlı olarak Japon hayvancılığı içerisinde yerini almıştır. Bugün Japonya da 2 milyonun üzerinde ıslah edilmiş populasyon bulunduğu tahmin edilmektedir. Japonya da ten e yetiştirilen bıldırcın sayısı milyondan milyona yükselmiştir yılında ülkede üretilen bıldırcın yumurtası 18 milyarı bulmuş olup bu değer kişi başına yaklaşık 15 yumurtayı ifade etmektedir. Bu yumurtaların %65 I işlenmiş, %35 I ise taze yumurta olarak pazarlanmaktadır. Yumurtaların satış fiyatı yumurta için yen (yaklaşık 3 dolar) olarak uygulanmaktadır. Japonya da bıldırcın çiftliklerinde yumurta ve et birlikte ele alınmaktadır. Bu durum evcil kanatlıların yoğun üretiminin yapıldığı bir çok ülkedeki uygulamanın tersidir. Bu ülkelerde ticari yumurta ve kanatlı eti üretimi ayrı şirketlerin çalışma alanındadır. Diğer ülkelerde bıldırcın üretimi Japonya ya göre daha geri noktalarda bulunmaktadır li yıllardan itibaren Fransa ve Kuzey Italya da etçi özellikte bıldırcın ıslahı ve üretimi yoğun şekilde süregelmiştir. Bu ülkelerde bıldırcınlar büyük sürüler ( bin kapasite gibi) halinde yetiştirilmektedir. Bıldırcınlar Paris ve Milano yakınlarındaki kesimhanelerde kesilerek piyasaya sürülmektedirler. Bıldırcın eti ve yumurtası ile elde edilen değişik ürünler, bu ülkelere ilaveten Akdeniz ülkelerinin çoğunda tanınmaktadır. Bu ülkelerdeki üretim ve tüketim düzeyine benzer yapılanmalar Estonya, Macaristan, Polonya ve Rusya gibi ülkelerde ortaya çıkmıştır. Rusya ve diğer bazı Bağımsız Devletler topluluğu ülkelerinde yılından itibaren ticari amaçlı yetiştiricilik yapılmaya başlanmıştır. Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Almanya ve diğer bazı Avrupa ülkelerinde üretim düzeyi daha düşüktür. Estonya bir çok Avrupa 5

6 ülkesi içerisinde son yıllarda bıldırcın yetiştiriciliğinde en fazla gelişme göstermiştir yılında bıldırcın yetiştiriciliği alanındaki araştırmaların başlamasıyla den a yetiştirilen bıldırcın sayısı milyondan milyon adete kadar yükselmiştir. Özellikle ağır yapılı bıldırcın hatları ile üretim bu ülkede bu gün de önemli bir düzey oluşturmaktadır. Amerika Birleşik Devletlerinde bıldırcın Asya da olduğu gibi li yıllarda üretime alınmış ve daha çok laboratuvarlarda deney hayvanı olarak kullanılmıştır. Bu ülkede ticari bıldırcın yetiştiriciliği oldukça düşüktür ve bıldırcın eti pazarlaması büyük süpermarketlerle kısıtlıdır. Kolombiya ve Kanada da yılında ticari ve yarı ticari bıldırcın yetiştirildiği, bunlardan 2 milyon adet yumurta üretildiği, üretimin giderek yaygınlaştığı belirtilmektedir. Taze ve pişirilmiş bıldırcın yumurtası Avrupa ülkelerinde ender kullanılan yiyeceklerdendir. Ancak birçok Asya ülkesinde bıldırcın yumurtaları katı pişirilmiş olarak servis yapılmakla kalmayıp, özellikle Çin de değişik pişirme yöntemleri ile tüketime arz edilmektedir. Yumurta üretim yönündeki bıldırcınlarda et verim düzeyi oldukça düşüktür. Bıldırcınların küçük yapılı olmaları, az yer kaplaması, az yem tüketmeleri, hızlı büyümeleri, erken cinsi olgunluğa ulaşmaları ve kısa generasyon aralığı nedeniyle araştırmalarda başarıyla kullanılmaktadır. Ayrıca deney hayvanı olarak çok elverişlidirler. Bıldırcınlar özellikle tavuklar için model hayvan olarak yetiştirme, ıslah, yemleme, davranış özellikleri, fizyoloji, patoloji ve toksikoloji konularındaki araştırmalar için de kullanılmaktadırlar. Çok hızlı yumurtlama dönemine ulaşmaları, çabuk satış ağırlığına gelmeleri, üretim masraflarının düşüklüğü ve yapılan masraflara hızlı cevap vermeleri nedeniyle küçük işletmelerde de ekonomik üretimlerini mümkün kılmaktadır. Asya ülkelerinin büyük çoğunluğunda bu nedenlerle bıldırcın yetiştiriciliğinin önemli bir gelişme göstermiş olması sürpriz değildir. Yetiştiriciliğin yaygın olduğu Asya ülkelerinin başında Japonya, Çin, Kuzey ve Güney Kore, Hong Kong, Tayvan, Singapur, Filipinler, Hindistan ve Suudi Arabistan gelmektedir. Asya da Hong Kong ta yılından itibaren yetiştiricilik hızlı gelişmiştir. Yalnızca yeni adalarda yaklaşık adet bıldırcın yetiştirildiği bildirilmektedir. Bıldırcın yumurtası üretimi yaklaşık yıllık milyon civarında gerçekleşmektedir. 6

7 Asya ülkelerinde büyük merkezlerden olan Singapur da yumurta üretim yönünde yetiştiricilik yapılan kadar çiftlikte civarında bıldırcın yetiştirilmektedir. Çin de Beijing kanatlı üretim çiftliğinde bıldırcından kuluçkalık yumurta ve civciv üretilerek sülünlerle birlikte pazarlanmaktadır. Ülkemizde bıldırcının av amaçlı tanınması çok eski olmakla birlikte, geçen yıllarda Karadeniz sahilinde Rusya dan göç ederken yorulup, kurulan ağlara takılan yabani bıldırcınların yetiştiriciliği yapılmaya çalışılmıştır. Sonraki yıllarda Ankara Üniversitesi Ziraat ve Veteriner Fakültelerinde araştırma amaçlı üretimler başlamıştır. Buradan Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve daha sonra diğer bazı fakülte ve Tarım Bakanlığı na bağlı üretim ve araştırma merkezlerinde araştırma ve üretme çalışmalarına başlanmıştır. Yumurta ve etinin tanınmasıyla bugün ekipman, kuluçka makinesi, damızlık hayvan verebilen entegre işletmeler dışında küçük kapasiteli çok sayıda üretim işletmesi ortaya çıkmıştır. Özellikle bıldırcın eti sevilerek tüketilen bir ürün haline gelmiştir. Gelecekte de özellikle kapasitelerinin küçük olması nedeniyle etlik piliç ve yumurta üretiminde kullanılamayan tavuk kümeslerinde bıldırcın yetiştiriciliğinin yaygınlaşacağı tahmin edilmektedir. 5. Bıldırcınlara Ait Özellikler Kuluçkadan yeni çıkmış bıldırcınlar sarı görünüşlü, tüyleri içerisinde kahverengi lekelerle ve bazen hindi palazlarına benzeyen ancak büyüklükleri hindi palazlarından çok farklı bir yapıdadır. Yeni kuluçkadan çıkmış civcivler gram ağırlığında olup ilk bir kaç gün içerisinde hızla gelişirler. Üç gün içerisinde uçma tüyleri gelişmeye başlar ve dört haftalık yaşta hayvanlar tam olarak tüylenirler. Normal olarak bıldırcın vücudu koyu kahverengi yada siyah üzerine serpiştirilmiş açık renkli tüylerle kaplıdır. Karın ve göğüs genellikle açık renkli tüylerden oluşmuştur. Ayaklar sarımsı-gri renkte olup gözler kahverengi, gaga sarımsıkahverengidir. Bıldırcınlarda cinsiyetlere göre vücut sıcaklıkları kısmen farklılık göstermekle birlikte hayvanlarda metabolizma hızı tavuklardan daha yüksektir. Dişi bıldırcınlarda rektal sıcaklık C iken erkeklerde C dir. 7

8 Bıldırcın yumurtalarında ortaya çıkan değişik renkteki pigmentasyon tüm dişiler için benzerlik gösterir. Genelde bir dişi bıldırcının yumurtalarında pigmentasyon bakımından varyasyon görülmez. Beyaz yumurtalar homozigot resesiflik sözkonusu olduğunda ortaya çıkmakta ve bu yumurtaların kuluçka randımanları da düşük olmaktadır. Yüksek düzeyde akrabalı yetiştiricilik bıldırcınlarda tavuklara nazaran daha kısa zamanda etkili olmakta, performans düzeylerinde azalışlara neden olmaktadır. İki generasyon öz kardeş çiftleştirilmesi sonucunda döllülük ve kuluçka oranlarında düşüşler gözlenmektedir. Bıldırcınlarda büyüme ve yumurta verimine ait kalıtım dereceleri tavuklara ait değerlerle büyük benzerlik göstermektedir. Ayrıca boyun dönmesi, parmak felçleri ve cücelik gibi morfolojik anormalliklere bıldırcınlarda sıkça rastlanmaktadır. Yapay tohumlama kullanılarak tavuk x bıldırcın, tavus kuşu x bıldırcın melezleri elde edilebilmiştir. Bıldırcınlar göç eden yabani kuşlardan olup orijinlerini Afrika, Asya ve Avrupa dan almaktadırlar. Yaban hayatında huzursuz, sinirli ve ürkek hayvanlardır. Bu durum evcilleştirilmiş türler için de geçerlidir. Yetiştirme çiftliklerinde çok sayıdaki bıldırcınların çıkardıkları ses kulağı sağır edebilecek ölçüdedir. Bıldırcınların ömürleri ortalama yıldır. Bıldırcınların yabani formları steplerde sürüler halinde yaşarlar. Kuluçka zamanı çiftler halinde bulunurlar. Kuluçka ise mayıs ayından eylül ayına kadar birkaç kez tekrarlanmaktadır. Bugün Japonya ve Çin in bir kısmı ile Amerika da az da olsa yabani formlarına rastlanılmaktadır. Ayrıca çeşitli ülkelerde yabani formları çoğaltılarak özel avlanmalarda kullanılmaktadır. Cinsi olgunluğa haftalık yaşta ulaşan bıldırcınlar genel olarak gri, kırmızımsı, kahverengi tonda bir renkliliğe sahiptirler. Dişi ve erkek bıldırcınlar göğüs tüylerinin pigmentasyonu sonucu değişen renklerine göre ayırt edilirler. Dişilerin göğsü beyaz-siyah tüylerin karışımından oluşan kırçıl bir renkte iken erkek bıldırcınların göğsü tek düze kirli sarı-kırmızı renktedir. Herhangi bir seleksiyon uygulanmadığı taktirde bıldırcınlarda ortalama canlı ağırlık g. arasında değişir. Ergin erkeklerin göğüse kadar olan tüy renklerinin kirli sarıdan kırmızıya adar renk değişimi yanında kloak üzerinde kuyruk dibinde kırmızı görüntülü yuvarlak bir bez bulunur. Şiş görünümlü olan bu bez üzerine basıldığında kloaktan beyaz köpüklü bir salgı çıkmaktadır. Bu bez erkeklerin üreme 8

9 aktivitesi üzerinde etkili olmaktadır. Genç hayvanlarda ötüş haftalık yaşta tam olarak başlar. Erkekler ötüşlerinin yüksekliği ve ko-tur-nix gibi ses çıkartmaları ile tanınırken, dişiler kısık ve kesik bir ses çıkarmaktadır. Normal üreme sezonunda erkeklerde gece de ötüşler devam etmektedir. Ergin dişi bıldırcınlar erkeklere göre kısmen daha yüksek canlı ağırlığa sahiptirler. Canlı ağırlıkları g. arasında olan dişilerde boyundan göğüse kadar tüylerin görünüşü dışında tüy rengi bakımından erkeklerden farklılık yoktur. Bıldırcınların vücut uzunlukları cm. kadardır. Yumurtaları değişik renk özellikleri ile özelleşmiştir. Kirli beyazdan tamamen kahverengiye kadar değişik renkte yumurta verebilirler. En yaygın yumurta renkleri açık veya koyu kahverengi zemin üzerinde mavi, siyah, beyaz veya yeşilimsi veya koyu kahverengi lekelerin bulunmasıdır. Ortalama yumurta ağırlıkları 10 gramın üzerindedir. Bu yumurta ağırlığı ergin dişi bıldırcının canlı ağırlığının %8 i olup, tavuklar için bu değerler 60 gram ve %3 seviyesindedir. Yumurtanın pigmentasyonu için yaklaşık saat gerekir. Bu oluşum uterusun son kısmında gerçekleşir. Yumurtanın oluşumu için 25 saatlik bir süre gereklidir. Islah çalışmaları ile yumurta kabuk rengine etki edilebilir. Fakat bu durumda genellikle diğer performans değerlerinde düşme görülür. Bıldırcın yumurtaları ortalama olarak kalorilik enerji düzeyine sahiptirler. Yumurtada % su, % protein, % yağ ve % kül bulunur. Mineral düzeyi ise g kalsiyum, mg fosfor ve mg demirden ibarettir. Vitamin A ( IU), vitamin B1 ( mg), vitamin B2 ( mg) ve nikotinik asit ( mg) bakımından zengindir. Besleme değeri tavuk yumurtasından yüksek, kolesterol düzeyi ise azdır. Resim 2. Bıldırcın yumurtası ve kabuk rengi değişimi 9

10 Yumurtada % arasında sarı, % ak, % kabuk ve kabuk altı zarlarından oluşan bir dağılım vardır. Yumurta sarı:ak oranı e kadar çıkan bıldırcın yumurtaları bu özellik bakımından tavuk ve diğer kanatlılardan daha yüksek değere sahiptir. Yumurtanın oransal olarak bu kadar farklılık göstermesinde yumurta veya et verim yönünde yapılan seleksiyonlarla genotipler arasındaki değişiklikler etkili olmaktadır. Yumurta kabuk kalınlığı mm, kabuk zarlarının kalınlığı ise mm arasında değişir. Yumurta, besin maddeleri düzeyi kadar çocukların yumurta yeme alışkanlığı kazanması bakımından da cazip olmaktadır. Ayrıca kırılmamış lokmalık yumurtalar meze yapımında ve salatalar üzerinde servis edilmektedir. Yapılan lezzet testi çalışmalarının sonuçlarına göre bıldırcın eti tavuk etine göre daha lezzetli bulunmuştur. Göğüs ve but etleri av kuşlarındaki lezzeti aratmayacak seviyededir. Bıldırcın eti çocukların vücut dokuları ile beyin gelişimine katkısı kadar, gebe ve süt veren kadınların beslenmesinde; düşük yağ içeriği, yüksek fosfolipid varlığı ve kolesterol düzeyinin azlığı ile aranılan kaliteli etler sınıfındadır. Bütün bıldırcın karkasları Kemiksiz Göğüs eti Resim 3. Bıldırcın karkası ile önemli parçaları Butlar 10

11 Tablo 1. Bıldırcın yumurtasının besin madde düzeyi (Bütün pişmemiş yumurta) Su (%) Protein (%) Yağ (%) Karbonhidra Toplam Enerji Düzeyi t (%) Kül (%) KJ/ g sıvı Kcal/ g sıvı Tablo 2. Bıldırcın ve piliç etlerinin besin madde kompozisyonu Su (%) Protein (%) Yağ (%) Karbonhidra t (%) Mineraller (%) Bıldırcın eti Piliç eti Bıldırcınların av amaçlı, zevk için, deney hayvanı olarak veya kanatlı ıslahında model hayvan olarak kullanılmaları yanında değişik özellikleri ile yetiştiricilikte önem kazanmaktadırlar. Bu özellikleri aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür; Bıldırcınların barındırma için ihtiyaç duydukları alan son derece düşüktür. Ergin bir çift bıldırcın için cm² lik alan yeterlidir. Kullanılan kafeslerin çok katlı olabileceği de dikkate alınarak küçük bir odada yüzlerce bıldırcın yetiştirilebilir. Bıldırcınlarda üretim giderleri çok düşüktür. Ergin yaştaki bir bıldırcın için günde gram yem yeterlidir. Kesim yaşına kadar bir bıldırcın g yem tüketir. Bıldırcınlarda gelişme hızı çok yüksektir. Erkekler , dişiler günde cinsi olgunluğa ulaşmaktadırlar. Generasyonlar arası süre kısa olduğu için ıslah faaliyetlerinden kısa sürede sonuç alınmaktadır. Seleksiyonda canlı ağırlık artışında olumlu sonuçlar elde edilmesi açısından tüm kanatlılarda en etkin hayvandır. Tavuklar için geliştirilen ıslah modellerinin çoğu deneysel olarak bıldırcınlarda gerçekleştirilmiştir. Gerek adet olarak, gerekse canlı ağırlık başına yumurta verimleri çok yüksektir. Yılda kadar yumurta verebilirler. Bıldırcınlar hastalıklara karşı tavuk ve diğer kanatlılara göre daha dayanıklıdırlar. Yetiştiricilikte genelde aşılama uygulamaları yapılmadan üretim yapmak mümkün olabilmektedir. 11

12 6. Bıldırcınlarda Kuluçkalık Yumurta Verimi Bıldırcın yetiştiriciliğinin başarılı olarak sürdürülebilmesi kuluçka öncesi yumurta üretim dönemi ile yakından ilişkilidir. Yumurtalar günde en az iki defa toplanmalı, sıcak mevsimlerde ise toplama sıklığı arttırılmalıdır. Bıldırcın yumurtaları çok ince kabuklu olmaları ve tavuk yumurtalarına göre daha kolay kırılma ve çatlamaları nedeniyle gerek yumurta toplama, gerekse taşıma ve depolamada özen gösterilmelidir. Yumurtalar 15 C sıcaklığa sahip odalarda tutulmalı, çok soğuk olduğu ve embriyoların ölümüne neden olduğu için buzdolabına koyulmamalıdır. Çatlak yumurtalarda embriyo gelişmesi çok düşük düzeydedir. Bu nedenle kuluçkalık yumurtalar ışık kontrolüne alınarak çatlak yumurtalar ayrılmalıdır. Yumurtalar bir örnek ağırlıkta olmalıdır. Çok küçük ve çok büyük yumurtalarda kuluçka randımanı düşmektedir. Kuluçkalık yumurtalar serin, temiz, toz olmayan bir odada 14 (+ 3) C (55+5 F) ve %70 (+10) nem düzeyinde muhafaza edilmelidir. En iyi kuluçka sonuçları 1 haftadan daha uzun süre bekletilmeyen yumurtalardan elde edilmektedir. Bıldırcın yumurtaları kuluçka öncesinde C de, % nisbi nemde maksimum 14 gün süreyle bekletilebilirler. En ideal sonuçlar ise gün bekletilen yumurtalardan sağlanmaktadır. Kuluçkalık yumurtalar temiz olmalı, yıkama işlemi uygulanmamalı, kirlilik nedeniyle yumurtalarda temizleme gerekiyorsa bunlar dikkatle yumuşak kağıt veya bezle silinmelidir. Yumurtada su içeriğinin yüksek olması ve kabuk kalınlığının inceliğinden dolayı hızla su kaybı olmaktadır. Bu nedenle yumurtalar PVC torbalar içerisinde daha uzun süre ( gün) depolanabilmekte ve bu yumurtalardan kabul edilebilir düzeyde kuluçka sonucu alınabilmektedir. Yumurtalar toplandıktan sonra fumige edilmeli, ancak fumigasyon işleminden sonraki 12 saat içerisinde kuluçka makinesine konulmamalıdır. Fumigasyonda 25 g potasyum permanganant ve 35 ml %40 lık formalin 1 m³ lük hacim için yeterli olmaktadır. Fumigasyon esnasında ortam nemi yüksek ve sıcaklık C olmalıdır. Döllülük oranı ve kuluçka randımanları ebeveynlerin yaşı ve erkek-dişi oranı ile sıkı ilişki içindedir. Yapılan araştırmalar bıldırcınlarda üreme özelliklerinin istenilen düzeyde sağlanabilmesi için yumurtlama döneminin aydan fazla olmaması 12

13 gerektiğini ortaya koymaktadır. En iyi döllülük erkek-dişi oranı ile veya pratikte uygulandığı gibi oranı uygulanarak sağlanabilir. Bıldırcınlar 6 hafta içinde cinsi olgunluğa ulaşmakta ve ilk 4 yumurtlama haftasında döllülük oranı % e kadar çıkmaktadır. 8. aya kadar döllülük oranı %80 düzeyinde kalmakta, 9. aydan itibaren % düzeyine kadar düşmektedir. Erkek bıldırcınların hafta içinde kaliteli sperm verebilmeleri için civciv dönemlerinde 16 saat/gün aydınlatmaya ihtiyaç duyarlar. Ayrıca yumurtlama dönemi içinde de aynı süre ile aydınlatma yararlı olmaktadır. Normal şartlar altında kuluçka randımanı % düzeyindedir. Bıldırcınlarda yapay tohumlama da mümkün olmaktadır. İtalya ve Fransa da ebeveyn hatları ay süre ile elde tutulmaktadırlar. Bu süre içinde döllülük oranı %80 in altına düşmemektedir. Dişi bıldırcınlardan bununla birlikte 12 aylık bir süreyle yumurta elde edilebilmektedir. Bıldırcınlarda yumurta verimi tür ve ırklara göre farklılık göstermektedir. Genellikle yabani bıldırcınlarda yumurta verimi mevsime bağlı olup adet arasında değişmektedir. Evcilleştirilerek seleksiyona tabi tutulmuş Japon bıldırcınlarında yumurta verimi adet arasında değişmektedir. Bıldırcınlar 5 ile 7 haftalık ( gün) yaşta iken yumurtlayabilmektedirler. 18 haftalık yaşta ortalama yumurtlama performansları % arasındadır. Yaşın artmasıyla yumurta veriminde azalmalar olmaktadır. Yumurta veriminin belirli bir düzeyde olmasında en önemli etken aydınlatmadır. Optimum aydınlatma süresi saattir. Günde 24 saat aydınlatma da önerilmekle birlikte yumurta veriminin artmasına neden olmamaktadır. Damızlık bıldırcınların erken cinsi olgunluğa ulaşmasının önlenmesi için büyütme dönemi boyunca sürekli aydınlatma yapılmamalıdır. Damızlık yetiştiriciliğinde ilk 2 hafta sürekli aydınlatma uygulanmalı, sonra 4 haftalık oluncaya kadar aydınlatma süresi günde saate veya gün ışığına düşürülmelidir. Bu uygulama 8. haftaya kadar sürdürüldükten sonra aydınlatma 14, yumurtlama döneminde kademeli arttırılarak 18 saate çıkarılmalıdır. Yapay aydınlatmanın uygulanmadığı doğal koşullar altında evcil bıldırcınlar Mart ayından Eylül ayına kadar yumurta yumurtlarlar ve sonra aylık tüy değiştirme dönemine girerler. Zorlamalı tüy değiştirme veya dinlendirme programları uygulayarak da bıldırcınlarda yumurta veriminin arttırılması mümkündür. 13

14 7. Kuluçka Evcil bıldırcınlarda doğal kuluçka veya gurk olma davranışları geniş anlamda ortadan kaldırılmıştır. Bu nedenle doğal kuluçka yoluyla üretilmeleri son derece güçtür. Gurk tavuk veya bantam tavuklar altına yumurtalar konularak doğal kuluçka işlemi sağlanabilmekle birlikte civcivlerin çok küçük olması ve çıkıştan sonra ezilebilmeleri nedeniyle bu uygulama pratik değildir. Bıldırcın yumurtalarının yapay olarak kuluçka işlemine tabi tutulmaları tavuk yumurtaları için kullanılan kuluçka makinelerinde yapılabilir. Bu kuluçka makinelerinde farklı olan kısım bıldırcın yumurtalarına uygun düzenlerin bulunmasıdır. Bıldırcın yumurtalarının kuluçka tablaları üzerine yumurta viyolleri içinde konulması mümkün olabildi gibi, kuluçka tablalarında bulunan ızgara aralıkları yumurtaların düşmesini önleyecek şekilde cm aralıkta yapılarak ta işlem sürdürülebilir. Çıkış tablaları ise tamamen düz veya cm aralıklı tel ızgara tabanlı olmalıdır. Tablaların tamamen düz olması halinde çıkışta civcivlerin kayarak sakatlanmalarını önlemek için zemine pütürlü kağıt, bez veya plastik ızgara yerleştirilmelidir. Bıldırcınlarda kuluçka süresi gün arasında değişmek üzere ortalama 17 gün sürmektedir. Yumurtalar 15 gün ön kuluçkada tutulurlar ve günde çıkış kısmına alınırlar. Kuluçka makinesine yumurtaların küt uçları yukarı gelecek şekilde dizilmesi veya yatay olarak konulması mümkündür. Sivri kısım yukarıda olmamak şartıyla yumurtalardan yeterli çıkış sağlanabilmektedir. Kuluçka makinesi içerisinde hava sirkülasyonunu sağlayacak bir fan bulunması gelişen embriyonun oksijen ihtiyacının karşılanması, sıcak havanın tüm ortama eşit dağıtılması ile karbondioksit ve fazla ısının atılması açısından yararlıdır. Kuluçka işleminin başlangıcında havalandırma ihtiyacının çok düşük olduğu bilinmelidir. Kuluçka makineleri kuluçkanın ön gelişim döneminde 90 lik bir çevirme yapabilmeli, çevirme sayısı 24 saatte defadan az olmamalıdır. Çevirme özellikle kuluçkanın ilk dönemlerinde embriyonun kabuk altı zarlarına yapışmasını önlemektedir. Kuluçkanın 3. ve 4. günlerinde çevirme yapılmaması bazı embriyo anormalliklerine neden olmaktadır. Kuluçkanın gününden itibaren çevirme yapılmasına gerek duyulmamaktadır. 14

15 Başarılı bir kuluçka işlemi, kuluçka makinesinde sağlanması gereken şartların en yüksek düzeyde kontrolü ile imalatçı firmanın önerilerine uyularak sağlanabilir. Bıldırcın kuluçkacılığında bazı küçük ayrıntılarla farklılık arzeden iki tip kuluçka makinesi kullanılmaktadır. Bunlar; fan-havalandırmalı veya hava hareketli (forced-draft) ve durgun-havalı kuluçka makineleridir. Fan havalandırmalı makineler tercih edilmekle birlikte, iyi kontrol edildiği taktirde durgun havalı makinelerden de iyi sonuç alınabilmektedir. Tipi ne olursa olsun kuluçka makinelerinde gelişim döneminde sıcaklık C; nispi nem %; çıkış kısmında sıcaklık C nispi nem ise % düzeyinde olmalıdır. Yumurtalar gelişim döneminde bulundukları süre içinde saatte bir çevrilirler. Dölsüz yumurtalar ile embriyosu gelişmemiş yumurtalar 8. günde veya transfer anında bir ışık kaynağı ile belirlenerek ayrılmaları sağlanabilir. Resim 4. Bıldırcın yumurtalarının kuluçka makinesi tablasına yerleştirilmesi Resim 5. Yumurtalarda çatlak ve embriyo gelişmesinin kontrolü Fan-havalandırmalı (Hava hareketli, forced-draft) makineler: Bu makinelerde kuluçkanın gününe kadar sıcaklık ± C (± F) ve nispi nem %60 (ıslak termometre sıcaklığı 30± C veya 86±1 F) düzeyinde sağlanmalıdır. Yumurtalar saat aralıklarla çevrilir. günde ışık yardımıyla çatlak yumurtalar, dölsüzler ve ölü embriyolu yumurtalar ayrılabilir. Çıkış kısmına transfer edilen yumurtalarda çevirme yapılmaz. Çıkış döneminde ayrı bir makine kullanılırsa C (99 F) sıcaklık ve %70 in üzerinde nispi nem ( C veya 90 F ıslak termometre sıcaklığı) uygulanmaktadır. Kuluçka makinesinin kuluçka süresince açılmaması, 15

16 belirtilen koşullarda sürekliliğin sağlanması gereklidir. Tavsiye edilen şartlar sürdürüldüğü taktirde 17 veya günde çıkış olacaktır Durgun havalı makineler: Bu makinelerde kuluçka süresince sıcaklık değişimi yapılmaktadır. Kuluçkanın ilk haftasında C ( F) olan sıcaklık, ikinci haftada C ye ( F) çıkarılır ve makine içerisinde sıcaklığın C ( F) yi hiç aşmaması sağlanır. Nem düzeyi kuluçkanın gününe kadar %70 den daha az (ıslak termometrede C; F) uygulanırken, sonraki dönemde %70 in üzerine çıkarılarak ıslak termometre sıcaklığı C (90 F) olacak şekilde 17 veya güne kadar sürdürülür. Küçük kapasiteli durgun havalı makinelerde nemin muhafaza edilmesinde problemler olabilir, bu nedenle gereğinden fazla çevirme yapılmaması ve ihtiyaç duymadıkça makinenin açılmaması gereklidir. Küçük kapasiteli makinelerde yumurtalar elle günde 3 veya tercihen 5 defa çevrilirler. Çevirmenin doğru yapıldığından emin olmak için yumurtaların bir yüzü kalemle işaretlenir. Bu tip makinelerde makinenin her yerinde sıcaklığın birörnek dağılımı sağlanamaz. Bu nedenle bazı tablalarda erken, bazılarında geç çıkışlar olabilir. Resim 6. Ön gelişim ve çıkışı birlikte olan kuluçka makinesi ve civciv çıkışı Kuluçkadan çıkan civcivler g ağırlığa sahiptirler. Embriyo ölümleri genelde kuluçkanın 3. gününde veya yumurtadan çıkış öncesinde görülür. Embriyo ölümleri genelde yüksek düzeyde akrabalı yetiştiricilik, ebeveynlerin yaşlı olmaları, yumurtaların 16

17 uzun süre depolanmaları ve yumurtaların harici olarak zarar görmeleri ile kuluçka kusurlarından kaynaklanmaktadır. Resim 7. Kuluçkadan yeni çıkmış civcivler. Bıldırcın yetiştiriciliğinde kuluçka işlemindeki başarının önemli bir kısmı yetiştirme dönemine aittir. Buna karşın kullanılan makineler, yumurtaya kuluçka öncesi yapılan uygulamalar ve diğer bazı yönetim işlemleri kuluçka başarısını etkilemektedir. Bıldırcın yumurtalarında kuluçkada başarılı olabilmek için optimum şartlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir; Yumurta ağırlığı g arasında, Depolama şartları C ve %75 nispi nemde en fazla 10 gün süreli, Yumurta duruş pozisyonu hava boşluğu üstte olacak şekilde, Ön gelişim döneminde sıcaklık C ( F), Nispi nem yumurtalarda maksimum % ağırlık kaybı olacak şekilde, C ıslak termometre sıcaklığında, Havalandırma maksimum CO 2 düzeyi % ve yumurta için m³ hava sağlayacak, Çevirme 45 alt ve üste doğru her üç saatte bir veya saatte 1 defa, Döllülük kontrolü 8 veya günlerde yapılacak şekilde, Çıkış bölmesine transfer günde, Çıkış bölmesi sıcaklığı C ve çıkış süresi günlerde. 17

18 Şekil 2. Bıldırcın kuluçkasında kullanılabilecek kuluçka makineleri 8. Üretim Civciv büyütme: Bıldırcın civcivleri ticari üretimi yapılan kanatlılar veya diğer bazı kanatlı hayvanlar (sülün, keklik vs.) için geliştirilmiş çok katlı ana makinelerinde büyütülebilirler. Tavuk civcivleri için kullanılan büyütme kafesleri kullanılmak istenildiğinde bıldırcınların daha küçük yapılı olmaları nedeniyle kafes tabanı, yan duvarlar ve ekipmanlarda değişiklikler yapılmalıdır. Özellikle ilk hafta kafeslerin tabanı kaymaya meydan vermeyen kağıtlarla kaplanarak bıldırcınların ayak ve bacaklarının zarar görmesi engellenmelidir. Özellikle küçük bıldırcınların düşmesini engellemek için kafes tabanı ve yan kenarları plastik veya liften yapılmış ağla kaplanabilir. Genel olarak bıldırcın civcivleri ve ergin hayvanlar kafeslerde barındırılırlar. Kafes yetiştiriciliği kontrol ve idare bakımından yer yetiştiriciliğine göre daha kolaydır. Bıldırcınlar kafeste rahatsız edildiklerinde sıçrayarak kafalarını kafes tavanına çarptıkları için sakatlanmalara maruz kalabilmektedir. Bu nedenle ani hareket ve gürültülerden kaçınılmalı, sakatlanan hayvanlar kafeslerden alınmalıdırlar. İlk iki haftada bıldırcınlar 60 x cm boyutlarında cm yüksekliğe sahip kafeslerde civciv olacak şekilde yetiştirilirler. 18

19 Yeni kuluçkadan çıkmış civcivler çok küçük olduklarından ve yeterli tüylenmelerini sağlamak için ilk büyütme döneminde yüksek sıcaklığa ihtiyaç duyarlar. İlave sıcaklık ihtiyacı genellikle haftalık yaşa kadar sürer. Başlangıçta uygulanacak sıcaklık düzeyi kuluçkadaki sıcaklıktan biraz düşüktür. İlk gün 37 C olarak sağlanan sıcaklık her hafta 3 C azaltılarak 4. haftada C ye kadar düşürülmelidir. 3. haftada civcivler daha az sıcaklık uygulanan ve daha büyük yapılı olan kafeslere alınırlar. Kafesler katlı olabilirler. Kafeslerde hayvanlar için ayrılması gereken minimum taban alan ihtiyaçları şu şekilde olmalıdır. 1. hafta cm²/1 civciv 2. hafta cm²/1 civciv 3. hafta cm²/1 civciv 4. hafta cm²/1 civciv Kafes tabanındaki kafes teli aralığı cm olmalıdır. Yemleme ilk günlerde yemin kafes tabanındaki kağıtlar üzerine serpilmesi ile yapılır, daha sonra ise kafesin ön kısmındaki yemlikler kullanılmaya başlanır. Bıldırcın civcivlerinin boğulmalarını önlemek için uygun nipeller yada içinde halkalar bulunan derin olmayan suluklar kullanılmalıdır. Bıldırcın civcivlerinin yerde veya özel hazırlanmış bölmelerde büyütülmeleri de mümkündür. Kullanılan altlık materyalinin hayvanlara zarar vermemesi, kolay bulunması ve nem çekici olması önemlidir. Yerde büyütmede kapak tipi değişik enerji kaynakları ile ısıtılabilen ana makineleri kullanılabilir. Bunlarda hayvan seviyesinde uygulanacak sıcaklık, davranım özellikleri ile kolayca ayarlanabilmektedir. Hayvanların yığılmadığı, yemlik ve sulukları kullandıkları ve serbest dağılımın olduğu sıcaklıklar en iyi seviyedir. Yerde yetiştiricilik yapıldığı zaman özellikle sulukların çok iyi dizayn edilmesi, hayvanların içine girmelerine engel olacak şekilde yapılması gereklidir. Bu tip suluklar kenarları cm yüksekliğindeki plastik tabaklar üzerine daha küçük çaplı cam veya plastik kavanozların su ile doldurularak ters çevrilmeleriyle yapılabilir. Ancak suyun kolayca akmasını sağlamak için plastik kavanozların ağzının bir taraftan 1 cm kadar kesilmesi veya 1 cm yükseklikten delinmesi gereklidir. Cam kavanozlarda da kavanoz altında cm lik yükseklik sağlanarak aynı su akışı gerçekleştirilebilir. 19

20 Resim 8. Kapak tipi ana makineleri ile yerde civciv büyütme Resim 9. Küçük kapasiteler için özel hazırlanmış bölmelerde civciv büyütme Ayrıca civcivlerin su içine düşmemesi için suluk yüzeyinin x cm ebatlı tel ızgara ile kaplanması uygundur. İlk hafta içerisinde yerde küçük kaplar içerisinde verilebilen yemler ilerleyen dönemlerde 5 cm yükseklik ve 5 cm genişlikteki yemliklerle verilebilir. Yerde yetiştirmede altlık olarak kaba rende talaşı, kıyılmış saplar, saman, çeltik kavuzu, fındık zurufu, bunların karışımları veya kum ile yöresel altlık materyalleri kullanılabilir. Altlık kalınlığı cm olarak alınabilir ve ilk hafta altlık üzeri kaymayan kağıt malzeme ile kapatılmalıdır. Altlık materyallerinden bazıları nem tutma kapasitesi ve hayvanların davranım özellikleri açısından avantaj sağlayabilmektedir. Tablo 3 te değişik altlık materyalleri üzerinde yetiştirilen bıldırcınların performans değerleri verilmiştir. Yerde büyütmede yığılmalardan ileri gelecek ölümleri önlemek için bıldırcınların bulunduğu alanlar ya küçük büyütme bölmeleri ile ayrılmalı veya m çapında etrafı cm yüksekliğindeki duralitle çevrilmiş daireler oluşturulmalıdır. Altlık kalınlığı iklim şartlarına göre ayarlanmakla birlikte ilk günlerde civcivlerin ezilmelerini ve Tablo 3. Değişik altlık materyallerinin bıldırcınların büyüme özelliklerine etkileri Özellikler Talaş Fındık Zurufu Çeltik Kavuzu Buğday Sapı 5. hafta canlı ağırlığı Erkek Diş Ortalama Yem tüketimi (g) Yemden yararlanma oranı Kesim Randımanı (%) (Sarıca ve Selçuk, ) 20

21 altlık içine karışmalarını önlemek için altlığın biraz sıkıştırılması gereklidir. Yerde bıldırcın yetiştiriciliğinde besi süresine bağlı olarak m² taban alanda adet bıldırcın yetiştirilebilir. Yerleşim sıklığının artmasına paralel olarak genelde performans değerlerinde düşmeler olmaktadır (Tablo 4) Tablo 4. Yerde yetiştirilen bıldırcınlarda yerleşim sıklığı-büyüme özellikleri ilişkisi Özellikler m² de hayvan m² de hayvan m² de hayvan m² de hayvan m² de hayvan Yaşama gücü (%) hafta canlı Erkek ağırlığı Dişi Ortalama Yem tüketimi (g) Yemden Yararlanma oranı (Sarıca ve Karaçay, ) Şekil 3. Yerde altlık üzerinde bıldırcın yetiştiriciliği Büyütme için apartman tipi civciv ana makinelerinden de yararlanılabilir. Ancak bu durumda taban cm aralıktaki tel ızgara ile kapatılmalıdır. Bu ana makineleri ilk iki haftadan sonra yemlik ve suluklarda hiçbir değişiklik yapılmadan kullanılabilirler. Civciv ana makinelerinin bir bölmesinde bıldırcın büyütülebilir. Her bıldırcın için 21

22 ilk üç hafta içinde cm, sonraki dönemlerde ise cm yemlik uzunluğu hesaplanmalıdır. Suluk uzunluğunun da cm olması yeterlidir. Bıldırcınların değişik ortamlarda büyütülmeleri mümkün olmakla ve farklı uygulamalar arasında önemli değişiklikler bulunmakla birlikte ortalama olarak değişik yetiştirme şartları ve yaşlar için taban alanı ve ekipman ihtiyaçları Tablo 5 te verilmiştir. Bıldırcınlar doğal alışkanlıklarını tam olarak atmadıkları için yem saçma özellikleri oldukça fazladır. Bunu engellemek için yemlikler içine yem alımına engel olmayacak aralıkta kafes telleri yerleştirilebilir. Yüksek kapasiteli işletmelerde yemleme otomatize edilebilir. İlk günde bıldırcın civcivlerini özel kanat numaraları ile numaralamak mümkündür. Araştırma amaçlı yapılan bu işlemin hayvanlara bir zararı olmamaktadır. Tablo 5. Değişik yetiştirme sistemlerinde taban alan ve ekipman ihtiyaçları Yaş (Hafta) ve sonrası Taban alan ihtiyacı (cm²/hayvan) Altlık sistemi Kafes sistemi Yemlik alanı (cm/hayvan) Suluk alanı (cm/hayvan) Bıldırcınlarda et üretim amaçlı besi uygulamalarında ilk hafta 24 saat sürekli aydınlatma uygulanır ve aydınlatma şiddeti lüks arasında değişir. Ikinci haftadan kesim yaşına kadar 23 saat süreli ve lükslük aydınlatma şiddeti uygulanmalıdır. Aydınlatmanın kapalı kontrollü kümeslerde aydınlık karanlık periyodlar şeklinde kesikli olarak uygulanması olumlu sonuçlar vermektedir Yumurtlama dönemi: 6 haftalık büyütme dönemi sonunda dişiler yumurtlama kafeslerine alınırlar. Çiftler halinde barındırmada kullanılacak bıldırcın kafesleri 15x15, 15x20 veya 20x20 cm genişlik ve uzunlukta, cm yükseklikte olmalıdır. Geniş çaplı üretimlerde kafes gözü 30x50x20 cm veya 30x50x15 cm ebatlarında olmalıdır. Bu şekildeki bir kafes gözünde 20 adet bıldırcın barındırılması mümkündür. Grup düzeyinde yetiştiricilik yapılan bu kafeslerde erkek-dişi oranı olmalıdır. Kafes tabanındaki tellerin kalınlığı mm ve yumurtaların yuvarlanmasına elverecek şekilde öne doğru hafif eğimli olmalıdır. Kafes önünde 22

23 yumurtalar yemlik altındaki eğimli kısımda (yumurta beşiği) toplanırlar. Kafesin ön kısmı sadece dikey tellerle kaplanır ve böylece hayvanların yem yemeleri engellenmemiş olur. Kafeslerde su temini uygun nipeller, oluk veya çanak tipi suluklarla gerçekleştirilir. Yetişkin hayvanlar için kafes içinde 80 cm² nin üzerinde alan sağlanmalıdır. Bıldırcın yetiştiriciliğinde özellikle kafeste büyütme yapılması halinde kanibalizm olaylarına sıkça rastlanmaktadır. Kanibalizmin ortadan kaldırılması için ışık şiddetinin azaltılması (5 lüks), yemdeki selüloz düzeyinin arttırılması, yeme grit gibi çözünmez nitelikte katkılar konulması, bölmelerde bulunan bıldırcın sayısının azaltılması, yemde arginin düzeyinin arttırılması, gaga kesimi uygulanması ve kümes içi bakım koşularının iyileştirilmesi gibi işlemler yapılabilir. Gaga kesimi haftalık bıldırcınlarda uygulanır ve üst gaganın tırnak makinesi veya keskin bir makas ile 1/3 oranında kesilerek uygulanabilir. Aydınlık şiddeti yanında ışığın rengi de bıldırcınlar üzerinde etkili olmaktadır. Kırmızı ışığın bıldırcınları uysallaştırdığı ve cinsi olgunluğu geciktirdiği bilinmektedir. 23

24 Resim Yumurtlama döneminde bıldırcınların kafeste yetiştirilmesi Bıldırcınlar ışığın rengine karşı farklı davranım özellikleri ve farklı performans seviyeleri ile tepki vermektedirler. Yapılan çalışmalarda farklı ışık renkleri ile kesikli ve sürekli aydınlatma uygulamalarından değişik performans değerleri alınmıştır (Tablo 6). Damızlık olarak kullanılacak bıldırcınlarda cinsi olgunluğun erkene alınması arzu edilmediği için ilk haftadan aydınlatma süresi daha fazla azaltılmalıdır. Bu tip hayvanlarda haftalar arasında gün uzunluğu veya 8 saatlik sürede lükslük aydınlık şiddeti uygulanmalıdır. Daha sonra bıldırcınlarda saat/günlük aydınlatma yapılmalı, aydınlık şiddeti de yine lüks olarak ayarlanmalıdır. Bıldırcınlarda aydınlık şiddetinin çok yüksek olması gerekli değildir. Sürü yönetimini sürdürebilecek bir aydınlatma şiddeti yeterli olmaktadır. Yumurtlama döneminde barınakların 20 C civarında sıcaklığa ve %60 nispi neme sahip olması, amonyak düzeyinin ppm i geçmemesi sağlanmalıdır. 24

25 Şekil 4. Çok katlı bıldırcın kafesi ve kafes kesiti Bıldırcınlarda yumurta toplama yumurta tavuklarında olduğu gibi günde birkaç kez yerine gecikmiş öğle saatlerinde bir defa yapılabilir. Yumurtlama paterni aydınlatma programları ile değişirse de genelde toplam yumurtaların %75 i öğleden sonra 15 ile 18 saatleri arasında gerçekleşmektedir. Tablo 6. Farklı ışık renklerinin bıldırcınların büyüme özelliklerine etkisi Işık Rengi Floresan (Beyaz) Kırmızı Yeşil Aydınlatm a şekli Sürekli Kesikli Sürekli Kesikli Sürekli Kesikli monash.pw E canlı D ağ (g) E+D a a b c d ad A B C Y.Y.O a b a c d a A A B (Sarıca, ) Cinsiyet ayrımı: Japon bıldırcınlarında erkek ve dişiler, haftalık yaşta örtü tüyleri tam olarak gelişinceye kadar belirgin değildir. Bu yaştan sonra eşeyler göğsün üst kesimi ve boğaz tüylerindeki renk ayrılığından anlaşılabilir. Erkeklerde kahverengimsi kırmızı tüyler olmasına karşılık, dişilerde siyah benekli gri tüyler bulunur. Bazı mutant türlerde ve albino tiplerde tüyler aynı renkte olduğundan tüy rengine bakılarak eşey ayrımı yapılamaz. Bu durumda bıldırcınlar 4 haftalık 25

26 olduklarında kloak bezinin incelenmesi yoluyla erkek ve dişiler belirlenebilir. Kloak bezi, geride kloakın üst duvarında bulunur ve eşeysel yönden aktif olan erkeklerde şişkin ve irileşmiş bir biçim gösterir. Günlük civcivlerde olduğu gibi günlük bıldırcınlarda da kloakın incelenmesi yoluyla eşey ayrımı yapılabilir. Bıldırcın civcivleri çok küçük ve kloak çapı da yaklaşık 3 mm dolayında olmasına rağmen eşey ayrımı tavuk civcivlerine oranla daha yüksek isabetle yapılabilmektedir. Ancak bıldırcın civcivlerinin çok küçük olmaları nedeniyle kloakın açılması esnasında fiziksel zararlara uğramaları ve deneyimli kişilere ihtiyaç duyulması nedeniyle uygulanması pratik değildir. Resim Tüy rengine göre bıldırcınlarda cinsiyet ayrımı (sol:dişi, sağ:erkek) Bıldırcın barınakları: Büyütme ve yumurtlama dönemleri ile besi amaçlı olarak kullanılma durumlarına göre bıldırcın kümesleri arasında farklılıklar olmakla birlikte aşağıdaki özelliklere sahip kümeslerde uygun barındırma yapılabilmektedir; Büyütme kümesleri sıcaklığın korunması, hayvanların diğer alanlara taşınması, temizlik ve sağlık koruma açısından uygun olmalıdır. Çok iyi tecrit edilmiş, izolasyonu iyi yapılmış olmalıdır. Yumurtlama kümesleri çoğunlkla kafes sistemli olduğundan gübre temizliği, yumurta toplama, yemleme, havalandırma ve aydınlatma sistemleri kolay çalışabilir veya otomatize edilebilir olmalıdır. Çoğu özellikler için bu değerler tavuk kümesleri ile benzerlik göstermektedir. Bu kümeslerin kapasite olarak küçük olmasından dolayı tavukçulukta kullanılamayanları, orta veya büyük kapasiteli bıldırcın işletmelerine dönüştürülebilirler. Ancak bıldırcın yetiştiriciliğinde çoğunlukla damızlık yetiştiriciliğinin besi ile birlikte 26

27 yapıldığı düşünülerek hedeflenen besi düzeyinde damızlık, kuluçkahane, kesimhane vb. üniteler önceden planlanmalıdır. Bıldırcın eti üretiminin düzenli olarak sürdürüldüğü bir barınak planı kaba hatları ile Şekil 5 te verilmiştir. Şekilde 18 m² taban alana sahip olan yer bölmelerinde bıldırcın yetiştirilmesi planlanmıştır. Uygun kafes sistemleri ile bu bölmelerde daha fazla bıldırcın da barındırılabilir. Yer sistemi için kümeste çalışma sistemi her hafta 1 veya 2. bölmelere yeni civciv konulduğu, diğer bölmelerde ise haftalık dönemin geçirildiği bir uygulama yapılmaktadır. Böylece bölmelerde temizlik ve hazırlık işlemleri ile birlikte günde bir kesim yapılabilir. Koridor genişliği servis yapmaya, otomatik yemliklerin depolarını yerleştirmeye ve diğer işlemlere uygun olmalıdır. Bu sistem damızlık ünitesi ile de monte edilerek, ölçüler de büyütülerek daha büyük kapasiteler için kullanılabilir. haftalık yaşlardaki bıldırcınların barındırıldığı bölmelerde daha yüksek havalandırma yapmak için hem hava giriş hem de çıkış aralıklarının sayısı haftalık yaştaki hayvanların bölmesine göre kat daha fazla olmalıdır. Sistem özellikle 1 ve 2. bölmelere yerleştirilen termostatlarla fanları devreye sokacak şekilde planlanabilir. Ayrıca sıcak mevsimlerde bölmelerde dışarıdan giren havanın serinletilmesi için ekipmanlar yerleştirilebilir. Sistem pencereli veya kapalıçevre kontrollü yapılabilir. Bölmelerde aydınlatma şiddetinin düşük olmasını temin edecek bir aydınlatma ( watt/m²) yapılır. Bölmeler arsında hava geçişini tam önleyecek şekilde duvar sistemi olmalıdır. Böylece farklı yaşlarda hayvanların barındırıldığı kümeste mikroorganizma geçişlerine engel olunur. 27

28 Şekil 5. Bıldırcın besisi amacıyla kullanılabilecek basit bir barınak kesiti Bıldırcın barınakları son yıllarda serbest yetiştirme sisteminin popüler olmaya başlamasıyla, gezinti alanına da sahip olacak şekilde planlanmaktadır. Bu üretim şeklinde gezinme alanı kapalı alanın en az 1 katı olacak şekilde yanları ve üzeri kümes teli ile kapatılan zeminin çim vb. bitkilerle kaplandığı, yer yer yemlik ve suluklarla ani hava değişimlerinde hayvanların altına girebilecekleri korunma alanlarına sahip barınaklardır. Bu barınaklarda önemli olan kapalı alanın tüm hayvanların yerleşebileceği büyüklükte olmasıdır. 9. Bıldırcınların Besin Madde İhtiyaçları ve Beslenmeleri Tavuklarla karşılaştırıldıklarında bıldırcınların daha hareketli olmaları ve daha yoğun bir metabolizmaya sahip olmaları nedeniyle yüksek yaşama payına ihtiyaç duydukları belirtilmektedir. Ancak bıldırcınlarda metabolizma olaylarının hızlılığı enerjiden daha iyi yararlanmalarını sağlamaktadır. Bıldırcınlar 6 haftada cinsi olgunluğa ulaşırlar ve yumurta verimleri, canlı ağırlıkları ile karşılaştırıldığında tavuklara göre daha yüksektir. 12 aylık üretim periyodunda tavuklar canlı ağırlıklarının 10 katı yumurta üretirken, bıldırcınlar 20 katı kadar yumurtlamaktadırlar. Bu nedenle karma yemlerinin besin madde içeriğinin de yüksek olmasını gerektirmektedir. Bıldırcınların ihtiyaç duydukları temel besin maddelerini su, protein, karbonhidrat, yağ, mineral maddeler ve vitaminler oluşturur. Tüm besin maddeleri de önemli olmakla birlikte, su en önemli besin maddesidir. Taze temiz suyun sürekli sağlanması özellikle sıcak iklim koşullarında son derece önemlidir. Bıldırcınlar diğer 28

Daha göster