Çip Krizinin Sebebi

Sadece otomotiv değil pek çok sektörü ilgilendiren çip krizi gündemdeki yerini koruyor. Ev aletlerinden araç içi elektronik sistemlere, savunma sanayiinden giyilebilir teknolojilere kadar her alanda büyük önem taşıyan çipler yarı iletken olarak da adlandırılıyor. Çip sektöründe Çin enteresan bir şekilde en büyük üreticiler arasında değil, en büyük tüketici konumunda bulunuyor. Çip üretimi ABD ve Uzak Doğulu firmaların tekelinde bulunuyor. Ancak Çin hem büyük bir tüketici hem de çiplerin hammaddesi olan silisyumun en büyük üreticisi.

ÇİP KRİZİ NEDİR?

Çip krizi, çip üreticilerinin, salgın sürecinde talebin arttığı akıllı telefon ve elektronik ürünlere öncelik vermesiyle otomotivde başlayan çip tedarikine ilişkin bir sorun ve giderek büyüyor. Çip krizi sadece otomobil sektöründe yaşanan bir sorun değil. Oyun konsalları da çip krizinden etkilendi.

ÇİP NERELERDE KULLANILIYOR?

60 yıl önce icat edilen çip, bilgisayarlardan otomobile günümüz modern cihazlarının en önemli ve en pahalı bileşenine dönüşürken, salgın sırasında akıllı telefonlar ve elektronik ürünlere yönelik talebin beklenmedik şekilde artmasıyla benzeri görülmemiş bir küresel kıtlığı tetikleyen kısa vadeli bir arz şokuna neden oldu.

ÇİP KRİZİ NE ZAMAN ÇÖZÜLÜR?

Son aylara damgasını vuran çip krizi otomotiv sektörünü etkilemeye ve üretim bantlarını teker teker durdurmaya başlayınca çip ithal eden tüm ülkeler için alarm zilleri çaldı. ABD merkezli çip üreticisi GlobalFoundries artan talebi karşılamak için yeni yatırımlar planlamasına rağmen, üretimin talebe en erken ’de yetişebileceğini duyurdu.

Otomotiv sektöründe lider ülkeler ya da Türkiye gibi otomotiv ile ciddi istihdam sağlayan ve ihracat yapan ülkeler için yaşanan çip krizi kritik boyutlara geldi. Çip tedariki bugünden yarına çözüm bulunacak bir sorun olmaktan çıkarken hem karmaşık üretim yapısı hem de hammaddesinden başlayarak üretiminin zaman alıyor olması çipler konusunda ilerleyen günlerde yeni sorunlar yaşanmasına da sebebiyet verebilecek.

yılı boyunca çiplerde tedarik sorununun devam etmesi beklenirken üretilen ancak kıt miktarda olan çipleri kimin alacağı konusunda tüketici elektroniği devleri ile otomotiv devleri arasında ve hatta ülkeler arasında münakaşalarında yaşanabileceğinden söz edildi.

Hiç şüphesiz ki silikon çipler, dünyanın ‘dönmesini’ sağlayan makinelerin oldukça önemli ve hatta belki de en önemli parçası. Otomotiv sektöründen elektronik sektörüne, pek çok farklı sektör üretim için çiplere ihtiyaç duyuyor.  

Ancak COVID pandemisinin bütün dünyayı etkisi altına aldığı yılından beri dünyada çok ciddi bir çip kıtlığı sıkıntısı yaşanıyor. Şu yaklaşık iki yıllık süreçte pek çok sektörde çip krizi sebebiyle üretime ara verilmesi gerekti ve pek çok fabrika da üretim yapamadığı için kapatılmak zorunda kaldı. COVID salgının bu krizin yaşanmasındaki en önemli sebeplerden birisi olduğu doğru; fakat bu demek değil ki tek neden bu. Çip krizi aslında pek çok farklı faktörün birleşmesinin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Gelin bu faktörler neymiş, birlikte bakalım. 

Krizin temeli aslında yılından öncesine dayanıyor

Çip krizinin bu derece büyümesindeki en büyük etkenlerden ikisi, çip üreticilerinin dikkatini çekmek adına bazı endüstriler arasında yaşanan rekabet ve son derece kötü bir planlama. Doğal afetlerin bile bu krizde rolü olduğunu düşündüğümüzde çip krizinin yanlış zamanda denk gelen bir dizi sorunun ürünü olduğu söylenebilir. 

IDC’den yarı iletken grubun Program Başkan Yardımcısı olan Mario Morales’e göre birincil sebep; silikon çip üreticilerinin başta otomobil üreticileri olmak üzere bütün sektörleri tatmin etmeye yetecek kadar üretim yeri inşa etmeleri için yeteri kadar teşvik olmaması. Morales, pandemi esnasında yetersizlik sebbeiyle otomotiv sektöründeki orijinal ekipman üreticilerinin tedarik zincirindeki çoğu siparişi iptal ettiğini ve bu durumdan mutsuz olan tedarikçilerin salgına rağmen iyi durumda olan başka pazarlara yöneldiğinin altını çiziyor. 

Tabii sorunlar bununla da sınırlı değil. Görünen o ki çip krizinin ilk izlerine pandemiden 2 yıl öncesinde, yılında rastlamak mümkün. Mesela ’in sonbaharında ABD’nin Çin’e ticari yaptırımlar uygulanması kararını alması sonrasında Çin’in en büyük akıllı telefon üreticilerinden birisi olan Huawei, yaptırımlar uygulanmadan evvel büyük çaplı bir çip siparişinde bulundu. Bunun gerisinde kalmak istemeyen Apple ve diğer rakipler de doğal olarak Huawei’nin yolunu takip etti. 

Pili olan veya duvara monte edilen hemen hemen her şey çip tabanlı teknolojiden yararlanır. Karantinalarla birlikte pek çok insanın eve tıkılıp kalması ve evden çalışmak zorunda olması sonrasında bulut bilişim hizmetlerine olan talep tavan yaptı. Bununla birlikte dünyanın en popüler elektronik ürünü olan akıllı telefonlara olan ilgi her geçen gün daha fazla artmakta; kripto girişimcilerinin de olaya dahil olarak grafik işletim birimlerine (GPUs) yöenlmesiyle sorun giderek büyüdü ve büyümeye de devam ediyor.

Yarı iletkenler gibi öğelerin karmaşıklığı da önemli faktörlerden birisi. Intel'in eski patronu Craig Barrett'e göre şirketin mikroişlemcileri, bir insan tarafından yapılmış en karmaşık cihazlar. Üretim süreci öylesine hassas ki, yarı iletkenlerin yapıldığı odalar hastane ameliyathanelerinden bile daha temiz! Yani anlayacağınız son derece zor bir üretim sürecine sahipler ve üretim için gerekli olan vakit ile milyarlarca dolar para da cabası. Öyle ki bir çipi baştan sona yapması yaklaşık 3 ay alıyor ve bu süreçte milyar dolarlık makinelere ihtiyaç duyuluyor. 

Bütün bunların yanında bazı dış faktörlerin de katkısı oldu. ABD'nin çip üretiminin büyük bölümünün yapıldığı Teksas'taki elektrik kesintileri ve Tayvan'daki kuraklık da kıtlığa katkıda bulundu. Tayvan hükümetinin emirleri dolayısıyla dünyanın en büyük çip üreticisi TSMC, çip üretimi için oldukça önemli olan su kullanımını azaltmak zorunda kaldı ve bu sebeple üretim de azaldı.

Küresel çip krizi ne zaman bitecek?

Hal böyle olunca çip üzerine kurulu olan bütün sektörlerde ciddi dalgalanmalar yaşandı. Son iki yılda özellikle otomobil üretiminde mecburi azalmaya gidilmesiyle birlikte krizin etkilediği bütün sektörlerde ürün kıtlığı yaşanmaya başlandı ve bu da rekor artışlarla fiyatlara yansıdı. Çoğu otomobil üreticisi devi fabrikalarını kapatırken, bazıları da duruma uyum sağlamak amacıyla ürün tasarımlarında değişikliğe gitti. BMW gibi markalar artık bazı modellerinde dokunmatik ekran olmayacağını açıklarken, Tesla müşterileri de yeni aldıkları araçlarındaki USB bağlantı noktalarının eksik olduğunu belirtti. Diğer bir tarafta mobil sektörü için de aynı durum geçerli. Mobil üreticisi devi Apple, daha önce yaptığı bir açıklamayla çip krizi yüzünden iPhone 13 taleplerine yetişemediğiniduyurmuştu. Peki bu kriz ne zaman bitecek? 

Çoğu kişi küresel çip kıtlığının ’de sona ereceğini tahmin etse de Intel CEO’su Pat Gelsinger’a göre bu en erken ’de mümkün olacak. Krizin ’de çözüleceğine inananlardan AMD CEO’su Lisa Su ise üretimin zor olacağını; ancak krizin önümüzdeki yıl birden olmasa bile zamanla daha iyi bir hal alacağını düşündüğünü aktarıyor. 

Pandemi başladıktan sonra teknolojik ürünlerin hatta arabaların bile üretiminde bir problem olduğunu fark ettiniz mi? Bunların arasındaki ilişki ne olabilir diye merak ediyorsanız söyleyelim: Yarı iletken çipler. Arabalarda, cep telefonlarında, televizyonlarda, kredi kartlarında ve her gün kullandığımız birçok teknolojik üründe çip var. Tek sebebi Covid pandemisi olmasa da, yılının Mart ayından itibaren dünyada çip krizi baş gösterdi. Üstelik bu öyle kolay kolay atlatabileceğimiz bir kriz de değil. Bu konuyla ilgili Interesting Engineer yakın zamanda çok güzel bir yazı ve bir video paylaştı, biz de sizinle bu krizin detaylarını paylaşmak istedik.

Global çip krizini anlamak için çiplerin üretimlerini ve çiplere olan talebi anlamak gerekiyor.

Üretim: Yarı iletken çiplerin üretiminde Çin en büyük rolü oynuyor. Sonrasında ise Amerika ve Uzakdoğu’daki üreticiler geliyor. Çin en büyük üretici olmasına rağmen yarı iletken çiplere de çokça ihtiyacı oluyor ve bu çipleri Amerika’lı ve Uzakdoğu’lu şirketlerden sağlıyor. 

Talep: Günlük yaşantımızda kullandığımız çoğu üründe bulunan çiplere olan talep yıllar geçtikçe üretimden daha fazla olmaya başlıyor. Buna bir de koronavirüs gibi global krizler eklenince üretim talebi karşılayamıyor ve çip krizleri ortaya çıkıyor. 

İşte global çip krizinin 3 önemli sebebi:

1. Covid Pandemisi

Interesting Engineer, Covid Pandemisinin çip kıtlığını bir global çip krizine çevirdiğini söylüyor. Bunun sebebi ise büyük şirketlerin Covid pandemisi başladıktan sonra insanların evde kaldıkları süre boyunca e-ticarete yönelecek olmasını öngörememeleri ve çip siparişlerini geri çekmeleri. Yani bu sürede talep arttı ama elde yeterince çip olmadığı için ürünler tamamlanamadı ve bu talep karşılanamamaya başladı.

2. Süpergüçler Arasındaki Savaş

ABD hükümeti Çin’in en büyük çip üreticisi olan SMIC’ye kısıtlamalar getirince bu şirketin Amerika’yla bağlantısı olan Ford, IBM, Tesla ve Apple gibi şirketlere çip satmasını zorlaştırdı. Böyle olunca şirketler Taiwan Semiconducter Manufacturing Company (TSMC) ve Samsung gibi Çin dışındaki üreticilere yöneldiler. Ama bu üreticiler zaten fabrikalarında maksimum kapasitede üretim yaptıkları için daha fazla üretim yapma imkanları yoktu.

3.Kuraklık ve Yangınlar

Çip yapmak için üreticiler her gün tonlarca su kullanıyorlar. Örneğin tek başına TSMC her gün ton su kullanıyor. Tayvan yılında son elli yılın en büyük kuraklığını yaşadı ve bu miktarlarda su kullanmak çok da kolay olmadı. Bunun yanı sıra, Renesas Electronics şirketinin Japonya’daki Naka fabrikasında çok büyük bir yangın çıktı ve fabrikanın kapasitesinin %95’ten fazlalık bir kısmının onarılması gerekti. Ancak onarımdan sonra tesis önceki üretim seviyelerine ulaşamadı. Üstelik çip teslim süreleri zaten daha önce 16 haftayla en yüksek süreye ulaşmışken bu süreyi de geçip rekor kırarak 18 haftaya ulaştı. 

Global Çip Krizinin 3 Sektöre Etkileri

Özellikle her yıl yeni model çıkaran cep telefonu şirketleri için bu yıl yeni model çıkarmak çok zor olacak. Dünyanın en büyük ikinci yarı iletken çip üreticisi olmasına rağmen Samsung arz ve talepte çok büyük bir dengesizlik olduğunu söylemiş ve yeni Galaxy Note’un lansmanını ertelemişti. Aynı zamanda Apple da iPhone 12’nin lansmanını 2 ay ertelemek zorunda kalmıştı.

Yeni arabalarda bluetooth bağlantısı, direksiyon, fren gibi birçok yerde düzinelerce yarı iletken çipler kullanılıyor. Bu yüzden çip krizinden en çok etkilenen sektörlerden biri de otomobil sektörü oldu. ’in başlarından beri birçok fabrika belirli zamanlarda üretimi durdurmak ya da oldukça azaltmak zorunda kaldı.

Sadece cep telefonu ve arabalar değil, evde eğlence deyince aklımıza ilk gelen, çıktığı anda herkesin sıraya girdiği ve hemen bitirdiği Sony PlayStation’ının bu sefer bulunmama sebebi herkesin çıkar çıkmaz satın alması değil, çip krizi yüzünden istenilen miktarda üretilememesi. Eğlence tarafında etkilenen sadece Sony değil tabii ki, Microsoft da Xbox üretimlerinde bu krizden oldukça etkilendi. 

Peki çözüm nasıl olacak?

Bazı şirketler üretim tarafında değişiklik yaparak bu soruna çözüm bulmaya çalıştı. Örneğin Tesla, alternatif çipleri desteklemek ve bu krizden kurtulmak için araç yazılımını yeniden yazmak zorunda kaldı. Böylece yüksek üretim seviyelerini koruyabildi ve müşterilerine yüz binlerce araç teslim edebildi. Ama her şirket bu kadar şanslı olmadı. Çip krizinin çözülebilmesi için sadece çipe ihtiyacı olan şirketlerin değil çip üreticilerinin de yenilik yapmaya devam etmesi gerekiyor. Daha hızlı çalışarak, mil kare inşa ederek ve daha fazla insan ve makine çalıştırarak üreticilerin kapasitelerini artırmaları gerekecek.