Islamiyet Öncesi Türk Tarihi Yks

İslamiyet öncesi en ilkel dönemlerde dini inanış doğa varlıklarını kutsal sayma, Atalar kültürü, Şamanizm ve asıl yaygın olarak inanılan Göktanrı inancıdır. Eski Türklerde cennet, cehennem, gökyüzünde bir tanrının olduğu, kurban kesme gibi inanışlar yer almaktadır. Orta Asya Türk topluluklarında yaşam tarzı göçebe hayattır. Atı hem savaşçı olarak görüp hem de etinden, sütünden, derisinden yararlanır gerektiğinde ticarette de kullanırlardı. Dolayısıyla at onların vazgeçilmez bir değeri idi. Göçebe yaşam tarzının nedenlerinden biri, hayvanları otlatmak amacı ile hareketlilik içinde olmaları ile bağlantılıdır diyebiliriz. Aynı zamanda Türk tarihinde yaşanılan coğrafya ekonomik uğraşları etkileyen en önemli unsur arasında yer almaktadır.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

İslam'ın kabul edildiği döneme gelene dek Türkler farklı farklı kültürlere ilgi duymuştur. Bir uygarlık haline gelen Türkler, milattan önce 16. Yüzyılda göç etmeye ve farklı bölgelere dağılmaya başlamışlardır. Göç etmeyip anayurdunda kalmayı tercih eden Türkler Hun, Uygur ve Göktürk devletlerini kurmuşlardır.

Gittikleri yerlere kendi medeniyet ve kültürünü götüren Türkler, bölgedeki halkın kültüründe de etkilenmişlerdir. Göç etmelerinin sebepleri arasında; iklim şartları ve bulunan coğrafyanın koşulları başta olmak üzere, yeni yaşam arayışında olma durumu, bağımsızlık isteği, meraların azalması sonucu hayvancılık alanında çıkan problemler ve boylar arasında bir takım münakaşaların neticesinde ayrılma isteği gibi birçok nedenden söz etmek mümkündür. Sürekli olarak göç etmeye başlayan Türklerin en büyük göçü Kavimler Göçü olarak bilinmektedir.

İSLAMİYET'İN KABULÜNDEN ÖNCE KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ

Türk devletinde İslamiyet öncesi ülke hanedanın ortak malı olarak görülüyordu. Veraset sistemi ve kut anlayışı geçerli görülmekteydi. Doğu – Batı olarak boylar federasyonu ile örgütlenme sağlanıyor hükümdarlara; hakan, han, idikut, ilteber ve tanhu gibi isimler veriliyordu. Geçim kaynakları hayvancılık ve tarım iken Göktanrı inancı yaygındı. İslamiyet'in kabulünden önce kurulan Türk devletlerini şu şekilde sırlamak mümkün;

ASYA HUN DEVLETİ

İslamiyet öncesi kurulan ilk Türk devleti olan Asya Hun Devleti Ötüken'de Teoman önderliğinde kurulmuştur. Metehan döneminde en parlak dönemini yaşamıştır. Ordu teşkilat ve ilk kez onluk sistem Metehan tarafından kurulmuştur. Aynı zamanda Metehan, Türkleri ilk defa tek bayrak altında toplamıştır. Metehan'ın ölümünün ardından devlet iki gruba ayrılmıştır. Güney kolu Çin hakimiyetine girmiş Kuzey kolu ise Kavimler Göçü'nü başlatmıştır.

AVRUPA HUN DEVLETİ

Kurucusu Balamir Kağandır. Avrupa'da kurulan ilk Türk devleti olan Avrupa Hun Devleti en parlak dönemini Attila ile yaşamıştır. Anadolu topraklarında Türk hareketleri gerçekleştiren ilk Türk topluluğu olarak bilinmektedir. Germenlerin saldırısı ile zayıflayan devlet 486 yılında yıkılmıştır.

I.GÖKTÜRK DEVLETİ

Orta Asya'da kurulmuştur. Bumin Kağan tarafından Ötüken'de kurulan bu devlet doğu ve batı şeklinde yönetilmekteydi. Doğuda Bumin Kağan batıda ise kardeşi İstemi Yabgu yer alıyordu. İlk kez Türk adı ile kurulmuş ve bu açıdan oldukça önemli bir devlettir.

II. GÖKTÜRK DEVLETİ

I.Göktürk Devleti'nin yıkılması ile Türkler 50 yıl Çin egemenliği altında kalmıştır. Bu durumdan etkilenen Türkler ayaklanmış ve II. Göktürk devletini kurmuşlardır. Yazıyı ilk kez kullanan bu devletin kurucusu Kutluk (İlteriş) Kağan'dır.

UYGURLAR

Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olarak tarihte yerini alan Uygur Devleti Ötüken'de Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. İlk kez matbaa ile kitap basan Türk devletidir. Kendilerine ait Uygur alfabesini kullanmış ve modern tarımla uğraşmışlardır. Kırgızların saldırıları nedeni ile devlet yıkılmıştır.

AVARLAR

Avarlar İstanbul'u kuşatan ilk Türk boyu olarak tarihe geçmiştir fakat yapılan kuşatmaların hiçbirinden istenilen sonuç alınamamıştır.

KIRGIZLAR

Orta Asya'da kurulan son, Moğol hakimiyetine adım atan ilk Türk boyudur. Yenisey yazıtları ve Dünyanın en uzun destanı olarak bilinen Manas Destanı Kırgızlar'a aittir.

HAZARLAR

Hz. Osman döneminde İslam orduları ile ilk defa savaşmış ayrıca İslam ordularının kuzeye ilerleyişini ortadan kaldıran devlet olarak bilinmektedirler. Musevili Yahudiler dışında benimseyen topluluk olarak da bilinmektedirler.

Kurulan diğer devletler ise Bulgarlar, Karluklar, Türgişler, Macarlar, Peçenkler, Oğuzlar, Kumanlar, Sibirler ve Akhunlar'dır.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ HANGİ BÖLGEDE YAŞAMIŞTIR?

İslamiyet öncesi Türk tarihi Orta Asya'da yaşamıştır. Orta Asya sınırları güneyde Hindikuş ve Karanlık Dağları, doğuda Kingan Dağları batıda ise Hazar Gölü, kuzeyde ise Sibirya'yı içine almaktadır.

Yükselti ve dağlık alanlarla çevrili olması nedeniyle denizin ılıman iklimi bu bölgeye girememiştir. Dolayısıyla da karasal bir iklim söz konusudur. Türklerin göç etmelerinin nedenleri arasında iklim şartları da en önemli etkilerin başında gelmektedir. Her zaman göçebe yaşamın içinde bulunmayan Türkler yarı göçebe yaşamışlardır. Kuraklık göçlerin en önemli nedenleri arasında yer almaktadır.

İSLAMİYETİ KABUL EDEN İLK TÜRK DEVLETİ

İslamiyet'i kabul eden ilk Türk Devleti Karahanlılar'dır. Karahanlılar Batı Türkistan'da Yağma, Çiğil, ve Karluk Türkleri tarafından kurulmuştur. İlk Türk İslam devleti olan Karahanlılar'ın kurucusu Bilge Kül Kadir Han'dır.

Onluklar soyundan gelen bu topluluk Türgiş Devleti'ni çökerttikten sonra devletini kurmuştur. Talas savaşına kadar Karluk Devleti olarak devam ederken zamanla Karahanlılar'a dönüşmüştür.

İslamiyet öncesi Türk tarihinde kurulmuş olan birçok devlet vardır. Kurucuları, yöneticileri, savaşları ile var olan bu devletler farklı inançları ile de dikkat çekmektedir. İslamiyet öncesi Türk devletleri genel olarak Gök Tanrı’nın varlığına inanmıştır. Hükümdarları ise farklı unvanlarla isimlendirilmiştir. İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti Karluklar olmuştur. Moğollar’ın egemenliğini kabul eden Karluklar, Türk tarihinin ilk Müslüman topluluğu olarak bilinmektedir. Karluklar ayrıca Karahanlıların kuruluşunda da büyük bir rol oynayan topluluktur.

İslamiyet öncesi Türk tarihi hangi bölgede yaşanmıştır?

Türkler İslamiyet’i kabul etmeden önce göçlerle farklı bölgelerde yaşamıştır. Ancak Türklerin anayurdu Orta Asya olmuştur. Orta Asya adı verilen bu bölgenin sınırları doğudaki Kingan Dağları, güneydeki Karanlık Dağları ve Hindikuş Dağları, batıda Hazar Gölü ve kuzeyde olan Sibirya arasında kalan bölgedir. Göçebe kültüründe yaşayan Türkler, konar-göçer bir toplum olarak Orta Asya’da yaşamıştır. Yaşam tarzları açısından ordu-millet olarak adlandırılmışlardır. Yaşamları boyunca askeri bir disipline sahip olan Türkler bozkır yaşamı nedeniyle göçebe olarak yaşamışlardır. İslamiyet’in kabulünden önce kurulan Türk devletlerinden bazıları şunlardır:

Asya Hun Devleti:

• Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.
• M.Ö. 220 tarihinde kurulmuştur.
• Merkezi kutsal olarak da bilinen Ötüken olmuştur. Selenga ırmağı ile Orhun ırmağı arasındaki bölgede kurulmuştur.
• İlk bilinen hükümdarı Teoman’dır.
• Bu devlet döneminde Çin’e akınlar düzenlenmiştir. Çin Seddi’nin yapımının sebebi de bu akınlardır.
• Mete Han “Devlet, hükümdar ve ailesinin ortak malıdır.” anlayışını getirmiştir. Bu nedenle veraset sistemi kut anlayışı ile eşit tutulmuştur.
• Orduda onluk sistem kullanılmış ve kendinden sonraki Türk devletlerinde de uygulanmıştır.
• Çinlilerin yaptığı entrikalar nedeni ile Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmıştır.
• Türk toplulukları arasında devlet ve millet olma anlayışını getiren devlettir.

Avrupa Hun Devleti

• M.S. 352 tarihinde kurulmuştur.
• Kurucusu Balamir Han’dır.
• Atilla döneminde en parlak dönem yaşanmıştır.
• Balkan seferleri düzenleyerek Bizans’ı yıllık olarak vergiye bağlamışlardır.
• Atilla’nın ölümünün ardından zayıflamaya başlamışlardır.
• Bugün Macarların ve Bulgarların yaşadıkları topraklar üzerinde yaşamışlardır.
• Anadolu bölgesine ilk Türk akınlarını düzenlemişlerdir.

Göktürkler

• Türk kelimesini devlet adında kullanan ilk topluluktur.
• M.S. 552 tarihinde kurulmuştur.
• Ergenekon Destanı, bu devlete ait bilgiler içerir.
• Ulusçu anlayışa sahiptir.
• Bumin Kağan önderliğinde kurulmuştur.
• Merkezleri Ötüken olmuştur.
• Bumin Kağan’ın Orta Asya’da dağınık olarak ve göçebe bicinde yaşayan Türk boylarını bir araya toplaması ile oluşmuştur.
• Orta Asya’da kurulmuş olan ikinci büyük Türk devletidir.
• Kutluk devleti adında ikinci Göktürk devleti dönemi yaşanmıştır.
• Kendilerine özgü ve 38 harften oluşan bir alfabe oluşturmuşlardır.
• Posta teşkilatının kurulduğu ilk devlettir.

Uygurlar

• M.S. 745 tarihinde kurulmuştur.
• Başkentleri önce Ötüken daha sonra ise Karabalasagun olmuştur.
• Orta Asya’da hakimiyet kurmuşlar ve Çinlileri vergiye bağlamışlardır.
• Mani ve Budizm dinlerini kabul etmişlerdir.
• Dini inanış gereği hayvancılıktan uzaklaşarak ticaret ve tarım ile geçim sağlamışlardır.
• Din değiştiren ilk Türk devleti olmuşlardır.
• Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
• Yerleşik hayatın özelliği olarak kalıcı binalar, tapınaklar, saraylar gibi mimari eserler yapmışlardır.
• Yerleşik hayata geçmeleri ile savaşçı yönlerinden uzaklaşmışlardır.

Akhunlar

• Kuzey Hindistan ve Afganistan arasındaki bölgede kurulmuşlardır.
• İpek Yolu’nu ele geçirmek isteyen Göktürk ve Sasanilerin ittifakı nedeni ile yıkılmışlardır.
• Asya Hunlarına dayalı kökenleri bulunan bir devlettir.
• Diğer ismi Eftalitlerdir.

Türgişler

• 1. Göktürk Devleti’ne bağlı olarak yaşam sürmüşlerdir.
• Karlukların hakimiyetini kabul etmişlerdir.
• Emeviler ile mücadele etmişlerdir.
• İslamiyet’in tüm Orta Asya’da yayılmasına öncülük etmişlerdir.

Karluklar

• Moğolların egemenliğini kabul eden ilk Türk devletidir.
• İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir.
• Karahanlıların kuruluşunda etkileri vardır.
• Göktürklerin bir koludur.

Kırgızlar

• Uygurları yıkmış ve bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
• Karahitaylar tarafından varlıklarına son verilmiştir.
• Bugünkü Kırgızistan’dır.
• En uzun destan olan Manas Destanı onlara aittir.

Sibirler

• Diğer adı Sabarlar’dır.
• Avarlar tarafından yıkılmışlardır.
• Anadolu’ya Türk akınları gerçekleştiren ikinci Türk devletidir.

Hazarlar

• Volga nehri ile Kırım arasındaki bölgede yaşamışlardır.
• Bizans kışkırtması nedeni ile Müslüman olan Araplarla savaşmışlardır.
• Altıncı ve onuncu yüzyıllar arasında hüküm sürmüşlerdir.
  
  

ANASAYFAYA DÖNMEK İÇİN TIKLAYINIZ

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

• “Türk” kelimesi ilk defa5. yüzyıl Pers kaynaklarında6. yüzyılda ise Bizans kaynaklarında geçmektedir.
• “Türkiye” kelimesi coğrafi bir terim olarakilk defa Orta Asyaiçin 6. yüzyılda Bizans kaynaklarındageçmektedir.
• İlk atlı göçebekültüre sahip olanlar Sakalardır.
• Bilinen ilk Türk hükümdarıTeoman dır.
• Düzenli ordu ilk defaMete han tarafından kurulmuştur.
• Orduların düzenlenmesindeonlu sistemi ilk defa Mete han uygulamıştır.
• Bilinenilk Türk devleti Büyük Hun devletidir.
• Türkleri bir bayrak altındailk defa Hunlar toplamıştır.
• İlk Türk alfabesiGöktürklere aittir.
• TarihteTürk adını devlet adı olarak ilk defa kullanan Göktürk Devleti’dir.
• Türklerinilk anayurdu Orta Asya’dır.
• Türklerin Altay-Sayan dağları civarında Taş devrinden itibaren yaşadıklarıkabul edilmektedir.
• Orta Asya’da bulunan eneski kültür M.Ö 5000 yıllarına ait olan Anav kültürüdür.
• Türklerinilk ataları kabul edilen kültür ise Afanesyevadır.
• Türklerinilk ataları M.Ö 2. binde Orta Asya’dan göç etmeye başlamışlardır.
• Hun devleti hakkında ilk bilgilereM.Ö 318 yılında ait bir Çin yıllığında, bir anlaşma metninde rastlamaktayız. Bu anlaşma Doğu Asya’da imzalanan ilk milletler arası anlaşmadır.
• Mete tarihte ilk defa devletini“vatan ve millet” sevgisi kavramı çerçevesinde yönetmiştir.
• İpek yolunun yolunu hakimiyeti alan ilk Türk devletihunlardır
• Tarihteilk Göktürk Bizans ittifakı sasanilere karşı kurulmuştur
• Tarihte ilk Göktürk sasani ittifakı akhunlara karşı kurulmuştur
• Kuzey hunların batıya göç etmeleri kavimler göçüne sebep olmuştur
• Kırgızlar Moğol hakimiyetine girenilk Türk kavimidir
• Anadolu’ya ilk yerleşen Türk boyusabirlerdir(Ankara, kayseri, Konya çevresi)
• Türklere ait en eski yazılartalas ve yenisey yazıtlarıdır(vı. Yüzyıla aittir)
• Avrupa’da kurulanilk Türk devleti batı hunlardır
• Türk tarihininilk yazılı kaynakları Orhun abideleridir(ıı. Göktürk-kutluk)
• Türklerde para ilk defatürgişler tarafından kullanılmıştır
• İstanbul’u kuşatanilk Türk boyu Avarlardır
• Matbaayı ve kağıdıkullanan ilk Türk boyu Uygurlardır
• Geleneksel gök tanrı inancı yerine farklı bir inanç tarzını benimseyenilk Türk devleti Uygurlardır
• Türkler göçebeliktenyerleşik hayata ilk defa Uygurlar zamanında geçilmiştir
• Kalıcı mimari eserleri ilk defaUygurlar bırakmaya başlamıştır
• TarımUygurlarla beraber ilk defa başlamıştır
• Yahudiliği benimseyen ilk Türk devleti hazarlardır.

Tarih Ders Notları