İyelik (Aitlik, Tamlanan) Eki Nedir?
Adlara gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduğunu belirten eklerdir.
Ünsüzle biten bir sözcüğe geldiğinde iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:
Ünlüyle biten bir sözcüğe geldiğinde ise iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:
Dikkat!
İyelik eki olan “-ı, -i, -u, -ü” ile, hâl (durum) eki olan “-ı, -i, -u, -ü” birbirine karıştırılmamalıdır.
Birinci cümlede “okul” sözcüğüne gelen “-u” eki bu sözcüğe aittik anlamı katmıştır, yani “okul” sözcüğünün bir varlığa ait olduğunu belirtmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-u” eki, iyelik ekidir. “okul” sözcüğünün başına getireceğimiz “onun” zamiriyke aittik anlamını açıkça görebiliriz.
İkinci cümlede ise “okul” sözcüğüne gelen “-u” eki aittik anlamı katmamış, bu sözcüğü cümlede nesne durumuna getirmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-u” eki, hâl (durum) ekidir.
Ad tamlamalarında tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yüzden bu ekin diğer bir adı da “tamlanan” ekidir.
tamlamalarında tamlanan olan “bahçe, yol” sözcüklerine 3.tekil iyelik eki (-i, -u) getirilerek belirtili ve belirtisiz ad tamlaması oluşturulmuştur.
Türkçe, iyelik kelimesi, bir şeye sahip olma anlamına gelmektedir. İyelik ekleri (ing.Possessive suffix) isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirten eklerdir. Topaloğlu (1989:94), iyelik eklerini “isim soylu kelimeleri şahıs kavramına bağlayan ek” şeklinde tanımlar. Ergin (1972:562) iyelik eklerini “ bir nesnenin başka bir nesnenin parçası olduğunu, bir nesnenin başka bir nesneye ait olduğunu, bir nesnenin başka bir nesne ile tamamlandığını” şeklinde belirtir. Yani iyelik ekleri getirildiği ismin dışında bir nesneyi ifade eder. Fakat iyelik ekleri getirildikleri isimlerin dışındaki bu nesneyi sadece şahıslar ile ifade eder.Bunlar da, dilde, konuşan ve adı geçen şahıslar olarak yer alır. Türkçede üçü teklik, üçü de çokluk olmak üzere altı çeşit iyelik eki vardır. Bu çalışmada Tarihi Türk Lehçelerinde iyelik ekinin şekil özellikleri, gelişimi ve değişimi örneklerle incelenmiştir.