Japonca Hitap Şekilleri

anime izleyicisinin ilk merak etmeye başladığı ve ilk öğrendiği şey isimlerin sonlarına getirilen ünvan eklerinin anlamlarıdır. animangacı kişi hemmen bu eklerin kullanımını öğrenir ve yalan yanlış, alakalı alakasız, her fırsatta kullanmaya başlar (bkz: içten-chan) (bkz: özentilik)

konu mankenleri: naruto-kun, sakura-chan, sasuke-kun, kakashi-sensei

ben wikipedia‘dan öğrendim kullanımlarını ama insanların çoğu anime izleye izleye bu eklerin nasıl kullanıldığı hakkında fikir sahibi oluyor ve çoğu zaman da yanlış fikirlere sahip oluyor. ben de bu kafa karışıklığını engellemek için olmayan japoncamla japonca dersi vereyim dedim.

bu eklere ingilizce’de honorific deniliyor. bilinmesi gereken ilk kural bu eklerin için cinsiyet farkı gözetilmediği, yani her bir ek hem kadın hem erkek için kullanılabilir. animelerde hep erkeklere -kun kızlara -chan denildiğini duyduğumuz için insanlarda erkeklere asla -chan denilmez gibi bir fikir uyanabilir ama bu doğru değil.

anladığım kadarıyla japonca’da bu saygı, sevgi eklerinin kullanılması kadar kullanılmaması da iki kişi arasındaki ilişkinin yakınlık derecesine dair çok şey anlatıyor. wikipedia’nın dediğine göre bu eklerin kullanılmaması aşırı samimiyet ve yakınlık belirtirmiş ve ek kullanmama lüksü yalnızca çok yakın arkadaşlar, sevgililer ve aile üyeleri için geçerliymiş -bunun dışında kullanımın ihmal edilmesi laubalilik oluyor sanırım.

gelelim eklerin anlamlarına:

chan: türkçe’deki -cik eki gibi bir şey (bkz: içtencik). aşırı sevimlilik belirtiyor, kullanan kişinin chan diye hitap ettiği kişiyi şirin bulduğu anlamına geliyor. (bu noktada aklımıza naruto’nun sakura-chan deyişi, hatta “saakura-çiaaan” deyişi gelsin.) genellikle küçük çocuklara, genç kızlara, sevimli hayvanlara, bir kişinin sevgilisine ve çok yakın arkadaşına hitaben kullanılabiliyor. normalde kişiler kendi isimlerine ünvan ekleri takamamasa da bazı dejenere japon kızları (death note’daki misa misa gibi) kendi isimlerine çocuksuluk ya da şımarıklık olsun diye chan ekleyebiliyorlarmış. (tekrar bkz: içten-chan)

kun: şirket gibi hiyerarşik ortamlarda üstler astlarına kun diye hitap ederlermiş. bunun dışında genellikle erkek çocuklarına kun denirmiş ya da kızlar çok yakından tanıdıkları veya duygusal olarak çok yakın hissettikleri erkeklere kun derlermiş. (burada da sakura’nın sasuke’ye daima sasuke-kun demesi ama naruto’ya asla kun dememesi aklımıza gelsin.)

san: bey-hanım, bay-bayan, mr.-mrs.-miss, sayın vb. gibi bir saygı eki. yanlızca özel isimlerin sonuna eklenmesi gerekmezmiş, mesleklerin sonuna da getirilebilirmiş. bkz: bakkal efendi, hoca hanım, hatta hocaanım :) ayrıca animelerde (mesela fullmetal alchemist’te) sıkça duyduğumuz gibi abilere onii-san, ablalara onee-san diye hitap ediliyor. (naruto’da lee’nin sakura’ya sakura-san demesi miss sakura demesi gibi bir şey oluyor.)

sama: ekstra saygı eki. san’ın katmerlenmişi gibi bir şey. resmi durumlarda bir insan üstüne ya da çok saygı ve hayranlık beslediği birine sama ekiyle hitap edebilirmiş. (yine naruto’dan bir bakınız: ses köyünün ninjalarının orochimaru’ya orochimaru-sama demesi ya da konoha köyünün liderlerine hokage-sama denmesi.)

sensei: hoca demek. söz konusu insan ninja hocası da olabilir, okul öğretmeni de olabilir, profesör de olabilir. hatta üstat demek daha doğru çünkü sensei denilen kişinin illa bir şey öğretmesi gerekmiyor doktorlara, sanatçılara, manga çizerlerine de sensei denilirmiş. wikipedia “otorite figürleri” diye genelleme yapmış. bu durumda hoca, üstat ve usta en doğru çeviriler sanırım. (kakashi-sensei kakashi usta diye mi çevrilir? püff hiç güzel olmadı, çevrilmesin daha iyi.)

daha başka ekler de var ama onları animelerde pek duymadığımdan yazmıyorum.

edit!

gelen yorumlar doğrultusunda listeyi genişletmeye karar verdim =)

senpai: ast-üst ilişkisi belirten ünvan. latin harfleri ile yazılırken sempai diye de geçebiliyor. örgütsel yapısı bulunan ortamlarda daha eski ve deneyimli olanlar senpai oluyor ve sonradan gelenlerin onlara isimlerinin sonuna senpai ekini getirerek hitap etmesi gerekiyor. İş yeri, şirket gibi yerlerin yanısıra karate okulu ya da normal okullarda da bu geçerli. yalnızca bir sınıf üstü bile olsa çok samimi olmadıkları sürece okul arkadaşlarına senpai ekiyle hitap etmeleri gerekiyor. hatta üniversitelerde bile aynı şey söz konusu! üniversitede geçen bir anime olan genshiken’de insanların cep telefonuna bile birbirlerini adının sonuna senpai eki getirerek kaydettiklerini gördüm, yuh dedim.

kohai: kohai de senpai’nin tersi oluyor. biri sizin senpai’nizse sizde onun kohai’si oluyorsunuz, sizin ona saygı göstermeniz onun da size deneyimleri sayesinde yardımcı olması beklenir. bana öyle geliyorki konuşma sırasında hohai ek olarak pek kullanılmıyor, onun yerine senpailer kohailerine diğer saygı eklerinden uygun olan bir tanesini (mesela kun ya da san) kullanıyorlar.

dono: saygı seviyesi olarak san ile sama arasında bir yerde bulunuyormuş zamanında ama artık kullanımdan kalkmış. tarihsel animelerde geçer. efendi/hanımefendi gibi bir anlamı var. örneğin 1870’lerde geçen rurouni kenshin’de kenshin, kaoru’ya karşı çok kullanır bu eki.

San(さん) : Tanımadığınız ve ya mesafeli olduğunuz kişilere bunu söylersiniz, cinsiyet ayrımı falan yoktur. Bazen evli eşler birbirine bu ek ile hitap ediyormuş. Resmi bir ektir, size yakın olmayan birisine mutlaka “san” demelisiniz. Bazen han diye de telaffuz edilir ve samadan türemiştir. Türkçe karşılığı bay, bayan gibi bir şey.

Kun(君) : Kun eki de genelde genç erkekler ve küçük erkek çocuklar için kullanılır. Arkadaşlarınıza, ailedeki yaşıtlarınıza veya sizden küçük birine bu ek ile hitap edebilirsiniz. Aranızdaki yaş farkına göre, 3-5 yaşındaki veya 10 yaşlarındaki küçük erkek çocuklarına, hatta sizin yaşınıza göre küçük sayılıyorsa 15-20 yaşlarındaki gençlere de kun diye hitap edebilirsiniz.

Chan(ちゃん) : Kun ekinin kadın versiyonudur. Bazen cinsiyeti farketmeksizin bebeklerde de kullanılır ama burada sevimlilik içeren bir ek olarak kullanılmaktadır. Türkçe’de “-cik” eki gibi düşünülebilir. Kullandığın kişiyi şirin bulduğun anlamına geliyor yani. Bu ek, çoğunlukla çocuklara, yakın arkadaşlara, büyükler tarafından küçük çocuklara ve genç erkeklerin sevgililerine karşı kullanılır. Ayrıca tatlı hayvanlara da böyle hitap edebilirsiniz. Ve bazı kişiler kendisinden bahsederken bu eki kullanabilir.

Swan, Chwan, Chin: Cıvıklık yaparak -san veya -chan kullanımı denilebilir.

Bō(坊) : Bu da chan gibi bir sevimlilik, tatlılık ekidir. Bebek ve küçük çocuklara kullanılır. Bir de bu ek kızlar için kullanılmaz. Sadece erkekler kullanılır.

Tan(たん) : Bu ek bebeksi bir şekilde chan ya da san demenin bir yoludur. -Chama veya -Tama olarak kullanılabilir.

Sama(様) : Yüksek derecede saygı bildirir ve günlük hayatta pek kullanılmaz. Karşıdakini yüceltir çünkü bu ek ve hayranlık içerir. Eğer kendinizden bahsederken bu eki kullanırsanız çok kibirli olarak algılanırsınıız ama bazen ironi yapmak için kullanabilirsiniz. Müşterilere de sama ekiyle hitap edilebilir. Aynı şekilde tiyatro oyunlarında seyircilere de(okyaku -sama) bununla hitap edilebilir. Eski çağlarda normal samuraylar daimyoulara -sama ile hitap ederken, çiftçiler de samuraylara böyle hitap ediyordu. Yüceltme dışında bağlılık anlamı da var yani. Birkaç farklı kullanımı var, şöyle:

Ore-sama :“Ore” ben demektir. Kendini üstün görme,karşı tarafı aşağılama anlamı vardır.
O-machidō-sama : Beklettiğim için üzgünüm anlamı vardır. Daha doğrusu daha geç gelen kişi söyler bunu, mesela biriyle buluşacağın zaman buluşacağın kişi planlanan vakitten önce geldiyse ve sen planlanan vakitte geldiysen yine de O-machidō-sama denilir.
O-tsukare-sama : Bir kişi çok çalıştıktan sonra söylenen bir tabir.Tam türkçe anlamı yok.
Go-kurō-sama : Çabalayan, gayret eden insanları takdir ederken kullanılır, O tsukare-sama ile benzer.

Senpai(先輩) : Aynı alanda sizden üst olan kişilere söylenir. Okullarda, işyerlerinde, spor klüplerinde(dövüş salonu vs…) falan kullanılır bu ek. Örneğin okullarrda üst sınıftakilere senpai diye hitap edilir. Önemli iki nokta var burada. İş ortamında patrona senpai denilmez ve senpai “sempai” şeklinde telaffuz edilmelidir. Bir de, senpai sadece saygı eki olarak değil, kişinin adı yerine geçerek de kullanılabilir.

Kohai(後輩) : İşte bu da senpainin tersi. Birine senpai dediğinizde siz de kohai oluyorsunuz. Bu ek pek yaygın değildir ve bunun yerine kun eki kullanılır.

Hakase(博士) : Bu ek ise bayağı yüksek akademik tecbüresi olan insanlar için kullanılır. Profesör gibi.

Sensei(先生) : Doktor, bilim adamı, siyasetçi, yazar, öğretmen vb… otorite sahiplerine karşı kullanılır. Türkçeye hoca, üstat diye çevirebiliriz. Yine bu da kişinin adı yerine geçebilir.

Tono(殿) : Bir özel isimle birlikte kullanılınca dono(どの) şeklinde telaffuz edilir. Sama ekinin bir seviye altındadır. Gün içinde kullanılmaz ama bazı iş yazılarında, sertifikalarda ve ödüllerde bu ünvan kullanılır.

Şi(氏) : Bu ek resmi yazılar ve konuşmalarda tanınmayan kişilere seslenmek için kullanılır. Yasal belgelerde, akademik makalelerde ve benzer resmi yazınlarda kullanılır.

Ue(上) : Tam olarak karşılığı “üstünde” olan bir saygı ekidir ve yüksek saygı barındırır. Günümüzde pek sık kullanılmaz. Örnek vermek gerekirse Chichi -ue (父上), haha -ue(母上) ve ane -ue (姉上) güzel örnekler olabilir. Bunlar sırasıyla Baba, Anne ve Abla demektir.

Heika(陛下) : Bu ek ise hükümdarları nitelerken kullanılır. Majesteleri gibi bir şey oluyor yani. Mesela eminim duydunuz(özellikle İkinci Dünya Savaşı’yla ilgilenenler biliyordur) “Tennō Heika Banzai” nin anlamı “Majesteleri İmparator çok yaşa!” dır. Tek başına da kullanılabilir.

Denka(殿下) : Saltanat için kullanılır.

Kakka(閣下) : Kraliyet ailesinden olmayan devlet başkanlarına hitapta kullanılır. Yine tek başına da kullanılabilir.

Chichi -ue, Otou -san, Papa : Hepsi baba anlamına geliyor ama aralarında bir saygı sıralaması var, o da şöyle: Chici -ue > Otou -san > Papa. Fakat Chichi -ue’yi sadece kendi babamız için kullanabiliriz, başkalarının babasına seslenirken kullanılmaz.

Oyaji : İhtihar anlamına gelir. Babalara söylendiğinde Türkçedeki “peder” kelimesini karşılar.

Haha -ue, Okaa -san, Haha, Mama : Hepsi anne anlamına geliyor ama aralarında bir saygı sıralaması var, o da şöyle: Haha -ue > Okaa -san > Haha > Mama. Fakat Haha ve Haha -ue’yi sadece kendi annemiz için kullanabiliriz, başkalarının annesine seslenirken kullanılmazlar.

-Desu : Türkçedeki isim fiile denk gelir, -dır, eki.  Birkaç farklı kullanımı var, şöyle:

-De gozaru : Eski zamanların -desu kalıbıdır ve Meiji reformlarıyla birlikte kullanımı hayli azalmıştır. Günlük hayatta görmeniz çok zor.

-Dattebayo : Hokkaido ağzının -desu kalıbıdır. Daha iyi anlamanız için, Karadeniz ağzındaki “-da” ekine benzetilebilir. Naruto izleyenler çokça duymuştur zaten bunu.

Onii, Ani : İkisi de ağabey demektir. Onii -san, Onii -chan, Onii -sama, Ani -sama ve Aniki gibi şekillerinde kullanılabilir.

Onee, Ane: İkisi de abla demektir. Onee -san, Onee -chan, Onee -sama, Ane -ue gibi şekillerde kullanılabilir.

NOT: Onii ve Onee kelimelerinin başındaki O- eki saygı ön ekidir, yani Onii yerine Nii ve Onee yerine Nee de kullanılabilir.

Onushi (お主) :  Sen

Sessha (拙者) : Ben

Bunlar mütevazilik katmak için kullanılan şahıs şekilleridir.

Formal Japonca şahıslar şöyledir : 

Watahasi (私) : Ben

Anata (貴方) : Sen (Tatlım, aşkım, hayatım gibi bir anlamı da var. Evli çiftler kullanır genelde.)

Kare (彼) : O (Erkek)

Kanojo (彼女) : O (Kadın)

Watashitachi (私達) : Biz

Anatatachi (あなた達) : Siz

Karera (彼等) : Onlar (Erkekler)

Kanojotachi (彼女達) : Onlar (Kadınlar)

İnformal Japonca şahıslar ise şöyle( Farklı bölgelerde farklı ağızlar kullanıldığından bir sürüler, bu yüzden eklemediklerim olabilir. ):

Ware (我) : Ben

Washi (わし) : Ben (Yaşlı erkeklerin kullandığı bir kalıp.)

Watakushi (私) : Ben. (Çok kibar bir kullanım şeklidir)

Ore (俺) : Ben (Erkekler kullanır bkz. Kamina)

Boku (僕) : Ben (Kaba bir kullanımdır, erkekler kullanır. Naruto’nun Rock Lee’sinden çokça duyarız.)

Sessha (拙者) : Ben (Eski bir kullanımdır. Samuray dilinde kullanılırdı.)

Yo (余) : Ben (İmparatorluk dilinde kullanılır.)

Unu (己) : Sen (Kanji olarak onore ile aynıdır fakat onore ile karıştırmayın, onore kişinin kendisi anlamına geliyor.)

Nanji (汝) : Sen (Eski bir kullanımdır.)

Kimi (君) : Sen

Omea (お前) : Sen

Temee (てめえ) : Sen (Kabaca.)

Kisama (貴様) : Sen (Küfreder gibi kabaca bir söyleyiş tarzı.)

Senshi (戦士) : Savaşçı demektir.

左様なら。
Sayoonara!
(Sayoğnara!)
Güle güle / Allah'a ısmarladık / Hoşça kalın.

それじゃ。
Sore ja.
(Sore ca.)
Hoşça kal. (teklifsizce, dostça)

じゃあね。
Jaa ne.
(Caa ne.)
Hadi, eyvallah. (gençler arasında)

又会いましょう。
Mata aimashoo.
(Mata aymaşoğ.)
Görüşürüz. / Yine görüşelim.

又ね。
Mata ne.
Yine görüşelim.

では又。
Dewa mata.
(Deva mata.)
Görüşmek üzere.

お体に気を付けて。
O-karada ni ki o tsukete.
(O-karada ni ki o tsıkete.)
Kendinize dikkat edin.

行ってらっしゃい。 / 行ってらっしゃいませ。
Itterasshai! / Itterasshaimase!
(İtteraşşay! / İtteraşaymase!)
İyi yolculuklar!

宜しくお伝え下さい。
Yoroshiku otsutae kudasai.
(Yoroşikı otsıtaye kudasay.)
Selam söyleyin.

... に宜しく。
... ni yoroshiku.
... ni yoroşikı.
...'-e selam söyle.

畏まりました。 / 承知しました。
Kashikomarimashita. / shoochi shimashita.
(Kaşikomarimaşta. / Şoğçi şimaşta.)
Baş üstüne.