Kalça protezi ameliyatı olan kişilerin cinsel aktivitelerinde bir sınırlanma olup olmadığı her hasta ve de yakını için soru işareti olmaktadır. Hastaların ameliyat sonrasında ciddi ağrıları olacağı için bu kişilerde soru işareti olmaktadır. Ve konuşmaktan çekindikleri bir konu olması nedeniyle de insanlarla konuşmaktan çekinmektedirler.
İçindekiler
Kalça Protezi Ameliyatı
Kalça protezi ameliyatı geçirmiş olan kişilerde cinsel yaşamlarının ne olacağı sorusu akılları karıştırmaktadır. İnsanların ameliyat sonrasında eski sağlığına kavuşmaları hedeflendiği için kişiler çok zor bir işlem olan ameliyat olmaktadır. Yapılan bir araştırma sonucunda kalça protezi ameliyatı olan kişilerde iyileşmeleri sonucunda cinsel yaşamlarında bir sorun olmadıklarını belirttiler.
Kişilerin akıllarına takılmakta olan soru ameliyat sonrasında ne kadar süre içerisinde cinsel yaşama tekrardan dönecekleridir. Bu konuda somut bir cevap bulunmamaktadır. Kişilerin bir yürüteç ya da koltuk değneği yardımıyla yürüme evresinde cinsel yaşamlarının olmaması tavsiye edilmektedir. Cinsel yaşama dönüş hızınızın etkilenmesini sağlayacak olan bir takım faktörler bulunmaktadır. Bunlar sıklıkla total kalça protezi ameliyatı geçirmiş olan kişiye yapılmakta olan tedavi yöntemi etkili olmaktadır. Kişinin yaşı da iyileşmesi konusunda etki edecektir. Ameliyat sonucunda hala ağrı yaşamakta olan kişiler gibi faktörler bulunmaktadır. Kalça protezi yaşamakta olan kişilerin ağrısının dinmesi ilk 6 hafta ile 8 hafta arasında değişmektedir. Sizlerde yaptıracak olduğunuz bu süre içerisinde ki muayene sonrasında iyileşme belirtilerini doktorunuz tarafından öğrenebilirsiniz. Bu süre içerisinde sizlerin doktor tarafından önerilere uymanız gerekmektedir.
Cinsel yaşam daha çok kişilerin ağrısı olmaması durumunda ve denge sorunu yaşamadıkları zaman izin verilen bir aktivite olmaktadır.
Libodunuzun yükselmesi amacıyla ilk olarak iyileşme belirtilerini yaşamanız ve protez ameliyatı sonrasında kişilerin ağrısının büyük oranda azalması sonucunda uygulanmasına izin verilmektedir. Bu nedenle de yapılmakta olan araştırmalar sonucunda kişilerin ameliyat sonrasında ilk iki ay boyunca cinselliği yaşamaları yasak olmaktadır. Daha sonradan kişinin yaşı, kilosu ve de yaşamakta olduğu ağrıların azalması sonucunda libido yüksekliği yaşamaktadırlar. Yapılan araştırmalarda protez ameliyatı olmuş olan kişilerin zaman içerisinde libidolarının ağrılarının dinmesi sonucunda yükseldiği görülmektedir. Sizlerin de cinselliği yaşarken kaçınmanız gereken hareketler olacaktır. Çünkü bu hareketler nedeniyle protez gevşemesi ya da çıkması söz konusu olan hasta sayısı yaklaşık olarak %5 olmaktadır. Bu nedenle de sizler her zaman için kalça protezi sonrasında cinsel yaşamınız içerisinde kaçınmanız gereken birçok hareket olacaktır. Kişinin cinsiyetine, kişinin yaşına ve uygulanan ameliyat türüne ayrıca geçen süreye göre bu hareketler ağrınızın olmayacağı ve kalça protezine zarar vermeden cinsel yaşamınızı gerçekleştirebilirsiniz.
Kalça ameliyatı olmuş olan kişiler için bu hareketler her zaman için daha zor olmaktadır. Hem kadın hastaların hem de erkekler bu konuda hareketlerine çok dikkat etmeleri zorunludur. Kadın hastalar için daha zorlu bir süreç olmaktadır. Kişilerde cinsel yaşam sonrasında oluşabilecek kalça protezi gevşemesi ya da çıkması söz konusu olacaktır. Bu nedenle de ameliyat sonrası cinselliği yaşarken partnerinizle birlikte çok dikkatli olmanız gerekmektedir. Kişilerde ön veya arka kalça protezi değiştirilmesi sonucunda yapacak oldukları cinsel yaşam farklılık gösterecektir. Bu nedenle de kişilerin kaçınması gereken hareketler her iki ameliyat türünde de farklılıklar gösterecektir. Erkek hastalar için bu hareketler daha az zarar verirken, kadın hastalar içinse cinsel yaşam sırasında yapacak oldukları ters bir hareket ameliyatın başarısız olmasına neden olacaktır. Özellikle eğilmek ya da bacakların kaldırılması kişilere ciddi oranda zarar verecektir.
Total kalça protezi uygulanan hastaların çoğunda hasta yaşamı boyunca kalça protezini kullanır ve ikinci bir ameliyata ihtiyaç duymayabilir. Kemik yıkımı denilen kemik yıkımı (osteoliz) sonucu kalça protezinde gevşemeye neden olarak protezin ömrünü etkileyen en önemli faktördür. Gevşeme nedeniyle yapılan revizyon ameliyatı protez çıkığı nedeniyle yapılan revizyon ameliyatına göre 4 kat daha yüksek oranlarda görülür.
Kalça protezinde gevşemeyi etkileyen ana faktörler;
Kalça protez ameliyatı ilk yapıldığı zaman protezin kemiğe iyi bir şekilde sabitlenmemiş olması nedeniyle protezde erken gevşemeye neden olabilir. Bununla birlikte protezde zamanla oluşan doğal aşınma sonrası ortaya çıkan küçük yıpranma parçacıklarına karşı gelişen vücudumuzun bağışıklık yanıtı sonrası oluşan kemik yıkımı protez ile kemik arasındaki bağlantıyı bozarak gevşemeye sebep olur.
Kalça protezinde aşınma ve yıpranma riskini artıran faktörlere bakıldığında 6mm ince plastik polietilen insert kullanmak, düzgün yerleştirilmeyen protezler, 50 yaş altında protez yapılan hastalar, erkek hasta ve yüksek aktivite düzeyi olanlarda protezin yıpranma ve aşınma riskinin daha yüksek olduğu bilinmektedir.
Total kalça protezinde yüklenme ara yüzeyi olarak metal-metal, metal-plastik polietilen, seramik-seramik, seramik-plastik polietilen, oksinyum-plastik polietilen yüzeyler kullanılmaktadır. Kullanılan her ara yüzey kendine has bir takım avantaj ve dezavantajlara sahiptir (Resim 1).
Seramik-seramik yüzeyler en az aşınmanın olduğu (0,,5 mikron/yıl) protezlerdir. Metal Kobalt-krom femoral baş ile asetabular yuva içine yerleştirilen eskiden kullanılan normal plastik polietilen yüzey arasında aşınması 0,10 mm/yıldır. Ultramoleküler ağırlıklı plastik polietilen (UMWPE, ayrıca yüksek oranda çapraz bağlı polietilen olarak da bilinir) aşınması yaklaşık 0,02 mm/yıldır. Bu aşınma oranlarını etkileyen faktörler, polietilenin üretim safhasında nasıl yapıldığı, sterilizasyon şekli ve paketleme şekli ile ilgilidir. Bazı polietilenlerde ilave edilen E vitamini vücut içinde zamanla oksitlenmeye bağlı üretilen serbest zararlı molekülleri absorbe ederek polietilenin ömrünü uzatmaya yardımcı olabilmektedir.
Protezin herhangi iki bileşeni (femoral baş ve asetabuler yuva, femoral sapının baş-boyun birleşimi veya asetabuler cup- insert) arasındaki oluşan hareket sonrası kalça ekleminde protez çevresinde yüzen küçük yıpranma parçacıkları üretirler. Bu parçacıklar plastik polietilen, çimento, seramik ve metal olabilir. Bu küçük parçacıklar vücudun bağışıklık sistemini uyararak osteoliz denilen kemik yıkımı sürecini başlatır (Resim 2). Protez etrafında oluşan kemik yıkımı sonrası protezde gevşeme ve protez çevresindeki kemiğin yıkım sonrası zayıflamasıyla kemik kırıklarına neden olabilir (Resim 3).
Kalça protezin doğal aşınması ve yıpranması genellikle ağrı veya rahatsızlığa neden olmaz. Ancak protezde gevşeme başladıktan sonra şikâyetlere sebep olur. Özellikle kasık ve kalça bölgesinde ağrı daha çok asetabulum denilen kalça yuvasına yerleştirilen protezin gevşemesine ait bulgu olarak kabul edilebilir. Ancak hastanın uyluk bölgesinde ve ilk yürümeye başladığı zaman ağrı oluyorsa daha çok femoral parçanın gevşediğini gösterir. Bu nedenle hastada bu tarz şikâyetlere sebep olmadan düzenli olarak kontrollerini yapması gerekir. Ameliyat sonrası belirlenen aralıklarla fizik muayene ve röntgen filmleri çekilerek takip yapılır. Röntgen filmleri çoğu zaman tanıyı koymak için yeterlidir. Ancak özellikle asetabuler yuvanın etrafındaki kemiğin durumunu değerlendirmek ve ameliyat öncesi tedavi planlama için bilgisayarlı tomografi gibi ileri tetkikler gerekli olabilir. Gevşemeye sebep olan geç protez enfeksiyonlarının mutlaka araştırılması gerekmektedir. Klinik değerlendirme, kan tahlilleri, eklemden alınan sıvı örneklerinin laboratuvar incelenmesi ve bazen lökosit işaretli sintigrafi incelemesi yapılarak enfeksiyon ihtimalinin mutlaka dışlanması gereklidir. Gevşeme bulgusu tespit edilen hastaların 3- 6 ay aralıklarla röntgen çekilerek değerlendirilmelidirler. Röntgen sonuçlarına göre protez etrafındaki gevşeme alanı büyüdüyse, kemik yıkımına bağlı protez etrafındaki kemikte kist oluşumu varsa ve protezde oynama varsa protezin gevşediğini gösterir. Ameliyattan 2 yıl sonra protez çevresinde ilerleyen radyolüsen çizgi (protez ve kemik arasındaki koyu siyah alan, Resim 2) veya 1 mmnin üzerindeki yeni radyolüsen çizgiler gevşemenin önemli belirtileridir.
Belli aralıklarla ve düzenli olarak yapılan takiplerde protez gevşemesi tanısı konulan hastanın şikâyeti olmasa dahi revizyon ameliyatı denilen protez değiştirme ameliyatı yapılması gereklidir. Aksi durumda protez etrafındaki kırıklara neden olarak revizyon ameliyatını daha zorlaştırır hastada ciddi komplikasyonlara sebep olabilmektedir. Revizyon cerrahisi geçirecek hastaların ameliyat öncesi incelemeleri, ilk yapılan protez ameliyatına göre göre daha kapsamlıdır. Protezin konumunu ve çevresindeki kemik kaybının boyutunu kesin olarak belirlemek için özel röntgenler, bilgisayarlı tomografi veya kalçanın MRI görüntülemesi gerekli olabilir. Ameliyatta gevşemiş veya kırılmış protez parçaları çıkarılır, kemik kaybı değerlendirildikten sonra yeni protezler yerleştirilir. Bazı durumlarda protezin sadece bir parçasını değiştirmek yeterli olurken bazen birden çok parçasını değiştirme ihtiyacı olabilir. Ayrıca protez çıkarılma aşamasında kemik kaybı veya kemik kırıkları ile karşılaşılabilir. Bundan dolayı ameliyat öncesi yapılan planlamaya göre yapılacak işlemler değişebilir. Kemik kaybının olduğu durumlarda dışardan hazır elde edilen allogreft (insan kaynaklı kemik grefti) kemik tozları veya hastanın leğen kemiğinden elde edilen kemik kullanılarak protez ve hastanın kemiği arasındaki tutunma sağlanmış olur. Bu süreçte ameliyattan sonra belirli bir süre boyunca hastadan ameliyatlı bacağına tam ağırlık vermemesi istenebilir. Revizyon ameliyatında kullanılan protezler ilk kalça protez ameliyatında kullanılan protezden farklıdır. Kemik kaybı olduğundan ve protezin yerleştirileceği alan genişlediğinden daha büyük ve uzun protez parçaları kullanılır. Bu şekilde protez ile kemik yüzey arasındaki temas alanı ve tutunma alanı artırılmış olur.
Çorap ve ayakkabı giymekte zorlanmak… Merdiven çıkarken trabzanlardan tutunarak destek almak… Yürümekte, hatta oturup kalkmak gibi basit hareketlerde bile güçlük çekmek… Kalça ekleminde gelişen problemlere ilaç, fizik tedavi ve koltuk değnekleri gibi yürümeye destek olan cihazlarla çözüm sağlanabilse de, bazen sorun devam edebiliyor. Bu noktada ‘kalça protezi’ ameliyatı gündeme monash.pwdi ve Travmatoloji Uzmanı Prof. Dr. Selami Çakmak, günümüzde kalça protezleri ameliyatlarının son derece güvenli ve etkili bir şekilde uygulandığına dikkat çekerek, “Son yıllarda gelişen teknolojiler sayesinde kullanılan protezlerin kaliteleri de oldukça arttı. Artık protezler vücuda çok daha kolay uyum sağlıyor, böylelikle kullanım ömürleri de uzuyor. Ameliyat sonrasında hastalar ağrısız ve acısız hareket imkanına yeniden kavuşabiliyor, hastaneden yürüyerek çıkabiliyor” diyerek kalça protezi ameliyatı hakkında en çok merak edilen soruları yanıtladı.
1- Kalça protezi ameliyatı ne zaman gündeme gelir?
Kalça ağrısı kişinin günlük aktivitelerini etkiliyorsa, çömelip kalkma, oturma-kalkma fonksiyonlarında ağrıya neden oluyorsa, istirahat halindeyken bile ağrı devamlılık gösteriyorsa, eklem hareketlerinde kısıtlanma başlamışsa ve hareket etmek giderek zorlaşıyorsa, ilaçlara ve baston gibi yürümeye yardımcı cihazların kullanılmasına rağmen ağrıda azalma olmuyorsa, kalça protezi ameliyatı gündeme gelir.
2-Protez genç yaş grubuna da uygulanır mı?
Kalça protezi ameliyatı genellikle 50 ila 80 yaş arasındaki kişilere yapılıyor olsa da, bu ameliyat için mutlak bir yaş aralığı yoktur. Hastanın ağrısının ciddiyeti ve oluşturduğusakatlık hali kime protez yapılması gerektiğini belirleyen ana kriterlerdir. Dolayısıyla kalça protezi her yaştan kişiye yapılabilir. Örneğin, çocukluk çağından itibaren romatizmal hastalığı olup kalça eklemi erkenden hasar görmüş 20’li yaşlardaki genç kişilere de uygulanabilir. Aynı zamanda kişinin kilolu olması protez ameliyatı yapılmasını engellemez. Tabii ki protez ameliyatı öncesinde kilo verilmesi istenir; çünkü aşırı kilo protezdeki yıllar içinde gelişebilecek aşınmalara yol açabilir ve protezin ömrünü kısaltabilir.
3- Kalça protezi ameliyatı güvenli bir yöntem mi?
Kalça protezi ameliyatı kalça ve kasıktaki ağrıların ortadan kaldırılması, kalça hareket açıklığının artırılması ve normal günlük yaşama dönülmesi adına güvenli ve etkili bir yöntemdir. Son yıllarda gelişen teknolojiler sayesinde protezlerin kalitelerinin artması vücut içindeki uyumlarının giderek artmasını, böylelikle kullanım ömürlerinin de uzamasını sağlamaktadır. Modern ameliyathaneler, gelişen yeni ameliyat yöntemleri, enfeksiyonu önleyen antibiyotik tedavileri ve kan akışkanlığını sağlayan yeni ilaçların kullanıma girmesiyle kalça protezi ameliyatı sonrasında hasta konforu en üst düzeye ulaşmıştır.
4- Kalça protezi ameliyatı nasıl uygulanır?
Kalça protezi ameliyatında aşınmış ve yıpranmış olan kıkırdak eklem yüzleri vücuttan uzaklaştırıldıktan sonra çıkartılır. Yerlerine protez konularak kalça ekleminin ağrısız ve kısıtlama olmadan hareketi sağlanır. Uyluk kemiğinin içindeki kanala yerleştirilen saplı bir protez ile leğen kemiğindeki yuvasına yerleştirilen proteze uygun bir çanak yerleştirilir. Bu protezlerin malzemeleri vücuda uyumludur ve ömür boyu vücut içinde kalarak fonksiyon görecek şekilde tasarlanır.
5- Protez sonrasında spor yapmak sakıncalı mı?
Kalça protezi ameliyatından sonra hangi aktivitelerin yapılabileceği konusunda bilinçli olmak son derece önemlidir. Protezin kemiğe uyumu ve sonrasında, protez yüzeyleri arasında yer alan ve hareket eden kısımda yıllar içinde minimal aşınmalar olabilir. Aşırı aktivite ve aşırı kilo alma ile bu aşınmalar daha fazla oluşur, böylelikle protezin ömrü de kısalır. Dolayısıyla yürüme, yüzme, bisiklet kullanma, doğa yürüyüşü ve dans etmek gibi düşük etkili aktivitelerin yapılması, bunun aksine koşmak veya zıplamak tarzındaki yüksek etkili aktivitelerden ise kaçınılması önerilir.
6- Günlük yaşamda nelere dikkat edilmeli?
Hastalar her ne kadar ameliyattan hemen sonra koltuk değneği, yürüteç veya baston yardımı ile yürüyecek olsalar da, ameliyat sonrasında hafta süre günlük işlerinde (yemek yapma, banyo yapma, alışveriş vb.) kendilerine yardım edecek birine ihtiyaçları olacaktır. Taburcu olduktan sonraki sürecin rahat geçebilmesi için bazı tedbirler almak yarar sağlayabilir. Örneğin, banyo ile tuvalete konabilecek olan ve tutunmaya yarayan güvenlik tutamakları, klozette rahat oturmayı kolaylaştıran klozet yükselticiler, ayakkabı giyerken kalça eklemini aşırı bükülmesinden koruyan uzun ayakkabı çekecekleri, bunlardan bazılarıdır. Yine yürürken ayağın takılabileceği halı kenarları ile elektrik kablolarının da ortadan kaldırılması önemli.
Ameliyat sonrası başarılı bir sonuç için hayat stilinizde değişiklikler yapmalısınız. İyileşme tamamlanana kadar refakatçiye veya bir yardımcıya ihtiyacınız olacaktır. Bu makale size yeni hayat stilinizi belirlemek için kılavuz olacaktır.
Kalça protezi ameliyatı bir major cerrahidir. Özellikle ameliyat sonrası ilk birkaç gün önemlidir. Anestezinin etkilerinden hemen kurtulmak, iyileşmeye yardımcı olmak, bacaklardaki kan akımını düzenlemek için bazı aktivitelere ameliyat sonrası başlamanız çok önemlidir. Doktorunuz size ağrı kontrolü, egzersiz, diyet ve yara bakımı için gerekeni yapacaktır. Ameliyat olan bacağınıza ne zaman ve nasıl yük vereceğiniz hakkında bilgilendirileceksiniz.
Hastanede kalış süresi 3 ile 10 gün arasında değişebilir. İyileşmenin hızlanması ve ev hayatının kolaylaşması için evde bir takım değişiklikler yapmalısınız;
YARA İYİLEŞMESİ ve ENFEKSİYONDAN KORUNMA İÇİN;YAĞDA VE SUDA ERİYEN VİTAMİNLER, PROTEİN VE HİDROLİZE KOLLEJEN KULLANIMI ÖNEMLİDİR.
Kalçanızın yerinden çıkmaması için ameliyattan sonra en az 6 hafta dizleriniz kalçanızdan aşağıda kalacak şekilde oturmanız gerekeceği için yatağınızın kenarına, en sık oturduğunuz sandalyeye, kanepeye, klozete ve arabanızın koltuğuna otururken dizlerinizin kalçanızdan aşağıda kalıp kalmadığı kontrol edin ve gerekli düzenlemeleri yapın(yükseltici yastıklar ve tuvalet için yükseltici oturak).
1- Ameliyatlı kalçanızı 80 dereceden fazla eğmeyin.
2- Bacak bacak üstüne atmayın veya ameliyatlı bacağınız vücudunuzun orta hattına getirmeyin.
Ameliyatlı bacağınızı otururken, yürürken veya yatarken öne doğru uzatın. Ameliyatlı bacağınızı diz seviyesinin üzerine kaldırmayın.
Aşağıdakileri yapmayın:
Ayak ayak üstüne atmayın. Ayaklarınızı içe döndürmeyin
Öne eğilmeyin. Kalçanızı diz seviyesinden yukarı kaldırmayın.
Oturma
Koltuğun arkanıza değdiğini hissedene kadar geriye doğru yaslanın.
Ameliyatlı bacağınızı öne doğru kaydırın ve sandalyenin kollarından destek alarak yavaşça oturun.
Ayağa-Kalkma
Ameliyatlı bacağınız ileride olacak şekilde sandalyede öne doğru kayın
Sandalyenin kollarından destek alarak ayağa kalkın ve yürüteci tutun.
Unutmamanız gereken önemli bir nokta alaturka tuvalet kullanamayacağınızdır.
Tuvalete Oturma
Tuvaletten Kalkma
İç çamaşır, pantolon veya çorabınızı giyerken yardımcı ekipman (giyinme sopası, tutucu) kullanın. ASLA öne eğilmeyin.
Eğer temin edebilirseniz çorap giyme için özel tutucular kullanın; aksi takdirde bir başkasının yardımını isteyin
Mümkünse bağcıksız ve kolay giyilebilen ayakkabı kullanın. Ayakkabılarınızı giyerken asla öne eğilmeyin.
Bacaklarınız arasına yastık koyarak istediğiniz taraf üzerine yan yatabilirsiniz
Bazen sırt üstü yatarken en az 6 hafta bacak arası yastık kullanmanız gerekebilir
Yüksek bir tabure bulaşık yıkamanızda yardımcı olacaktır.
Kalça protezi ameliyatı olduktan sonra cinsel ilişkiye girebilir miyim?
Hastaların çoğunun kalça protezi ameliyatı sonrası rahat ve zevkli bir cinsel hayatı olur. Ameliyat öncesi ağrı ve hareket kısıtlılığı kaybolacağı için cinsel aktiviteler daha kolay bir hal alacaktır. Ancak yeni kalçanıza alışmak için birkaç hafta geçmesi gereklidir.
Ne zaman cinsel ilişkiye girebilirim?
Genel olarak, cerrahiden hafta sonra cinsel ilişkiye girilebilir.
Hangi pozisyonlar güvenlidir?
Başlangıçta, hastanın pasif olduğu pozisyonlar tercih edilmelidir. Daha sonra daha aktif rol alınmaya başlanabilir.
Sizi tedavi eden diğer branş doktorlarının ve diş hekiminizin sizde eklem protezi olduğunu bilmesi çok önemlidir.
monash.pw Mutlu DUYMUŞ
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
Özgeçmiş için tıklayınız.
Key Words:Total Kalça Ameliyatı Sonrası Günlük Yaşam Aktiviteleri nelerdir?