Karagöz Ve Orta Oyunu
kaynağı değiştir]
- ^abcdef"Nurettin Albayrak, Orta Oyunu, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi"(PDF). 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 10 Şubat 2018.
- ^abcdeCem İçyar, Köy seyirlik oyunları ortaoyunu ve commedia dell'Arte oyunlarının ilişkilerinin incelenmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2011
- ^Nazan Kırcı, Ortaoyunu ve Karagöz ile Dekonstrüktivizm Üzerine Bir İnceleme, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi , Haziran 1994, Trabzon
- ^Ertaş, Mehmet Akif, (Ed.) (1 Temmuz 2016). "Bilinmiyor". Ihlamur Dergisi, 44. s. 23. ISSN 1309-9361. Erişim tarihi: 21 Eylül 2020.
- ^abcGülden Gözlem Küçük Arat, Soyutlama açısından postmodern edebiyat ile 'Meddah', 'Karagöz' ve 'Ortaoyunu'nun değerlendirilmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2007
Dış bağlantılar[değiştir kaynağı değiştir]
Orta oyunu, etrafı kalabalıkla çevrili geniş bir alana kurulmuş, bir metne bağlı kalınmadan oynanan bir oyundur. Orta oyunu bir açık alan oyunudur, mevsimine göre kapalı yerlerde de oynanmıştır. Erkek seyircilerin bulunduğu bölüme “mevki”, kadın seyircilerin bulunduğu bölüme “kafes” denir.[1]
Palanga denen orta oyunu alanı daire ya da elips biçiminde olur, izleyiciler bu alanın çevresinde sıralanırdı. Oyun alanı ip gerilmiş kazıklarla belirlenir, izleyicilerin hemen önündeki bir köşede çalgı takımı yer alırdı. Çalgıcılar takımının hemen arkasında oyuncuların kostümlerinin saklandığı sandık odası (pusat odası) bulunurdu. Oyuncular 'sandık odasından çıkıp bir yanda bırakılan küçük bir aralıktan alana girerlerdi.
Orta oyununun başlıca dekoru, yeni dünya denen ve evi simgeleyen aşağı yukarı 1.50 ya da 1.75 metre yükseklikte, iki üç kanatlı, kafesli bir paravan ile dükkânı simgeleyen iki kanatlı daha küçük bir paravan ve arkalıksız bir iskemledir. Dükkân daha Kavuklu’yla ilişkili olan yerdir. Kavuklu’nun işsizlik sorununa çözüm bulunan; kimi zaman atölye, eskici kimi zaman da kunduracı, fotoğrafçı, kahve ocağı olan mekândır. Yeni Dünya ise çoğu kez yaşanılan mekan, ev olarak kullanılır.
Oyunun gereçleri[değiştir kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Kavuklu ve Pişekar
Orta oyununda yer alan bütün tipler Karagöz oyununun tipleri gibidir; ancak Karagöz perdesinde gösterilme olanağı olan doğaüstü yaratıklarla, hayvanlar, sandal, araba gibi binek araçları orta oyununda yer almaz. İki ana kahramanı vardır: Pîşekâr hem oyuncu hem sahneye koyucu, hem yazar gibi davranır. Kültürlüdür; saray ağzını ve Farsça sözcüklerle bezenmiş bir elit dili konuşur.[2] Kavuklu ise oyunun baş komiğidir. Pişekar’ı yanlış anlayarak komik durumu ortaya çıkarır. Pişekâr ile Kavuklu gölgeoyunundaki Hacivat ve Karagöz'ün karakter olarak aynısıdır. Ama Pişekâr ile Kavuklu canlı kişiler olduklarından sözlerini vücut hareketleriyle, yüz mimikleriyle güçlendirmek olanağına sahiptirler. Karagöz metne daha çok bağlı kalmak zorundayken orta oyunu oyuncuları oyunun akışına göre metinde çeşitli değişiklikler yapabilirler ve yeni espriler üretebilirlerdi.
Orta oyununda kadın rolünü de erkekler oynar; buna Zenne ya da oyun argosunda Gaco denir. Kadınlar, hiçbir oyunda olumlu özellikler göstermezler.[5]
Orta oyunu; Karadenizli, Rumelili (muhacir), Kayserili, Ermeni, Rum, Yahudi, Balama (Rum, Frenk) Arap, Acem, Arnavut, Türk (Hırbo), Sarhoş, Bekçi, cüce, kekeme, kambur, sağır büyücü... gibi tipler kendi şiveleri ve kılıklarıyla oyunda rol alır. Bu tipler, kılıkları, davranışları ve konuşmalarıyla hemen tanınır; daha meydana girerken çalınan müzikle belli olurlar.[1]Kayserili, kurnaz, pişkin ve açıkgöz; Laz çok çabuk ve soluksuz konuşan, sorduğu sorunun yanıtını almadan konuşmaya devam eden, çabuk kızan çabuk yatışan; Kürt ise saf ve sakin kişiliğiyle ön plana çıkarlar. İstanbul ağzı ile konuşan Çelebi ise Sürekli bilgili ve kültürlü geçinir; Arapça, Farsça kelimeleri bolca kullanır. İşleri biten oyuncular meydanda bir kenara çekilip otururlar.[5]