Kaynatilan Sütü Ne Zaman Dolaba Konur

Yoğurt dünya genelinde tüketilen en eski fermente süt ürünlerinden biri. Sütteki proteinlerin laktik asit fermantasyonu ile pıhtılaşması sonucu oluşan ve bünyesinde canlı bakterileri içeren bir süt ürünü.

Yoğurdun binlerce yıl önce göçebelerin hayvan derilerinde sakladığı sütün doğal olarak pıhtılaşması ile elde edilmiş olabileceği sıkça dile getirilir. Ama bu yazıda yoğurdun tarihçesine, hayvan refahına, endüstriyel gıda üretiminin sorunlarına ya da yoğurdun ne kadar besleyici bir gıda olduğuna değil de evde yoğurt yaparken nelere dikkat edilmesi gerektiğine değineceğim. Yoğurt yaparken sıklıkla yaşanan bazı sorunları ve çözümlerini ise bir sonraki yazıda ele alacağım. Öncelikle sütten yoğurt yapmayı mümkün kılan ve yoğurt mayası olarak bilinen bakteriler hakkında kısa bir bilgi verelim.

Yoğurt mayası

Yoğurt mayası ortak yaşam ilişkisi kurmuş 2 bakteriden oluşur. Bu bakteriler çubuk şekilli “Lactobacillus d. s. bulgaricus” ve birbirine bağlı zincirler şeklinde bulunan, yuvarlak şekilli “Streptococcus thermophilus” olarak adlandırılır. Her iki bakteride sütte bulunan ana şeker olan laktozu enerji kaynağı olarak kullanarak laktik asite dönüştürür. Laktik asit seviyesinin belli bir miktara ulaşması ile de sütte bulunan proteinler pıhtılaşmaya başlar. Yoğurt yapmak laktik asit fermentasyonu olarak da nitelenir.

Fermentasyon süreci sonunda sütte bulunan büyük protein ve yağ molekülleri daha küçük birimlere parçalanır ve proteinlerden amino asitler; yağlardan ise çeşitli yağ asitleri oluşur. Bu dönüşüm yoğurdun kolay sindirilebilen bir besin olmasını sağlar.

Sütte bulunan laktoz bazı kişilerde laktoz intolerans adı verilen bağırsak sorunlarına yol açar. Yoğurt yapımı esnasında laktozun büyük bir kısmı laktik asite dönüştürüldüğü için süt içen kişilerde görülen bağırsak rahatsızlıkları da büyük oranda ortadan kalkar.

Fermentasyon ile yoğurda karakteristik aromasını veren asetaldehit gibi çeşitli bileşikler de oluşur.

Yoğurt canlı bakteri içerir

Yeni yapılmış bir yoğurdun bir gramında bir milyar civarında canlı bakteri bulunur; ancak yoğurt bekletildikçe bu sayı azalır.

Düzenli yoğurt yemenin bu canlı bakterilerin bağırsak ortamına yerleşmesini sağladığı ve böylece hastalık yapan bakterilerin bağırsak ortamına yerleşmesinin zorlaştığı çeşitli yayınlarda dile getiriliyor.

Ancak bu konunun hala tam olarak netleşmediğini de belirtmeliyim.

Bağırsaklarımızda ’den fazla çeşit bakteri bulunur. Bu bakterilerin büyük bir çoğunluğu doğum esnasında ve emzirme döneminde anneden geçmektedir. Yiyecek ve içeceklerin bağırsaklardaki bakteriyel ortam üzerindeki etkileri henüz bütünüyle anlaşılabilmiş bir konu değil. Dolayısıyla yoğurt ve sağlık arasında kurulan ilişkiyi abartmamakta yarar var.

Yoğurt hakkındaki bu kısa bilgilerden sonra evde yoğurt yapma konusuna girebiliriz.

Evde yoğurt yapmanın ilk adımı süt temin etmektir.

Süt hırsızlığı

İnekler, koyunlar ya da keçiler ürettikleri sütü insanlar için değil kendi yavruları için üretirler. İnsanların yaptığı bu sütü çalmaktır. Süt ve süt ürünleri üretimi ne kadar bilimsel, teknolojik ve endüstriyel bir jargona sahip olsa da yapılan şey özünde hırsızlıktır. Bunu hiçbir zaman unutmamalı.

Sütün temizliği kritik önem taşır

Gıda maddelerini satın almak ya da değiş tokuş etmek güvene dayalı en eski alışveriş biçimi. Güven duyulan kişilerden süt alınmalı.

Evde yoğurt yaparken ilk dikkate alınacak kural yoğurt yapmakta kullandığımız sütün temizliğinden ve katkısız olduğundan emin olmaktır çünkü. Sütün kendine özgü, hoş bir kokusu vardır. Hayvan kokusu, ahır ya da dışkı kokusu ve kan pıhtısı içeren sütler sağlıksız bir ortama, sağıldıktan sonra ahırda bekletilmiş sütlere ya da hasta hayvanlardan elde edilmiş sütlere işaret eder. Bu tip sütler alınmamalıdır. Çiğ sütün temin edilemediği durumlarda piyasada satılan pastörize şişe sütleri yoğurt yapmak için rahatlıkla kullanılabilir.

Sütün kaynatılması

Sütün içinde bulunması muhtemel mikroplardan kurtulmak ve yoğurdun kıvamlı olmasını sağlamak için ısıl işlem şarttır. Sütte iki ana protein bulunur. Bunlardan biri kazein diğeri albümin ve globülin yapıdaki serum proteinleridir. Sütten mayalama ile yoğurt elde etmek için serum proteinlerinin yapısının açılması ve kazein ile bağ oluşturacak bir forma dönüşmesi gerekir. Bu dönüşüm ancak ısıtma işlemi ile sağlanır.

Evde yapılabilecek tek ısıl işlem yöntemi sütü kaynatmaktır.

En sağlam ve katı pıhtı 90 derecede 10 dakika kaynatılmış sütlerden elde edilir. Ama ev koşullarında bu sıcaklık ve süre normunu ayarlamak çok zordur; o nedenle kaynama sıcaklığına ulaşıldığında en az 5 dakika kaynatmak yeterli olacaktır.

Kaynama sıcaklığına çıkan sütün kısık ateşte ve üstte toplanan köpük kısmı birkaç kez sütün içine karıştırılarak 5 dakika kaynatılmalıdır.

Harlı ısıda ve uzun süre kaynatmak besin kaybına neden olur; kaçınılmalıdır.

Kıvamlı ve daha katı bir yoğurt elde edilmek isteniyorsa sütü dakika kaynatmak gerekmektedir. Ancak evde yapılan yoğurtlarda kaynama sıcaklığında uzun süre kaynatma işlemi yapmanın besin kaybını artıracağı dikkate alınmalıdır. Besin kaybının göstergesi tencerenin dibine yapışan ve rengi açık sarıdan kahverengiye kadar değişebilen tabakadır. Kaynatma süresi uzadıkça bu tabakanın rengi koyulaşır ve sütteki bazı besin öğeleri de dibe çökerek bu tabakanın kalınlığını arttırır. Bu tabakanın rengi ne kadar koyulaşmış ve kalınlığı ne kadar artmışsa besin kaybı da o kadar çok demektir.

Sütün mayalanması

Kaynatılmış süt mayalama sıcaklığında kadar soğutulduktan sonra içine bir miktar yoğurt katılması işlemine mayalama adı verilir. Maya için yine yoğurt kullanılır. İdeal mayalama sıcaklığı derecedir. Sıcaklık yüksek olursa yoğurt ekşi, düşük olursa tatlımsı ve cıvık olur.

Katılan maya miktarı toplam süt miktarının yüzde ’ü kadardır. Ev koşullarında bu bir litre süt için bir tatlı kaşığına denk gelir.

Maya süte karıştırılmadan önce temiz bir su bardağına alınmış bir miktar sütün içine karıştırılıp dakika bekletilmesi iyi olur. Süre bitiminde bardaktaki maya-süt karışımının üzerine yine bir miktar süt ilave edilip, temiz bir kaşıkla karıştırıldıktan sonra tamamının mayalanacak süte yavaşça karıştırılması yoğurt bakterilerinin daha homojen çalışmasını sağlar.

Mayalama sıcaklığını muhafaza etmek

Yapılan yoğurdun tadı ve kıvamı üzerinde en etkili olan faktörler mayalama sıcaklığı ve fermantasyon süresi boyunca mayalama sıcaklığını muhafaza edebilmektir. Sıcaklığı muhafaza edebilmek için yoğurt tenceresinin üzeri örtülebilir ya da tencere önceden 50 dereceye ısıtılmış fırına konulabilir. Mayalama süresi en az saattir. Bu süre bitiminde yoğurt buzdolabına konmalıdır.

Pıhtılaşma sonrası soğutma

Mayalama süresi bitiminde pıhtılaşan yoğurt hızla soğutulmalıdır. Pıhtılaşan yoğurt sarsılmadan, karıştırılmadan soğutucuya konulmalıdır. Ne kadar hızlı soğutulabilirse pıhtı yapısı da o kadar iyi olur.

Soğutucuya konulan yoğurt yenmeden önce pıhtı yapısının stabil bir hale gelmesi için bir gün bekletilmelidir.

Evde yoğurt yaparken en çok dikkat edilecek hususlar bunlardır. Yoğurt yapımı esnasında sıklıkla karşımıza çıkan görünüş, tat, lezzet ve kıvamlılık ile ilgili çeşitli sorunları ve çözüm yollarını ise başka bir yazıda ele alacağım. (BŞ/HK)

&#;ki haftad&#;r herkes sütü konu&#;uyor. Aç&#;k söylemek gerekirse her kafadan bir ses ç&#;k&#;yor. Kavramlar birbirine kar&#;&#;t&#;r&#;l&#;yor. Y&#;llar&#;n uzmanlar&#; bile en basit konularda uzla&#;am&#;yor. Tüketicinin kafas&#; iyice kar&#;&#;t&#;.
Ziraat Mühendisleri Odas&#;, G&#;da Mühendisleri Odas&#;, Ankara Tabip Odas&#;, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Süt Teknolojisi Bölümü, Ortado&#;u Teknik Üniversitesi ile Hacettepe Üniversitesi G&#;da Mühendisli&#;i Bölümü, Türk Toksikoloji Derne&#;i'nin haz&#;rlad&#;&#;&#; "Üretimden Tüketime Süt ve Sa&#;l&#;k/Sorular ve Yan&#;tlar" ba&#;l&#;kl&#; bro&#;ür tüketiciler için iyi bir rehber. Bu rehberden sizin için bir özet yapt&#;k.
&#;&#;te süt gerçe&#;i:
1- Süt içmeye ne zaman ba&#;lanmal&#;?
Süt, insan için do&#;umdan itibaren gerekli olan bir g&#;dad&#;r. Bebek, do&#;du&#;u andan ba&#;layarak ilk yar&#;m saat içinde yaln&#;zca anne sütü ile beslenmelidir. Bebeklere ilk alt&#; ay, anne sütü d&#;&#;&#;nda su dahil, ba&#;ka hiçbir g&#;da verilmemesi önerilmektedir. Ülkemizde yakla&#;&#;k olarak her 10 bebe&#;in 4'ü ilk alt&#; ay tamamen anne sütü ile beslenmektedir. Anne sütü bebe&#;i ishalli hastal&#;klar, zatürre gibi pek çok hastal&#;&#;a kar&#;&#; korur, ba&#;&#;&#;&#;kl&#;k sistemini güçlendirir, anne sa&#;l&#;&#;&#; aç&#;s&#;ndan da yararl&#;d&#;r. Anne sütünün ileriki ya&#;amda da &#;i&#;manl&#;k, eri&#;kin tip &#;eker hastal&#;&#;&#;ndan korudu&#;una ili&#;kin bilgiler bulunmaktad&#;r. Ek g&#;dalara ba&#;lad&#;ktan sonra, 2 y&#;la dek anne sütü sürdürülebilir.
2- Günlük ne kadar süt içilmeli?
Sa&#;l&#;k aç&#;s&#;ndan her bireyin ortalama günde iki su barda&#;&#; süt ya da süt ürünlerini (peynir, yo&#;urt) tüketmesi önerilmektedir. ABD'de bu önerinin 3 bardak olarak yap&#;ld&#;&#;&#; bilinmektedir. Avustralya'da da 18 ya&#; aras&#; grup için günde üç bardak (porsiyon) süt tüketimi önerilmektedir. Tüketimin eri&#;kinler için "az ya&#;l&#;" ya da "ya&#;s&#;z" süt olmas&#; yönünde öneriler bulunmaktad&#;r. Çocukluk döneminde süt içimi kemik sa&#;l&#;&#;&#;n&#;n korunmas&#; aç&#;s&#;ndan son derece önemlidir.
3- Süt içerken dikkatli olmas&#; gereken bir grup var m&#;d&#;r?
Çok özel durumlar d&#;&#;&#;nda, herkesin süt içmesi önerilmektedir. Süt içti&#;i zaman rahats&#;z olanlarda öne ç&#;kan "Laktoz intolerans&#;" olarak bilinen bir hastal&#;kt&#;r. Bu hastal&#;kta vücuttaki bir enzim yetersizli&#;i (laktaz enzimi) sonucu süt içimi sonras&#;nda haz&#;ms&#;zl&#;k, &#;i&#;kinlik, ishal görülmektedir. Laktaz, sütün &#;ekeri olan laktozun sindirilmesi için gereklidir. Laktoz intolerans&#; olan ki&#;iler için özel olarak üretilen laktozu parçalanm&#;&#; sütler bulunmaktad&#;r. Bu olanak yok ise süt yerine yo&#;urt ve peynir tercih edilebilir. Ayr&#;ca, laktozu azalt&#;lm&#;&#; sütlerinde tüketilmesi olanakl&#;d&#;r.
4- Süt çi&#; olarak içilebilir mi?
Hay&#;r. Sütün çi&#; olarak içilmesi önerilmemektedir. Is&#;l i&#;lem (kaynatma, pastörizasyon, sterilizasyon, UHT sterilizasyon) uygulamas&#;na tabi tutulmayan çi&#; süt tüketimi, sa&#;l&#;&#;a zararl&#; birçok bakterinin de vücuda al&#;nmas&#; demektir. Sa&#;l&#;kl&#; ineklerin süt bezlerinden salg&#;lanan sütte ilk a&#;amada zararl&#; hiçbir bakteri bulunmaz. Ancak, sütün salg&#;lanmas&#;ndan sonra hayvanlarda sütün geçti&#;i meme kanallar&#;, meme ucu gibi yerlerde ya&#;ayan bakteriler süte kar&#;&#;abilir. Ayr&#;ca, sütün temiz olmayan ko&#;ullarda sa&#;&#;lmas&#; ve uygun olmayan s&#;cakl&#;k derecelerinde saklanmas&#; gibi pek çok çevresel etken de, çi&#; sütte insan sa&#;l&#;&#;&#;na tehdit olu&#;turabilecek bakteri bulunmas&#;na yol açabilir. Verem hastal&#;&#;&#;na yol açan mikrop, hamile kad&#;nlarda dü&#;üklere neden olan Brucella cinsi bakteri, ba&#;&#;rsaklarda ishalli hastal&#;klara yol açan, hatta ölüme neden olabilen E. Coli cinsi bakteriler, çe&#;itli enfeksiyonlara yol açan bakteriler, Q hummas&#; olarak adland&#;r&#;lan hastal&#;&#;a yol açan etken sütte bulunabilen mikroplardan baz&#;lar&#;d&#;r.
5- Sokakta sat&#;lan süt içilebilir mi? Sokak sütünün sa&#;l&#;k aç&#;s&#;ndan risk olu&#;turmamas&#; için hangi ko&#;ullar&#;n sa&#;lanmas&#; gerekir?
Süt hayvan&#;n&#;n yeti&#;tirildi&#;i ortamdan tüketiciye ula&#;&#;ncaya kadar olan zincirin her a&#;amas&#;nda hijyenik kurallara s&#;k&#; s&#;k&#;ya uyularak elde edilen, hastal&#;k yapan hiçbir mikroorganizma içermeyen, mililitresindeki bakteri say&#;s&#; en fazla 10 bin olan ve s&#;cakl&#;&#;&#; 5 derece civar&#;ndaki "sertifikal&#;" ad&#; verilen çi&#; süt güvenli say&#;labilir. Ancak ülkemizde halen böyle bir uygulama bulunmamaktad&#;r. Sokaktan al&#;nan sütlerde rutin (ola&#;an/sürekli) analiz yap&#;lmad&#;&#;&#; için, sütün bakteri yükü, hayvandan süte geçen antibiyotik kal&#;nt&#;s&#; ve zehirli (toksik) maddeler gibi unsurlar&#;n olup olmad&#;&#;&#; bilinmemektedir. Sokakta sat&#;lan süt, ev ko&#;ullar&#;nda uygulanabilecek kaynatma i&#;lemiyle bar&#;nd&#;rd&#;&#;&#; zararl&#; bakterilerden ar&#;nd&#;r&#;labilir, ancak içinde bulunabilecek di&#;er tehlike unsurlar&#; (örne&#;in, antibiyotik ve toksin) yok edilemez. Ayr&#;ca evde uygulanan &#;s&#;l i&#;lem, sütün içindeki B vitamini, C vitamini, folik asit gibi birçok önemli besin ö&#;esinin kayb&#;na neden olmaktad&#;r. Sokakta sat&#;lan çi&#; sütler, genellikle, hijyenik aç&#;dan yetersiz altyap&#;ya sahip i&#;letmeler taraf&#;ndan üretilmekte ve piyasaya sunulmaktad&#;r. Bu gibi i&#;letmelerde, sütün dayan&#;kl&#;l&#;&#;&#;n&#; art&#;rmak amac&#;yla içine karbonat, soda gibi maddeler kat&#;labilmekte veya süte su kar&#;&#;t&#;r&#;labilmektedir. Dolay&#;s&#;yla, gerek kaynatma i&#;leminin neden oldu&#;u besin kayb&#; aç&#;s&#;ndan ve gerekse süte kat&#;lan katk&#; maddeleri aç&#;s&#;ndan sokak sütünün sat&#;n al&#;nmas&#; önerilmemektedir.
6- Sütün pastörizasyonu ne demektir? Pastörizasyon olana&#;&#; yok ise kaynatma nas&#;l yap&#;lmal&#;d&#;r?
Pastörizasyon, sütün pastörizatör olarak adland&#;r&#;lan kapal&#; sistemler içinde, kaynama derecesinin alt&#;ndaki bir s&#;cakl&#;k derecesinde, kontrollü olarak belirli bir süreyle &#;s&#;l i&#;leme tabi tutulmas&#; ve derhal buzdolab&#; s&#;cakl&#;&#;&#;na so&#;utulmas&#; suretiyle gerçekle&#;tirilen bir i&#;lemdir. Endüstriyel ko&#;ullarda, pastörize süt üretiminde uygulanan s&#;cakl&#;k-süre de&#;eri, en az 72 derecede 15 saniyedir. Sütün do&#;al ve besleyici de&#;erine zarar vermeden günden daha fazla dayanmas&#;n&#; sa&#;lamak için, pastörizasyon s&#;cakl&#;&#;&#;n&#;n 78 dereceyi geçmemesi ve bu s&#;cakl&#;kta 20 saniyeden daha uzun süre bekletilmemesi önerilmektedir. Pastörizasyon i&#;leminin sa&#;lad&#;&#;&#; en önemli avantaj, kontrollü ko&#;ullarda gerçekle&#;tirilen bir &#;s&#;l i&#;lemle sütün içindeki patojen (hastal&#;k yapan) bakterilerin tümüyle yok edilmesi ve di&#;er bakterilerin de güvenilir bir düzeye çekilmesi ve &#;s&#;l i&#;lemden kaynaklanan besin kayb&#;n&#;n minimuma indirilmesidir. Kimi kaynaklara göre, pastörizasyon olana&#;&#;n&#;n olmad&#;&#;&#; ko&#;ullarda, sütteki besin de&#;eri kayb&#;n&#; en alt düzeyde tutacak ve sütteki zararl&#; bakterileri yok edecek bir kaynatma i&#;lemi için kesin bir süre vermek mümkün de&#;ildir. Ancak baz&#; kaynaklarda güvenilirlik yönünden bu sürenin en az 10 dakika olmas&#; gerekti&#;i belirtilmektedir.
7- UHT süt ne anlama gelmektedir? UHT süt neden daha uzun süre dayanmaktad&#;r?
UHT, &#;ngilizce "Ultra High Temperature" yani 'Ultra Yüksek S&#;cakl&#;k' sözcüklerinin ba&#; harflerinden olu&#;an bir k&#;saltmad&#;r. Türkçede uzun ömürlü süt olarak an&#;lmaktad&#;r. UHT süt denildi&#;inde, ultra yüksek s&#;cakl&#;kta &#;s&#;l i&#;leme tabi tutulmu&#; süt anla&#;&#;lmaktad&#;r. Bu yöntemin prensibi, sütün s&#;cakl&#;&#;&#;n&#;n çok yüksek derecelere ç&#;kar&#;lmas&#; ( derece - derece) ve bu s&#;cakl&#;k derecesinde çok k&#;sa süre ( saniye) bekletilerek sütte bulunan mikroorganizma ve sporlar&#;n yok edilmesidir. UHT yönteminde kullan&#;lan s&#;cakl&#;k-süre de&#;erleri sütün bozulmas&#;na neden olan mikroorganizmalar&#;n tamam&#;n&#;n öldürülmesini sa&#;lamaktad&#;r. Bu uygulama ile sütün içindeki bozulmaya neden olan maddeler (enzimler) de kontrol alt&#;na al&#;nmakta ve süt neredeyse steril bir hal almaktad&#;r. Ancak, UHT sterilize sütün pastörize sütten daha fazla dayanmas&#; için, sadece &#;s&#;l i&#;lem uygulamas&#; yeterli olmamaktad&#;r. Süt bu uygulamadan sonra, tamamen steril ko&#;ullarda steril durumdaki ambalajlara doldurulmaktad&#;r.
8- Pastörize ve UHT sütün aç&#;lmadan ve aç&#;ld&#;ktan sonra dayanma süresi ne kadard&#;r?
Pastörize sütlerin raf ömrü, ambalaj&#; aç&#;lmadan, buzdolab&#;nda sakland&#;&#;&#; takdirde, 5 ile 7 gün aras&#;ndad&#;r. Kimi kaynaklarda bu süre 3- 21 gün olarak da belirtilmektedir. Ambalaj&#; aç&#;ld&#;&#;&#;nda dayanma süresi k&#;sal&#;r, gün aras&#;nda de&#;i&#;ir. UHT sütler ambalaj&#; aç&#;lmadan oda &#;s&#;s&#;nda 3 ay saklanabilir. Ambalaj&#; aç&#;ld&#;ktan sonra, UHT sütler de buzdolab&#;nda saklamak ko&#;uluyla bir hafta içerisinde tüketilmelidir.
9- Süt tozu nedir? Süt ve yo&#;urt üretiminde süt tozu kullan&#;lmakta m&#;d&#;r?
Süt tozu, sütteki suyun tamam&#;na yak&#;n k&#;sm&#;n&#;n buharla&#;t&#;r&#;l&#;p ayr&#;lmas&#;yla elde edilen toz halindeki süt ürünüdür. Sütün bile&#;iminde yüksek oranda su bulundu&#;u (ortalama yüzde 86) için, s&#;v&#; halde saklanmas&#; güçtür ve depolanmas&#; için büyük alanlara gereksinim vard&#;r. Bu nedenle, özel kurutma ekipmanlar&#; yard&#;m&#;yla kontrollü ko&#;ullarda teknolojik uygulamalarla, süt toz haline dönü&#;türülmektedir. Nem içeri&#;i çok dü&#;ük oldu&#;u (en fazla yüzde 5) için, süttozlar&#; belirli s&#;cakl&#;k ve nem ko&#;ullar&#;nda, ambalaj&#; zarar görmemi&#; durumda 1 y&#;l kadar dayanabilirler. Pastörize ve UHT sütlerin üretiminde süt tozu kullan&#;lmamaktad&#;r. Yo&#;urt üretiminde ise süt tozu, yo&#;urttaki kuru madde miktar&#;n&#; art&#;rmak ve uygun k&#;vam&#; sa&#;lamak için yüzde oran&#;nda kullan&#;lmaktad&#;r. Aksi durumda, elde edilen yo&#;urt gev&#;ek, ka&#;&#;k dald&#;r&#;ld&#;&#;&#;nda kolayl&#;kla su salan bir yap&#;ya sahip olur. Süt tozunun yo&#;urda eklenen zararl&#; bir katk&#; maddesi olarak alg&#;lanmas&#; son derece yanl&#;&#;t&#;r. Çünkü süt tozu yabanc&#; bir madde de&#;il, sütün özüdür.
UHT süt ve pastörize süt ürünleri içilmeden önce kaynat&#;lmal&#; m&#;d&#;r?
Hay&#;r. UHT ve pastörize sütler, sa&#;l&#;k tehdidi olu&#;turacak ve bozulmaya neden olabilecek mikroorganizmalardan zaten ar&#;nd&#;r&#;lm&#;&#;t&#;r. Bu nedenle, bu ürünlerin tüketilmeden önce kaynat&#;lmas&#;na gerek yoktur.