Kesme İşareti ( ’ )
“Onun için Batı’da bunlara birer fonksiyon buluyorlar.” (Burhan Felek)
1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. (Atatürk)
Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır: Hisar’dan, Boğaz’dan vb.
Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek alması durumunda kesme işareti kullanılır: Bu Kanun’un 17. maddesinin c bendi… Yukarıda adı geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre… vb.
Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır: Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu) vb.
Ek getirildiğinde Avrupa Birliği kesme işareti ile kullanılır: Avrupa Birliği’ne üye ülkeler…
UYARI: Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz: Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman vb.
UYARI: Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Türkiye Büyük Millet Meclisinin 112’nci Birleşiminin 2’nci Oturumunda; Mavi Köşe Bakkaliyesinden vb.
UYARI: Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.
UYARI: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün vb.
UYARI: Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Halit, Şahap; Bosna-Hersek; Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen Ahmedi, Halidi, Şahabı; Bosna-Herseği; Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde son ses yumuşatılarak söylenir.
UYARI: Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
Bir ok attım karlı dağın ardına
Düştü m’ola sevdiğimin yurduna
İl yanmazken ben yanarım derdine
Engel aramızı açtı n’eyleyim (Karacaoğlan)
“Şems’in gözlerine bir şüphe çöreklendi: “Dostum ne’n var? Her şey yolunda mı?” (Elif Şafak)
Güzelliğin on par’etmez
Bu bendeki aşk olmasa (Âşık Veysel)
Türk Dil Kurumu sözlüklerinde kesme işareti isim ve dilbilgisi olarak geçmektedir. Sözlük anlamlarına bakıldığında özel adlara, kısaltmalara ve sayılara getirilmiş ekleri iki sözün birleşmesi esnasında ortaya çıkan ses düşmesini belirtmek için kullanılan noktalama işareti olarak açıklamaktadır. Kesme işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır:
- Özel isimlere getirilen iyelik durum ve bildirme ekleri kesme işareti vasıtası ile ayrılmaktadır.
- Kişilerin adları ve soyadları ve takma adlarına gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaktadır.
- Gök bilimleri ile ilgili olan adlara gelmiş ekler kesme işareti ile ayrılmaktadır.
- Saray, köşk, hamam, kale ve köprü gibi önemli ve tek olan eserlere gelen ekler de kesme işareti ile ayrılmaktadır.
- Kitap, dergi ve gazetelere gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaktadır.
- Hayvanlara verilen özel isimlere gelmiş ekler de kesme işareti ile ayrılmaktadır.
- Dönem ve devirlere gelen ekler kesme işareti ile ayrılır.
- Kişilerin adlarından sonra gelen saygı belirten sözcüklere gelen ekler de kesme işareti ile ayrılır.
- Kısaltmalara gelen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır.
- Sayıları getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır.
- Şiir ve konuşma sırasında söyleyişten dolayı düşürülen eklere de kesme işareti konulur.
Örnekleri İle Konu Anlatımı
Kesme işaretinin cümle içerisinde pek çok görevi bulunmaktadır. Kesme işaretinin asıl kullanılacağını öğrenmek için bu görevlerin bilinmesi gerekir. Kesme işaretinin görevleri şunlardır:
- Kesme işareti cümle içerisinde özel isimleri diğer sözcüklerden ayırmak için kullanılır.
- Kesme işareti kısaltma, harf, sayı ve eklere gelen ekleri ayırmak için kullanılır.
- Belirli bir tarih bildiren gün ve ay adlarında gelen ekleri ayırma görevinde kullanılmaktadır.
Kesme işaretinin kullanıldığı pek çok örnek cümle vermek mümkündür Kesme işaretinin kullanıldığı yerler ve örnek cümleler şunlardır:
- Ayşe'nin kısacık saçları vardı.
Özel adlara getirilen durum, iyelik ve bildirme ekleri kesme işareti ile ayrılır.
- Seda Hanım'a söyleyin bir daha beni aramasın.
Kişilerin adlarından gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekler kesme işareti ile ayrılır.
- PTT'nin hangi şubesi bugün kapalı?
Kısaltmalara getirilen ekler kesme işareti ile ayrılır.
- 10'uncu maddeye göre karar verildi.
Sayılara getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır.
- B'den e'ye harfler ile kelimeler kurmanız gerekmektedir.
Bir ek veya harften sonra ekler kesme işareti ile ayrılmaktadır.
- Acep dünyada var m'ola?
Şiirlerde seslerin ölçü sebebi ile düştüğünü göstermek için de kesme işareti kullanılmaktadır.