Klasik Osmanlı Mimarisinin Temel Özellikleri Nelerdir

Erken dönem Osmanlı mimarisinin başlıca örneklerini külliyeler ve bu külliyelerin merkezine ana yapı olarak oturtulan camiiler oluşturmaktadır. Birbirinden bazı farklılıklar gösteren bu camiiler üç ayrı plan şemasıyla değerlendirilmektedir.

Şimdi gelin, bu dönemde verilen eserlere geçmeden önce, erken dönem Osmanlı mimarisi camii plan tipleri nelermiş onlara bir göz gezdirelim.

Erken Dönem Osmanlı Mimarisi Camii Plan Tipleri

Klasik Osmanlı mimarisinin yaratılmasına esas teşkil eden erken dönem Osmanlı mimarisi, birbirinden farklı denemelere sahne olmuştur. Kendisini, inşa edilen camiler üzerinde de gösteren bu araştırma ve denemeler, 3 farklı camii plan tipinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

1-) Tek Kubbeli Camiler

Erken dönem Osmanlı mimarisinin başlıca örneklerinden bir tanesidir. Kare planlı ve tek bir kubbe ile kapatılan örtülü bir iç mekândan oluşturulan bu camilere bir de minare eşlik etmektedir. Kubbeler genellikle Bizans geleneğinde olduğu gibi kiremitle örülmüştür. Osmanlı mimarisinin ilk camisi olan ve İznik’te bulunan Hacı Özbek Camii; tek kubbeli camilerin en nadide örneklerindendir.

2-) Payeli ve Çok Kubbeli Camiler

Anadolu Selçuklulardan bu yana kullanılmış ve Anadolu’da yerleşmiş olan ulucami plan tipidir. Bu plan tipinin en bilinen örneği Bursa’da bulunan Ulu Camii’dir. İç mekânı 20 farklı kubbeyle örtülen caminin içinde on altı köşeli bir şadırvanı ve dışında 2 adet minaresi bulunmaktadır.

3-) Zaviyeli Camiler

Dini görevlerini yerine getirmesinin yanında, içinde oturulacak ve yaşanacak alanları da barındıran yapılardır. En önemli örneklerinden bir tanesi Bursa’da bulunan Orhan Camii’dir. Ayrıca bu camii, kullanılan tuğla ve taş işçiliğinden ötürü de erken dönem Osmanlı mimarisi için oldukça önemlidir.

Erken Dönem Osmanlı Mimarisi Yapıları

1299 ile 1505 yılları arasında inşa edilmiş olan, erken dönem Osmanlı mimarisi eserleri; camiler, medreseler ve türbeler olarak üç ayrı başlıkta ele alınabilir.

Camiler

• Hacı Özbek Camii (İznik – 1333)
• Yeşil Camii (İznik– 1392)
• Ulu Camii (Bursa – 1399)
• Yeşil Camii (Bursa – 1424)
• Hüdavendigar Camii (Bursa – 1367/1385)
• Eski Camii (Edirne – 1414)
• Üç Şerefeli Camii (Edirne – 1410)
• Hacı Bayram Camii (Ankara – 1428)

Medreseler

• Süleyman Paşa Medresesi (İznik – 1331)
• Lala Şahin Paşa Medresesi (Bursa – 1339)
• Yıldırım Medresesi (Bursa – 1399)
• Yeşil Medrese (Bursa – 1419)

Türbeler

• Yeşil Türbe (Bursa - 1421)
• Hacı Bayram Türbesi (Ankara – 1429)

Osmanlı Devleti 624 yıl boyunca büyük bir coğrafyada hüküm sürmüştür.Toprakların bu kadar geniş olması,kozmopolitik yapı Osmanlı Mimarisi için büyük bir beslenme ağı oluşturmuştur.Osmanlı Mimarisi özellikle kendinden önceki Anadolu Türk Mimarisi,Selçuklu Mimarisi,Bizans Mimarisi,Memlük Mimarisi ve İran Mimarisinden yoğun bir şekilde etkienmiştir.Osmanlı Mimarisinin, Akdeniz ile Ortadoğu mimari geleneklerinin sentezi olduğunu düşünen mimarlık eleştirmenleri de vardır. Osmanlı mimarisi 6 parçaya ayrılıyordur bunlar;

2-Klasık Dönem Mimarisi

3-Lale Devri Mimarisi

4-Barok Dönemi Mimarisi

5-Ampir Üslup Dönemi Mimarisi

6-Tanzimat Dönemi Mimarisi

Erken Dönem Mimarisi(1299-1501);

Erken Dönem Mimarisi 1299 yılında Osman Bey tarafından Söğüt’te Osmanlı Beyliği’nin kurulması ile başlar ve kimine göre 1501 yılında Bayezid Camii‘nin (1501-1505) inşaatının başlaması ile kimine göre ise  Edirne‘de yer alan Üç Şerefeli Cami inşaatının 1437 yılında tamamlanmasıyla son bulur.Bu döneme ait eserler yoğun olarak Bursa,İznik ve Edirne şehirlerinde bulundu.Osmanlı Mimarisi için ilk uygulamalar İznik şehrinde inşaa edildi.1335 ile 1365 yılları arasında Beyliğe başkentlik yapan Bursa şehrinde daha anıtsal çalışmalar yapıldığı için bu döneme Bursa uslübu adı da verilir. 1365 ile 1453 yılları arasında devlete başkentlik yapmış olan Edirne’de ise ağrılıklı olarak camii ve medrese inşa edildi.

Bizans mimarisi  ve Selçuklu mimarisi etkilerini taşısa da bu dönemde klasik döneme dayanak oluşturacak fikirlerin ilk uygulamaları bu şehirde gerçekleşti. Ayrıca Klasik dönemin en önemli mimari kavramlarından birisi olacak kubbe kullanılması pratiği burada ortaya çıktı.

Bursa Dönemi;

1335 ile 1365 yılları arasında Osmanlı Devletine başkentlik yapan bu Bursa şehrindne Osmanlı mimarisi için kayda değer eserler inşa edilmiştir. Bunların en önemlileri arasında Bursa Lale Şahin Paşa Medresesi gelmektedir.Medrese 1339 yılında Rumeli Beylerbeyi Lala Şahin Paşa tarafından inşa ettirilmiştir.Bu medresenin üzerinde Selçuklu mimarisinin etkilerini görebiliriz. Bu dönemde inşaa edilen Osmanlı camileri arasında 1440 yılında inşası tamamlanan bugün Osmangazi suriçinde bulunan Veled-i Yaniç Camisi de sayılabilir.

İznik Dönemi;

Osmanlı Devleti için kayda değer ilk yapılar İznik şehrinde bulunmaktadır. Bunların arasında en önemlisi ise Hacı Özbek Camiidir. Camii hala ayaktadır.1345 yılında inşaa edilen ve şuan malesef ayakta olmayan Hacı Hamza Camii ve 1349 yılında inşaa edilen Hacı Ali tarafından tasarlanan Hacı Hamza Kümbeti de önemli eserler arasdındadır. 1378 ile 1392 yılları arasında Hacı Musa tarafından inşa edilen Yeşil Camii bu döneme ait ve İznik’te inşa edilmiş diğer bir kayda değer yapıdır.

Klasik Dönem Mimarisi(1501-1703);

1501 ve 1703 yıllarını kapsayan bu mimari dönemde, dini yapılar ve kamu yapıları görkemli bir biçimde inşa edilmiştir.Bu döneme ait eserler ağırlık olarak başkent İstanbulda bulunur.Bu dönemde daha çok kamu binaları,camiler inşa edilmiştir çünkü bu dönemde özel mülkiyet anlayışı henüz oturmamıştır bu yüzden de sivil mimari örnekleri yoktur.Bu dönemin mimarları genel olarak yüksek ve görkemli yapılar inşa etme yönelimindeydiler.Bu yönelim sonucunda Erken Dönem Mimarisinde ortaya çıkan kubbeli yapılar daha çok anıtsal yapılarda uygulanmaya başlandı. Bu dönemi etkileyen önemli yapılardan birisi de 537 yılında inşa edilen Ayasofya idi. Ayasofya gibi büyük ana kubbelerin inşa edilebilmesi için yarım kubbelerin kullanılması pratiği de bu dönemde yaygınlaştı. Ayasofya’dan ilham alınan Klasik Dönem Osmanlı Mimarisinin en önemli eserleri büyük şehirlerde bulunur. Selimiye Camii, Sultanahmet Camii, bu dönemin başlangıcına vesile olduğu kabul edilen Bayezid Camii dönemin en önemli eserleridir.Tabikide bu dönemde Osmanlı Mimarisinde derin izler bırakan ve öncüsü olan kişi Mimar Sinandır.Mimar Sinan hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

Lale Devri Osmanlı Mimarisi(1703-1757);

Bu dönemle birlikte Osmanlı Devletindeki üst sınıf açık ve genel alanları daha sık kullanmaya başladı.Geleneksel içine dönük olan toplum yavaş yavaş değişmeye başladı.Batılılaşmanın ilk adımları olarak kabul edilen bu dönemde halka açık yerler inşa edilmiştir. Sahile yakın noktalarda eserler verilmiştir. III. Ahmet Çeşmesi, bu dönemin en önemli eserleri arasında yer alır. Bu yapılar Lâle devrinin Patrona Halil isyanı ile son bulmasına rağmen, batılılaşma davranışının bir modeli oldu.

Barok Dönemi Osmanlı Mimarisi(1757-1808);

Bu dönemin yapıları içinde dairesel, dalgalı ve kıvrımlı hatlar ağır basmaktadır.Barok mimarisinde ışık ve iç hacim önemli olduğu gibi burada da etkilidir.Bunun büyük örnekleri Nuruosmaniye Camii, Ayazma Camii, Zeynep Sultan Camii, Laleli Camii, Fatih Türbesi, Laleli ÇukurçeşmeHanı, Birgi Çakırağa Konağı, Aynalıkavak Kasrı ve Selimiye Kışlası dır. Mehmed Tahir Ağa zamanın en önemli mimarıdır.

Ampir Üslup Dönemi Osmanlı Mimarisi (1808-1876);

Ampir üslubunun özelliği, insan ve hayvan figürlerinin fazlaca kullanılmasıdır. Bu bakımdan bu üslup Türkiye’de Batı’dakinden farklı uygulanmıştır. Türk sanatkarları, mimarlık, ve süsleme sanatına hakim olan barok ve ampir üslubuna kendi anlayışlarım katmışlardır. Günümüzün görkemli eserlerinden kabul edilen Çırağan Sarayı ve Barok mimarinin izlerini taşıyan Dolmabahçe Sarayı dönemin önemli eserlerinden birkaçıdır.

Tanzimat Dönemi Osmanlı Mimarisi (1876-1922);

Genellikle kamu alanları inşa edilen bu dönem, 1876 – 1922 yılları arasını kapsar. Düyun-u Umumiye Binası (İstanbul Lisesi) ve Büyük Postane, dönemin en bilinen eserleri arasındadır.