Kırşehirin Yöresel Halk Oyunları
Folklor: Kırşehir Türkün genel karekterini tipik olarak ve hiç bozmadan sürdüren insanların yaşadığı ildir.
Kırşehir yöresi ve insanları sevinç ve kederlerinde hep ölçülüdürler. Bahar ve yaz aylarında özellikle düğünlerde ağır başlı ve içten bir söyleşi havası vardır. Yemekleri ölçülü ve doyurucudur.
Halk yaşantısının halk diliyle tipik anlatımını veren türküler Kırşehirde muhabbet adı altında ağaç altlarındaki sohbetlerde ve düğünlerde bol bol çalınıp söylenir. Bunlar genellikle ya bir bozlaktır ya da bir uzun havadır. İnsanı yakar kavurur içten içe Bazen bir oyun havasıdır kaşıkla oynatır parmakları şaklatır. Bazen de bir halaydır dizer kol kola omuz omuza.
Halk Müziği Araçları: İlde tezeneli sazların üç telinden dokuz telliye dek tüm çeşitleri çalınır. Divan bağlama tambura ve cura yaygındır. Yaylı sazlardan en yaygını diz üstünde çalınan kemanedir.
Üflemeli sazların başında orta kaba zurna gelir. Yörede çalışlarıyla ünlü sanatçılar vardır. Zurnayla halay havaları cirit ve güreş havaları yanında bozlaklar da çalınır. Dilli ve dilsiz kavallar daha çok köylerde yaygındır.
Vurmalı sazlar arasında davul tef kaşık zil zilli maşa yaygındır. Oyunlarda fincan ve bardak da çalınır. Bardak oyunu bitince bardaklar atılıp kırılır.
GELENEKSEL OYUNLAR:
Halk Oyunları: Yörede kaşıklı oyunlar Konya oyunlarıyla halaylarsa doğu illerimizdeki oyunlarla benzerlik gösterir.
Halay: halaylar davul-zurna eşliğinde ve erkeklerce oynanmaktaydı. Günümüz KIRŞEHİR’deki çeşitli folklor derneklerinin gösterimlerinde kızlar da oyunlara katılmaktadır. “Halay”denilen halaylarda bireysel oyunları etkisi belirgindir. Oyun topluca başlar “başçeken”(halay başı) tek başına gösteri yapar. Daha sonra da halayın sonuna geçer. Bu kez yeni başçeken gösterisin yapar. Oyun böylece sürer.
Halaylar genellikle belli bir sıra izleyerek birbirine ekli oynanır. Oyunların düzeni şöyledir:
Ağırlama
Kıvrak halay
Türkü halayı
Üç ayak
Yanlama
Sekmen(seymen)halayı
Başka bir halay düzeninde de şu sıra izlenmektedir:
Üç ayak halayı
Hasandağı sekmesi
Sivrik halayı
Cirit halayı
Avşar ağırlaması
Keçeli
Ayrıca Anşa halayı narinli halayı yıldız kuşlar sepetçioğlu ve sinsin gibi halaylar da yaygındır. Aynı ezgilerle oynanan Cirit halayı ile Sinsin figürleri değişiktir. Halaylarda “Başçeken”in elinde mendil vardır. El ele tutuşan oyuncular birbirine yaklaşıp ayrılırlar.
Kaşıklı oyunlar(Karşılama): Geçmişte “muhabbet”lerde ince saz denilen bağlama keman ve darbuka eşliğinde erkeklerce oynanırdı. Kadınlar arasında da oynanan oyunlara ud ve tef eşlik etmekteydi. Günümüzde kimi köylerde sürdürülen bu geleneği kurulan dernekler yaşatmaya çalışmaktadır. Bu oyunlar düğün karşılama ve uğurlama törenlerinde davul-zurna eşliğinde oynanmaktadır.
Kaşıklı oyunların en yaygınları şunlardır:
Bad-i zabah(Bad-i Saba) Üç oğlan(kırşehir zeybeği) Biter Kırşehir’in gülleri Yürü güzel Çiçekdağı
Bunlardan kimileri şöyle oynanmaktadır:
Üç oğlan: İki ya da daha çok erkek oyuncunun oynadığı bu oyun ağırlamayla başlar gitgide hızlanır. Oyuncuların ellerinde tahta kaşıklar vardır ezgiye göre kaşık vuruşları değişir; zeybek özellikleri görüldüğü için Kırşehir Zeybeği de denmektedir. Oyun çökmeler ve beceri isteyen devinimlerle sürer.
Çiçekdağı: Erkeklerin oynadığı kaşıklı oyunlardandır. Geçmişte kaşık yerine bardakla oynanan oyun ağırdan başlar ara nağmeyle hızlanır.
Biter Kırşehir’in Gülleri: Erkeklerce oynanan türkülü oyunlardandır. Türkünün başlangıcında “heyyyt”diye nara atılır dizler çapraz biçimde yere vurulur. Ellerdeki kaşıklar bir-iki vurularak ayağa kalkınır. En önemli figür sol topuğun sağ ayak arkasında sertçe yere vurulmasıdır.
Oyunun türküsü şöyledir:
Biter Kırşehir’in gülleri biter
Şakıyıp dalında bülbüller öter
Aman amman gülüm amman
Amman amman efendim amman
Atladım Dinekdağa
Alnım değdi yaprağa
Kız koynunda ölürsem
Koyma beni toprağa
Çoktur güzelleri hep yeni yeter
Kaşının üstünde keman görünür
Aman amman sebep amman
Amman amman efendim amman
Aynam düştü yerlere
Karıştı gazellere
Tabiatım kurusun
Bakarım güzellere
FacebookTwitterSkypeMessengerMessengerWhatsAppTelegramE-Posta ile paylaşYazdır
Folklor:Krehir Türk'ün genel karekterini tipik olarak ve hiç bozmadan sürdüren insanlarn yaad ildir.
Krehir yöresi ve insanlar sevinç ve kederlerinde hep ölçülüdürler. Bahar ve yaz aylarnda özellikle düünlerde ar bal ve içten bir söylei havas vardr. Yemekleri ölçülü ve doyurucudur.
Halk yaantsnn halk diliyle tipik anlatmn veren türküler Krehir'de muhabbet ad altnda aaç altlarndaki sohbetlerde ve düünlerde bol bol çalnp söylenir. Bunlar genellikle ya bir bozlaktr, ya da bir uzun havadr. nsan yakar kavurur içten içe, Bazen bir oyun havasdr, kakla oynatr, parmaklar aklatr. Bazen de bir halaydr, dizer kol kola omuz omuza.
Halk Müzii Araçlar: lde, tezeneli sazlarn üç telinden dokuz telliye dek tüm çeitleri çalnr. Divan, balama, tambura ve cura yaygndr. Yayl sazlardan en yaygn diz üstünde çalnan kemanedir.
Üflemeli sazlarn banda orta kaba zurna gelir. Yörede çallaryla ünlü sanatçlar vardr. Zurnayla halay havalar, cirit ve güre havalar yannda bozlaklar da çalnr. Dilli ve dilsiz kavallar daha çok köylerde yaygndr.
Vurmal sazlar arasnda davul, tef, kak, zil, zilli maa yaygndr. Oyunlarda fincan ve bardak da çalnr. Bardak oyunu bitince, bardaklar atlp krlr.
Halk Oyunlar:Yörede kakl oyunlar Konya oyunlaryla, halaylarsa dou illerimizdeki oyunlarla benzerlik gösterir.
Halay: halaylar davul-zurna eliinde ve erkeklerce oynanmaktayd. Günümüz KIREHR’deki çeitli folklor derneklerinin gösterimlerinde kzlar da oyunlara katlmaktadr. “Halay”denilen halaylarda bireysel oyunlar etkisi belirgindir. Oyun topluca balar, “baçeken”(halay ba) tek bana gösteri yapar. Daha sonra da halayn sonuna geçer. Bu kez yeni baçeken gösterisin yapar. Oyun böylece sürer.
Halaylar genellikle belli bir sra izleyerek birbirine ekli oynanr. Oyunlarn düzeni öyledir:
Arlama
Kvrak halay
Türkü halay
Üç ayak
Yanlama
Sekmen(seymen)halay
Baka bir halay düzeninde de u sra izlenmektedir:
Üç ayak halay
Hasanda sekmesi
Sivrik halay
Cirit halay
Avar arlamas
Keçeli
Ayrca Ana halay, narinli halay, yldz, kular, sepetçiolu ve sinsin gibi halaylar da yaygndr. Ayn ezgilerle oynanan Cirit halay ile Sinsin figürleri deiiktir. Halaylarda “Baçeken”in elinde mendil vardr. El ele tutuan oyuncular, birbirine yaklap ayrlrlar.
Kakl oyunlar(Karlama): Geçmite “muhabbet”lerde ince saz denilen balama, keman ve darbuka eliinde erkeklerce oynanrd. Kadnlar arasnda da oynanan oyunlara ud ve tef elik etmekteydi. Günümüzde kimi köylerde sürdürülen bu gelenei, kurulan dernekler yaatmaya çalmaktadr. Bu oyunlar düün, karlama ve uurlama törenlerinde davul-zurna eliinde oynanmaktadr.
Kakl oyunlarn en yaygnlar unlardr:
Bad-i zabah(Bad-i Saba), Üç olan(krehir zeybei), Biter Krehir’in gülleri, Yürü güzel, Çiçekda
Bunlardan kimileri öyle oynanmaktadr:
Üç olan: ki ya da daha çok erkek oyuncunun oynad bu oyun arlamayla balar, gitgide hzlanr. Oyuncularn ellerinde tahta kaklar vardr, ezgiye göre kak vurular deiir; zeybek özellikleri görüldüü için Krehir Zeybei de denmektedir. Oyun çökmeler ve beceri isteyen devinimlerle sürer.
Çiçekda:Erkeklerin oynad kakl oyunlardandr. Geçmite kak yerine bardakla oynanan oyun, ardan balar ara nameyle hzlanr.
Biter Krehir’in Gülleri: Erkeklerce oynanan türkülü oyunlardandr. Türkünün balangcnda “heyyyt”diye nara atlr, dizler çapraz biçimde yere vurulur. Ellerdeki kaklar bir-iki vurularak ayaa kalknr. En önemli figür, sol topuun sa ayak arkasnda sertçe yere vurulmasdr.
Oyunun türküsü öyledir:
Biter Krehir’in gülleri biter
akyp dalnda bülbüller öter
Aman amman gülüm amman
Amman amman efendim amman
Atladm Dinekdaa
Alnm dedi yapraa
Kz koynunda ölürsem
Koyma beni topraa
Çoktur güzelleri hep yeni yeter
Kann üstünde keman görünür
Aman amman sebep amman
Amman amman efendim amman
Aynam dütü yerlere
Kart gazellere
Tabiatm kurusun
Bakarm güzellere
()
Yürü Güzel:Üç, dört kiiyle karlama biçiminde oynanr. Öbür oyunlardan daha canldr. Hafif bükülerek oynanr. Oyunun en belirgin figürleri son bölümdeki çaprazlamalardr.
Özellikle Abdallar arasnda muhabbet toplantlarnda görülen köçek oyunlar geçmite oldukça yaygnd. Düünlerde, erkek toplantlarnda köçekler oynatlrd. Günümüzde bu gelenek ortadan kalkmtr.
Seyirlik Oyunlar, Orta oyunlar: Geçmite yöre köylerinde, düünlerde, özel toplantlarda yaygn olarak oynanan oyunlar, günümüzde de kimi düünlerde oynanmaktadr. Kalayc, Kaz ve Koca oyunlar bunlardandr.
Koca Oyunu’de Mucur’dan Mehmet Ali Çamlca’nn derledii bu oyunda kiiler, koca, kahya, Arap,meneveler(Arap zenneler) sazclar ve köylülerdir. Koca uzun bir koyun postu giyer, ösüne ve srtna yastklar yerletirmitir. Sakall,by, yüzü una bulanmtr, elinde uzun sopas vardr.
Arap, yalnayaktr. Yüzünü, dirseklerine dek kollarn ve diz kapandan aasn karaya boyamtr. Banda pou, kemerinde fieklik, tabanca, kama vardr. Meneveler, kadn klnda erkeklerdir. Alana önce koca girer, kahyann adnn cafer olduunu, ancak birçok kez yinelettikten sonra anlar. Bu seyircileri güldürür. Koca, deirmen ustas olduunu, köye deirmen yapmak istediini söylerse de kahyay inandramaz. Bir iskemle isteyince, seyircilerden biri iskemle olur, koca tam oturaca srada adam çekilir, koca yere düer, bu da gülümelere neden olur. Koca, manilerle kahyaya Söz atar:
Dam banda batrak
Akam gelin oturak
Kahya senin dinin imann ktrak
Hay benim Cafer Aam, Cafer Aam
Bir gölüüm (eek) var da sürerim gitmez
Üstündeki yükü de haneme yetmez
Kahyalar it olmu da bizim kapdan gitmez
Daha sonra iki kzndan birini iki ölük karl kahyaya verebileceini söyler. Bunun üzerine köylülerden ikisi eek olur, binmeye çalanlar eekler binemez, düerler. Koca, saz çalnrken alandan ayrlr, menevelerle döner, çeitli türkülerle oyun monash.pw arada Arap hzla alana gelir. Kzlar kaçr, koca bir masann altna saklanr. Arap kzlarn ister.
Yal bir adamn kzlarn kaçrdn, eer onlar bulmazlarsa her yeri yakp ykacan söyler. Masann yanundan geçerken kocay tekmeler ve yüksek sesle Arapça yar Türkçe söylenir. Kahya önce kzlarnn yerlerini söylemez, Arap kor halinde kömür dolu sepetle gelince korkar, kurtulmak için kzlar vermeye raz olur. Kzlar gelir, Arap onlar oynatr, alr gider.
Bu kez koca, kzlar bulun diye tutturur. Kahyann verdii iki eekle kzlar aramaya çkar. Bir süre sonra kzlar bulur, birlikte oynamaya balar. Bir ara durup Arap kzlara bir ey yapm m? diye baknca kzlar gücenir, oynamazlar. Ancak “tilki gibiçenlerse”, oynayacaklarn söylerler. Koca da zorunlu olarak dediklerini yapar, kzlar holanp oynarlar. Kahya ve koca da onlara katlr. Bu srada Arap gelir, kocay öldürerek kzlar sürükleye sürükleye götürür. Oyun böylece sona erer.
Çocuk oyunlar: Öbür yörelerde oynananlar yannda özgün oyunlarada rastlanr. Kimi oyunlar deiik adlarla anlr. Zkka, birdirbir; amecik,evcilik oyunu; çelik çomak yerine kullanlr; acerim bir tür kovalamacadr. Ak oyunlar, ya satarm bal satarm da oynanr. Çota, balk kaçt, horpiç, cimboru yöreye özgü oyunlardr.
Balk Kaçt: Kzl erkekli oynanan bu oyunda sekiz-on çocuk halka olur, oturur, ayaklarn öne uzatr. Ebe olan,ortada oturur. Balk biçiminde büktükleri mendili bacaklarnn altndan dolatrarak ebeye vururlar. Ebenin bal elinde yakalad kii ebe olur.
Çota(cota):Oyuncularn ellerinde birer denek vardr. Ortada yumurta büyüklüünde bir ta ya da tahta bulunur. Bunun metre uzanda tan büyüklüünde çukur açlr. Ebe tala çukur arasnda durur. Oyunculardan biri sopasyla taa vurur ve kaçar. Ta yuvarlanrken ebe, onu kovalar. Sopasyla dokunabilirse ebelikten kurtulur, dokunduu çocuk ebe olur. Dokunamazsa, öbürleri taa denekleriyle vurup uzaklatrr. Bu kez ebe tan ardndan koup onu güderek çukura sokmaya çalr, ebe ta çukura sokarsa oyun biter.
Horpiç:Erkek çocuk çocuklarn oynad bir denek oyunudur. Ebe deneini iki çizgi arasna koyar. Öbür oyuncular da uzaktaki bir çizgiden attklar denekleriyle ebenin deneine vurmaya çalrlar.
Cimboru: Erkek çocuklarn oynad oyunlardandr. Kat, kuma parçalar ya da hayvan kllarndan yaplm bir topla oynanr. Topun büyüklüünde bir çukur açlr. Belirli uzakla bir çizgi çekilir, oyuncular srasyla topu çukura sokmaya çalr. Bir kez sokan, bir kez daha atmaya hak kazanr. En çok say yapan oyunu kazanr.
KIRŞEHİR HALK OYUNLARININ TARİHÇESİ:
Kırşehir Türk’ün genel karakterini tipik olarak ve hiç bozmadan sürdüren insanların yaşadığı bir beldedir. Bu belde gözü tok gönlü zengin insanlarla doludur.Kırşehir yöresi ve insanları, sevinç ve kederlerinde hep ölçülüdür. Bahar ve yaz aylarında genellikle düğünlerde ağırbaşlı ve içten bir söyleşi havası vardır. Yemekleri ölçülü ve doyumludur. Kırşehir halkı gelenek ve göreneklerine sıkı sıkıya bağlıdır. Bir çok inançlarını günümüze kadar getirmiş ve bu gün de bu inançlarını aynen sürdürmektedir. Kaşık oyunları ve halayları kendine güven duygusunun anlatımını veren ritmik hareketlerle süslüdür. Halk Türkçe’si, Anadolu Ağzının genel gelişimi içerisinde Oğuz Türkçe’sinin özelliklerini taşır.
Yöremizde halk oyunlarımız türkülerimiz kadar eskidir. Kesin bilinmemekle beraber ’li yılların ilk dönemlerinden beri düğün, şenlik ve panayırlarda oturak alemlerinde karma ya da ayrı ayrı oynanan oyunlarımız mevcuttur. Ancak bilimsel bir araştırmanın az da olsa yapılması ’lı yıllara rastlamaktadır. İstanbul Festivaline bir ekip hazırlanmış ve seyirlik amacıyla bir gösteri sunulmuştur. Bu ekipte ilk bakışta figür kısırlığı ve sahneleme noksanlığı görülmüş, ancak türkülerin hareketli ve ritmik oluşu ve müzik grubu hayli ilgi çekmiştir yılında yöremizde yapılan Türkiye Mahalli Halk Oyunları Yarışması, yöredeki folklor çalışmalarını özellikle halk oyunlarına ilgiyi bir hayli arttırmıştır. Bu tarih, yöremizde bir patlama noktası olmuştur.
Yöre oyunlarımız, genel itibariyle kırık, hareketli, zeybek, seğmen ve halay türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Oyunlar genellikle kadın-erkek, karma, yalnız kadın ya da yalnız erkek oyunları olarak oynanmaktadır. Genel karakteristik özellikleri olarak halaylar; ağırbaşlı ve hareketsiz, kaşık oyunları ise halayların aksine hareketli ve ritmiktir. Oyun anlatımlarında tarımsal temalar ve keklik sekmesini andıran figür yapıları bulunmaktadır. Figürlerde genellikle yaylanma, çökme, sallanma, vurma, çapraz adım, yürüyüş adımı, dönme, yarım dönme, hoplama, çekme ve sekmelerden oluşur.
Oyunlarımızın genel olarak yöresel tavrı ağırbaşlı, içten, hareketleri ve müziği ölçülü, ritmik, abartısız, sade olmakla beraber bu tavırlar halaylarda daha ağır; kaşık oyunlarında ise daha hareketli bir şekilde karşımıza çıkmaktadır.
OYUN ADLARI
a) Kaşık Oyunları:
1- Kırşehir’in Gülleri,
2- Gel Yanıma,
3- Çiçekdağı,
4- Üç Oğlan (Alilerin Alisi-Kekillerin neşte neşte),
5- Yürü Güzel,
6- Çubuk Uzun,
7- Al Elmayı Ver Narı,
8- Al Yanak Allanıyor,
9- N’olur Hey Gelin N’olur,
Oy Nari,
Süpürgesi Yoncadan,
Suda Balık Oynuyor.
Badı Sabah,
Çek Deveci,
Sallan Boyuna Bakayım,
Al Elma Boyanır mı,
İnce Çayır Biçilir mi,
Kaşık oyunlarımız: Genellikle karma olarak oynanmasına rağmen, bazı bölgelerimizde yalnız kız ya da yalnız erkek oyunları olarak da karşımıza çıkmaktadır.Örneğin; Çubuk Uzun-Erkek, Süpürgesi Yoncadan-kız oyunları olarak oynanmaktadımonash.pwr daire, yarım daire ve düz çizgi formunda oynanmaktadır.
Oyunlar hangi formda oynanırsa aynansın, karşılıklı giriş çıkışlar,yanlara gidişler, öne arkaya gidiş gelişler şeklinde sunulmaktadır.
b) Halaylar:
1- Ağırlamalar,
2- Hayrani
3- Avşar,
4- Üç Ayak,
5- Hoplama,
6- Hasan Dağı Sekmesi,
7- Kargın Halayı,
8- Esir Almaca,
9- Sepetçioğlu,
İbramo,
Anşa,
Cemo,
Kıvrak halayı,
Hopdirilim.
Sin Sin,
Tura,
Başımda Altın Tacım,
Mavilim,
Not. Yazı İşleri Müdürü Gürsel SEÇİLMİŞ tarafından derlenmiştir.