Kürt Nüfusu 2017
kaynağı değiştir]
Özerk bölgeyle beraber Irak genelinde Kürt nüfusu, CIA'ye göre toplam nüfusun %'lik bir kısmını oluşturur ki, bu da aynı kaynağın yılı için verdiği toplam Irak nüfusu () ile karşılaştırıldığında - arası bir Kürt nüfusa işaret eder.[85]Joshua Project kurumu, bu sayıyı yaklaşık 8 milyon olarak verir.[86]
Irak'ta Kürt nüfusunun geneli, Irak Kürdistan Özerk Bölgesi sınırları dahilinde yaşamaktadır. Irak'ın kuzeyinde bulunan bu bölgede yaşayan Kürt nüfusunun toplamda 3 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir.[36] Geri kalan Kürt nüfusun büyük bir kısmı ise Bağdat'ta yaşamaktadır.[36] yılından beridir Bağdatlı Kürtler, yılından beridirse süregelen savaştan ve savaş sonrası Sünni-Şii geriliminden zarar gören Arapların önemli bir kısmı tehlikeden uzaklaşmak için Özerk bölgeye göç etmiş, bu sebeple Özerk bölgenin nüfusunda değişiklikler meydana gelmiştir.[87][88]
Kürtler, yüzyıl boyunca Irak'taki önemli bir siyasi ve sosyal güç olmuş, I. Dünya Savaşı'nda yenilen Osmanlı İmparatorluğu'nun çekilişinden sonra, 'da Mahmud Berzenci önderliğinde ayaklanmış, Irak'ın Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası yönetim altındayken, 'da Berzenci kendini "Kürdistan Şahı" ilan etmiş ve birkaç kez ayaklanmış ( ve 'de) ve bu ayaklanmalar güç kullanılarak bastırılmıştır. Bu ilk dönemle birlikte Irak Kürtleri arasında özellikle Barzani aşireti öne çıkmış ve Irak'taki Kürt halkının hakları ve bağımsızlığı için çalışmıştır. Nitekim bu çalışmaları yüzünden aşiretin etkili lideri Mustafa Barzani 'te sürgüne gönderilmiş, Barzani bir süre İran'daki Mahabad Cumhuriyeti'nde kalmış, bu devletin 'da son bulmasıyla SSCB'ye geçmiştir. 'de Irak'ta yaşanan darbe sonrası darbeyi gerçekleştiren Abdülkerim Kasım, Kürtlerin siyasi gücünü kullanmak amacıyla, belirli bir oranda otonomi sözü vererek Barzani'yi Irak'a geri davet etmiş, fakat sonrasında otonomi sözünün gerçekleştirilmemesi üzerine Kürtler ile Irak yönetimi arasında yeni çatışmalar patlak vermişti. Her ne kadar bu arada başka darbeler yaşansa ve zaman zaman çeşitli ateşkesler imzalansa da, genel olarak anlaşmazlık ve çatışmalar devam etmiştir. yılında Baas Partisi darbeyle iktidara gelmiş, bir süre Kürt hareketi ile olan çatışmaları sürdürseler de sonunda barış imzalamayı seçmişlerdir. 'te Irak yönetimi Kürtlere karşı yeni bir saldırıya geçmiş, bu sefer İran ile anlaşarak İran'ın daha önceden Kürtlere yapmakta olduğu yardımı da sonlandırmıştır. Bunun karşısında Barzani, birçok yandaşıyla birlikte İran'a kaçarken, Kürt hareketinden birçok kişi de toplu olarak teslim olmuştur. Bu dönemde Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı birçok bölge, özellikle de petrol zengini olan bölgeler, devlet eliyle Araplaştırılmıştır. Örneğin 'da bin kadar Kürt, zorla ülkenin başka yerlerine sürülmüşlerdir.[89]
Irak yönetiminin Kürt karşıtı politikaları 'lerle birlikte hız kazanmış, İran-Irak Savaşı sırasında da şiddetli bir şekilde devam etmiş, 'da başlayan ve 'da son bulan Enfal Operasyonu dahilinde ile (ve daha fazlası) civarında Kürdün katledildiği tahmin edilmiş,[74][90] Kürt halka karşı kimyasal silahlar kullanılmıştır.[91] Örneğin Halepçe Katliamı olarak da anılan ve Mart 'de gerçekleşen Halepçe'ye zehirli gaz saldırısında kişi olay anında ölmüş, kişi de yaralanmıştır.[90]
Birinci Körfez Savaşı sonrası 'deki ayaklanmalarla birlikte, 'ten beri kâğıt üzerinde geçerli olan Kürt Özerk Bölgesi de facto olarak özerklik kazanmış, BM'nin koruması altına girmiştir. Bununla birlikte, 'larda bölgedeki güçlü iki Kürt partisi Kürdistan Demokrat Partisi ve Kürdistan Yurtseverler Birliği arasındaki gerginlikler tırmanmış ve iç çatışma gerçekleşmiştir. Bu çatışmalar gerek çeşitli programların olumlu etkileri, gerekse ABD'nin doğrudan müdahaleleri ve arabuluculuğu ile birlikte 'de sona ererken,[92] petrolden gelen kazanç bölgenin refah düzeyinin artmasına sebep olmuştur.[93]
Bahar 'te başlayan İkinci Körfez Savaşı'nda Kürt peşmergeler, Çokuluslu Koalisyon Güçleri ile birlikte yer almış, savaş sonrası oluşan Irak hükûmetinde Kürtler önemli bir rol oynamış ve müdahale sonrası ilk Irak Başkanı, önde gelen Kürt politikacı Celal Talabani olmuştur. Savaş sonrasında Kürdistan Özerk Bölgesi, ülkenin kalanına oranla oldukça sakin bir siyasi ve sosyal atmosfere sahip olmuş ve bazılarınca "Irak'ın İsviçresi" olarak anılmıştır.[94] Gerek bölge gerekse bölgenin başkenti Erbil, birçok sosyal ve ekonomik gelişmeye konu olmuş, örneğin inşaat sektöründe patlama yaşanmıştır.[94][95][96] Bölgede 'ten beri birçok üniversite açılırken, başta Kürtçe olmak üzere Kürt kültürünün birçok unsuru üzerine birçok gelişme kaydedilmiş, sayısız etkinlikler yapılmıştır: Örneğin yılı itibarıyla bölgedeki beş devlet üniversitesi Kürtçe eğitim vermektedir.[97]
Ermenistan[değiştir kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir kaynağı değiştir]
Kürt diasporasının en büyük bölümünü Avrupa'daki Kürt toplulukları oluşturmaktadırlar. Kıta Avrupası'ndaki Kürt diasporasının yaklaşık %55'nin Türkiye'den gelmiş göçmen ve mültecilerden oluştuğu tahmin edilmektedir.[36] Kıta Avrupası'ndaki Kürt diasporasında Türkiye kökenliler yaygınken, Birleşik Krallık'taki Kürt topluluğu büyük oranda Iraklı Kürtlerden oluşmaktadır.[36]
Avrupa'daki Kürt topluluklarının kökeni yüzyılın sonlarına kadar sürülebilir; örneğin başlangıçta 'de Kahire'de kurulmuş olan ilk Kürt gazetesi, Kürdistan, çeşitli baskılar sonucu Cenevre'ye daha sonra da Birleşik Krallık'a taşınmıştır.[21] Bununla birlikte Avrupa'daki Kürt varlığı küçük sayılarda kalmış, yüzyılın ilk dönemlerinde de etkin bir sayıya ulaşılmamıştır. Bununla birlikte zamanla Avrupa'daki sayıları artan Kürt topluluğu özellikle yüzyılın ikinci yarısında bölgede etkin bir azınlık haline gelmiş örneğin 'ten itibaren bir süre boyunca Paris'te Bulletin du Centre d'Études Kurdes isimli yayını yayımlamıştırlar.[21] 'lardaki Avrupa ekonomisinin büyümesiyle birlikte başta Almanya olmak üzere birçok Avrupa ülkesine birçok Kürt işçi olarak gitmiş ve yerleşmiştir. Avrupa'daki Kürtlerin sayısı, diğer yerlerdeki Kürt diasporası gibi, Orta Doğu'daki çeşitli sebeplere dayanan, birbiriyle bağıntılı veya bağıntısız birçok şiddet olayı, savaş ve yıkım sebebiyle sonraki yıllarda giderek artmıştır. Zaman içinde Avrupa'daki Kürt diasporası birçok kültürel ve siyasi faaliyette bulunmuş, örneğin çeşitli TV kanalları kurmuş, büyük konserler gibi sanatsal etkinlikler tertip etmiş ve Avrupa siyasi arenasında yer almışlardır. Örneğin Kürt siyasetçi Feleknas Uca Almanya'dan Avrupa Parlamentosu milletvekili olmuştur.
Kuzey Amerika[değiştir kaynağı değiştir]
Ana madde: Kürt dilleri
Kürtler, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun Kuzeybatı İran alt kolunda bulunan Kürt dilleri başta olmak üzere birçok dil konuşmaktadır. Kürt dilleri başta olmak üzere İranî diller konusunda uzman olan David MacKenzie, Kürt dillerini sesbilimsel açıdanBeluçça ana dili ve Farsça arasında bir noktada konumlar ve Kürt ana dilinin Güney Farsçası ile oldukça yakın ilişki içerisinde olduğunu ileri sürer.[]
Kürt dilleri, dünyada tahminen 16[][][] milyon[] insan tarafından konuşulmaktadır. Kürt dilleri kolu altında Kurmançça veya Kuzey Kürtçesi, Soranice veya Orta Kürtçe ve Kelhurice veya Güney Kürtçesi olmak üzere üç dil bulunmaktadır.[]Oxford'un yayımladığı Uluslararası Dilbilim Ansiklopedisi (International Encyclopedia of Linguistics) de bu şekilde bir ayrıma gitmiştir.[] Kurmançça özellikle Musul'dan Kafkaslara doğru olan bölgede yerleşmiş Kürt halkları tarafından konuşulurken, Soranice Urmiye'den Kürdistan coğrafî bölgesinin daha güneyde kalan bölgelerine kadar uzanan bir coğrafyada yoğunluktadır. Bununla birlikte, hangi dillerin Kürt dilleri altında kabul edilip edilemeyeceği tartışma konusu olmuştur. Örneğin LekçeGlottolog tarafından üç Kürt dili arasında kabul edilmez ve üç Kürt dili ile bir üst kolda birleştirilerek Lek-Kürt dilleri adı altında sınıflandırılır.[] Diğer yandan Ethnologue ise dört dili de Kürt dilleri adı altında gruplar.[] Benzer şekilde Zazaca ve Goranice de Britannica'nın da arasında yer aldığı kaynaklarda Kürt dilleri ile birlikte gruplanır.[][] Ancak bu görüş dilbilimciler tarafından kabul görmemekte ve Glottolog da Ethnologue da Kürt dilleri ile Zazaca ve Goraniceyi ayrı dallarda sınıflandırmaktadır.[][][][]
En çok konuşucuya sahip Kürt dili olan Kurmanççanın yaklaşık olarak milyon kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir.[] Türkiye başta olmak üzere Suriye, Ermenistan ve Azerbaycan gibi ülkelerde yaşayan Kürtlerin ve bu ülkelerden göçmüş olan Kürt diasporasının çoğunluğu Kurmançça konuşur. Kurmançça ayrıca İran ve Irak'taki Kürt topluluklarında az da olsa konuşulur. Irak ve İran'daki Kürtlerin çoğunluğu Soranice konuşmaktadır. Soranicenin Irak'ta yaklaşık olarak milyon kişi tarafından, İran'da ise yaklaşık olarak milyon kişi tarafından konuşulduğu düşünülmektedir.[]
Kürt dilleri konuşulduğu ülkelerde çoğu zaman Kürtçe olarak anılır. Irak'ta Kürtçeye resmî dil statüsü verilmiştir.[85] Suriye'de ise Kürtçe yasaklanmıştır ve buna yayın yasağı da dâhildir.[] İran'da resmî dil statüsüne sahip olmasa da yasaklı değildir. Her ne kadar yerel gazete ve benzeri yayınlarda kullanılsa da, okullarda kullanılmamaktadır.[][] Bunun da etkisiyle, İran'daki bazı Kürtler anadillerinde eğitim görmek amacıyla Irak'a gitmişlerdir.[] Türkiye'de konuşulan Kurmançça uzun yıllar yasaklı kalmış, 90'lı yıllarla birlikte yasaklar çok az da olsa gevşemiştir. Kurmançça Türkiye'de resmî dil statüsünde olmamasına[44] ve ülkenin anayasasına göre Türkçe dışında herhangi dilin eğitimde kullanılmasının yasak olmasına[] karşın, özel televizyonlarda çeşitli birçok sınırlamalar dâhilinde Kürt dillerinde yayın yapılmasına yılından itibaren izin verilmiş, yılında ise devletin resmî televizyonu olan TRT, 24 saat Kürt dillerinde yayın yapan bir kanal (TRT 6) açmıştır.