El Cid, hayatnn sonunda bir kahramana dönüen, spanyol Kral VII. Alfonso için spanya’nn bir ksmn Fas kökenli Almoravid hanedanndan kurtarmak için savaan ve sonunda Valencia’daki Müslüman halifeliini ele geçiren ve kendi kralln yöneten bir paral askerdi.
Rodrigo Diaz de Vivar, sekizinci yüzylda balayan Arap fethi srasnda ber Yarmadas’nn güney ksmn üçte ikisinin slam ordular tarafndan fethedildii, spanyol tarihinde kaotik bir dönemde dünyaya geldi. ylnda, slami Emevi halifelii çöktü ve ‘taifa’ olarak adlandrlan rakip ehir devletlerine ayrld. Yarmadann kuzeyde kalan üçte birlik ksmnda kurulan beylikler -León, Castile (Kastilya), Navarra, Barcelona, Asturia, Galacia ve dierleri- birbirleriyle ve Arap fatihlerle sava halindeydi. berya’daki slami yönetim, tpk beyliklerin snrlar gibi, bir bölgeden dierine dalm durumdayd; hâl böyleyken, Hristiyan yöneticiler tarafndan ele geçirilen son ehir, ylnda Granada Emirlii olacakt.
GENÇLK DÖNEM
Baz tarihsel kaytlar, El Cid’in yaad 11'inci yüzyl spanya’nn siyasi ortamn anlamamza yardmc olabilir. Geni anlamda, spanyol Yarmadas din tarafndan tanmlanan iki genel gruba ayrlm durumdayd: Hristiyan spanya ve El-Andalus (Endülüs - Müslüman spanya). Her iki grup da kendi içerisinde daha fazla parçaya ayrlmt. Hristiyan spanya, León-Castile (Kastilya), Aragón, Navarra ve Barcelona bölgelerindeki krallklardan oluuyordu.
El-Andalus, ’de Córdoba Halifelii’nin ayrlmasnn ardndan ‘taifa’ ad verilen birkaç küçük krallktan oluuyordu. Hristiyan krallklar snrnda bulunan ana taifa’lar Toledo, Zaragoza ve Badajoz idi.
El Cid, kimi kaynaklara göre ile yllar arasnda spanya’nn Kastilya Prenslii’ne bal Burgos kenti yaknlarndaki Vivar kasabasnda Rodrigo Díaz de Vivar adyla dünyaya geldi. Bir asker olan babas Diego Lainez, León Kral Ferdinand (Büyük Ferdinand, arasnda yönetimdeydi) ve Navarra Kral III. García Sánchez ( arasnda tahttayd) arasnda ylnda yaanan Atapuerco savana katlmt. Baz kaynaklar Diego Lainez’in Galacia Kral II. Ordoño’nun soyundan geldiini aktaryor. Her ne kadar ad bilinmese de, Diego’nun annesi Kastilyal bir diplomat olan Nuño Alvarez de Carazo ve ei Doña Godo’nun yeeniydi.
SANCHO VE ALFONSO’NUN HZMETNDE
Diego Laniez ylnda öldü ve Rodrigo, Ferdinand’n olu Sancho’nun hizmetine verildi. Rodrigo muhtemelen Ferdinand tarafndan ina edilmi okullarda resmi eitim ald; Latince, Yunanca ve Arapça okuma yazma, silah kullanm, binicilik ve iz sürme dallarnda sk bir eitimden geçirildi. ylnda Kral Fernand öldü. Kralln üç olu Sancho, Alfonso ve Garcia ile iki kz Elvira ve Urraca arasnda paylatrmt. O yllarda spanya tek bir kral tarafndan yönetilmiyordu; baz Araplar hanedanlar da dahil olmak üzere birçok kraln egemenlii söz konusuydu. Fernand’n çocuklarna miras brakt krallk, günümüz spanya’snn sadece küçük bir parçasn igal ediyordu.
Fernand, çocuklarnn kendilerine kalan topraklardan memnun olacan umuyordu. Buna karn en büyük çocuu Sancho, babasnn tüm topraklarn miras almas gerektiini düündü. Sancho’nun aile topraklarn el geçirmesi için öncelikle Aragon Krall ile savamas gerekiyordu. El Cid o dönemde Kraliyet Ordular Komutan olarak atand ve Aragon Krall’n yenerek Sancho’nun güvenini boa çkarmayacan kantlad. El Cid, sava kazandnda yalnzca 23 yandayd.
Sancho muhtemelen kardei Alfonso ve kz kardei Urraca arasnda yaplan bir anlama sonucu, ylnda düzenlenen bir suikast neticesinde öldürüldü. Sancho evlenmemiti ve bir varis brakmadan öldüü için, hemen hemen tüm gücü Toledo’da yaad sürgünden dönen ve León-Kastilya Kral olarak yerini alan kardei Alfonso’ya geçti. Ancak, Sancho’nun öldürülmesi olayna kartndan üpheleniliyordu.
El Cid’le ilgili efsanelere göre, El Cid ve bir düzine ‘yeminli yardmcs’ liderliindeki Kastilya Hanedanl üyeleri, Alfonso’yu Burgos’taki Santa Gadea (Saint Agatha) kilisesinin önünde, kardeinin öldürüldüü komploya katlmadna dair kutsal emanetler üzerine defalarca yemin etmeye zorlad. Bu olay, tarihe yaygn bilinen bir gerçek olarak geçmiti; ancak Kastilya ve León’da bulunan hem Rodrigo Diaz hem de VI. Alfonso’nun hayatlar hakkndaki çada belgeler böyle bir olaydan bahsetmez. Alfonso’nun yönetime gelmesinin ardndan Rodrigo, Kraliyet Ordular Komutanl görevinden alnd ve görev Rodrigo’nun azl bir düman olan Kont García Ordóñez’e verildi.
El Cid, Temmuz ’te Alfonso’nun akrabas olan Jimena Díaz ile evlendi. ‘Historia Roderici’ adl eserde, Jimena’nn Kont Diego Fernández de Oviedo’nun kz olduu aktarlr. Aktarlan hikayeler, El Cid onu ilk kez gördüünde, büyüleyici güzellii nedeniyle âk olduunu belirtir. Bu evlilikten El Cid ve Jimena’nn iki kz ve bir olu dünyaya geldi. Kzlar Cristina ve María da büyüdüklerinde soylu ailelerin oullaryla evleneceklerdi. Oullar Diego Rodríguez ise yetikinliinde tpk babas gibi bir asker olacakt. El Cid’in kendi evlilii ve kzlarnn ilerde yapaca evlilikler uzun vadede statüsünü yükseltecekti.
SÜRGÜN YILLARI VE ARAPLARLA TTFAK
Kral VI. Alfonso, El Cid gibi cesur biri deildi. El Cid’in taht ele geçirmeye çalmasndan korkuyordu. Alfonso onu uzakta tutabilmek amacyla bir komplo kurdu ve Sevilla Kral’ndan bir miktar para getirmesi için gönderdi. El Cid geri döndüünde, Alfonso onu parann bir ksmn zimmetine geçirmekle suçlad. Bu vesileyle El Cid sürgün edildi ve o andan sonra da Alfonso tarafndan yönetilen herhangi bir bölgede güven içinde yaamas mümkün olmad.
El Cid imdi sadece paraya deil, ayn zamanda bir kraln korumasna da ihtiyaç duyuyordu. Hizmetlerini Kuzeydou spanya’daki Saragossa yöneticisine sundu. Saragossa Hükümdar, Arap bir lider olan El Mu’tamin idi. Alfonso’nun aksine, El-Mu’tamin, El Cid gibi baarl bir askere sahip olmaktan dolay mutluydu. El Cid, Al-Mu’tamin ve halefi El-Musta’ya yaklak 10 yl hizmet edecekti.
Bu dönemde rakip Kastilya övalyeleri tarafndan desteklenen Granada güçlerinin girdii Sevilla’ya saldrd; Rodrigo ve emrindeki güçler, kraln tahtn savunmak amacyla, Cabra Sava’nda birlik olan Hristiyan ve Granadal saldrganlar püskürttü. Kont García Ordóñez ve dier Kastilya liderleri, serbest braklmadan önce üç gün boyunca esir alnmt.
’de El Cid, Toledo taifa’sna izinsiz bir baskn yapmasndan sonra ksa bir süre için () Alfonso’nun hizmetine geri döndü ama bir kez daha sürgün edildi, bu kez Murcia’nn güney batsndaki Aledo’da bulunan Almoravidlere kar Alfonso’nun yardmna gelememesi sebep gösterildi. Alfonso ona büyük bir öfkeyle tepki vermiti; Rodrigo’nun mülküne el koydu ve ailesini hapsetti.
’te Toledo ehri León-Kastilya Kral VI. Alfonso’nun eline geçti. Bu, iki nedenden dolay önemli bir fetihti: Birincisi, stratejik yarmadann merkezi Hristiyanlarn eline geçmesi Müslüman spanya için bir darbe oldu, ikincisi ise Toledo, Vizigot spanya’nn eski bakenti ve manevi öneme sahip bir kent olduundan, psikolojik olarak Hristiyan spanya için büyük bir moral destei salad.
Sonuç, Alfonso’nun yaylmac ruh halinden korkan dier taifa yöneticilerinin, Kuzey Afrika’daki Müslümanlara yardm çarsnda bulunmas oldu. Bunlar, Yusuf ibn Tashufin’in önderliinde, ’da Badajoz yaknlarnda Kral Alfonso’nun ordusunu yenen Berberilerle birleen Almoravidlerdi. Ksa bir aradan sonra, Almoravidler, 20 yl içinde elde ettikleri bir bölge olan El-Endülüs’ten kalanlar yeniden bir araya getirmeye karar verdiler.
BAINA BUYRUK BR ÖVALYE
Bu dönemde El Cid kendi ordusunu toplayarak, Akdeniz kys boyunca topraklar yamalayarak ve Hristiyanlarla (özellikle de Barselona Kontu II. Berenguer) ve Moor’larla savaarak kendi bana buyruk bir hayat sürdü.
ylna gelindiinde, Rodrigo, Valencia’nn Maripli hükümdar El-Kadir’i destekliyordu; El-Kadir’in kendi koruyucusu olarak Alfonso’nun yerini alacak kadar güçlü olduunu düünüyordu. Alfonso, bu hamleye ylnda Valencia’ya kar bir kuatmaya girierek yant verdi. Ancak, El Cid’in Yukar Ebro Vadisi’nde Alfonso’nun yönetimi altndaki bir bölgeyi yamaladn örendiinde kuatmay kaldrmak zorunda kald.
García Ordóñez’e ait olan bölge, El Cid’in ylnda küçük düürdüü García’nn yönetimindeydi ve kendisi El Cid’in azl bir dümanyd. Sava sonunda García Ordóñez tahtn yitirdi ve Alfonso, Rodrigo’nun eritii güç karsnda dehete kapld. Bu arada, Almoravidler sürekli biçimde kuzeye doru ilerliyordu ve Rodrigo bu frsattan yararlanarak Valencia’y ele geçirmeye karar verdi. Neredeyse bir yl süren kuatmadan sonra, Haziran'da ehre girdi. O anda El Cid, Hristiyan spanya’nn en güçlü adamlarndan haline gelmiti ve Valencia’nn fethi bu durumu doruluyordu.
Bununla birlikte, Valencia’nn kayb El-Andalus’ta rahatszlk yaratt ve ’ün sonlarnda büyük bir Almoravid ordusu kenti kurtarmak üzere gönderildi. El Cid, bir kuatmay beklemek yerine, yaklaan Almoravid ordusuna kar allmadk bir adm att. Güçlerini iki parçaya bölen El Cid, her birini ehrin farkl kaplarna yerletirerek, hemen kuzeybatda bulunan Cuart de Poblet’teki Almoravidlerin üzerine yürüdü. Bu sava, Hristiyanlar tarafndan övgüye boulurken ve Müslümanlar için bir hezimet anlamna gelen bir sonuçla, Avrupa tarihini de deitirecekti.
Valencia’nn fethedilmesinden sonra Rodrigo ve Alfonso arasndaki iliki çok az bilinse de Rodrigo’nun olu Diego’nun ylnda VI. Alfonso’nun ordusunda savarken ölmesi gerçei, muhtemelen bir anlama zeminine ulatklarn gösteriyor. Buna karn, Alfonso daima bu kadar güçlü bir figürden üphelenmi olmalyd.
Rodrigo, ylnn ekim aynda yatanda öldü; yaamnn son ksmndaysa dier Hristiyanlara Almoravidlerin yenilmez olmadn gösterdi. Mütevaz bir ailede doan düük seviyedeki bir soylu olarak, kendi çabalar neticesinde kraliyet ailesinin bir üyesiyle evlenerek önemli bir konuma gelmiti. Kukusuz, elde ettii beklenmedik gücün temelinde yatan asl etken, askeri ve diplomatik alanlarda yürüttüü baarl ittifaklar ve zekice hamleleri olmutu.
Valencia’daki Almoravid basks, Rodrigo’nun ölümünden sonra da sürdü. El Cid’in dul ei Jimena, ehri ’ye kadar savundu ve sonunda Alfonso’nun ehri Müslümanlara terk etme emrini yerine getirdi. Valencia, ylna kadar Müslüman hükümdarlarn yönetimi altnda kald. Alfonso ehri savunmay düünmü olsa da Valencia çok uzaktayd ve iç bölgelerde kalan topraklarn savunmak için birliklerine ihtiyac vard. Jimena, Rodrigo’nun kalntlarn da yanna ald ve onlar Burgos’un hemen güneyinde bulunan San Pedro de Cardeña manastrna defnetti. Ölümünden sonra, o da einin yanna gömüldü.
Ölümünün hemen ardndan, El Cid, Kastilya’da ulusal kahraman ve hatta aziz ilan edildi. 12'nci yüzylda yazlan satrlk bir iir olan ‘El Cantar de Mío Cid’ (Cid’in arks) onun hayatn konu alyordu. ylnda yazlan bir tiyatro oyunu ve daha sonraki destanlar, iirler ve yazlar, Rodrigo’nun hayatn neredeyse bir efsaneye dönütürdü; zaman geçtikçe baz insanlar El Cid’in asla yaamam olduundan üphelenmeye balad. Dier birçok efsanenin aksine, El Cid gerçekten yaamt ve onun hakkndaki iirler (baz durumlarda gerçei çarptsa da), spanyol edebiyatnn balangc olarak kabul edilir.
BR SAVA ÜSTADI
El Cid, askeri seferleri srasnda, savan hemen öncesinde hem elence hem de ilham vermesi için askeri konular üzerine yazlm klasik Roma ve Yunan kitaplarnn askerlere yüksek sesle okunmasn isterdi. El Cid’in ordusu, taktik tartma yürütmek için her savatan önce beyin frtnas diye adlandrlabilecek oturumlar gerçekletirerek, planlama stratejisinde yeni bir yaklam yaratmt.
Sk sk modern askerlerin ‘psikolojik sava’ dedii eylere benzeyen beklenmedik stratejiler kulland; dümann korkuyla felç olmasn ve sonra aniden onlara saldrmay tercih etti. Ayrca dümanlarn küçük bir grup askerle rahatsz ederek, onlarn dikkatlerini baka yöne çekiyordu.
El Cid askerlerinin önerilerine açk ve onlarla dost bir yöneticiydi. Birlikte ele alndnda, bu uygulamalar, nitelikli askerleri kendine çekebilen ve ilham verebilen, Hristiyan olmayanlar da dahil olmak üzere takipçilerinden hatr saylr bir sadakat çekebilen eitimli ve zeki bir komutan tasvir etmekteydi. Bu nitelikler, El Cid’in efsanevi sava yetenekleriyle birletiinde, olaanüstü bir komutan olarak ününü körüklemiti.
Kaynaklar:
monash.pw
monash.pw
monash.pw
monash.pw
monash.pw
Rodrigo Díaz de Vivar, Ruy Díaz de Vivar (ayrıca Bivar'ı da yazdı) ve El Campeador ("Şampiyon"). "Cid" ünvanı, Arapça, sidi, "efendim" veya "efendisi" anlamına gelen İspanyol lehçesinden gelir ve yaşamı boyunca kazandığı bir ünvandı.
İspanya'nın ulusal kahramanı olmak. El Cid, Valencia'yı fethederken olağanüstü bir askeri yetenek sergiledi ve ölümünden sonra, yüzyıl destanı El cantar de mío Cid (" Cidden Şarkı") de dahil olmak üzere birçok efsane, öykü ve şiirlerin konusu oldu. .
cetvel
Askeri lider
İberya
Doğum tarihi: c.
Evli Jimena: Temmuz
Öldü: 10 Temmuz
Minör asil olarak doğmuş olan Rodrigo Díaz de Vivar kraliyet ailesinde büyüdü ve Sancho II'nin standart taşıyıcısı ve komutanı olarak atandı. Sancho'nun kardeşi Alfonso'ya karşı Sancho'yla savaşmak, Sancho'nun çocuksuz öldüğü ve Alfonso'nın kral olduğu zaman Díaz'ye karşı gayretli olduğunu kanıtlayacaktır. Bir prestijini kaybetmiş olmasına rağmen, o Alomon'un yeğeni Jimena; ve varlığı Alfons'un muhalifleri için bir mıknatıs görevi görmesine rağmen, Díaz birkaç yıl boyunca sevgiyle hizmet etti. Ardından Toledo'ya yetkisiz bir baskın düzenledikten sonra Díaz sürüldü.
Diaz daha sonra 10 yıl boyunca Saragossa'nın Müslüman yöneticileri için savaştı ve Hıristiyan birlikleri aleyhine önemli zaferlere imza attı. Alfonso, 'da Almoravids tarafından yenildikten sonra Diaz'ı sürgünden hatırladı, ancak Cid uzun süredir krallıkta kalmadı.
Valencia'yı ele geçirmek için uzun bir kampanya başlattı ve 'te başarılı bir şekilde yakalandı ve ölünceye kadar Alfons'un adının başına geçti. Ölümünden sonra, Cid'i aslanlaştıran edebiyat ve şiir, Díaz'nin yaşamının gerçeklerini gizleyecekti.
El Cid'in Özgeçmiş Biyografisi
El Cid portresi
Baskıda El Cid
Web'de El Cid
Ortaçağ Iberia
Pierre Corneille (): Klasik Fransız tragedyasının kurucusu kabul edilir. Orta sınıf bir ailenin çocuğudur ve Cizvit eğitimi almıştır. Yirmi yaşına gelmeden yazdığı ilk oyunu Paris’te başarıyla sahnelenmiş ve parlak bir kariyerin ilk adımı olmuştur. Şair ’de Académie Française’e girmeye hak kazanmıştır. El Cid yılında önce bir trajikomedya, daha sonra tragedya olarak yayımlanmış ve aynı yıl sahneye konmuştur. İspanya’nın millî kahramanını konu alan oyun, klasik dramanın üç uyum kuralına tam olarak uymayışı ve konuyu bir kahramanlık hikâyesindense iki âşığın trajedisi olarak işleyişiyle döneminde tartışma yaratmasına rağmen Fransız tiyatro yazarlığının şahikası kabul edilir. Aile şerefi için sevdiği Jimena’nın babasını öldürmek zorunda kalan Don Rodrigo’yla, kader tarafından babasının öcünü almakla sevgilisinin hayatı arasında bir seçime zorlanan Jimena’nın dokunaklı hikâyesini anlatır.
Burcu Bilgiç: Notre Dame De Sion Fransız Lisesi ve Boğaziçi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü mezunudur. Belçika, Brüksel’de INSAS sinema okulunda film yönetmenliği okumuştur. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları için Nietzsche’nin Sorrento Yolculuğu’nu Türkçeye çevirmiştir.
El Cid, gerçek adı Rodrigo Díaz de Vivar () olup, El Cid Campeador olarak da bilinen, Müslüman Araplara karşı savaşmış Kastilyalı askeri ve politik lider ve diplomattır. Araplarca “El Seyid” (Efendi) olarak tanınan kahramanın lakabı İspanyol ağzında El Cid’e dönüşmüş ayrıca Hıristiyanlarca şampiyon anlamına gelen El Campeador olarak adlandırılmıştır. Ölümünden 1 asır kadar sonra anonim bir yazar El Cid’in kahramanlıklarını El Poema de Mio Cid (Benim Cidimin şiiri) adlı manzum destanında anlatınca ünü hızla yayılan El Cid zamanla İspanya’nın milli kahramanı kabul edilmiştir.
veya de Kastilya başkenti Burgos’un kuzeyinde küçük bir köy olan Vivarda doğan bir asilzade olan Cid, Kastilya sarayında zamanının prensi ve geleceğin kralı olan II. Sancho’nun hizmetinde bulunmuştur. Kahraman daha delikanlılık çağındayken sarayda görev alan Kastilya asillerinden birisi olan babası Don Diego Laineze hakaret eden Don Gómezden kafasını keserek intikamını almıştır. Ferdinand, Rodrigo’nun davranışını bağışlamayarak sürgün edince şövalye ile birlikte krallıktan ayrılmışsa da Araplarca kuşatılan bir kaleyi kurtararak kahraman olunca affedilip ülkeye dönüşüne izin verilmiştir. Babası I. Ferdinand’ın te ölümünden sonra tahta geçen Sancho Endülüs üzerine yürüyerek Araplarca yönetilen pek çok kenti ele geçirirken, gerçekleşen savaşlarda El Cid büyük kahramanlık ve başarı göstermiştir. ’de Graus kasabasını Arap lider El Muktedir’e karşı başarıyla savununca “El Campeador” unvanını kazanmış ardından ’de Endülüs kenti Zaragoza’ya saldırarak şehrin yöneticisi Emir Al-Muktadir’ın Sancho’nun tebaası olmasını sağlamıştır. Kardeşi Sanchoyu öldürüp tahta geçen VI. Alfonso tarafından sürgüne gönderilen kahraman Araplarla mücadelesini sürdürmüş, Cantar del Destierro (Sürgün Şarkısı) adlı destanda bahsi geçen kahramanlıklarıyla gözüne girdiği yeni kral tarafından affedilmiştir. Onun yokluğunda Araplara kaptırılan Valencia kahraman tarafından geri alınmıştır. ’de Alfonso’nun akrabalarından Oviedo’dan Ximena ile evlenmiş, çiftin 3 çocuğu olmuştur. ’da Granada Emiri Abd Allah ve müttefiki García Ordóñez’i yenmeyi başarmışsa da sefer için Alfonso’nun iznini almadığı için ’de yeniden sürgüne gönderilmiştir. Barselona’ya giden Cid burada iyi II. Ramon tarafından karşılanmayınca Zaragozaya giderek El Mutaminin emrine girmiş, o günden sonra da kenti Barcelona ve Aragon saldırılarına karşı başarıyla korumuştur. ’da Kuzey Afrikalı Araplar kalabalık bir orduyla Yusuf ibn Taşfin liderliğinde Endülüs’e girerek 23 Ekim tarihindeki Az-Zallaqah savaşında Hıristiyanları büyük bir yenilgiye uğratınca Toledo’ya kaçan Alfonso El-Cid’i geri çağırmıştır. ’da Hıristiyan ve Araplardan oluşan bir orduyla Barselona kralı II. Ramón Berenguer’i Tebar’da yenerek düşmanını esir etmiş, fidye karşılığı bırakırken kızını da düşmanının oğluyla evlendirmiştir. ’de ise Valencia’da çıkan ayaklanmayı bastırdıktan sonra kenti ele geçirerek Hıristiyan ve Müslümanların birlikte çalışıp ortaklaşa savunduğu kentte bağımsız prensliğini ilan etmiştir. Cantar de las Bodas (Evlilik Şarkısı) adlı destanda ’te Valencia’yı fetheden Cid’in burada evlendiği ve kenti ’da ölümüne dek yönettiği anlatılmaktadır. Kahramanın ölümü Poema del Cid adlı destanda anlatılmakta Fas kralı Cucar, Valencia’yı kuşattığında kahramanın rüyasına giren St. Peter 30 gün içinde zafer kazanacağını ama bunun yaşamına mal olacağını bildirmiştir. Gerçekten de 10 Temmuz ’da oklanarak öldürülen El Cid’in karısı Ximena, Valencia’yı 3 yıl daha yönetmişse de sonunda kenti Araplara bırakmak zorunda kalmıştır. El Cid’in atının adı Babieca (Aptal) olup, söylenceye göre daha çocukken vaftiz babası rahip Pedro El Grande Cid’e atlarından birisini seçmesini söylemiş o da gidip en zayıfını seçince rahip dayanamayıp aptal diye bağırınca atın adı Babieca olmuştur. El Cid’in kılıcının adı Tizona olup, yapılan incelemelerde günümüzde Madrid Askeri Müzesinde sergilenen kılıcın Kurtuba’da Suriye çeliğinden yapıldığı anlaşılmıştır.
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara,
Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara,