Zarf fiiller, fiil köklerinden veya gövdelerinden türeyerek üzerine eklendiği fiille yüklem arasında anlam bağlantısı kurup cümlenin ögelerinde ise zarf tümleci (belirteç tamlayıcısı) görevinde kullanılan eylemsilerden biridir. Zarf fiil ekleri eylemlere gelip onlardan zarf türettiği için aldığı ek yapım ekidir, sözcüğün kendisi ise türemiş sözcüktür.
Ulaç ya da bağ eylem olarak da bilinen zarf fiiller, eylem köklerine ya da gövdelerine aldığı eklerle geçici bir biçimde sözcük türlerinden zarf oluşturur ve kesinlikle çekim eki alamaz. Genellikle yükleme sorulan nasıl ya da ne zaman sorularının cevabını verir.
“Kenyalı asiye ince ipi araklamadan gittiğinde oldukça” veya “Ali madan da(ı)ğında yaramazken ince ip atarak incelmeksizin dikçe durdu.” şeklinde kodlayabiliriz.
Alternatif olarak şu şekilde zarf fiiller şifrelenebilir:
kenyalıasiyeinceiparakladıkça koşarcasına doya doyamadene girdiğinde durmaksızın yorulur yorulmaz durdu.
-ir, -mez eki: Kullanıldığı tümcede zaman, çabukluk, tezlik anlamı katar. Bazı durumlarda ise elinde olmadan, zorunlu olarak anlamı da verebilir..
Onu görür görmez elindeki çantayı yere bıraktı. (Ne zaman bıraktı?)
Bilir bilmez o işe girişti ama sonunda başarılı oldu ve herkesi şaşırttı.
Gider gitmez oradaki sorunu çözmek için hemen harekete geçti ve başarılı oldu.
Görür görmez o güzel manzara karşısında adeta büyülendi ve bir süre kendinden geçti.
-arak, -erek eki: Bu ek kullanıldığı cümleye durum anlamı verir.
Karşısındaki şakacı çocuğa gülerek baktı ve neşeyle gülmeye başladı. (Nasıl baktı?)
Ağlayarak üzüntüsünü dışa vurdu ve acısını hafifletmeye çalıştı.
Çatırdayarak yürüdüğü yolun zorluklarına dayanmaya çalışıyordu.
Evine koşarak giden çocuk, kapıyı açıp hızla içeri girdi.
Seni umutsuzca bekleyerek geçirdiğim saatler hala belleğimdedir.
Her detayı düşünerek karar veren yönetici, şirketin geleceği için önemli bir adım attı.
Sürüklenerek ilerleyen sel suları, etraftaki her şeyi de yanlarına alarak ilerliyor.
Yaptığı hatayı örtbas etmek için yalan söyleyerek hepimizi aptal yerine koydu.
-ken eki: Kullanıldığı tümcede zaman anlamını karşılar. Eylemlerin üzerine gelmeden önce kip eklerinden birini aldıktan sonra eylemlere gelir.
Gece saatlerine kadar beklerken uyumuş. (Ne zaman uyumuş?)
Ben daha çok küçükken bile para kazanmak için çalışırdım.
Günlük rutinimi alt üst eden şey hastayken yatağa bağımlı kalmaktı.
Seninle konuşurken dudaklarımdan çıkan her kelime, kalbimdeki duygularımı yansıtıyordu.
Ağlarken gözlerimden süzülen her damla yaş, içimdeki acıyı dışa vuruyordu.
Ormanın patika yollarında yürürken doğanın güzellikleri karşısında kendimi kaybediyor, anın tadını çıkarıyorum.
-ıp, -ip, -up, -üp eki: -Durum anlamı verir. Bağlaç (ve) yerine kullanılabilmektedir. Örnek: Seni sorup gitti.
Bu ek kal- eylemiyle birlikte kullanıldığında sürerlik anlamı verir. Örnek: Seni bir anda görünce donup kaldı.
Önce arkasına bakıp şaşkınlıkla etrafına baktı, ne olduğunu anlamaya çalışıyordu. (Nasıl etrafına baktı?)
Yerinden kalkıp yavaşça pencereye doğru yürüdü ve dışarıdaki manzarayı seyretmeye başladı.
Eskimiş ve kırık masaya oturup derin bir nefes aldıktan sonra, önündeki kitabı açtı ve okumaya başladı.
Bir anda durup düşüncelere daldı, sonra kararını vererek ilerlemeye devam etti.
-ınca, -ince, -unca, -ünce eki: Zaman kavramı verir. Bu ek bulunma hal eki alarak da kullanılır. Örnek:
Bu konuyu yüz yüze karşılaşınca konuşuruz. (Ne zaman konuşuruz?)
Yanıma gelince seni sarıp sarmalamak için sabırsızlanıyorum.
Sen gidince yalnızlığın boşluğunda kayboluyorum.
Geceleri yatağımda ağlayınca içimdeki acıların bir nebze hafiflediğini hissediyorum.
Geçmişi düşününce hatalarımı fark ediyor ve annemi daha iyi anlıyorum.
Seni bu halde görünce yüzündeki tebessüm beni mutlu ediyor.
-madan, -meden eki: Durum ve zaman anlamı verir. Bu eki ayrılma durum eki alan sözcüklerle karıştırmamalıyız. Örnek: Çok çalışmadan kimseye zarar gelmez. (Eylemsi değil -ma ekinin üzerine ayrılma durum eki gelmiştir.)
Teyzem hiç ara vermeden konuşuyor. (Nasıl konuşuyor?)
O olmadan geçen günler, hayatın hızına yetişemeyen insanların içinde kaybolduğu günlerdir.
Hiç bıkmadan çalışan, emek veren insanlar, başarıyı eninde sonunda elde ederler.
Ölmeden önce yapılacaklar listesi, hayatın anlamını sorgulamamıza neden olur.
Uğramadan geçilen yerler, belki de en güzel anıları barındıran yerlerdir.
Üzerinde fazla düşünmeden yapılan hareketler, çoğu zaman pişmanlıklara neden olur.
Ter dökmeden ve zorlanmadan elde edilen başarı, çaba sarf edildiğinde daha tatmin edicidir.
-dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe eki: Zaman ve durum anlamı katar.
Düşündükçe umutlar tükenir bu dünyada. (Nasıl tükenir?)
Yaşım ilerledikçe zamanın getirdiği değişiklikleri daha net görmeye başladım.
Bu feryatları duydukça kalbimdeki sızılar artıyor gibi hissediyorum.
Onu sürekli gördükçe güzelliğine hayran kalmaktan kendimi alamıyorum.
-asıya, -esiye eki: Derece ve durum anlamında kullanılabilir.
Esnaflar adamı öldüresiye dövmüşlerdi? (Nasıl dövmüşlerdi?)
O sınavda ölesiye çalışmıştı, ama yine de istediği sonucu alamadı.
Yorgunluğunun ölesiye olduğunu hissediyordu, ama yine de çalışmaya devam etti.:
Tatilin keyfini doyasıya çıkarmak istiyoruz, bir plan yapıp yola çıkmaya karar verdik.
Maalesef son günlerde maddi durumumuz biraz sıkıntılı, marketten veresiye olarak alışveriş yapmak zorunda kaldık.
-a, -e eki: Durum, sebep ve amaç anlamı verir. Nasıl, niçin sorularına yanıttır.
Terk edilen kız ağlaya ağlaya yanımızdan gitti. (Nasıl gitti?)
Küçük çocuk koşa koşa yanımıza gelmişti. (Nasıl gelmişti?)
Bata çıka ilerliyorduk çamurlu yolarda. (Nasıl ilerliyorduk?)
Bata çıka denizde yüzdükleri sürece, balıkçılar denizlerde tuttukları balıkların peşinde bata çıka koştururlar.
Nöbetleşe çalışan hemşireler, hastanede yoğun bakım ünitesinde nöbetlerini tutarken birbirlerine destek olurlar.
Sekize beş kala iş yerinden çıkış saatinin yaklaştığını fark eden çalışanlar, son işlerini hızla bitirip eve gitmek için hazırlanırlar.
Dokuzu çeyrek geçe top sesiyle birlikte gece yarısı gong çalan saat, şehirde uyuyanları uyandırır ve yeni günün başladığını haber verir.
-alı, -eli eki: Kullanıldığı tümcede zaman anlamı katar. Ayrıca bu ek görülen geçmiş zaman ekiyle de kullanılabilir.
Ona piyango çıkalı yıllar olmasına rağmen hala birikimlerini koruyabiliyor.
Sen gideli yıllar olmuş ama hala o manzara gözünde canlanıyor ve özlemle hatırlıyor.
Bu proje yapılalı henüz birkaç gün olmuşken, her şey çok düzgün ve planlı ilerliyor gibi görünüyor.
Sevdiğini görmeyeli yıllar olmuş ama hala o insanı unutamıyor ve her hatırladığında yüreği hüzünle doluyor.
-maksızın, -meksizin eki: Olumsuzluk ve durum anlamı katar.
Hiç durmaksızın devam eden hayat, her an farklı sürprizlerle karşılaşmamıza neden olabilir. (Nasıl devam eden hayat?)
Bir an bile beklemeksizin verilen kararlar, cesaretin ve inancın bir göstergesidir.
Üzerinde düşünmeksizin söylenen sözler, insanlar arasındaki ilişkileri bozabilir.
-casına, -cesine eki: Durum ve derece anlamı verir. Çoğunlukla geniş zaman kip ekinden sonra kullanılır. Ad soylu sözcüklerin üzerine gelirse zarf fiil eki olarak kabul EDİLMEZ. Örnek: Sanki yanında kimse yokmuşçasına davranıyordu.
Konser boyunca hayranlar şarkıları yaşarcasına söylüyorlardı, müzisyenler de bu enerjiyi hissedip sahnede harikalar yaratıyorlardı.
Korkusuzca hareket eden bir çocuk, tehlikeli olduğunu anlamışçasına kaçmaya başladı.
Acı hissi ölürcesine şiddetlenince, doktora gitmek zorunda kaldı.
Eylemsilerin Yan Cümle Kurmaları : Eylemsiler, bir temel cümle (temel yargı) içinde yan cümle (yan yargı) kurma özelliği gösterir ve temel cümlenin herhangi bir ögesi olarak kullanılır. Fiilimsiler, yan yargının yüklemi olurlar. Temel yargının yükleminde fiilimsi bulunurlarsa yan cümle oluşturmazlar.
Örnek Cümleler:
I. Hayatın zenginliğini keşfederek farklı alanlara yönelmek, yeni şeyler öğrenmek için çaba harcamalısın.
II. Bindiğimiz otobüs hızlanınca bazen sarsıntı bizi de etkiliyor ve ister istemez midemiz bulanıyordu.
III. Başarılı olup hayatta istediklerimize ulaşmak için azim ve kararlılıkla çalışmak gerekir.
IV. Bunu yapmanın ne kadar zor olduğuna bakmaksızın hedefim için savaşmaktan asla vazgeçmiyorum.
V. Ders çalışırken zorlandıkça içimdeki gücü hissediyorum ve başarmak için elimden geleni yapıyorum.
Yukarıdaki tümcelerin hangilerinde birden fazla zarf fiil eki vardır?
A) Yalnız II B) Yalnız V C) II ve III D) II. ve V. E) II. ve IV.
Çözüm: Yanıt Ddir. Çünkü II. cümlede hızlanınca ve ister istemez sözcükleri zarf fiil ekidir. Ayrıca V. cümlede çalışırken ve zorlandıkça sözcükleri zarf fiil ekidir.
Sözcük Bilgisi, Sözcükte YapıAlt Kategoriler:Ekler, Eylem (Fiil) Soylu Sözcükler, PDF, Sözcük Görevleri
Bağ Eylem (Ulaç) Örnekleri İle Konu Anlatımı
Cümle içerisinde bağ eylemler, diğer adı ile ulaçlar belirteç görevinde kullanılırlar. Fiilimsi gurubu içerisinde en çok eke sahip bağ fiilleri cümle içerisinde bulmak için eklerin ezberlenmesi gerekmektedir. Bağ fiillere örnek cümleler şu şekilde verilebilir:
- Sokağın köşesinden koşarak kaçtı.
Bu cümlede koş eylemi -arak ekini almıştır. Bu eki alarak çık eyleminin nasıl yapıldığını belirmektedir. Bu nedenle cümlede belirteç görevi görmektedir. Ayrıca bu eylem olumsuzluk ekini alabildiği için bağ fiil olmaktadır.
- Evin yolunda bata çıka gidiyoruz.
Bu cümlede bat ve çık fiillerine ''aa'' ekleri eklenmiştir. Burada bata çıka fiilimsileri cümlede belirteç görevi görmektedir. Bu nedenle bağ fiil olmaktadır.
- Çocuklar gülerek bizlere bakıyordu.
Cümlede ''-erek'' eki bakmak fiiline eklenmiş ve bağ fiil oluşmuştur. Durum belirten bu fiilimsiyi bulmak için fiile nasıl sorusu da sorulabilir.
- Araba ilerledikçe evleri bir bir geçiyoruz.
Bu cümlede ''-dikçe'' eki ilerlemek fiiline eklenmiş ve bağ fiil oluşturmuştur. Burada bağ fiil ''ilerledikçe'' kelimesidir.
- Durakta beklerken annem yanıma geldi.
Bu cümlede beklemek fiiline ''-ken'' bağ fiil eki eklenmiştir. Bu cümlede beklerken kelimesi zaman belirtmekte ve cümlede belirteç görevi görmektedir.
- Bu tartışmadan bir sonuç çıkmayacağı apaçık ortada.
Burada tartışmak kelimesine ''-madan'' eki alarak oluşan tartışmadan kelimesi bağ fiil olmamaktadır. Çünkü burada kelime eylemin nasıl yapılacağını bildirmemiştir. Tartışma kelimesi ''-den'' hal ekini almıştır.
Diğer fiilimsiler gibi fiillere gelir ve eklendikleri sözcüklerle fiilleri ya da diğer fiilimsileri zaman ile durum yönünden niteler. Cümle içinde eklendikleri fiilleri zarf görevine sokar. Zarf fiil ekleri“-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…maz, -casına, -meksizin, -dığında” şeklindedir. Fiilimsiler içinde zarf fiil eklerinin sayıca fazla olmasından dolayı ezberlenme noktasında sıkıntılar yaşanabilmektedir. Bu eklerin akılda kolayca kalması için şu şekilde zarf fiil kodlaması (Bağ fiil ekleri kodlaması) yapabiliriz:
Zarf Fiil Ekleri Kodlaması
Kenyalıasiyeinceipi araklamadan gittiğinde oldukça ya da Alimadandağında yaramazkeninceip atarak incelmeksizindikçe durdu. şeklinde kodlayabiliriz.
-Ip, Up
Bağlaç işlevinde ve, gibi anlamlar katar ve fiillerin durumlarını gösterir.
-arak, -erek
Fiillerin hangi durumda yapıldığı gösterir, iki fiilin aynı anda yapıldığını gösterir.
-ınca, ince
Eklendikleri eylemin zamanını bildirir.
-dıkça, -dikçe
Eklendikleri fiillere neden-sonuç, koşul-sonuç gibi anlamların yanında zaman anlamı da katar.
-madan, -meden
Cümleye koşul, zaman ve nasıl yapıldığı şeklinde anlamlar katar.
-alı, -eli
Cümleye başlama zamanı şeklinde bir anlam katar.
-ken
Eklendiği fiile durum ya da zaman anlamı katar. Ayrıca cümlede iki eylemin aynı anda yapıldığını bildirir.
-meksizin, -maksızın
Eklendikleri fiillerle cümleye durum ve bazen de süreklilik gibi anlamlar katmaktadır.
-esiye, -asıya
-dığında, -diğinde
Eylemlerin zamanını bildirir.
-r .-mAz
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ Türkçe Ders Notları
⇒ Edebiyat Ders Notları
⇒ Fiilimsiler
Admin