Mıknatısların Uyguladığı Kuvvet Ne Kuvvetidir
4. Sınıf Fen Bilimleri Mıknatısların Uyguladığı Kuvvet konu anlatımı
Yapay mıknatıs: Aslında mıknatıs olmadığı halde sonradan mıknatıs özelliği kazandırılmış maddeleri yapay mıknatıs denir.
Aynı zamanda kullanım alanlarına ve şekillerine bağlı olarak pek çok değişik mıknatıs bulunmaktadır. Özellikle bu mıknatısların şekilleri değişkenlik gösterir.
- U şekline sahip olan mıknatıs
- Halka mıknatıs
- Çubuk mıknatıs
Mıknatısların ucu iki ayrı kutuptur. Bir ucu Kuzey (N), diğer ucu ise Güney (S) olarak nitelendirilir. Burada N ve S harfleri İngilizceden alınmıştır. N (North) ve S (South) İngilizce sözcüklerin ilk harfi şeklinde ifade edilir.
Not: Mıknatıslar demir, kobalt ve nikel gibi maddeleri etkilediği gibi aynı zamanda birbirlerini etkilerler. Bu doğrultuda aynı kutuplar birbirlerini iter. Ancak farklı kutuplar ise birbirlerini çeker. Üstelik mıknatıslar birbirlerine temas etmeden iterler. Bu etkiye manyetik etki denir. Bunun sonucunda oluşan alana ise manyetik alan ismi verilmiştir.
Örnek: İki tane mıknatıs ele alalım. Bu mıknatıslardan uçları kuzey olanları birbirlerine yaklaştıralım. Bu doğrultuda mıknatıslar birbirini itecektir. Çünkü birbirine aynı olan kutuplar daha birbirine dokunmadan iterler. Aynı şekilde mıknatıslardan bir ucunu kuzey olarak alalım diğerini ise güney olarak alalım. Birbirlerini çekerler ve birbirlerine yapışırlar. Çünkü zıt kutuplar birbirlerini çeker.
TEMAS GEREKTİRMEYEN KUVVETLER
Bazı kuvvetler, etkiledikleri cisimlere temas etmezler. Cisimlerde fiziksel temas olmadan harekete sebep olan kuvvetlere temas gerektiren kuvvetler denir.
Bu kuvvetler;
Mıknatıslarda
Yer çekim kuvvetinde
Elektriklenme olayında görülür.
Newton, isimli bilim adamı yaptığı çalışmalar sonucunda yerin cisimlere bir kuvvet uyguladığını fark eder. Yerin merkezine doğru olan ve bütün cisimleri bu noktaya çeken kuvvete yer çekimi kuvveti adı verilir. Yer çekimi kuvveti, yeryüzündeki bütün varlıkları yer kürenin merkezine doğru çeker. Yer çekimi kuvveti yeryüzündeki tüm varlıklara etki eder. Varlıkların uzaydaki gibi uçuşmamasının nedeni yer çekimi kuvvetidir. Yer çekimi kuvveti Dünyada var olan bir kuvvettir. Uzayda yer çekimi kuvveti yoktur. Bir mıknatısı toplu iğneler mıknatısa doğru yönelerek ona yapışır. Bu durumda mıknatıs toplu iğnelere, temas gerektirmeyen kuvvet uygulamıştır. Bu kuvvete manyetik kuvvet adı verilir. Yün kazağa sürtülen lastik balon ya da plastik tarak küçük kâğıt parçalarına yaklaştırılırsa kâğıt parçalarını çeker. Balonun ya da plastik tarağın kâğıt parçalarına uyguladığı kuvvet temas gerektirmeyen bir kuvvettir. Bu kuvvete elektriksel kuvvet (elektrostatik kuvvet) adı verilir. Havaya atılan top ve paraşütçü yer çekimi etkisiyle düşer. Bu düşüş esnasında temas gerektirmeyen bir kuvvet uygulanır.
Bu kuvvetlerin görüldüğü bazı olayları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
Mıknatısın çiviyi çekmesi,
Yağmur damlalarının yere düşmesi,
Yıldırım düşmesi,
Masadan düşen kalem,
Yün kazağa ya da saçlara sürtülen tarağın küçük kâğıt parçalarını çekmesi,
Mıknatısın cisimleri çekmesi
Buluttan yağmur damlasının düşmesi,
Meyvenin daldan düşmesi temas gerektirmeyen kuvvetlerin bir sonucudur.
Örneğin;
Yaprağın rüzgâr tarafından düşürülmesi,
Saksının balkondan düşmesi,
Bir mıknatısın elle tutulup başka bir mıknatısa yaklaştırılması sonucu mıknatısların birbirini itmesi veya çekmesi gibi olaylarda vardır.
MIKNATISLAR
Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri ve bu maddeleri içeren cisimleri çeken maddelere mıknatısdenir.
İnsanlar binlerce yıldır mıknatıslardan haberdardır. İlk mıknatıslar, mıknatıs taşı (manyetit) adı verilen ve doğal bir biçimde yeryüzünde bulunan siyah kayalardan yapılmıştır. Bunlar doğal mıknatıslardır.
Günümüzde kullanılan mıknatıslar ise fabrikalarda üretilir. Bunlar yapay mıknatıslardır.
Günümüzde yaygın olarak kullanılan mıknatıs çeşitleri yuvarlak, çubuk, at nalı ve U şeklindedir.
Mıknatıslarda çekim gücünün en yüksek olduğu iki bölge vardır. Bu bölgelere kutup adı verilir. Her mıknatısın kuzey ve güney olmak üzere iki kutbu vardır. Mıknatısın kuzey kutbu &#;N&#;, güney kutbu &#;S&#; sembolüyle ifade edilir. Mıknatısların kuzey ucunu gösteren kısmı kırmızı, güney ucunu gösteren kısmı ise mavi renk ile belirtilir.
Mıknatısın farklı kutuplarını birbirine yaklaştırdığımızda mıknatıslar birbirini çeker. (Çekme kuvveti)
İki mıknatısın aynı kutuplarını yaklaştırdığımızda mıknatıslar birbirlerini iter.(İtme kuvveti)
Mıknatıslar ortadan ikiye bölündüğünde yine mıknatıslık özelliğini korur. Mıknatısları ne kadar küçük parçalara bölerseniz bölün, her parçanın yine kuzey ve güney kutbu oluşur. Parçalar mıknatıslık özelliğini kaybetmez.
Mıknatıs cisimlere çekme kuvveti uygular ve bu uyguladığı kuvvet temas gerektirmeyen bir kuvvettir. Mıknatıs, herhangi bir fiziksel temas olmadan cisimleri belli uzaklıktan çekebilmektedir. Mıknatısa yakın olan cisimler daha büyük kuvvet ile çekilirken, mıknatıstan uzaklaştıkça çekim kuvveti azalmaktadır.
Günlük Yaşamda Kullanıldığı Yerler
- Buzdolabı kapağını açtığımızda kapatmak için kapağını hafifçe ittiğimizde kapandığını görürüz. Çünkü buzdolabının kapağının kapanmasını sağlayan mıknatıstır.
- Mıknatısların en eski kullanım alanlarından biri de pusulalardır. Pusulaların ibresi, mıknatıslı bir parçadır.
- Terziler dökülen toplu iğnelerini toplamak için mıknatıs kullanırlar.
- Çöplerin içindeki bazı metal maddeler, mıknatıs kullanılarak ayrılır.
- Buzdolaplarının kapaklarına yapıştırılan süslerde mıknatıslar bulunur. Bu mıknatıslar, süslerin buzdolabının kapağına yapışmasını sağlar.
- Hoparlörün yapımında da mıknatıslardan yararlanılır.
- Petrol rafinerisindeki bir işçi, damıtma kulesine merdiven ve ip kullanmadan çıkabilir. İşçilerin tutunabilmek için ellerine ve ayaklarına mıknatıs takmalarıdır.
- Vantilatörde, çamaşır makinesinde, elektrik süpürgesinde, saç kurutma makinesinde,elektrikli matkaplarda elektrik motoru vardımonash.pwik motorunun içinde ise mıknatıs bulunur.
- Mıknatıs bankamatik, telefon ve metro kartlarında kullanılır.
- MR cihazı, maglev treni, banka kartı, motorlar mıknatısın yeni kullanım alanlarıdır.
NOT: Banka kartı, kredi kartı, cep telefonu, televizyon, bilgisayar monitörü, video ve kaset, CD ve DVD, taşınabilir bellek vb. eşyalara mıknatısı yaklaştırmamanız gerekir. Çünkü yapılarındaki manyetik malzemeler, mıknatısın çekim etkisine maruz kaldığında bozulabilir.
İlkokul 4. sınıf Fen Bilimleri dersi Besinlerimiz Ünitesi Mıknatısların Uyguladığı Kuvvet Konu Anlatımını bu sayfada bulabilir ve inceleyebilirsiniz.
MIKNATISLARIN ÖZELLİKLERİ
BU KONUDA NELER ÖĞRENECEĞİZ?
→ Mıknatıs nedir, mıknatıs çeşitleri nelerdir?
→ Mıknatısın hangi kutupları birbirini iter ve çeker?
→ Temas gerektirmeyen kuvvet nedir?
Mıknatıslar ve Kutupları
Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri ve bu maddelerden yapılan cisimleri çeken maddelere mıknatıs denir.
Mıknatısların çekme kuvvetinin en fazla olduğu uç kısımları mıknatısların kutuplarıdır. Mıknatısların kutupları N ve S harfleriyle isimlendirilir.
Mıknatısların kutupları neden N ve S harfleriyle isimlendirilir?
Çubuk mıknatısı ortasından bir ip bağlayarak asarsak bir süre sonra mıknatısın bir ucu kuzeyi diğer ucu ise güneyi gösterir. Mıknatısın kuzeyi gösteren ucuna kuzey kutup denir ve bu kutup (İngilizce kuzey demek olan North kelimesinin baş harfi) N harfiyle, mıknatısın güneyi gösteren ucuna güney kutup denir ve bu kutup (İngilizce güney demek olan South kelimesinin baş harfi) S harfiyle isimlendirilir.
Bütün mıknatıslarda N ve S kutbu bulunur. Mıknatıslar ne kadar küçük parçalara bölünürse bölünsün her parça mıknatıs özelliği gösterir ve bölünen her parçanın kutupları vardır.
Mıknatısların Birbirini İtme ve Çekme Durumları
Mıknatısların farklı kutupları (N ve S) birbirine yaklaştırıldığında birbirini çeker. Mıknatısların aynı kutupları (N, N veya S, S) birbirine yaklaştırıldığında ise birbirini iter.
Mıknatıs Çeşitleri
Mıknatıslar kullanım alanlarına göre farklı şekillerde ve büyüklüklerde yapılır.
Günümüzde yaygın olarak kullanılan;
- çubukmıknatıs,
- yuvarlak mıknatıs,
- halka mıknatıs,
- at nalımıknatıs
- Umıknatıs şeklindedir.
Temas Gerektirmeyen Kuvvet
Mıknatıs cisimlere çekme, başka mıknatıslara da itme veya çekme çekme kuvveti uygular. Mıknatısların kuvvet uygulayabilmesi için cisimlere veya başka mıknatıslara dokumasına gerek yoktur. Bu kuvvete temas gerektirmeyen kuvvet denir.
Mıknatısların Etki Ettiği Maddeler
Mıknatıslar yapısında demir, nikel, çelik ve kobalt olan cisimleri çeker. Mıknatısın çektiği cisimlere toplu iğne, çelik kaşık, demir çivi, metal ataşlar örnek verilebilir.
Günlük Hayatta Mıknatısların Kullanıldığı Yerler
Temas gerektirmeyen kuvvet uygulayabildiklerinden dolayı mıknatıslardan birçok alanda yararlanılır. Örneğin buzdolabı kapaklarında mıknatıs kullanılır. Bu sayede bu dolabının kapısı kendiliğinden açılmaz. Ayrıca buzdolabına yapıştırılan magnetlerin arkasında da mıknatıs bulunur.
Mıknatısların en eski kullanım alanlarından biri de pusuladır. Pusulanın ibresi, ince bir mıknatıstır.
Terziler dökülen iğnelerini mıknatıslar sayesinde rahatlıkla toplarlar.
Çöplerin içerisinde bulunan bazı metal maddeler mıknatıslar yardımıyla ayrılır. Ayrıca bazı yazı tahtası silgileri mıknatıslı olduğu için tahtaya yapışık gibi durular.
Radyo, televizyon, cep telefonu, hoparlör, elektrik süpürgesi, çamaşır makinesi, kapı zili gibi birçok elektronik eşyada mıknatıslardan yararlanılır.
Mıknatısların Yeni Kullanım Alanları
Sağlık alanında birçok hastalığın teşhisinde kullanılan, insanların iç organlarını görüntüleyen MR cihazı mıknatıslardan yararlanılarak tasarlanmıştır.
Bazı hızlı trenlerde(maglev) tekerlek yerine mıknatıs kullanılır. Bu trenin gittiği raylar da mıknatıstan yapılmıştır. Tren rayların bir santimetre üzerinde havada ilerler. Böylece çok yüksek hızlara ulaşır.
Siz de mıknatısların temas gerektirmeyen kuvvetinden nerelerde yararlanılabileceğini düşünüp yeni fikirler üretebilirsiniz.