Murat Yayınları Örgüt Kuramı Ders Notları

1

2 VI. ÖRGÜT KURAMI ÇALIŞTAYI 6-7 ŞUBAT 2015 BODRUM BİLDİRİLER KİTABI DERLEYENLER: SERKAN DİRLİK SONER TASLAK DÜZENLEYEN: MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ İŞLETME BÖLÜMÜ VI. Örgüt Kuramı Çalıştayı, Muğla İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Bodrum Ticaret Odası, Muğla Büyükşehir Belediyesi, Bodrum Kaymakamlığı ve Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi desteğiyle gerçekleştirilmiştir.

3 Her hakkı saklıdır. Bu yayının tümü veya hiç bir bölümü önceden izin alınmaksızın çoğaltılamaz, basılıp yayınlanamaz, kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. Bu yayında yer alan yazılarda öne sürülen görüşler yazarların kişisel görüşleridir. Yazılarla ilgili her türlü sorumluluk yazarlara aittir. ISBN: İsteme Adresi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü MUĞLA İletişim Yrd. Doç. Dr. Serkan DİRLİK [email protected] Kapak Tasarım Murat SAKAL Baskı ve Cilt Baskı : Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basım Adedi : 220 Basım Sayısı : 1 Basım Yılı : 2015

4 VI. ÖRGÜT KURAMI ÇALIŞTAYI 6-7 ŞUBAT 2015 BODRUM DESTEK SAĞLAYAN KURUMLAR Muğla Büyükşehir Belediyesi Muğla İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Bodrum Ticaret Odası Bodrum Kaymakamlığı Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

5 VI. ÖRGÜT KURAMI ÇALIŞTAYI 6-7 ŞUBAT 2015 BODRUM DANIŞMA KURULU Tuncer ASUNAKUTLU, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi (Çalıştay Dönem Başkanı) Ali DANIŞMAN, Çukurova Üniversitesi Hüseyin LEBLEBİCİ, Illinois Üniversitesi Şükrü ÖZEN, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi A. Selami SARGUT, Başkent Üniversitesi Fulya SARVAN, Akdeniz Üniversitesi Behlül ÜSDİKEN, Sabancı Üniversitesi Nazlı WASTI, Orta Doğu Teknik Üniversitesi

6 VI. ÖRGÜT KURAMI ÇALIŞTAYI 6-7 ŞUBAT 2015 BODRUM DÜZENLEME KURULU Tuncer ASUNAKUTLU (Çalıştay Dönem Başkanı) Turgay UZUN Famil ŞAMİLOĞLU Soner TASLAK Ali BAYRAKDAROĞLU Umut AVCI Hüseyin ÇEKEN Serkan DİRLİK (Çalıştay Dönem Sekreteri) Alper ASLAN Işıl Arıkan SALTIK Tezcan Kaşmer ŞAHIN Murat SAKAL Serhat TÜRKEN

7 VI. ÖRGÜT KURAMI ÇALIŞTAYI 6-7 ŞUBAT 2015 BODRUM BİLİM KURULU Ali DANIŞMAN, Çukurova Üniversitesi Erkan ERDEMİR, İstanbul Şehir Üniversitesi Umut KOÇ, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Çetin ÖNDER, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Janset ÖZEN-AYTEMUR, Akdeniz Üniversitesi Şükrü ÖZEN, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi A. Selami SARGUT, Başkent Üniversitesi Kadire Zeynep SAYIM, Hotelschool the Hague Nisan SELEKLER-GÖKŞEN, Boğaziçi Üniversitesi Behlül ÜSDİKEN, Sabancı Üniversitesi Eyüp Aygün TAYŞİR, Marmara Üniversitesi Nazlı WASTI, Orta Doğu Teknik Üniversitesi

8 İÇİNDEKİLER The Interplay Between Institutional Logics And Networks: Academic Staffing in Newly-Founded Management Departments...

9 VI. Örgüt Kuramı Çalıştayı Bildiriler Kitabı, THE INTERPLAY BETWEEN INSTITUTIONAL LOGICS AND NETWORKS: ACADEMIC STAFFING IN NEWLY-FOUNDED MANAGEMENT DEPARTMENTS Deniz ÖZTÜRK, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi INTRODUCTION Institutionally oriented researchers are interested in explaining how institutional logicsmaterial practices, assumptions, values and beliefs by which individuals provide meaning to their social reality- shape cognition and direct action in organizational fields (Friedland and Alford, 1991; Thornton and Ocasio, 1999, Thornton et al., 2012). The extant research is more directed to provide explanations on how these logics impact macro-level outcomes; but recent scholarly work has elucidated how competing or coexisting logics in a field influence organizational behavior (Seo and Creed, 2002; Glynn and Lounsbury, 2005; Purdy and Gray, 2009; Reay and Hinings, 2009; Battilana and Dorado, 2010; Dunn and Jones, 2010; Pache and Santos, 2010; Greenwood et al., 2011; Goodrick and Reay, 2011). Explanations about the mechanisms by which institutional logics influence individual action (Powell and Colyvas, 2008) remained scant in spite of the calls that there has been little effort to make neo-institutionalism s micro foundations explicit (DiMaggio and Powell, 1991; p.16). Institutional logics underpin actors frameworks for reason and belief (Suddaby and Greenwood, 2005; p. 35) and serve as organizing principles for individual action. Undoubtedly, institutional theory has mainly emphasized macro level aspects and paid limited attention to how institutions are transmitted and played out at the individual level. Individual level construction and transmission of logics deserves further consideration because it is at the individual level that logics are translated into action, action that either reinforces or reconstitutes the logics (McPherson and Sauder, 2013). Thus, how institutional logics shape individual attitudes and preferences, and whether diverse institutional logics produce variation in individual orientations is of theoretical concern. The process by which individual actors embedded in multiple logics select actions in ambiguous situations is significant since individuals draw on different logics in different contexts (Greenwood et al., 2011). Although the literature on institutional logics has begun to examine micro level processes and how different logics are played out at the individual level; the main trend is to justify that individual level action is often the result of institutional logics that the actor is embedded in. Thus, attempts are made to examine the uni-directional impact of institutional logics on individual actor decision-making (Thornton et al., 2012; Pache and Santos, 2013). Yet, understanding how the enactment of institutional logics by individuals influence the organizational level decision-making necessitates taking social network structure of these actors into theoretical consideration. The embodiment of field level institutional logics by individual actors makes networks more than mere affiliations. Institutional logics and networks are interwoven, without institutional logics 1

10 Öztürk it will be impossible to explain what kinds of social relationships have what kind of effect on the behavior of organizations and individuals (Friedland and Alford, 1991; p. 225). Owen-Smith and Powell (2008) have also argued that logics make networks meaningful features of social and economic worlds by disciplining the formation of relationships. Thus the extent of connections between various actors and level of resources that flow through those connections depend on the institutional logics that individuals are embedded in. Accordingly, we posit a theoretical model that draws from both institutional logics and networks at the individual level to describe how organizational level decisions are formed. We attempt to develop a conceptual framework to explain academic staffing decisions in newly founded management departments of the universities in Turkish context. The outcome of the staffing decisions by decision-makers is expected to further our understanding on how cadres with different levels of homogeneity are formed with regard to different institutional logics and networks that actors are embedded in. Our model suggests that decisionmakers may be embedded in pure or hybrid institutional logics that coordinate their actions and in open or closed network structures that may create diverse opportunities and constraints. Thus, our main contribution with this study is to show how the decision-making at the organizational level is mainly affected by the interplay between institutional logics that the actors are embedded in and the constraints or opportunities generated by the actor s network structure. Varying degrees of embeddedness of decision-makers in institutional logics and networks will consequently shape the degree of similarity between decision-makers and hired staff with respect to their mental schemas, and in turn, the degree of homogeneity of academic cadre at the departmental level. CASE STUDY: HISTORICAL DEVELOPMENT OF INSTITUTIONAL LOGICS IN TURKISH BUSINESS EDUCATION FIELD Turkish higher education field has been characterized with the blending of various logics from the Early Republican era until the present day. The field has had multiple sources of influence; first the French (until early 1930s), then the German (between 1930 and 1950s) and lastly the American (1950s to present day) (Üsdiken, 2004). It is also argued that adoption and diffusion of these models in any novel context has depended on national level institutional frameworks on education, field-level institutional processes reflecting historical influences and inter-organizational effects and resources and finally proponents that different models were able to generate (Üsdiken, 2004; Kipping et al., 2004). The Turkish higher education field reflected the hybridization of institutional models as a result of varying institutional effects. When the strong coercive mechanisms lack and legal framework has multiplicity; historical roots of organizations become more influential in determining their activities and structure thereby leading to higher level of divergence. Contrarily, strong institutional regime tends to homogenize the field in accordance with what the coercive pressure features (Erden, 2006). Despite the foreign influences, the development of business education in Turkey was of state-driven process with limited engagement by business interests. The process has been characterized with relatively delayed managerial capitalism along the lines of US that dictates large-scale enterprises that are managed by salaried professional managers rather than their owners. On the contrary, Turkish 2

11 The Interplay Between Institutional Logics business context is more attuned to family-owned businesses (Buğra, 1994), which would imply less of a need for professionally trained managers. Although our study encapsulates management departments established from 2009 to 2014; still the logics enacted by actors at high level positions concurrently reflect the premises of different historical traditions. Üsdiken (2003a), in his study on the content of business education and its shaping forces in Turkey showed that together with convergent pressures, present day business curricula of universities vary in line with the institutional models influential in early stages. Formerly Turkish higher education is characterized by plurality of institutional forms that stems from historical roots in both European and American traditions. The presence of multiple logics in the institutional environment suggests that new entrants into the field have variety of models to select but still this choice would be moderated by the nature of ties they have with the present organizations at the time of their founding. Thus, newly founded universities with organizational links to pre-existing ones are more likely to continue with the institutionalized practices of the latter (Üsdiken, 2003a). We argue that the current business education field in Turkey embodies three co-existing institutional logics namely, vocational, scientization and entrepreneurial. Early academic activity on business traces back to 1930s through the importation of German Betriebswirtschaftslehre (business economics) implying that business enterprise could be made to produce better results with the knowledge provided by business economics (Üsdiken, 2003b). It reflected research-teaching unity of the German model and realized in classical universities of the period which were to be imbued with vocational logic. While concentrating on a discipline or a profession; the logic emphasizes academic instruction, specialized training for the learned professions. It stipulates the development of business and practical skills that would target the preparation of students in vocational terms and achieving fit between student capabilities and industrial interests. This logic has encountered demise in post-1950 period, however revived and went along with the subsequent scientization logic in the following decades. From 1950s onwards, management ideas have been increasingly scientized and management is seen as a profession of which could be based on knowledge derived from scientifically based research (Üsdiken, 2007, 2004). This was in line with emulation of American policies in post World War II period. US at the time allocated extensive financial resources in reforming business school and underlined scientific rigor and preferred hiring academics that have potential to publish in indexed journals (Kaplan, 2014). As the logic implied research-based business education, academic staff that embrace scientization logic is expected to be more research-oriented and inclined to make publications in internationally indexed journals. Along the same time span, the managerialist logic in the US that envisages helping managers to solve problems that best benefit organizational interests (Üsdiken, 2007) has led to the revival of vocational logic in Turkish context. This logic is conceptualized within the Turkish context as of involving short-term education or longer highly specialized applied training and raising of intermediate staff to service sector. It was further supported by Council of Higher Education s (YÖK) policies from 1990s onwards, yet American and European modeled universities had the lowest level of vocational education displaying that this historical feature was resilient against the coercive pressure of YÖK (Erden, 2006). 3

12 Öztürk 1980s is marked with institutional change in higher education system through establishment of YÖK, which implied strong coercive pressure towards uniformity with regard to university structures and educational procedures geared more towards the American model. Üsdiken and Wasti (2009) rationalized top-down institutional intervention by two interrelated features. First, there appeared to be greater pressure on universities to make publication in high rank journals that becomes important in recruitment and promotion decisions. Second, the pressure on faculty members to become internationally oriented has increased. Erden (2006) argued that higher education field has experienced inter-organizational mimetic behavior thereby resulting in additional homogenization. But still, in line with Stinchcombe s (1965) imprinting effect argument, organizational roots of these universities are expected to have some impact on the re-organized form (Üsdiken, 2003a). Our study brings a novel aspect to this argument by involving the newly founded universities from 2008 onwards. It might be expected that the normative ties to the other higher education institutions, which could have impact on these, would not be as influential as historical roots of older universities. However, as newly founded organizations, what they will model themselves upon is to be determined by how the prevailing institutional logics at the field are played-out at the individual level. This unifying stance has been alleviated by the mid-1990s onwards with more emphasis on market mechanisms and opening up of private universities and thereby allowing more room for diversity in organizational structures. The former one in fact is associated with the new wave of liberalism and the market power replacing the state from the 1980s onwards. These had repercussions on the Americanization of higher education, prevalence of English as medium of instruction, hence resulted with pressure towards turning to the US for emulation of many organizational forms and administrative practices (Gürüz et al., 1994). The founding of private universities from mid-1980s has gone hand in hand with Americanization prospect. These universities were depicted as drivers of competition in higher education field by letting market forces in provision of services. They diverge from the existing ones in two respects; as they enjoy higher level of autonomy, compared with the historical roots of older universities they would be expected to form weak normative ties to other higher education organizations. Secondly, they finance themselves and have limited support from the central body (Önder et al., 2008). The entrepreneurial logic from 1990s onwards guiding the higher education field has its roots in neoliberalism discourse, market rationality. In this regard, general trend has been evolved around expecting research universities to contribute to innovation and economic development. Universities are no longer seen as producers of human capital or isolated islands of knowledge but also, devoted to position themselves as significant players in achieving technology development and economic growth thus improving cultural life. (Klofsten and Jones-Evans, 2000). In Clark s (1998) definition of entrepreneurial university; strengthened steering core signifying that traditional academic values are expected to be fused with stronger managerial perspectives are aforementioned. Cooperation with the external world, industrial linkages, and continuous education are important drivers in that respect. Besides, universities should expand their funding base by finding alternative income sources yet finally entrepreneurship should be internalized by all units while preserving academic stimulus. 4

13 The Interplay Between Institutional Logics The study by Yildirim and Askun (2012) has displayed that most of the public universities in Turkey does not include entrepreneurship in their strategic statements. However entrepreneurship education has received wider attention with respect to teaching entrepreneurship rather than acting as entrepreneurs reflected in number of ventures, patents, licenses and publications. In Turkish case, the prospect of regional development and bolstering local economic performance has become important functions of newly founded universities in the developing regions. On the other side, the entrepreneurial intentions of the private universities may show variations with regard to their roots. Mızıkacı (2010) has categorized private universities in three groups of serious demand absorbers, dubious demand absorbers and distinctive semi-elite serious institutions. The universities under the first category; function as training institutions, offer a wide range of study programs answering the demands of the job market. They are mostly owned by medium-sized foundations and more concerned with maintain good reputation among employers. They aim to gather mid-performing students, hire reputable professionals as part time teachers and opt for using full time public university professors. Universities classified as dubious demand absorbers are mostly owned by small-sized foundations and families. They mainly offer job-oriented programs; have local orientation in terms of emulating curriculum of public universities, hire part time and under-qualified instructors. Finally, distinctive semi elite serious category refers to those universities that have strong entrepreneurship, strong funding base from large business associations and have the ultimate claim to be superior to leading public universities. They adopt western orientation in their curriculum and profile of hired staff. Therefore in line with Mızıkacı s categorization, different private universities may be embedded in diverse institutional logics and materialize diverse research and teaching templates. The shift in the perception of the university from a community producing knowledge as a public good for community uses to a market-led business producing knowledge as a private good for individual consumption (Berg & Roche, 1997, p. 154) is one of the premises of neoliberal agenda. The initiation of corporate values in higher education has turned the academic staff into producers of knowledge products that realize the market demand (Uzuner and Englander, 2014). In line with the neoliberal policies, the public resources allocated to higher education have begun to shrink from mid-1990s onwards. According to Turkish Ministry of Education s data, the rate of the higher education budget in the total education budget was 39.5% in 1997, it lowered down to 32.5% in Given this context, universities and their staff are urged to commercialize the services they provide and to turn to market in order to create new resources. This has also been the case with the Draft Law and policy papers having emphasis on how universities diversify their income and become entrepreneur (YÖK, 2007; TÜSİAD, 1994, 2003). Diversification has meant the decrease of share from central budget, increase in income produced by services provided by the university and increase in the student shares (Aslan, 2012). Thus the operationalization of entrepreneurial university from this viewpoint refers to the extent to which the university can finance itself and can generate resources to enhance its survival. As the scientization logic has become confronted with entrepreneurial one, it alleviated the power of research-oriented faculty in business schools. Teaching has become be more responsive to student demands that also triggered tailoring of educational content 5

14 Öztürk primarily to students career aspirations (Üsdiken, 2007). Instead of emphasis on vocationalizing of management programs to make them more relevant; entrepreneurial logic privileges the weakening of thought processes and stimulating entpreneurial orientation (Chia, 1996). We argue that in the current state of business education entails hybridity and does not necessarily cease as one logic gains prominence over the other. Rather either departments may enact blending of activities imbued with diverse logics or different logics may independently co-exist in the hybrid organization. Hence, hybrid organizations may not always hybridize logics in their actual practice but rather they may adopt practices embedded in various logics independently by different actors. The following table classifies the co-existing institutional logics in the business education field in Turkey with regard to their main premises, outputs, curriculum structure and functional emphasis. The different cohorts of departments imbued with different logics reflect different embodiments. Table 1. Prevailing Logics in Business Education Field in Turkey Prevailing Logics Scientization Vocational Entrepreneurial Main Premise Scientific research Professional training Output Generalists Practitioners with managerial skills Market-driven, action research Entrepreneurs, Managers, Start-up owners Curriculum structure Lower course load Greater discretion in program construction Universalistic Higher course load Rigid programs Contextualized courses Practice-oriented Project-based Courses on Entrepreneurship, Innovation, Technology Functional emphasis Research and publication Teaching Regional/national development PROPOSED MODEL OF THE STUDY This study takes the interplay between institutional logics that decision makers embedded in and their network ties in explaining the level of homogeneity of the newly formed faculty cadre. We argue that institutional logics that individuals are embedded in and their network ties are interwoven; thus individuals are exposed to multiple logics through different means that also reflect their network structure. At the individual level; 6

15 The Interplay Between Institutional Logics education and work experience are primary channels that individuals are exposed to different logics. They may also be subjected to various logics in the context of organizations. For instance, logic-reinforcing activities such as conferences or memberships may define the normative rules of professional behavior. Finally at the societal level, individuals are exposed to family, religion, state, market, and community (Thornton et al., 2012). Individuals get embedded in multiple logics thereby shape their material practices through these different personal network encounters. The scope of interpersonal network ties of the decision makers is to be elaborated with respect to openness or closeness. The open network entails connections with diverse actors and may include individuals in the brokering position to connect two or more otherwise disconnected individuals who previously had a structural hole between them (Adler and Kwon, 2002). On the contrary, closed network structure highlights the collective identity by developing internal relations only with those people whom are in the closed network. The actors in such network map tend to favor each other relatively more, densely knitted connection between the ones whom already knew each other directly is the usual case. In Turkish context, use of religion and political ideology as a network resource is of importance in understanding the formation of new faculty cadre and it implies exclusion of others whom are not within these networks (Buğra and Savaşkan, 2010, 2014). The mechanisms of how open or closed network influences the academic staffing decisions are merely based on external pressures and obligations. In closed networks, the network implicitly dictates the importance of solidarity, compliance to norms and favoring the individuals from the same network. Hence, the actor feels the obligation and the responsibility to meet the expectations of the network members. In open network case, the decision makers may enjoy greater agency and lower level of pressure in determining whom to recruit from members of different network encounters. In the formal hiring procedure of academic staff in Turkish universities, after taking all applications for a vacant academic position, the Dean forms a jury consisting of three professors or associate professors from the related field. After the jury reports written opinions about the applicants, the Dean raises the issue in the Board Meeting in order to get diverse views. The Dean offers the name of the eligible candidate to the Rector whereby he makes the final appointment. However in actual practice, the individual who is to be hired is determined in very advance by the decision maker(s), in which the formal procedure is carried out ceremonially. Who actually makes a final decision also depends on the relative power of actors involved such as rector, dean or department head. The dependent variable of this study is the hiring decision of each academic staff in the newly founded management departments. It is operationalized as the level of similarity between the logical embeddedness of decision maker and the hired individual. On the same token, the outcome of these hiring decisions is expected to display different levels of homogeneity of the faculty cadre in terms three logics. The level of similarity at the individual actor level is expected have reflection on the homogeneity of the cadre at the faculty level in the same direction. On the one hand the enactment of institutional logic at the individual decision-maker level (i.e. rector, founding dean, department head) may correspond to either pure or hybrid logics and on the other hand the network structure may signify openness or closeness. The interaction between these two factors affecting both 1) the level of similarity between the logic embeddedness of 7

16 Öztürk the hired individual and the decision maker and 2) the level of homogeneity of the formed faculty cadre yield variations and lead to four propositions in our model (Figure 1) Institutional Logic Pure Hybrid Open (1) Similarity-Homogeneity: Moderately High (3) Similarity-Homogeneity: Low Network Structure Close (2) Similarity-Homogeneity: High (4) Similarity-Homogeneity: Moderately Low Figure 1. Proposed Model of the Study The level of similarity in terms of logic embeddedness of the hired individual and the decision maker is expected to be lowest when the decision-maker is embedded in an open network and hybrid institutional logic. Since his/her network is open, s/he can attract individuals having mixed profiles and diverse mental schemas. When this is coupled with the hybrid logic that includes elements from scientization, vocational and entrepreneurial logics, each new member of the academic staff is more welcomed to reflect the premises of different institutional logics that s/he is embedded in to the forefront and results with a more mixed structure. Proposition 1a: The level of similarity between the institutional logic embeddedness of the hired individual and the decision maker is expected to be lowest when the decision maker is embedded in an open network and hybrid institutional logic. Proposition 1b: The level of homogeneity among the new faculty cadre is expected to be lowest when the decision-maker is embedded in an open network and hybrid institutional logic. On the other extreme side of the continuum, we propose that the level of similarity between the logic embeddedness of the hired individual and the decision maker is expected to be highest when the decision-maker is embedded in a closed network and pure institutional logic. Here, we refer to a case where the decision-maker s mental map is imbued with pure institutional logic and connects only with those actors in his closed network. The network that he is embedded in may have roots in institutional logics, political ties, religious ideology, previous workplace or alumni. When this person is embedded in a pure institutional logic and only interacts with limited number of actors belonging to the same network; the academic staff that is to be formed emerges as of including people similar to one another and share common values. The academic staff 8

17 The Interplay Between Institutional Logics composition therefore reflects the highest level of uniformity. Proposition 2a: The level of similarity between the institutional logic embeddedness of the hired individual and the decision maker is expected to be highest when the decision maker is embedded in a closed network and pure institutional logic. Proposition 2b: The level of homogeneity among the new faculty cadre is expected to be highest when the decision-maker is embedded in a closed network and pure institutional logic. The remaining two possibilities; pure institutional logic with open network and hybrid institutional logic with closed network reveal results in between the continuum. However we propose that the level of homogeneity among the newly formed academic staff is expected to moderately low when the decision-maker is embedded in a closed network and hybrid institutional logic. The institutional logic enacted at this level may include diverse components from diverse logics such as emphasizing scientific research and carrying out projects for the regional development, yet still s/he may insist on incorporating people from a closed network (high school or university affiliations, or belonging to religious communities). The resulting level of homogeneity is expected to be moderately low because the closed network is tended to suppress the relative effect hybrid logics. The effect of network structure on staffing is associated with the impact of external pressure and obligation on the decision maker s staffing decision. Hence this pressure is more viable in the case of closed network. When the hybrid logic is coupled with closed network, we argue that the external pressure on the decision makers is relatively higher. As the network is closed, those actors within the network may demand to be recruited in the newly formed academic staff; and in such a case the decision maker may also feel responsibility to these actors stemming from the past professional, educational, ideological or religious ties. Proposition 3a: The level of similarity between the institutional logic embeddedness of the hired individual and the decision maker is expected to be moderately low when the decision maker is embedded in a closed network and hybrid institutional logic. Proposition 3b: The level of homogeneity among the new faculty cadre is expected to be moderately low when the decision-maker is embedded in a closed network and hybrid institutional logic. On the contrary, in pure institutional logic and open network scenario, the relative effect of the former is more inclined to suppress the effect of the latter. Accordingly, we propose that the level of homogeneity among the newly formed academic staff is expected to moderately high when the decision maker is embedded in an open network with pure institutional logic. In this scenario, s/he is expected to recruit those individuals that fit with his/her pure logic. Although the network embodies various actors from different institutional logics, the pure logic of the decision maker represses the alternative staffing of actors residing in the open network. The open network structure also triggers external demands on the decision maker from different actors. But still the openness in network structure makes the composition of the academic staff less homogeneous. 9

18 Öztürk Proposition 4a: The level of similarity between the institutional logic embeddedness of the hired individual and the decision maker is expected to be moderately high when the decision maker is embedded in an open network and pure institutional logic. Proposition 4b: The level of homogeneity among the new faculty cadre is expected to moderately high when the decision-maker is embedded in an open network and pure institutional logic. Our conceptual framework is one of the initial attempts for theorizing how the level of similarity between institutional logic embeddedness of the hired individual and the decision maker is expected to further impact the level of homogeneity of the newly formed faculty cadre. We believe that how the co-existing institutional logics in business education field in Turkey are played out at the individual level will provide indepth understanding on organizational level decision making while shedding light on the hidden drivers of academic staffing process in Turkey. METHODOLOGY This study aims to test the model that reveals the interplay between the institutional logics that the actors are embedded in and their networks. For this purpose, academic staffing processes in Management departments of both public and private universities established in Turkey from 2009 onwards are going to be analyzed through comparative case study. The question of why Management departments are taken as a case study rather than the academe in general; we provide several accounts. Firstly, if it is significant to study other organizations then why not one s own (Davies and Thomas, 2002). Secondly, in line with Clarke et al. s (2012) justification; we thought that subject matter of Management departments in terms of teaching and research represent a more extreme case or one of the suitable locations for advocating our expectation that accountability, efficiency, control and performativity associated with entrepreneurial logics of the time would be accepted uncritically. The sample of the study includes all Management departments (İşletme) in the respective faculties of universities founded in 2009 onwards. The total number of universities founded between 2009 and 2014 (included) is 46 in which 31 of them includes Management departments. The possibility of non-response by some of these universities may lead to missing data which is planned to be compensated by including those Management Departments that have been founded before 2009 but either listed in ÖSYS (Student Selection and Placement) guide or have begun to launch graduate programs from 2009 onwards. 10

19 The Interplay Between Institutional Logics The unit of analysis of this study is the hiring decision of each academic staff in Management departments. Approximately 200 academics (professors, associate professors and assistant professors) hold positions in our sample universities. For this aim, qualitative and quantitative data are going to be collected. Semi-structured in-depth interviews are to be conducted with the decision makers mainly with founding deans, vice deans and department heads. Thereby if the founding dean no longer works in the respective faculty or no dean is currently present; the possible loss of information is planned to be compensated by interviews with vice deans, department heads and academic personnel. As the Board of Trustees may occupy decisive position in the founding stage of the private universities, they may also be interviewed. Up until now, pilot study has been conducted in the three universities via one-hour in-depth interviews with the founding deans. Questions that aim to reveal the embeddedness of founding deans in different prevailing institutional logics with respect to research, teaching, publication and community development subthemes are posed. Furthermore, several questions are asked in order to understand how academics are recruited through networks of important actors. The information on to whom they have known before and influential people in their hiring process are intended to be drawn. But still as several academics may refrain from providing information, their CVs are going to be content analyzed with respect to their undergraduate, graduate degrees, previous work experience, publications (type, quantity, national/international), projects, rewards and co-authorships in order to get clues about the similarities between hired staff and decision makers. The insights drawn from pilot studies are going to be reflected in the scale that we are currently designing. Our scale includes Likert-type items reflecting different dimensions of three institutional logics in terms of to what extent each hired individual is embedded in and the openness or closeness of hired individual s network map. Besides, individual level items, those that gather information about the contextual dynamics of the department are also prepared (i.e. People working in this department have previously known each other. I have previously known the people in this department). Hence, information on the practices that each hired individual have encountered and the contextual dynamics of the department with respect to hiring procedure are going to be combined. The independent variables of this study namely the institutional logic embeddedness and the network structure of the hired individuals and the decision makers are going to be measured both by interviews and quantitative data generated by questionnaires. In order to see the overlap between the hired individual and decision maker; common subthemes are going to be labeled. For the measurement of openness or closeness of networks, this study looks at the relational networks that may stem from past personal connections, political ideologies, worldviews, academic backgrounds. We aim to reveal the actors centrality. In order to grasp the centrality in a network, this study elaborates the centrality in terms of closeness and betweenness; the former refers to the distance of an actor from all actors in a network whereas the latter emphasizes the extent that the actor is positioned on the shortest path between other pairs of actors in the network (Hanneman and Riddle, 2005). Closeness is the indicator of the strength of ties between actors in the network (Coleman, 1990) whereas betweenness looks at the ties between structural holes. 11

20 Öztürk In the network literature, scholars diverge on to which form of social structure is likely to be more conducive. Burt (1992) argues that competitive advantage is derived from sparsely connected network thus prioritizes the additive information benefits generated by the structure hole that the tie spans. Conversely Coleman (1990) opts for a cohesive network arguing that greatest value is gained from densely connected networks where members are tied by a level of trust. In line with cohesive network argument (Coleman, 1990; Siebert et al., 2001; Nicolau and Birley, 2003), this study emphasizes the role of strong ties as it carries information and resources. However, unlike the previous scholarly work that have taken endoinstitutional (Mizruchi and Stearns, 2001) and exoinstitutional networks (Higgins and Kram, 2001) separately, this study takes both endoinstitutionality (inside the institution) and exoinstitutionality (outside the institution) of the network structure. The decision makers are expected to draw information and resources generated by networks outside their institutions at the founding stage whereas networks developed within the institution may provide additional benefits and may aid in bringing other academics to the faculty in the later stages. The two dependent variables of this study are the level of similarity between institutional logic embeddedness of the hired individual and the decision maker, and the level of homogeneity among the new faculty cadre. The typology on the level of homogeneity in the newly formed cadre among different universities will be revealed by cluster analysis. By this way, the universities in each cluster will share traits in terms of type of institutional logics and the network structure that decision makers are embedded in. A distance measure will be selected which determines the level of similarity of two elements. In order to estimate the relationship between independent and dependent variables, we will run regression analyses. These analyses will be log-linear or logit modeling because our dependent variable is categorical (Christensen, 1997). As our dependent variable is an ordered categorical variable (the extent of homogeneity), where the higher value on the dependent variable implies higher outcome, then an ordered logit regression will be appropriate. It is a regression model for ordinal dependent variables being an extension of the logistic regression model for dichotomous dependent variables. Since our model includes a small number of ordered categories, this model will be of a significant analysis technique. REFERENCES Adler, P., & Kwon, S. (2002). Social capital: prospects for a new concept. Academy of Management Review, 27 (1), Aslan, G. (2014). Neo-liberal transformation in Turkish higher education system: a new story of a turning point: draft proposition on the higher education law. Journal for Critical Education Policy Studies (JCEPS), 12(2). Battilana, J., & Dorado, S. (2010). Building sustainable hybrid organizations: the case of commercial microfinance organizations. Academy of Management Journal, 53(6),

21 The Interplay Between Institutional Logics Battilana, J., & Lee, M. (2014). Advancing research on hybrid organizing insights from the study of social enterprises. The Academy of Management Annals, 8(1), Berg, L. D., & Roche, M. M. (1997). Market metaphors, neo liberalism and the construction of academic landscapes in Aotearoa/New Zealand. Journal of Geography in Higher Education, 21(2), Buğra, A. (1994). State and business in modern Turkey: A comparative study. SUNY Press. Buğra, A., & Savaşkan, O. (2010). Yerel Sanayi ve Bugünün Türkiyesi'nde İş Dünyası. Toplum ve Bilim, 118, Buğra, A., & Savaşkan, O. (2014). New Capitalism in Turkey: The Relationship between Politics, Religion and Business. Edward Elgar Publishing. Burt, R. S. (1992). Structural Holes. The Structure of Competition. Harvard University Press, Cambridge, MA. Chia, R. (1996). Teaching paradigm shifting in management education: university business schools and the entrepreneurial imagination. Journal of Management Studies, 33(4), Christensen, R. (1997). Log-linear models and logistic regression. NY: Springer- Verlag. Clark, B. R. (1998). Creating Entrepreneurial Universities: Organizational Pathways of Transformation. Issues in Higher Education. Elsevier Science Regional Sales, 665 Avenue of the Americas, New York. Clarke, C., Knights, D., Jarvis, C. (2012). A labour for love? Academics in business schools. Scandinavian Journal of Management, 28, Coleman, J.S. (1990). Foundations of Social Theory. Harvard University Press, Cambridge, MA. Davies, A., & Thomas, R. (2002). The costs to academic service: Managerialism, accountability and women academics. Critical Perspectives on Accounting, 13(2), Delbridge, R., & Edwards, T. (2013). Inhabiting institutions: critical realist refinements to understanding institutional complexity and change. Organization Studies, 34(7), DiMaggio, P., & Powell, W.W. (1991). Introduction. W. W. Powell, P. J. DiMaggio, eds. The New Institutionalism in Organizational Analysis. University of Chicago Press, Chicago, IL, Dunn, M. B., & Jones, C. (2010). Institutional logics and institutional pluralism: the 13

22 Öztürk contestation of care and science logics in medical education, Administrative Science Quarterly, 55(1), Erden, Z. (2006). Histories, Institutional Regimes and Educational Organizations: The Case of Turkish Higher Education. (Unpublished doctoral dissertation). Sabanci University, Istanbul, Turkey. Friedland, R., & Alford., R.R. (1991). Bringing Society Back in: Symbols, Practices and Institutional Contradictions, in Walter W. Powell and Paul J. DiMaggio (eds.), The New Institutionalism in Organizational Analysis, (pp ). Chicago: University of Chicago Press. Glynn, M. A., & Lounsbury, M. (2005). From the critics corner: logic blending, discursive change and authenticity in a cultural production system. Journal of Management Studies, 42(5), Goodrick, E., & Reay, T. (2011). Constellations of institutional logics changes in the professional work of pharmacists. Work and Occupations, 38(3), Greenwood, R., Raynard, M., Kodeih, F., Micelotta, E. R., & Lounsbury, M. (2011). Institutional complexity and organizational responses. The Academy of Management Annals, 5(1), Gürüz, K., Erdoğan Şuhub., Şengör, C., Türker, K., & Yurtsever, E. (1994). Türkiye de ve Dünyada Yükseköğretim, Bilim ve Teknoloji (Higher Education, Science Technology in Turkey and in the World), İstanbul: TÜSİAD. Hanneman, R. A., & Riddle, M. (2005). Introduction to social network methods. Haveman, H. A., & Rao, H. (2006). Hybrid forms and the evolution of thrifts. American Behavioral Scientist, 49(7), Higgins, M. C., & Kram, K. E. (2001). Reconceptualizing mentoring at work: A developmental network perspective. Academy of Management Review, 26(2), Kipping, M., Üsdiken, B., & Puig, N. (2004). Imitation, tension, and hybridization: multiple "Americanizations" of management education in Mediterranean Europe. Journal of Management Inquiry, 13(2), Klofsten, M., & Jones-Evans, D. (2000). Comparing academic entrepreneurship in Europe the case of Sweden and Ireland. Small Business Economics, 14(4), McPherson, C. M., & Sauder, M. (2013). Logics in action managing institutional complexity in a drug court. Administrative Science Quarterly, 58(2), Mızıkacı, F. (2010). Isomorphic and diverse institutions among Turkish foundation universities. Education and Science, 35(157),

23 The Interplay Between Institutional Logics Mizruchi, M. S., & Stearns, L. B. (2001). Getting deals done: The use of social networks in bank decision-making. American Sociological Review, Nicolaou, N., & Birley, S. (2003). Social networks in organizational emergence: The university spinout phenomenon. Management Science, 49(12), Önder, Ç., Sevkli, M., Altinok, T., & Tavukçuoǧlu, C. (2008). Institutional change and scientific research: A preliminary bibliometric analysis of institutional influences on Turkey s recent social science publications. Scientometrics, 76(3), Pache, A. C., & Santos, F. (2010). When worlds collide: the internal dynamics of organizational responses to conflicting institutional demands. Academy of Management Review, 35(3), Pache, A., & Santos, F., (2013). Embedded in hybrid contexts: How individuals in organizations respond to competing institutional logics. In M. Lounsbury & E. Boxenbaum (Eds.), Institutional logics in action, Part B: Research in the Sociology of Organizations (Vol. 39b, pp.3-35). Bingley, UK: Emerald. Powell, W. W., & Colyvas, J. A. (2008). Microfoundations of institutional theory. R. Greenwood, C., & Oliver, R. Suddaby, K. Sahlin-Andersson, eds. The Sage Handbook of Organizational Institutionalism, Purdy, J. M., & Gray, B. (2009). Conflicting logics, mechanisms of diffusion, and multilevel dynamics in emerging institutional fields. Academy of Management Journal, 52(2), Reay, T., & Hinings, C. R. (2009). Managing the rivalry of competing institutional logics. Organization Studies, 30(6), Seo, M. G., & Creed, W. E. (2002). Institutional contradictions, praxis, and institutional change: A dialectical perspective. Academy of Management Review, 27(2), Seibert, S. E., Kraimer, M. L., & Liden, R. C. (2001). A social capital theory of career success. Academy of Management Journal, 44(2), Skelcher, C., & Smith, S.R. (2013). Hybridity and Institutional Logics: Framing a Comparative Study of UK and US Nonprofits. Paper presented in Public Management Research Association. Public Management Research Conference 2013, Madison, WI, United States, June. Stinchcombe, A. L. (1965). Social structure and organizations. J. G. March. Handbook of Organizations. Chicago: Rand McNally & Co, Suddaby, R., & Greenwood, R. (2005). Rhetorical strategies of legitimacy. Administrative Science Quarterly, 50(1), Thornton, Patricia, H., & Ocasio, W. (1999). Institutional Logics and the Historical Contingency of Power in Organizations: Executive Succession in the Higher Education 15

24 Öztürk Publishing Industry, The American Journal of Sociology, 105 (3): Thornton, P. H., Ocasio, W., & Lounsbury, M. (2012). The Institutional Logics Perspective: A New Approach to Culture, Structure and Process. Oxford University Press. Turkish Ministry of Education, Formal Education Statistics, Uzuner-Smith, S., & Englander, K. (2014). Exposing ideology within university policies: a critical discourse analysis of faculty hiring, promotion and remuneration practices. Journal of Education Policy, (forthcoming), Üsdiken, B. (2003a). Plurality in institutional environments and educational content: the undergraduate business degree in Turkey. R.P. Amdam, R.Kvalshaugen, E.Larsen, eds. Inside the Business Schools. Copenhagen Business School Press, Üsdiken, B. (2003b). Türkiye'de iş yapmanın ve işletmenin akademikleştirilmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 58(1), Üsdiken, B. (2004). The French, the German and the American: higher education for business in Turkey, New Perspectives on Turkey, Üsdiken, B. (2007). Commentary: management education between logics and locations. Scandinavian Journal of Management, 23, Üsdiken, B., & Wasti, S. A. (2009). Preaching, teaching and researching at the periphery: academic Management literature in Turkey, Organization Studies, 30(10), Yıldırım, N., & Aşkun, O. B. (2012). Entrepreneurship intentions of public universities in Turkey: going beyond education and research?. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 58,

25 VI. Örgüt Kuramı Çalıştayı Bildiriler Kitabı, FAİLLİK-YAPI TARTIŞMASI EKSENİNDE ÖRGÜTSEL UNUTMA KAVRAMINI YENİDEN DÜŞÜNMEK: BİR EĞİTİM ÖRGÜTÜNDEN İKİ VAKA Mehmet Eymen ERYILMAZ, Uludağ Üniversitesi ÖZET Örgütsel unutma yazını incelendiğinde, bahsi geçen yazının neredeyse, yapıyı faile indirgeyecek düzeyde bir iradeci duruş sergilediğini gözlemlemek güç değildir. Oysa, örgütlerin zaman zaman ve muhtelif nedenlerle davranış setlerinden uzaklaştırmak, bir diğer ifadeyle unutmak arzu içerisinde oldukları davranışları yapının etkisiyle sürdürmek zorunda kalmaları da pek ala da mümkündür. Nitekim bu çalışmada, bir devlet üniversitesindeki bir fakültenin, kimi pratikleri çeşitli sebeplerle sonlandırma arzusu içerisinde olmasına rağmen, yapının etkisiyle devam ettirmek zorunda kalışı iki vakayla somutlaştırılmaya gayret edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Faillik-yapı tartışması, örgütsel unutma, vaka çalışması, devlet üniversitesi. Faillik-Yapı Tartışması Sosyal bilimlerdeki, ikiliklere yönelik birçok tartışmanın Yönetim ve Örgütler (YÖ) çalışma alanına da sirayet ettiği aşikârdır (Sargut, 2012). Bunlardan bir tanesi olan, faillik ve yapı tartışması genelde sosyal bilimlerde (Child, 1997), özelde ise YÖ çalışma disiplininde kadim ve sorunlu tartışma mecralarından bir tanesine işaret etmektedir. Nitekim Reed (2009) alanı kaşıdığımız takdirde kanayıp, yara olacağını bildiğimiz ancak bir yandan da kaşımadan da edemediğimiz bir sivilce eğretilemesi ile tasvir etmektedir. Her ne kadar sosyal bilimler sahasında bahsi geçen tartışma bağlamında oldukça geniş bir külliyatın mevcudiyetini iddia etmek mümkünse de, hala temel kavramlarda belli ölçülerde bir muğlâklığın yaşandığını ileri sürmek pek de abes olmayacaktır. Üstelik son zamanlarda esnek uzmanlaşmanın baskın hale gelmesi, değer zincirlerinin uluslararasılaşması, sermaye ve emek piyasalarının parçalanması ve deregülasyonu, endüstriyel ve bölgesel ağ düzeneklerinin ortaya çıkışı, yeni enformasyon teknolojilerinin doğuşu gibi gelişmeler de ortodoks fail-yapı tartışmasını daha karmaşık hale getirmiştir (Bunzel, 2008). Örneğin, 1970 lerde örgüt çevresi ifadesi kullanıldığında zihinlere gelen kavram görev çevresi (task environment) dir. Görev çevresi göreli olarak, örgütün kendisinden net olarak ayrılabilen bir çevre kavramsallaştırmasına işaret etmektedir. Oysa bugün örgütlerarası ağ düzeneklerinin bir virüsmüşçesine örgütler arasında yaygınlık kazanmasıyla birlikte, örgüt ve çevresi arasındaki sınırlar daha muğlâk bir hal almıştır (Child, 1997). Elbette bu durum fail ve yapı tartışmasını daha meşakkatli bir forma sokmaktadır. Bu bağlamda yine de, bahsi 17

26 Eryılmaz geçen tartışmanın temel kavramlarına imkânlar dâhilinde netlik kazandırmaya gayret etmek münasip olacaktır. Bu tartışmanın ana kolonlarından bir tanesi olarak kabul edilen faillik (agency), karar verme ve alternatifler arasından seçim yapma süreçleri esnasında, bireyin sosyal yapılardan bağımsız hareket edebilme kapasitesi olarak tanımlanmaktadır (Giddens, 1979 ve 1984 den aktaran Kipo, 2014). Bir diğer önemli kavram olan fail (agent) ise, Giddensyen bakış açısı ile gücünün bilincinde olan, düşünceyi eyleme döken, bilgili bireyler olarak kavramsallaştırılmaktadır. Faillerin eylemlerinin kimi sonuçları önceden tahmin edilebilir. Eylemlerin kimi sonuçlarını ise önceden kestirmek pek mümkün olmaz. Öte yandan ortaya çıkan bu tahmin edilebilir ve edilemez sonuçlar bazen yalnızca faili, bazense diğer aktörleri veya daha geniş anlamda toplumu derinden etkileyebilir (Kipo, 2014). Failler süreklilik arz eden bir eylem akışı içerisinde yer alan aktif ve yaratıcı bireylerdir. Esasen, dünya üzerindeki tüm beşer günlük olağan yaşamlarının idamesi esnasında çeşitli miktarlarda fail rolüne bürünürler. Ancak failler yine kültürel şemalar ve içerisinde yer aldıkları sosyal çevre için mümkün kaynaklarca da muhtelif ölçülerde kısıtlanırlar. Ayrıca Sewell a göre, eğitim düzeyi, gelinen sosyal sınıf ve etnisite, cinsiyet, alınan eğitim gibi faktörlere bağlı olarak beliren bireyin toplumdaki statüsü de bireyin erişebileceği kaynak yelpazesini ve buna bağlı olarak diğerleri üzerinde sergileyebileceği güç miktarını derinden etkileyecektir. Haliyle, bu faktörler sergilenebilecek faillik miktarının da belirleyicilerinden olacaktır (Kipo, 2014). Faillik ifadesi zikredildiğinde belki de hemen akabinde zihinlere düşebilecek bir diğer kavram da güç (power) tür. Güç de tıpkı tartışmanın diğer kavramları gibi, çetrefilli bir tartışma sahası manasına gelmektedir. Gücün bir gruba yahut bir camiaya ortak menfaatler doğrultusunda verildiği fikrine yakın bir duruş sergileyen Michel Foucault ve Talcott Parsons ın aksine Lukes için güç, bireylerin arzu ettikleri neticelere ulaşabilme kapasiteleridir. Düşünür için güç aynı zamanda, arzu edilen sonuçlara ulaşmak maksadıyla diğer bir fail/aktör üzerinde güç sergileyen bir failin sahip olduğu bir varlıktır. Lukes bir misal ile düşüncesini kristalize etmeyi tercih eder: Güç A nın B ye, B nin çıkarlarına aykırı istikamette hareket etmesi yönünde tesir ettiğinde yaşanan bir durumdur (Lukes, 1974: 34 den aktaran Kipo, 2014: 20). Bu bağlamda güç failin ilişkinin önceki durumuna kıyasla fark yarattığı, dolayısıyla failin bir dönüştürme kapasitesine haiz olduğu bir durumdur. Nitekim Giddens aktörün fark yaratma ya da dönüştürme kapasitesini kaybettiğinde faillik vasfını da kaybedeceğini ileri sürer. Bu anlamda Giddens yen pozisyon, her halükarda bireylerin muhtelif miktarlarda faillik sergilediğini düşünen Sewell dan bir parça farklılık arz eder hissiyatını yaratmaktadır. Güç faillik ile yakından alakalı bir kavram olmakla beraber, gücün her zaman failler arasında eşit dağılmayabileceğine de dikkat çekmek bu noktada faydalı olacaktır. Yapı (structure) ise, kimi zaman faili eylemlerinde sınırlayan kimi zaman ise failin eylemlerini kolaylaştıran şartlar, kurallar, kaynaklar, sosyal ilişkiler ve aktörler bütünüdür. Bu düşünceye koşut nitelikte Beckert (1999) kurumların kolaylaştırıcı ve sınırlayıcı özelliklerine dikkat çeker. Kurallar eylemi sınırlandırırken, öte yandan, kaynaklar eylemleri imkânlı kılarlar. Bu anlamda bazı düşünürlerin kaynakları yapının kolaylaştırıcı yakası olarak kavramsallaştırdıkları görülmektedir. Bu noktada yapı 18

27 Faillik-Yapı Tartışması faillikten bağımsız olarak kavramsallaştırılabilir mi yoksa yapı ancak failler ve eylemleri sayesinde mi var olmaktadır sorusu akıllara gelmektedir. Bu sorunun cevabına yönelik tartışmalara aşağıda yer verilmektedir. Reed (2009) faillik-yapı tartışmasına yönelik çalışmaları dört ana akım altında toplamaktadır. Bunlardan ilki İndirgemecilik (Reductionism) tir. İndirgemecilik kimi zaman faili yapıya ama sıklıkla da yapıyı faile indirger. İndirgemecilikte kolektif unsurlar, teşekkül ettikleri bireylerin atomize ve izole eylemleri sonucunda yarattıkları sonuçların bir toplamı olarak kavramsallaştırılarak, yapı faile indirgenir ve fail-yapı tartışması kökten çözümlenmeye çalışılır. Evrenin temel unsuru diğerleriyle kıyasıya rekabet eden ve bireysel fayda fonksiyonunu azamileştirme saikıyla hareket eden bireylerdir. Öte yandan bu bireylerin davranışlarını da fizyolojik ve/veya biyolojik unsurlar şartlandırır. Bu nedenle Reed in satır aralarında bu akımı psikolojik indirgemecilik olarak adlandırdığı da gözlemlenmektedir. İndirgemeciliğin en net örneklerini ise bilhassa etnometodoloji, kamu tercihi, karar alma, neo-klasik iktisat, rasyonel tercih ve sosyal fenomenoloji kuramlarında yakalamak mümkündür (Bunzel, 2008; Reed, 2009). Faillik-yapı tartışmasına ikinci yaklaşım ise Belirlenimcilik (Determinism) tir. Belirlenimcilik, failin sosyal yaşamın yapılanmasına yönelik tekrarlı ve mühim katkılarını hemen hemen mutlak anlamda göz ardı eden bir pozisyona işaret eder. Yapı, aktörlerin özlem ve hesaplarını dikkate almadan, belirli davranışları onlara empoze eder. Yapısal formlar, bir yandan aktörler için mümkün eylem aralığını, bir yandan da bu son derece kısıtlanmış çevrelerde ilerlemenin makul yolunun ne olduğuna dair bilinçlere tesir etmek suretiyle sosyal hayatı düzenler ve idare eder. Sosyal bilimler içerisinde belki de en sert belirlenimci pozisyona sahip kuramlar evrimcilik, işlevselcilik, yapısalcılık ve yapısal Marksizm dir (Bunzel, 2008; Reed, 2009). Althusser ve Balibar yapısalcılığın baştan çıkarıcı bir entelektüel cazibesi olduğuna işaret ederler. Çünkü bu tarz bir duruş özneleri, yapıları ve yapılara temel oluşturan gelişim mantıklarını etkileme, engelleme ve kontrol etme konusunda cılız çabaları sonrasında yüzleşmeleri olası hayal kırıklıklarından azade kılar. Son olarak, belirlenimcilik ontolojik bir gerçek olarak failliği ortadan kaldırır. Bu anlamda yapısal belirlenimcilik davranışsal indirgemeciliğin ontolojik ve metodolojik manada taban tabana zıddıdır (Reed, 2009). Üçüncü yaklaşım Bütünleştirici Yorumsama (Conflanist Interpretation) dır. Doğrudan indirgemeciliğe ve belirlenimciliğe muhalif olarak geliştirilen bu yaklaşım yapıyı failliğin içine dâhil eder. Giddens ve Bourdieu nün temel savunuculuğunu üstlendiği bütünleştiricilik, failliğin ve yapının ontolojik olarak birbirinden ayrılamaz oldukları ve birbirlerini inşa ettikleri hususunda ısrarcıdır. Bu düşünürlere göre yapılar failliği muhtelif yollarla sınırlayan, dışsal, nesnel ve faile önsel (pre-existent) biçimde var olan şartlar ve varlıklar değillerdir. Bütünleştiriciler, faillik ve yapıyı ontolojik ve analitik olarak tek bir sosyal gerçeklik oluşturacak şekilde bir potada eritirler (Reed, 2009). Son olarak Reed, sıkıntılı olarak gördüğü bu üç yaklaşıma ilaveten, kendisini özdeşleştirdiği bir dördüncü akım olarak İlişkiselcilik (Relationism) i önermiştir. İlişkiselcilik/gerçekçilik sosyal bilimlerde ve örgüt bilimlerinde yapısal belirlenimci/pozitivist ya da sosyal yapılandırmacı/yorumsamacı mantıklar arasında bir tercih yapmak zorunda olduğumuz iddiasına bir başkaldırı olarak doğmuştur. 19

28 Eryılmaz İlişkiselcilere göre; yapı veya failden bir tanesi diğerine indirgendiğinde veya bu ikisi sosyal pratik gibi orta yol bir kavram altında bütünleştirilmeye çalışılırlarsa, bu yapının ayrı bir ontolojik kimlik olmak özelliğinin yadsınması anlamına gelecektir. İlişkiselciler/gerçekçiler yaratıcılığın (faillik) ve kısıtların (yapı) sosyal ve örgütsel yapıların inşa edici öğeleri olarak eşit biçimde ele alınması konusunda ısrarcıdırlar. Özetle, yapı ve faillik ilişkiselciler/gerçekçiler için ayrılabilir ve otonom varlıklardır ve sosyal pratiklerin düzenlenmesi, modifikasyonu ve dönüşümü bu iki güç ve kabiliyet seti arasındaki etkileşimin bir ürünüdür (Reed, 2009). Öte yandan Reed çalışmasında, bu akımları entelektüel bir konsensusa ulaştırmak gibi bir gayesinin olmadığını, zaten bunun da ne arzu edilir ne de ulaşılabilir bir nokta olmadığının altını kuvvetlice çizmektedir. Öte yandan genel olarak sosyal bilimlerdeki faillik-yapı tartışması YÖ çalışmalarında büyük ölçüde örgüt ve çevresi arasındaki ayrıma tekabül etmektedir. En radikal uçta, faillik neredeyse mutlak iradecidir. Bir diğer ifade ile örgütler niyet ettikleri davranışları bağımsızca ve serbestçe seçen ve hayata geçiren aktörler topluluğudur. Özellikle erken dönem stratejik seçim kuramını bu kapsamda ele almak mümkündür. Çünkü Child (1997) stratejik seçim kuramını revize ettiği çalışmasının sonuç kısmında, stratejik seçimin örgütsel analizde seçim ve belirlenimciliğin bir dikotomi olarak sunulmasını tasvip etmediğinin altını çizer. Diğer yakada ise belirlenimciler örgütleri değiştirilemez zorunluluklara yanıt veren varlıklar olarak tasavvur ederler. Her ne kadar muhtelif noktalarda birbirlerinden ıraksasalar da, belirlenimci çizgide olan ve haliyle ontolojik ve metodolojik bir zemini paylaşan örgüt kuramlarının durumu yapısalcılık kardeşliği (structural fraternity) ifadesiyle adlandırılabilir. Bu kuramlar arasında evrimselcilik, post-yapısalcılık, radikal yapısalcılık, yapısal işlevselcilik, yapısal koşul bağımlılık kuramı sayılabilir (Reed, 2009). Bourgeois (1984), Lawless ve Finch (1989) ve Child (1997) bunlara endüstriyel örgüt iktisadını, kaynak bağımlılığı kuramını, kurumsal kuramı ve popülasyon ekolojisini de ekler. Bu noktada belirlenimciğin çevresel belirlenimcilik ve eylem belirlenimciliği gibi iki alt damara ayrıldığını vurgulamak yerinde olacaktır. Bunlardan ilki ekzojen yani dışsal nedenlere (örneğin pazar kompozisyonu gibi), ikincisi ise faillerin seçim sergileme becerilerini biçimlendiren endojen yani içsel güçlere (örneğin faillerin yaş ve eğitim gibi demografik nitelikleri ve faillerin enformasyon işleme süreçleri) odaklanır (Whittington, 1988; Bunzel, 2008). YÖ yazınında bu iki yaka arasında bir uzlaşı yaratma çabasında olan çalışmalar da mevcuttur. Örneğin Bourgeois (1984), stratejik yönetimin yaratıcı bir faaliyet olduğunu iddia etmekte ve özgür irade ve belirlenimcilik arasında bir diyalektik önermektedir. Hrebiniak ve Joyce (1985) e göre ise, örgütler ne tamamen çevresel güçlere mekanik tepkiler verirler ne de mutlak anlamda özgür iradeye sahiptirler. Örgütler ve çevreleri arasında çift yönlü bir etkileşim vardır. Örgütler yalnızca çevrelerine tepki vermezler, aynı zamanda onları yaratırlar. Yeni çevre de bir sonraki çevrimde tekrar örgüte tesir eder. Dolayısıyla örgütler çevrelerinin hem üreticisi hem de mahsulüdürler. Modelin belki de yazına olan en mühim katkısı, stratejik tercih ve çevresel belirlenimi bir dikotomi gibi kavramsallaştırmak yerine, bu ikisinin birbirinden bağımsız boyutlar olduğuna dikkat çekmeleridir. Bu anlamda sanki çalışma Reed (2009) in tipolojisinde ilişkiselcilik kategorisine tekabül ediyor gibi görünmektedir. Öte yandan Bedeian (1990), Hrebiniak ve Joyce un stratejik seçim ve çevre arasındaki etkileşim düşüncesine bir de davranışı ilave ederek, modeli geliştirmiştir. Stratejik seçim yazınının başucu 20

29 Faillik-Yapı Tartışması çalışmalarından bir tanesinde Child (1997), stratejik seçim kuramının faillik ve yapıyı bir araya getiren politik bir sürece vurgu yaptığını ve bu ikisini önemli bir bağlama yerleştirdiğini vurgular. Son olarak Beckert (1999), kurumsalcı kuramın çıkar ve failliğin önemini oldukça hafife aldığını ileri sürer ve stratejik faillik ve kurum kavramlarını bütünleştiren bir çerçeve sunar. Beckert stratejik faillik kavramına kurumsalcı kuramın merkezinde bir pozisyon vermenin kurumsalcı kuramın zafiyeti olmayacağını, aksine kurumsalcı kuramın mevcut gücüne güç atacağını iddia etmektedir. Düşünür çalışmasında stratejik seçimin yollar ve sonuçlar arasındaki illiyet rabıtasının aşikâr olduğu, göreli olarak durağan çevrelere gereksinim duyduğuna işaret eder. Yazara göre stratejik faillik ancak içerisinde bulunulan ortamın koşul bağımlılıklarını hafifleten kurumsal yapılar mevcut olduğunda mümkündür (Beckert, 1999: ). Son olarak örgüt kuramları alanında paradigmatik bolluğun mu yoksa çeşitliliğin mi daha makbul olduğu hususundaki tartışmalar olanca hızıyla devam etmektedir. Bir yanda paradigmatik çoğulculuğun alanın toyluğuna atfedilebileceğine ve bu durumun alanın meşruiyetinin sorgulanmasına sebebiyet verebileceğini iddia edenler vardır (Sargut, 2012). Örneğin Child (1997), stratejik seçim kuramının Burrell ve Morgan ın 2x2 paradigma matrisinde herhangi bir kadrana yerleştirilemediğine, bu durumun da bahsi geçen kuramın birleştirici potansiyeline atfedilebileceğine vurgu yaparak, paradigmatik bütünleşmenin şahsı tarafından olumlandığına dair sinyaller verir. Düşünür paradigmaların uyuşmazlığına ilişkin bir inancın işlevselci paradigmanın paradigma emperyalizm ini perçinleyeceğine dair kuvvetli bir inanç beslemektedir. Diğer yakada ise çeşitliliğin zenginlik olduğunu düşünen ve paradigmatik çeşitliliğe müspet yaklaşanlar saf tutmaktadır. Örneğin Hatch (1997) örgüt kuramları alanındaki çeşitliliğin hem alana katkı veren akademisyenlerin eğitim geçmişlerinin çeşitliliği nedeniyle önlenemez, hem de bu örgüt kuramları konunun farklı noktalarına odaklandıkları için aslında bu tür bir tek kuram altında birleştirme çabasının arzu edilmez olduğuna vurgu yapar. Hatch bu noktada düşüncesini somutlaştırmak için, ormanda yürürken bir fille karşılaşan ve filin farklı organlarını tutarak, fili o organla özdeşleştiren 7 kör adamı konu alan bir Hint meselinden destek almaktadır. Hatch, bu yedi adamın ancak file ilişkin izlenimlerini birleştirdiklerinde hayvana ilişkin bütüncül ve anlamlı bir bakış açısı kazanabileceklerini hatırlatır. Nitekim düşünür, örgüt kuramı yerine örgüt kuramları ifadesinin kendisine bu bağlamda daha münasip geldiğini vurgulamaktadır. Benzer biçimde Reed (2009) de çalışmasının faillik-yapı tartışmasına ilişkin perspektifleri tek çatı altında toplamak gibi bir gayesinin olmadığını vurgular. Bu çalışmanın da faillik-yapı tartışmasına dair bir konsensus sağlamak gibi bir iddiası yoktur. Çalışmanın amacı, neredeyse yapıyı faile indirgeyecek derecede yapıyı göz ardı eden örgütsel unutma çalışmalarında, denkleme tekrar yapıyı dâhil etmektir. Bu gayret sanki önem arz eder gibi görünmektedir çünkü Bourgeois (1984) in de değindiği gibi, bir alandaki indirgemeci yaklaşımlar o alanın akademik bir disipline evrilmesinin önünde büyük bir engel haline dönüşebilmektedir. ÖRGÜTSEL UNUTMA KAVRAMI Örgütlerin bilgiyi nasıl yarattıkları, transfer ettikleri ve bu bilgiyi hangi yöntemlerle muhafaza ettikleri geçmişte çok sayıda araştırmacının çalışma sahasını oluşturmuştur (Martin de Holan ve Phillips, 2004a) ve gelecekte de hiç şüphesiz oluşturacaktır. Ancak 21

30 Eryılmaz bilgi dinamiklerinin bir ayağını oluşturan örgütsel unutmanın örgütsel öğrenmeye nispeten oldukça az iltifat edilmiş bir alan olduğu ve neredeyse bahsi geçen alan içerisinde bir nevi üvey evlat muamelesi gördüğü aşikârdır. Bir başka ifadeyle, örgütsel unutma kavramı kuramsal olarak büyük ölçüde göz ardı edilmiştir (Besanko vd., 2010; Fernandez ve Sune, 2009b; Fernandez vd., 2012). Ancak bu durum, unutma ve örgütsel unutma kavramının da mutlak anlamda unutulduğu manasına gelmemektedir. Unutma kavramıyla ilgili olarak genel manada yazın incelendiğinde Platon ve Nietzsche gibi düşünürlerin çalışmalarında unutma kavramına ilişkin sık sık felsefi tartışmalar başlattıkları görülmektedir. Örneğin Nietzsche ye göre mutluluk birkaç dakikada olsa insanın yaşadığı dünyayı unutabilmesine, kendisini dünyadan soyutlayabilmesine bağlıdır (Martin de Holan, 2011b). Nitekim Nietzsche (2014: 57) sık sık unutmaya değindiği ifadelerinin bir tanesinde şöyle buyurmaktadır: Tragik bir çağ muştuluyorum: İnsanlık en amansız, ama en zorunlu savaşları bir kez ardında bırakıp, acı çekmeksizin unuttuğu an, yaşama evet deyişin en yüksek sanatı, tragedya yeni baştan doğacaktır. YÖ yazınında ise, örgütlerde unutma konusuna değinen makalelerin tarihçesinin 1970 li yılların ikinci yarısının başlarına kadar uzandığı dile getirilmektedir. Gerçekten de alanda bilinen ilk çalışmalar Carlson ve Rowe un; Hedberg ve arkadaşlarının ve Wickelgren in 1976 senesinde yayınladıkları makalelerdir (Easterby-Smith ve Lyles, 2011; Fernandez ve Sune, 2009a; Martin de Holan, 2011a, 2011b). Bu noktada hemen vurgulamak gerekir ki örgütsel unutmayı ele alan bu ilk çalışmalar daha ziyade üretim yönetimi alanına odaklanmışlardır. Öte yandan örgütsel unutma kavramının belirgin bir biçimde örgüt kuramı alanına, İskandinav kurumsalcı kuramı (Czarniawska ve Sevon, 1996) jargonuyla ifade etmek gerekirse, çevrilişine (translation) ise Hedberg in 1981 ve Nystrom ve Starbuck ın 1984 yılındaki çalışmaları vesile olmuştur (Fernandez ve Sune, 2009b). Ancak günümüze gelinceye kadar bu minvalde yapılan çalışmaların büyük çoğunluğunun örgütsel unutmayı ya bir alt başlık olarak ele aldıkları ya da derhal tedavi edilmesi gereken patolojik bir durum olarak kavramsallaştırdıkları gözlemlenmektedir (Martin de Holan ve Phillips, 2004a). Örgütsel unutmayı tanımlayabilmek için öncelikle öğrenmenin tanımlanması yerinde olacaktır. Bilgi yönetimi yazını içerisinde öğrenmenin kavramsallaştırılmasına dair iki köklü gelenek olduğunu söylemek mümkündür. Birincisi, öğrenmeyi varlıklarda, görevlerde, standart operasyon prosedürlerinde, örgütün kurallarında, rutinlerinde ve huylarında sistematik bir değişim olarak gören davranışsal görüş (behavioral view) tür. İkincisi ise öğrenmeyi örgüt üyelerinin bilişlerinde ve paylaşılan zihinsel modellerinde bir değişim olarak gören bilişsel görüş (cognitive view) dir (Easterby- Smith ve Lyles, 2011; Martin de Holan ve Phillips, 2004a). Bu çalışmanın ise ağırlıklı olarak davranışsal öğrenme yaklaşımını esas aldığını bu nokta belirtmek münasip olacaktır. Örgütsel öğrenme (organizational learning) ise örgütün bilgi stoklarına yenilerini ilave ettiği ve örgütsel kabiliyet repertuarını genişlettiği süreçlere (Martin de Holan ve Phillips, 2004b; Martin de Holan vd., 2004) ve belki de sonuçlara işaret etmektedir. 22

31 Faillik-Yapı Tartışması Bu çalışmanın ana eksenlerinden bir tanesini oluşturan örgütsel unutma (organizational forgetting) ise örgütsel bilginin iradi veya gayr-i iradi kaybı (Martin de Holan ve Phillips, 2004a; Martin de Holan vd., 2004) olarak tanımlanmaktadır. Örgütsel unutmanın iki eksende, dolayısıyla 2x2 bir matrisle ele alınması mümkündür. Eksenlerden bir tanesi örgütün tesadüfi veya bilinçli unutmasıyla alakalıdır. Örgütler sık sık değerli bilgilerini tesadüfen unuturlar. Bilinçli unutma ise sıklıkla örgütün istenmeyen bilgileri bünyesinden çıkarması, ıskartaya ayırması ile ilgilidir. Örgütsel unutmanın diğer boyutu ise unutulan bilginin yeni mi yoksa yerleşik, bir diğer ifadeyle uzun süredir örgütte var olan bir bilgi ile mi alakalı olduğudur. Örgütün unutması özellikle yerleşik davranışsal örüntülerin örgütün davranış setinden çıkarılmasıyla ilgili ise bu failliği gerektirecektir (Martin de Holan, 2011a). Bu bağlamda ilk alternatif, yerleşik bilginin tesadüfi olarak unutulduğu hafıza aşınması (memory decay) dir. Örgütler bu unutma seçeneği ile mühim dokümanlarını kaybettiklerinde, emeklilik ve ölçek küçültme gibi nedenlerle anahtar personelin örgütten ayrılması durumunda ve bahsi geçen bilgiden düzenli olarak faydalanılmaması durumunda karşılaşabilirler. İkinci kadran, örgütün yenice edindiği bilgiyi, tesadüfen kaybettiği zapt etme başarısızlığı (failure to capture) dır. Bu yenice edinilen bilginin hafızaya kaydedilememesi ile ilgilidir. Bu sorunu aşabilmek için öncelikle bilginin artikülâsyonu, sonra da bilginin kurumsallaştırılması gerekir. Üçüncü alternatif öğrenmeme (unlearning) dir. Bu örgütsel unutma türü, örgüte yerleşik bilginin, bilinçli olarak örgütün hafızasından def edilmesi ile alakalıdır. Örgütler bilgiyi rutinlerine yerleştirirler. Dolayısıyla bilginin mucidi ayrılsa dahi, bilgi örgütte kullanılmaya devam eder. Bu anlamda örgüt yerleşik bilgiyi unutmak istiyorsa, belki de en münasip çözümlerden bir tanesi rutinleri ve pratikleri kırmak olacaktır. Son olarak, örgütler kötü huylardan kaçınma (avoiding bad habits) yoluna da gidebilirler. Kötü huylardan kaçınma örgütün göreli olarak yeni edindiği bilgiyi, bilinçli olarak hafızasından uzaklaştırması ile ilgilidir. Örgütler kendilerine zarar verebilecek rutinleri, fikirleri ve değerleri öğrenebilirler. Başarılı örgütler bu tür bilgileri örgütsel hafızaya kazınmadan önce unutabilenlerdir (Martin de Holan vd., 2004). Bu noktada aslında bir temel atıf hatası tehlikesi yaşandığını iddia etmek yersiz olmayacaktır. Sosyal psikolojide bireyin, bir başkasının davranışını açıklama çabasında, durum ne olursa olsun, dış etkenlerin aleyhine iç etkenlerin rolüne ağırlık verme eğilimi, temel atıf hatası olarak tanımlanmıştır (Bilgin, 2003: 383). Örgütsel unutma yazını unutabilen örgütlere başarılı, unutmayanlara da başarısız sıfatını yakıştırarak temel atıf hatası yapabilme tehlikesinin eşiğine gelmektedir. Acaba örgüt iradesi altında olduğu halde mi unutamamaktadır yoksa unutmaya niyetlenmekte ancak yapının getirdiği kısıtlar nedeniyle mi unutamamakta mıdır?. Öte yandan atıf hatasını yapıp, telafi etmek her zaman çok kolay olamayabilmektedir. Araştırmalar bir kere atıf hatası yapanların bu hatanın pençesinden çok rahat kurtulamadıklarını bulgulamaktadır. Yazın bu durumu atıf metastazı olarak adlandırmaktadır. Yazının kendisini bu tür, temel atıf hatası içerme tehlikesi içeren mecralardan uzak tutacak arayışlarda olması bu manada mühimdir. Örgütsel unutmanın öncüllerine bakıldığında yazında birçok çalışmanın bu noktaya önemli katkılar yaptıkları gözlemlenmektedir. Örneğin yazındaki muhtelif çalışmalar yüksek işgören devir hızının istenmeyen ve tesadüfî örgütsel unutmanın kritik öncüllerinden bir tanesi olduğunu vurgulamaktadırlar (Fernandez ve Sune, 2009b). Fernandez ve Sune (2009b) de yaptıkları çalışmalarında iş gören devri ile örgütsel 23

32 Eryılmaz unutmanın maliyetleri arasında bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Ancak yazarlara göre uzmanlaşma düzeyi de bahsedilen bu iki değişken arasındaki ilişkiyi biçimlendiren (moderator) bir değişkendir. Uzmanlaşma arttıkça işgören devir hızının örgütsel maliyetleri daha fazla arttırdığını tespit etmişlerdir. Yazarlara göre süreçlerin standardizasyon derecesi de bir diğer biçimlendirici değişkendir. Eğitim örgütlerinde gerçekleştirilen çalışmada süreç standardizasyonu verilen kursların standardize olmasını ifade ediyordu. Bu tür bir standardizasyon da örneğin kurs materyallerinin (kitaplar, slaytlar, notlar vb.) ve süreçlerinin önceden tanımlandığı bir duruma işaret ediyordu. Araştırmacılar süreçler ne kadar yüksek düzeyde standart olursa, iş gören devrinin örgütsel unutma maliyetlerini o kadar az etkileyeceğini bulguladılar. Örgütsel unutmanın ardıllarına gelindiğinde ise, örgütsel unutmanın bağlam bağımlı olduğunu iddia etmek mümkündür. Ortodoks örgütsel unutma yazınının ileri sürdüğü gibi örgütsel unutmanın sonuçları menfi de olabilir veya heterodoksinin vurguladığı örgütsel unutma örgüte faydalı olarak muhtelif müspet sonuçlar da doğurabilir. Menfi yakadan bakıldığında, örneğin, örgüt unuttuğunda rekabet gücünü kaybediyor olabilir. Ayrıca örgütün unutması geçmiş başarısızlıklardan ders çıkarılmasını engelleyebilir veya yöneticilerin kimi başarısızlıklarını sumen altı etmesine vesile olabilir (Easterby- Smith ve Lyles, 2011). Öte yandan, kavrama müspet yakadan bakan kimi çalışmalarda (örneğin Fernandez ve Sune, 2009b; Lei vd., 1999; Nystrom ve Starbuck, 1984) örgütlerin zaman zaman, yeni bilgileri öğrenebilmeleri için unutmaları gerektiğinin altı çizilmektedir. Yine herhangi bir işlevi olmadığı halde örgütte tutulan bilgi stokları örgüt yöneticilerinin dikkatini dağıtarak, örgütün sahip olduğu rekabet avantajını kaybetmesine sebebiyet verebilir. Ayrıca işlevini yitirmiş örgütsel bilgiyi tutmanın örgütlere bir maliyeti de vardır. Bu bağlamda örgütsel unutmanın bir olumlu neticesi de ekonomiklik olabilir (Martin de Holan ve Phillips, 2004b). Zahra vd. (2011) çok uluslu şirketlerin yeni pazarlara açılırken, kendilerine önceki pazarlarda başarıyı getiren kabiliyet ve stratejilerini unutma ihtiyacı duyduklarından bahsederek örgütsel unutmanın olumlu yanına dikkat çekerler. Bu çalışmada ise örgütsel unutma müspet ve iradi manada ele alınmakta ve örgütün, unutmasının faydalı olacağına kanaat getirdiği ve artık işlevsel olmadığına inandığı bazı prosedürleri, kuralları ve/veya rutinleri günlük işleyişinden çıkarması olarak kavramsallaştırılmaktadır. Yukarıda da ifade edildiği gibi, örgütler kendilerine maliyetleri olan, değişmek için gerekli olan vb. bilgiyi iradi olarak unutmak isterler. Örgütsel unutma yazını örgütün iradi unutma çabalarında dışsal kısıtlara fazlaca vurgu yapmaz. Dolayısıyla örgüt unutmak istediğinde dışsal kısıtlara takılmadan unutabilme kapasitesine sahip bir aktördür. Kısıtlar tartışmaya açıldığında ve yönetsel faillikten söz açıldığında ise, bu kısıtlar yalnızca örgüt içindekilerle sınırlı tutulurlar. Örneğin Martin de Holan (2011a), örgütsel unutmanın sağlanabilmesi için yönetsel faillerin varlıklarda, rutinlerde, örgütsel yapı ve anlayışlarda değişiklikler yapabileceğini iddia eder ancak faillerin örgütsel unutma için uğraşırken dışsal yapı karşısında ne yapacağı hakkında her hangi bir beyanatta bulunmaz. Oysa örgütsel bilginin örgütün yönetici ve alt kademe çalışanlarınca işlevsiz olarak algılandığı ve ıskartaya ayrılmasının münasip olacağının düşünüldüğü ancak örgüte dışsal bazı aktörler ve getirilmiş bazı kurallar (yapı) nedeniyle devam ettirmek zorunda kaldığı kimi davranışlar olabilir. Bu çalışmada bir devlet üniversitesindeki bir fakültenin bu minvalde tecrübe ettiği iki vaka ele alınmaktadır. İki vakada da örgütün idari ve çalışan kadrolarının büyük kısmının artık 24

33 Faillik-Yapı Tartışması işlevsiz olduğuna kanaat getirdikleri davranışlar yapının etkisiyle hatırlanmak zorunda kalmış ve unutulamamıştır. YÖNTEM Bu çalışmanın alan araştırması Türkiye de bir devlet üniversitesinin bir fakültesinde yapılan çalışmayı baz almaktadır. Bahsi geçen devlet üniversitesi 40 senelik geçmişi, 13 fakültesi, 15 meslek yüksek okulu, 3 yüksek okulu, 1 konservatuarı ve bu birimlerde okuyan yaklaşık öğrencisi ile Türkiye nin güzide üniversitelerinden bir tanesidir. Çalışmada bu tür bir bağlam seçilmesinin bir mantığıdır vardır. Birden fazla baskın aktörün ve bunların da kendilerine has kurallarının olduğu çevrelerde, çatışan kural ve kurumlar faillere özgür irade sergileyebilecek çokça boşluklar bırakır (Beckert, 1999). Öte yandan Türkiye de yüksek öğretim gibi çok baskın ve neredeyse yalnız bir aktörün (Yükseköğretim Kurulu) egemen olduğu bir bağlamın yapının kudretini tekrar zihinlere getirebilmek açısından münasip bir bağlam olduğu düşünülmüştür. Araştırma tasarımının amacı, pozitivist araştırma geleneğinde olduğu gibi hipotez test etmek değildir. Eisenhardt (1989), her ne kadar satır arasında çalışmasının pozitivist bir duruşu olduğunu vurgulasa da, vaka çalışmasını tekil ortamlardaki mevcut dinamikleri anlamaya odaklanan bir araştırma stratejisi olarak tanımlamaktadır (s.534) (İtalikler bana ait). Pozitivist araştırma geleneği bugün sosyal bilimlerde egemenliğini açık ara sürdürse de, kuantum fiziği ve kaos çalışmaları sonrasında paradigmatik bir çeşitlenme yaşanmış ve yorumsamacı, eleştirel ve post-modern/post-yapısalcı gibi post-pozitivist araştırma paradigmaları belirmiştir (Collins, 1992; Fien, 2002). Caputo nun postparadigmatik diaspora olarak adlandırdığı bu bağlamda (Lather, 1992), yorumsamacı araştırma akımının amacı bir fenomeni daha kuvvetli idrak edebilmektir. Araştırma yorumsamacı araştırma geleneğine ve gayesine koşut olarak, örgütsel unutma konusuna ilişkin idrakimizi geliştirmeyi hedeflemektedir. Bu anlamda vaka çalışmasının, her ne kadar genel olarak, bağlam bağımlı olsa da, bu amaca uygun bir araştırma tekniği olduğunu söylemek pek de yanlış olmayacaktır. Çalışma örgütler nasıl olur da bilinçli olarak unutmak istedikleri uygulamaları çevresel aktörlerin ve onların koyduğu kuralların tesiriyle unutamazlar? sualine yanıt aramaktadır. Vaka çalışmaları daha ziyade nasıl ve neden suallerinin yanıtlarını verirler (Burnes, 2004; Eisenhardt ve Graebner, 2007). Bu anlamda vaka çalışmasının bu çalışmanın araştırma kısmı için münasip olacağına hükmedilmiştir. Vaka çalışması genelde YÖ disiplininde (örneğin Özen ve Özen, 2009; Zbaracki, 1998), özelde ise örgütsel unutma alanında (örneğin Fernandez ve Sune, 2009a; Martin de Holan ve Phillips, 2004a) çokça kullanılan bir araştırma yöntemdir. Bu noktada çalışmanın vaka çalışması tasarımının Yin (1994) in tipolojisinde çok üniteli çoklu vaka çalışması na tekabül ettiğini söylemek mümkündür. Çok ünitelidir çünkü vakalarda Yükseköğretim Kurulu, üniversite, fakülte, öğrenciler ve velileri vb. farklı aktörler ve katmanlar mevcuttur. Çoklu vaka çalışmasıdır çünkü öğrenci not kütükleri ve dikey geçişle üniversiteye gelen öğrencilerin muafiyeti olmak üzere iki vakayı esas alır. Bu noktada ki tartışmalardan bir tanesi de bir çalışmanın çoklu vaka kabul edilmesi için farklı örgütsel ortamlarda cereyan eden bir çalışma olmasının gerekip gerekmediğidir. Eisenhardt (1991: 624), aynı örgütsel ortamda cereyan edip, birden fazla fenomeni inceleyen çalışmaların da çoklu vaka çalışması olarak kabul edilebileceğini şu sözlerle vurgular: 25

34 Eryılmaz Gouldner (1954) ın Patterns of Industrial Bureaucracy çalışması orta batıda bir fabrikada bürokrasinin evrimini ele alır. Her ne kadar Gouldner sadece bir üretim tesisini çalışmışsa da, kuramsal bakışı çoklu vakaya dayanıyordu. Örneğin bürokrasi örüntüsünü üç vakanın (sigara yasağı, güvenlik, davet kuralları) kıyaslamasını yaparak geliştirmişti. Genelde yazında çoklu vaka çalışmalarının dışsal geçerlilik ve replikasyon arzusuyla gerçekleştirildiği vurgulanmaktadır (Grünbaum, 2007). Ancak bu çalışmada araştırmacının çoklu vaka çalışmasını tercih etmesinin birincil sebebi, bir fenomeni daha sağlıklı idrak edebilme arzusudur. Tek vakalı-çok vakalı çalışma hususunda ki tartışmalardan bir tanesi de hangisinin kurama daha fazla katkı sağlayacağına ilişkindir. Academy of Management Review in 1991 yılında yayınlanan bir sayısında bir tarafta Dyer ve Wilkins, diğer tarafta ise Eisenhardt bu sorunsalı tartışırlar. Çoklu vaka çalışmasını savunan ve büyük ölçüde karşı tarafın eleştirilerini çürüten Eisenhardt (1991) tartışmanın galibi gibi görünmektedir. Nitekim bu çalışmada da Eisenhardt a koşut olarak kurama daha fazla katkı sağlanabileceği ümidiyle çoklu vaka çalışması yaklaşımı tercih edilmiştir. Öte yandan, araştırma örgütsel unutmaya ilişkin bakış açımızı ve idrakimizi geliştirmek maksadı güttüğü için araçsal örnek olay (Stake, 2000 den aktaran Özen ve Özen, 2009) anlayışını benimsemiştir. Öte yandan vaka çalışmasında vakaların örneklemesinin nasıl yapıldığı da bir diğer önemli husustur (Eisenhardt, 1989). Çalışmanın hipotez testi gibi bir gayesi olmadığı için ve nitel araştırma geleneğine daha uygun olduğu için bu çalışmada daha ziyade tesadüfî olmayan örnekleme yöntemiyle vakalar seçilmiştir. Vakaların seçiminde de kurama getirilmeye çalışılan farklı bakış açısını mümkün olduğu ölçüde destekleyen vakalar olmasına özen gösterilmiştir. Öte yandan çalışma tek vaka ile başlamış (öğrenci not kütükleri), ardından çalışmanın araştırma alt yapısını güçlendireceği düşüncesiyle ikinci bir vaka (dikey geçişle üniversiteye gelen öğrencilerin muafiyeti) araştırmaya dâhil edilmiştir. Bu durum nitel araştırma geleneğinin kendisinden beklenen faydayı yaratacak kadar esnek olması ancak kaliteyi arttıracak ve araştırmacıyı bazı noktaları dikkate almaya zorlayacak kadar katı olması anlayışıyla, bir diğer ifadeyle disiplinli esneklik (Coffey ve Atkinson, 1996 dan aktaran Lee, 1999) duruşuyla tutarlıdır. Veri Toplama ve Örnekleme Yöntemleri İki vakaya ilişkin veriler büyük ölçüde yarı-yapılandırılmış ve kısmi-retrospektif görüşme yöntemiyle toplanmıştır. Görüşmenin kısmen retrospektif olması (Green vd., 2008) vakaların mazisine ilişkin bazı sorular içermesindendir. Araştırmacı öncelikle sürece katılımcıların demografik verilerini (yaş, cinsiyet, eğitim, hizmet süresi vb.) ve iki vakaya ilişkin görüşlerini ortaya koyacak sorulardan oluşan bir görüşme formu tasarlayarak başlamıştır. Görüşme formunun pilot uygulaması yapıldıktan sonra yarıyapılandırılmış görüşmelerin yapılmasına noktasına geçilmiştir. Araştırmanın katılımcılarını, üniversitenin özellikle bir fakültesinin ve diğer fakültelerinin dekan yardımcıları, öğrenci ve not işleri şef ve çalışanları oluşturmaktadır (birinci vaka için n = 13; ikinci vaka için n = 14). Katılımcıların seçiminde nitel araştırmanın ruhuna uygun olarak kolayda örnekleme ve kartopu örneklemesi yöntemleri kullanılmıştır (Patton, 2002; Yıldırım ve Şimşek, 2005). Görüşmeler iş saatleri içerisinde, kimi zaman araştırmacının zaman zaman da katılımcıların ofislerinde yüz yüze gerçekleştirilmiştir. 26

35 Faillik-Yapı Tartışması Görüşmeler sırasında veri kaybını engellemek maksadıyla, katılımcıların onayları alınarak ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Yarı-yapılandırılmış görüşmelerin geçerliliğini ve güvenilirliğini arttırmak için çeşitli taktikler izlenmiştir. Birincisi, her görüşme öncesinde araştırmacı ve katılımcı arasındaki sosyal bariyerleri ortadan kaldırmak düşüncesiyle görüşmeye bir sohbet tarzı yapılandırılmamış bir görüşme ile başlanmış, bu sayede araştırmacı ve katılımcılar arasında güven tesis edilmeye gayret edilmiştir (King, 1994). İkincisi, çalışma verileri kullanılırken katılımcıların adlarının çalışmada gizli tutulacağının ve beyan edilmeyeceğinin garantisi verilmiştir. Üçüncüsü, görüşme formunda kimi soruların anlaşılamaması riskine karşı alternatif sorular, yanıtı sığ kalan sorulara verilecek yanıtları derinleştirmek içinse sondalar hazırlanmıştır (Boddy, 2005). Dördüncüsü, görüşmelerden elde edilen veriler transkribe edilirken anlaşılamayan veriler için tekrar katılımcılara dönülmüş ve ifadelere netlik kazandırılmış, bir başka ifadeyle katılımcı teyidi (Boulton vd., 1996) stratejisi kullanılmıştır. Son olarak, vakalarla ilgili dokümanlar toplanmış ve analiz edilmiştir. Ayrıca araştırmacının vakalarla ilgili kişisel gözlemleri de bir diğer veri toplama aracıdır. Bu bağlamda çalışmada araştırmacının yaptığı gözlemleri yapılandırılmamış alan çalışması (Yıldırım ve Şimşek, 2005) olarak adlandırmak mümkündür. Bu anlamda yarı-yapılandırılmış görüşmelere ilaveten mevcut dokümanların analizi ve katılımlı gözlem araçlarından da yararlanabilmek araştırmacıya çeşitlendirme (triangulation) imkanı sağlamıştır (Ambert vd., 1995; Bloor ve Wood, 2006; Eisenhardt, 1989). BULGULAR Birinci ve ikinci vakaya ilişkin bulgular aşağıda paylaşılmaktadır. Vaka 1: Dikey Geçişle Gelen Öğrencilerin Notlarının Hesaplanması Bilindiği gibi öğrenciler gerekli şartları sağladıkları takdirde, yatay veya dikey geçiş ile başka bir üniversiteye kontenjan dahilinde geçebilmektedirler. Doküman analizleri göstermektedir ki, 2011 yılında üniversitede düzenlenen bir toplantıda, Yükseköğretim Kurulunun aldığı kararlara paralel olarak, yatay ve dikey geçiş öğrencilerinin önceki üniversitelerinde aldıkları derslerden, geçiş yaptıkları programdaki derslerle uyumlu olanlarından muaf tutulmalarına (bu noktada içeriğin %70 oranında uyumlu olması kıstası esas alınmakta ve uyumu değerlendirilmesi esnasında da alanın uzmanlarının fikri alınmaktadır) ve bu derslere Muaf (M) notunun verilmesine karar verilmiştir. Öğrencilerin diploma notları geçiş yaptıkları, yeni üniversitelerindeki notlar üzerinden hesaplanacaktır. Bu uygulamanın 2014 yılının ortalarına kadar devam ettiği görülmektedir. Ancak tarihinde yükseköğretim kurumlarında önlisans ve lisans düzeyindeki programlar arasında geçiş, çift anadal, yandal ile kurumlararası kredi transferi yapılması esaslarına ilişkin yönetmeliğin 25. maddesinin dördüncü fıkrasında yapılan değişiklik sonucunda, dikey geçiş ile lisans programlarına yerleşen öğrencilerin diploma programından mezuniyet koşullarını sağlamaları halinde (programın her döneminde belirtilen zorunlu dersleri ve belirtilen sayıda seçimlik dersi alıp başarıyla geçmiş olmak ve programdan mezun olmak için gereken miktarda kredi ders almış ve başarıyla geçmiş olmak), lisans not ortalamalarının önlisans programında alarak lisans programında intibakı yapılan dersler ile lisans eğitimi sırasında aldıkları dersler 27

36 Eryılmaz üzerinden hesaplanmasına karar verilmiştir. Bu uygulama yatay geçişle gelen öğrenciler için muaf tutuldukları derslerin notlarının derhal transkriptlerine işlenmesi şeklinde karara bağlanmıştır. Oysa dikey geçişle gelen öğrencilerin muaf tutuldukları dersin notu öncelikle (M) olarak transkriptte gösterilecek, öğrenci mezuniyet noktasına geldiği düşünüldüğünde ise harf notuna dönüştürülecektir. Bunun üzerine bir diğer üniversitenin rektörlüğünden Yükseköğretim Yürütme Kuruluna bir yazı yazılarak, bu değişikliğin kimlere uygulanacağına dair bir görüş istenmiştir. Konuyu tarihindeki toplantısında inceleyen Yükseköğretim Yürütme Kurulu da söz konusu yönetmelik değişikliğinin tüm öğrencilere uygulanmasına karar vermiştir. Öte yandan yarı-yapılandırılmış görüşme katılımcılarının ekseriyetle büyük çoğunluğu bu tür bir kararın bazı sıkıntılar yaratabileceği konusunda hem fikirdirler: Ama burada bir haksız uygulama var diye düşünüyorum kendi açımdan. Neden? Yatay geçişleri bu uygulamada devre dışı bıraktığınız zaman, o zaman bu uygulamayı sadece dikey geçişlere uygulamış oluyoruz...yatay geçişlerle gelenlerin muaf oldukları derslerin harf notları (hemen sisteme) giriliyor. Fakat dikey geçişli öğrencilerin muafiyetleri yapıldığında (M) harfleri söz konusu. Fakat bunların GANO su (genel akademik not ortalaması) oluşmuyor. Burada 1 sene geçirdikten sonra GANO ları oluşacak. Bu nedenle de bunların burada bir mağduriyetleri söz konusudur.bu öğrenciler zaten bir okul bitiriyorlar. Sınava da girerek ve kazanarak, başarı gösterdikleri için geliyorlar. Burada onlar için bir haksız uygulama olduğu kanaatindeydim. Uygulamanın yatay geçişlere olduğu gibi dikey geçişlere de tatbiki taraftarıyım. Burada dikey geçişlere bir haksızlık yapıldığını düşünüyorum.onlar (yatay geçiş öğrencileri) da muaf tutulan derslerin harf notları (derhal) girildiği halde, öğrenci dolayısıyla burada eğitimine 33 veya 36 AKTS ile başlayabiliyor, dikey geçiş öğrencileri de dışarıdan geldikleri halde yatay ve dikey geçiş öğrencileri arasında bir eşitsizlik var gibi geliyor. Yatay geçişle gelen 3,5 senede okulu bitirme şansını yakalayacak belki, diğeri (dikey geçiş öğrencisi) belki bunu yakalayamayacak bile. [İtalikler bana ait]. Katılımcılar ayrıca ifadelerinde bu tür bir uygulamanın başka sakıncalarının da olabileceğini/olabildiğini vurgulamaktadırlar.. (muaf olduğu dersler son dakikada nota çevrilen) bir öğrencinin GANO su 2 nin altında kaldı. Ender de olsa böyle bir durum da çıkabiliyor. Dikey geçişlerin muafiyeti (muaf tutulan derslerin) son dakika da (nota) çevrildiği için, çok nadir de olsa, GANO su barajın (4 üzerinden 2 nin) altında kalması nedeniyle sıkıntı yaşayan bir öğrencimiz çıktı. [İtalikler bana ait]. Dolayısıyla katılımcıların hemen hepsi, bu tür bir uygulamanın önemli sıkıntıları olduğu konusunda hem fikirdiler. Bu anlamda normal şartlar altında, yeni bir uygulama getirecekleri ve eskisini unutacakları bir durumda, Yükseköğretim Kurulu nun talebini uygulamak durumunda kalmaktadırlar. Bu örnekte de görüldüğü gibi, örgütlerin çeşitli 28

37 Faillik-Yapı Tartışması nedenlerle unutmak istedikleri pratikleri yapının etkisiyle her zaman unutmaları mümkün olmayabilir. Vaka 2: Öğrenci Not Kütükleri Aslında öğrenci kütüğü denildiğinde eskiden üç kütüğün akla geldiği anlaşılmaktadır: Not kütükleri, sicil kütükleri ve mezuniyet kütükleri. Sicil kütükleri ve mezuniyet kütükleri aşağı yukarı yakın işlevleri yerine getirir ve benzer içerikleri taşırken, üniversitede günümüze kadar varlığını somut ortamda sürdüren not kütüklerinin daha farklı bir durumu söz konusudur. Öğrencilerin sicil bilgileri ise bugün artık otomasyon ortamında tutulmaktadır. Bu çalışmada da ikinci vaka daha ziyade öğrenci not kütükleri üzerine kurgulanmıştır. Öğrenci not kütüklerini tutma faaliyetinin Türk eğitim sisteminde hem ilk ve orta hem de yüksek öğretim örgütlerinde yaygın bir uygulama olduğu bilinmektedir. Öte yandan yüksek öğretim örgütlerinde, öğrenci not kütüklerinin ne zaman ve hangi olayla tutulmaya başlandığı konusunda tam bir bilgi sahipliği yoktur. Deneyimli iki katılımcının beyanı bu uygulamanın Yükseköğretim Kurulunun talebi üzerine, yine Yükseköğretim Kurulunun kuruluş yıllarında başlatıldığı yönündedir. Nitekim katılımcılardan ikisinin paylaştığı bilgiler bu düşünceyle paralellik arz etmekte ve kütük tutma faaliyetinin çok eskilere kadar uzandığını vurgulamaktadır: şu iki yıldan gözlemlediğim kadarıyla kütüklerden ve defterlerden geçmiş yılları taradığımda defterlerin 87 lere hatta 83 lere kadar geri gittiğini gördüm. 83 den başlayan kütükler mevcut. Dolayısıyla en azından 83 den itibaren bir kütük tutma durumu söz konusu. Çok yazışma filan hatırlamıyorum açıkçası ama bilgisayarın bile olmadığı dönemlerdi. Daktilo ile işlerin yapıldığı bir dönemdi. O yüzden öğrenci bilgilerinin en sağlıklı biçimde tutulabileceği sistem bu sistem olacağı için, hep yıllık olarak gelen öğrencileri kaydederdik. Ama yazılı bir şey hatırlamıyorum. Yalnız YÖK ün de kuruluşunu olarak düşünürsek, belki o zamanlar da bize bir yazı yazılmış olabilir. Yapılan görüşmelerde katılımcılar not kütüklerini tutmanın çeşitli maliyetlerini dile getirmişlerdir. İfadelerin kategorizasyonu sonrasında maliyetlerin üç ana grupta toplandığını söylemek mümkündür: Zaman maliyeti, ekonomik anlamda maliyeti (kütüklerin bastırılma maliyeti, çalışanların verimsiz çalıştırılma maliyeti vb.) ve özellikle notların otomasyondan kütüklere geçirilmesi esnasında yapılan hataların yaratabileceği (problemler) maliyetler: Zaman kaybı, iş kaybı. Gerçekten bu çok yoruyor hocam, kütükler beyaz kağıt olduğu için. Sürekli bakmak gözü çok yoruyor beyaz kağıda. Bileği de yoruyor aynı zamanda. [İtalikler bana ait]. Fakültemiz bütçesinden aktarılan bir gider. Bizim fakültede 7 bölümümüz var, bu 7 bölümün gece ve gündüzü (birinci ve ikinci eğitim) düşünülerek 14 kütüğe ihtiyacımız var. Biz bu yıl 14 adet kütük bastırdık basımevimize. 29

38 Eryılmaz Bununla ilgili olarak maliyet 2000 TL civarındaydı. Bunu yıllara koyarak gidersek de bir fakültenin maliyeti bu. Üniversitemizin de fakültesi çok. Yani 9-10 blok deniyor. Biz kütüğün içerisine 9-10 ara blok koydurduk. Ancak bu bir dönem için geçerli oradaki sayı. Gece-gündüz (birinci ve ikinci eğitim) işliyoruz. Yani hemen hemen her dönem bunu bastırmak gerekiyor. Her dönem derken eğitim-öğretim yılı bazında alacağız. Güz ve bahar dönemi de içerisinde TL sadece bu fakülte için düşünelim.hepsini bir araya toplarsak sanki iş yükünü de başka bir yere harcamış gibi olacaksın. Biz onu (öğrencinin notlarını) ekrana bakıp, ardından kütüğe geçiriyoruz. Şimdi tam ekrana bakıp kütüğe geçirirken öğrenci geliyor. Öğrenciye bir cevap verirken bir göz kayması oluyor.doğrusu sistemdekidir, yoksa elbette kütüğe geçirirken mutlaka hata oluyor. [İtalikler bana ait]. Öte yandan bazı katılımcıları kütük tutmanın kimi faydalarının olduğuna da inandıkları görülmektedir: Artısı, bir sayfayı açtığınızda öğrencinin her şeyini o sayfada görebiliyorsunuz. Hangi dersleri almış? hangi derslerden başarılı, hangilerinden başarısız olmuş? kaydı silinmişse, neden kaydı silinmiş? ya da mezun olmuşsa, hangi tarihte mezun olmuş? ortalaması nedir? Hepsini bir kağıt (not kütüğü) üzerinde görebiliyorsunuz. [İtalikler bana ait]. Ancak son tahlilde katılımcıların hemen hepsinin görüşü artık yeni gelen öğrenciler için kütüklere ihtiyaç kalmadığı yönündedir. Tabii ki eski dönemlerde tutulan kütüklerin kurum için artısı var. Ama şu an için bir ihtiyaç var mı diye sorarsanız, bence gerek yok.bazı fakültelerde kütük tutmayı devam ettirmekte ısrar edenler var. Onlar da belki kendileri otomasyona güvenemiyor olabilirler, yedeklemesi ile ilgili sıkıntılar olabileceğini mi düşünüyor olabilirler. Ama kendi adıma ben fakültemde tutulmasından yana değilim. Çünkü o aradaki süre ve zamanı biz iş gücü anlamında enerjimizi başka bir noktaya vereceğiz başka bir zamana harcayacağız.ben kaldırılması yönünde hem fikirim. Fakat fakültede, anlaşıldığı kadarıyla çalışanlar uygulamayı son vermek istemelerine rağmen yönetmelikte olduğu için halen uygulamayı devam ettirmektedirler. Yönetmelikte var. Şu anda son çıkan yönetmeliği bilemiyorum ancak sondan bir önceki yönetmelik de dâhil, notlar kütüklere işlenir diye bir madde vardı.birkaç fakülte tutuyor bizim haricimizde hepsi tutmuyor. Ben de dedim ki bu zaten yönetmelikte var, notlar kütüklere işlenir diye. İkinci vakanı bulguları da göstermektedir ki, genel olarak katılımcılar öğrenci not kütüklerini tutmanın faydalarına kıyasla maliyetlerinin daha yüksek olduğuna inanmaktadırlar. Ancak yönetmelikte olması nedeniyle fakülte çalışanlarının not kütüklerini tutmaya devam ettikleri görülmektedir. 30

39 Faillik-Yapı Tartışması SONUÇ Bu çalışmada Türkiye de faaliyet gösteren bir devlet üniversitesinin, bir fakültesinde yaşanan iki vaka doğrultusunda, örgütlerin (faillerin) kimi zaman bazı uygulamaları unutmayı arzu etmelerine rağmen, çevrenin (yapının) beklentilerine paralel olarak uygulamayı devam ettirmek zorunda kalabilecekleri anlatılmaya çalışılmıştır. Bu çaba, büyük ölçüde faile vurgu yapıp, yapıyı muğlâk geçen ve neredeyse indirgemeci bir duruş sergileyerek örgütleri unutmak istediğini yapının kısıtlarına takılmadan unutabilme potansiyeline sahip aktörler olarak kavramsallaştıran örgütsel unutma yazınında, denkleme yapıyı da dâhil edebilmek açısından önem arz eder gibi görünmektedir. Vaka çalışmasına yönelik araştırmaların niyetlerinden bir tanesi de, okuyucuya fenomene ilişkin farklı bir bakış açısı kazandırmaktır (Eisenhardt, 1989). Bu bağlamda, çalışmanın kısmen de olsa bu misyonu yerine getirdiğini söylemek mümkündür. Öte yandan, hiç şüphesiz bu çalışmanın da diğer tüm çalışmalar gibi bazı zaafları vardır. Örneğin zaman yetersizliği nedeniyle çalışmanın örneklemi küçük tutulabilmiştir. Çalışmanın bir diğer kısıdı da şu noktadadır: Yarı-yapılandırılmış görüşme yönteminde güvenilirliği sağlamak adına görüşmelerin birden fazla araştırmacının katılımıyla icra edilmesinin daha sağlıklı olabileceği hususunda yazında bazı öneriler vardır (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Ancak, araştırmacı bu çalışmanın görüşmelerini tek başına yürütmek mecburiyetinde kalmıştır. İlaveten, görüşmelerde ses kayıt cihazının kullanılmasının bir yandan veri kaybını sınırlaması, ancak diğer yandan da katılımcıların düşüncelerini ve bağlı olarak sözcüklerini filtrelerden geçirmelerine sebebiyet vermiş olması mümkündür. Bir diğer olası sıkıntı da, araştırmacının kendi biriminde yaptığı görüşmelerdir. Fielding (1993), araştırmacı ve katılımcı arasında katılımcının aleyhine sosyal statü veya hiyerarşi bağlamında dengesizlikler olduğunda, katılımcının sosyal anlamda beğenilen cevapları verme eğilimine girdiğinden bahsetmektedir. Bu anlamda, araştırmacının biriminde gerçekleştirdiği görüşmelerde katılımcıların istenir olabileceğini tahmin ettikleri yanıtları vermeleri, bir diğer ifadeyle sosyal beğenilirlik etkisi problemini yaşamış olması ihtimaller dâhilindedir. Son olarak, vaka çalışmasında araştırmaya dâhil edilecek vaka sayısının belirlenmesinde kuramsal doyum noktası kıstasından yararlanılır. Kuramsal doyum noktası, yeni eklenen vakanın geliştirilmeye veya idrak edilmeye çalışılan kurama dair yeni pek az şey söylediği noktadır (Ambert vd., 1995; Eisenhardt, 1989, 1991). Öte yandan bu çalışmada araştırmacı üçüncü bir vaka bulamadığı için, araştırma vaka sayısı bağlamında bir doyuma ulaşmış mıdır hususunu değerlendirme şansına sahip olamamıştır. Çalışmaların araştırmacılara gelecek çalışmalar için önerilerde bulunması adettendir. Bu bağlamda, gelecek çalışmalarda, örgütlerin yapının sınırlamalarıyla karşılaştıklarında ve unutmayı arzu ettiklerini unutmadıklarında hangi eylemlere yöneldiklerini bizlere somutlaştırabilecek vaka çalışmaları alana katkı yapabilecektir. 31

40 Eryılmaz KAYNAKÇA Ambert, A.M., Adler, P.A., Adler, P. ve Detzner, D.F Understanding and evaluating qualitative research. Journal of Marriage and the Family, 57(4): Beckert, J Agency, entrepreneurs, and institutional change. The role of strategic choice and institutionalized practices in organizations. Organization Studies, 20(5): Bedeian, A.G Choice and determinism: a comment. Strategic Management Journal, 11(7): Besanko, D., Dorazelski, U., Kryukov, Y. ve Sattertwaite, M Learning by doing, organizational forgetting, and industrial dynamics. Econometrica, 78(2): Bilgin, N Sosyal Psikoloji Sözlüğü: Kavramlar, Yaklaşımlar. Birinci Basım. İstanbul: Bağlam Yayınları. Bloor, M. ve Wood, F Keywords in Qualitative Methods: A Vocabulary of Research Concepts. Sage Publications, London. Boddy, C A rose by any other name may smell as sweet but group discussion is not another name for a focus group nor should it be. Qualitative Market Research: An International Journal, 8(3): Boulton, M., Fitzpatrick, R. ve Swinburn, C Qualitative research in health care: II. A structured review and evaluation of studies. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 2(3): Bourgeois III, L.J Strategic management and determinism. The Academy of Management Review, 9(4): Bunzel, D Agency-structure debate. S.R. Clegg ve J.R. Bailey (Ed.), International Encyclopedia of Organization Studies. Sage Publications. Burnes, B Emergent change and planned change-competitors or allies?: the case of XYZ construction. International Journal of Operations & Production Management, 24(9): Child, J Strategic choice in the analysis of action, structure, organizations and environment: retrospect and prospect. Organization Studies, 18(1): Collins, E.C Qualitative research as art: toward a holistic process. Theory into Practice, 31(2): Easterby-Smith, M. ve Lyles, M.A In praise of organizational forgetting. Journal of Management Inquiry, 20(3):

41 Faillik-Yapı Tartışması Eisenhardt, K.M Building theories from case study research. The Academy of Management Review, 14(4): Eisenhardt, K.M Better stories and better constructs: the case for rigor and comparative logic. Academy of Management Review, 16(3): Eisenhardt, K.M. ve Graebner, M.E Theory building from cases: opportunities and challenges. Academy of Management Journal, 50: Fernandez, V. ve Sune, A. 2009a. Organizational forgetting and its causes: an empirical research. Journal of Organizational Change Management, 22(6): Fernandez, V. ve Sune, A. 2009b. Organizational forgetting in higher education. 3rd International Conference on Industrial Engineering and Industrial Management, Barcelona, September 2-4: Fernandez, V., Sallan, J.M., Simo, P. ve Enache, M Organizational forgetting/unlearning: the dark side of the absorptive capacity. H.T. Hou (Ed.), New Research on Knowledge Management Applications and Lessons Learned. Intech Europe. Fielding, N Qualitative interviewing. N. Gilbert (Der.), Researching Social Life. s London: Sage Publication. Fien, J Advancing sustainability in higher education: issues and opportunities for research. International Journal of Sustainability in Higher Education, 3(3): Green, S.E., Babb, M. ve Alpaslan, C.M Institutional field dynamics and the competition between institutional logics: The role of rhetoric in the evolving control of the modern corporation. Management Communication Quarterly, Vol.22, No.40: Grünbaum, N.N Identification of ambiguity in the case study research typology: what is a unit of analysis?. Qualitative Market Research: An International Journal, 10(1): Hatch, M.J Organization Theory: Modern, Symbolic and Postmodern Perspectives. Oxford: Oxford Press. Hrebiniak, L.G. ve Joyce, W.F Organizational adaptation: strategic choice and environmental determinism. Administrative Science Quarterly, 30(3): King, N The qualitative research interview. C. Cassell ve G. Symon (Ed). Qualitative Methods in Organizational Research. London: Sage Publications, Kipo, D.D Agency-structure relation in social sciences: reflections on policy implementation. Asian Social Sciences, Vol.10, No. 2:

42 Eryılmaz Lather, P Critical frames in educational research: feminist and post-structural perspectives. Theory into Practice, 31(2): Lawless, M.W. ve Finch, L.K Choice and determinism: a test of Hrebiniak and Joyce s framework on strategy-environment fit. Strategic Management Journal, 10(4): Lee, T.W Using Qualitative Methods in Organizational Research. Thousand Oaks: Sage Publication. Lei, D., Slocum, J.W. ve Pitts, R.A Designing organizations for competitive advantage: the power of unlearning and learning. Organizational Dynamics, Vol.27: Martin de Holan, P. 2011a. Agency in voluntary organizational forgetting. Journal of Management Inquiry, 20(3): Martin de Holan, P. 2011b. Organizational forgetting, unlearning, and memory systems. Journal of Management Inquiry, 20(3): Martin de Holan, P. ve Phillips, N. 2004a. Remembrance of things past: the dynamics of organizational forgetting. Management Science, Vol. 50, No.11: Martin de Holan, P. ve Phillips, N. 2004b. Organizational forgetting as strategy. Strategic Organization, Vol. 2(4): Martin de Holan, P., Phillips, N. ve Lawrence, T.B Managing organizational forgetting. MIT Sloan Management Review, Vol.45, No.2: Nietzsche, F Ecce Homo: Kişi Nasıl Kendisi Olur. V. Basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Nystrom, P.C. ve Starbuck, W.H To avoid organizational crises, unlearn. Organizational Dynamics, Vol.12: Reed, M The agency/structure dilemma in organization theory: open doors and brick walls. C. Kunudsen ve H. Tosukas (Ed.). The Oxford Handbook of Organization Theory. Oxford Handbooks Online. Özen, Ş. ve Özen, H Peasants against MNCs and the state: the role of the Bergama struggle in the institutional construction of the gold-mining field in Turkey. Organization, 16(4): Patton, M.Q Qualitative Research and Evaluation Methods. Third Edition. Thousand Oaks: Sage Publications. 34

43 Faillik-Yapı Tartışması Sahlin-Andersson, K. ve Engwall, L Introduction. K. Sahlin-Andersson ve L. Engwall (der). The Expansion of Management Knowledge: Carries, Flows and Sources. s California: Stanford University Press. Sargut, A.S Sosyal bilimler olarak örgüt ve yönetim araştırma alanları: bilimsel meşruiyet sorunları nasıl aşılır?. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2): Whittington, R Environmental structure and theories of strategic choice. Journal of Management Studies, 25: Yıldırım, A. ve Şimşek, H Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi. Zahra, S.A., Abdelgawad, S.G. ve Tsang, E.W.K Emerging multinationals venturing into developed economies: implications for learning, unlearning and entrepreneurial capability. Journal of Management Inquiry, 20(3): Zbaracki, M.J The rhetoric and reality of total quality management. Administrative Science Quarterly, 43(3):

44 VI. Örgüt Kuramı Çalıştayı Bildiriler Kitabı, BAĞLAMI DİKKATE ALMAK: TÜRKİYE KAYNAKLI ÖRGÜT KURAMI ÇALIŞMALARI ÜZERİNE BİR İNCELEME Akansel YALÇINKAYA, Anadolu Üniversitesi Yücel TÜRKER, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi GİRİŞ Özel olarak örgüt kuramları alanında genel olarak da yönetim ve örgütler çalışma alanında, çalışılan örgütsel olgunun yerleşik olduğu sosyal, kültürel, ekonomik, kurumsal ve toplumsal bağlamla ilişkilendirilerek ele alınmasının hem kuramsal hem de pratik yararının olduğu söylenebilir. Zira bu durum, hem yerli yazında (Özen, 2002; Özen, 2013b) hem de yabancı yazında (Tsui, 2004; Meyer, 2007) bağlamı göz önünde bulundurup analize dâhil eden çalışmaların özendirilmesini ve bağlama özgü çalışmayı teşvik edici çağrıların yapılmasını gündeme getirmiştir. Söz konusu bu cesaretlendirme ve çağrılar hem yerli hem de yabancı yazında çok eski olmamakla beraber hala güncelliğini korumaktadır. Bağlamı dikkate alan yerli yazında sınırlı sayıda çalışma bulunmakla beraber; görgül olarak Türkiye kaynaklı çalışmalardaki bağlam vurgusunu inceleyen çalışmalarda bağlamsal vurgunun azlığı dile getirilmektedir (Özen, 2013b). Hâlihazırdaki bu durum da bağlama vurgu yapan özgün çalışmaların henüz yeterli seviyeye ulaşamadığı ve bağlama yeterli düzeyde dikkat edilmediği gibi sorunlar çıkarmaktadır. İşte bu çalışma, söz konusu bu soru işaretlerini son 34 yıllık süreç dâhilinde, yönetim ve örgüt çalışma alanının bir alt alanı olan örgüt kuramı alanında ve Türkiye kaynaklı çalışmalar özelinde gidermeye yönelik bir çabanın ürünüdür. Çalışmada bundan sonra, yönetim ve örgüt çalışmaları alanındaki bağlama vurgunun önemi ve yararına ilişkin yerli ve yabancı yazında yer alan çalışmalardan bahsedilecektir. Daha sonra, yazında yer alan ve bağlamı dikkate alan çalışmaların özellikleri göz önünde bulundurularak geliştirilen, çalışma kapsamında derlenen veri seti üzerinden sınanabilecek önerilerin geliştirildiği bölüm yer almaktadır. Çalışmanın yöntemsel özelliklerinin yer alacağı ilk bölüm olan amaç ve kapsam bölümünde çalışmamızın amacı, önemi ve kapsamından söz edilecek; daha sonra çalışmada kullanılacak yöntem ve veri kaynakları ele alınacaktır. Çalışma kapsamında gerçekleştirilen araştırma sonuçlarına bulgular bölümünde yer verilerek; çalışma değerlendirme ve sonuç adlı bölüm ile son bulacaktır. İLGİLİ YAZIN: YÖNETIM VE ÖRGÜT ÇALIŞMALARINDA BAĞLAM Her bilimsel disiplinde olduğu gibi, örgüt kuramı alanında da kuramların üretilip kendi bağlamları dışına transfer edildiği bir merkez ile söz konusu bu kuramları transfer eden çevreler bulunmaktadır (Özen, 2013a). Örgüt kuramı çalışmaları alanı, genelde 1970 lerden sonra koşul-bağımlılık kuramına karşı olarak ortaya çıkan ve genellikle Kuzey Amerika kökenli kuramların etkisi ile şekillenmiştir. Örgüt kuramları alanına ilişkin, söz konusu bu coğrafik ayrımın pek geçerli olmadığı ifade edilse de (Baum, 36

45 Bağlamı Dikkate Almak 2011); görgül çalışmalar Atlantik in iki yakasının araştırma gelenekleri açısından belirgin farklılıklar içerdiğini ortaya koymaktadır (Üsdiken ve Pasadeos, 1995; March, 2005; Üsdiken, 2010). Gerçekten de, yönetim ve örgüt yazınına egemen anlayış daha çok Avrupa ve Amerika kökenli olmak üzere; özellikle 2. Dünya Savaşı sonrasında Amerikan etkisi ve egemenliğinin tüm dünyada daha da ön plana çıktığı söylenebilir (Üsdiken, 1996). Söz konusu bu egemenliği vurgulayan March (2005), bir ayrıma işaret ederek 4 önemli Kuzey Amerikalı ve Avrupalı dergiyi karşılatırmıştır. Buna göre, yazar Kuzey Amerikalı dergilerdeki Kuzey Amerikalı olmayan yazar, hakem ve atıf oranlarının yalnızca %11,5 olduğunu; buna karşılık Kuzey Amerikalı yazar, hakem ve atıf oranlarının Avrupalı dergilerde %37,4 e değin ulaştığını ifade etmektedir. March (2007) ve Augier vd. (2005), Kuzey Amerika ve Avrupa daki örgüt çalışmalarına ilişkin bu ayrımın tarihsel kökenlerine ilişkin öncüllerine yönelik olarak Max Weber gibi ortak paydalarına rağmen iki yazın arasında ilginç bir izolasyonun varlığından söz etmektedirler. Çoğu Avrupa kökenli bir grup örgüt kuramcısı ise, Avrupa ve Kuzey Amerika arasındaki söz konusu bu ayrılığın epistemolojik, metodolojik, kuramsal ve kavramsal izlerini ortaya çıkarmışlardır. Bu araştırmacılardan biri olan Kassem (1977; 1994) çalışmalarında Avrupa ve Kuzey Amerika kökenli örgüt araştırmalarının yaklaşım, çalışma alanı, odak, ilgi, yöntem, ideoloji ve araştırmacıları etkileyen yazarların merkezi teorik yönelimleri olmak üzere temelde 7 boyutta farklılaştığını belirtmektedir. Kassem (1977: 17) e göre, yaklaşım açısından Amerikalı örgüt kuramcıları ve kuramları mikroskobik iken; Avrupalılar makroskobik; çalışma alanı açısından Amerikalılar örgütsel psikolojiye yakın iken; Avrupalılar örgüt sosyolojiye yakın ve ideolojik açıdan Amerikalılar uyum temelli statükoyu öne çıkaran anti-marksist bir yaklaşıma sahipken; Avrupalılar sorun temelli Marksist bir yaklaşıma sahiplerdir (detaylar için bakınız Tablo 1). Bazı yazarlar ise, atıflar ve yararlanılan kaynaklar üzerinden bu ayrımı ele almışlardır. Örneğin Hickson (1996), Amerika ve Avrupalıların atıflarından yola çıkarak; Amerikan makalelerinin daha çok dergilerden ve daha az kitaplardan oluşan daha uzun kaynakçalara; Avrupalı makalelerin ise daha çok kitaplardan ve daha az dergilerden oluşan daha kısa kaynakçalara sahip olduğunu belirtmiştir. Yazar, Amerikalıların hala Amerikalılara atıf verdiğini belirterek; örgüt kuramları alanının ve örgüt kuramcılarının rahatsız edici şekilde etnosentrik olmaya devam ettiğini vurgulamaktadır. Üsdiken ve Pasadeos (1995) ise Kuzey Amerikalı araştırmacıların 1990 ile 1992 yılları arasındaki ana yaklaşımlarının popülasyon ekolojisi, yeni kurumsal kuram ve işlem maliyetleri ekonomisi iken; Avrupa da o dönemde bu konuların sınırlı bir etkisinin olduğunu belirterek; transatlantik ayrımını vurgulamaktadırlar. Kuramsal açıdan ayrıma ilişkin değerlendirme yapan Koza ve Thoeing (1995) ise, Amerikalıların sıklıkla nedensel çıkarıma dayalı kuram geliştirme ve test etmeye yoğunlaştığını; Avrupalıların ise, özellikle nitel çalışmalar ve yorumsamacı tartışmalara yöneldiğini belirtmiştir. Kavramsal ayrıma ilişkin Avrupalıların kendi içlerinde de bir çeşitlilik barındırdığını ortaya koyar şekilde Hofstede (1996: 534), Amerikalıların piyasalara ilişkin bir paradigmanın etkisi altındayken; Fransızların güç, Almanların düzen, Doğu Avrupalıların etkililik ve İskandinavların ise eşitlik temelli paradigmaların hâkimiyetinde olduğunu vurgulamaktadır. 37

46 Yalçınkaya ve Türker Tablo 1. Amerikan ve Avrupalı Örgüt Kuramı Karşılaştırması Yaklaşım Amerikan Mikroskopik (Davranışsal) Avrupalı Makroskopik (Yapısal) Çalışma Alanı Örgütsel Psikoloji Örgütsel Sosyoloji Dikkat İnsanlar: İhtiyaçları ve tutumları, Örgütün içinde ne olup bittiği Bir bütün olarak örgüt, Sistem ve çevre arasında ne olup bittiği İlgi İşlevsel Yapısal Metodoloji İdeoloji Laboratuar deneyleri, gözlemler, boylamsal, tekil vaka çalışmaları Uyum temelli, statükocu (korumacı); Anti-Marksist Karşılaştırmalı vaka çalışmaları Sorun temelli; Marksist Uygulamacı kuramcılar; Etkileyen Yazarların Daha çok işletme Merkez Yönelimleri okulları ile bağlantılı Kaynak: (Kassem, 1977: 17). Soyut kuramcılar; Sosyoloji bölümleri ile bağlantılı Atiyyah (1992: 105), yönetim-örgüt kuram ve uygulamalarının uluslararası uygulanabilirliğine kanıt olarak bu konuda yazılan kitap ve makaleler ile düzenlenen sayısız seminer ve konferansın gösterilebileceğini belirtse de; Kuzey Amerika kökenli yönetim ve örgüt kuram ve uygulamalarının Batılı olmayan bağlamlardaki uygunluğu ve etkililiği uzun süredir sorgulanmaktadır (Adler ve Boyacıgiller, 1991; Tung ve Aycan, 2008). Tsui (2007: 1354) de örgüt çalışmaları alanının bir coğrafyası olduğunu vurgulayarak; Kuzey Amerika modelinin ve bu modele bağlı görüşler ile kuramların farklı ulusal ve yükselen ekonomik bağlamlarda kullanımının bir hayli arttığını belirtmektedir. Örgüt kuramları alanındaki merkez-çevre ayrımına dayanan ve merkezin kendi bağlamsal koşullarında gerçekleştirdiği kuram üretimi ile farklı bağlamlarda bulunan çevrenin bunu transfer etmesi arasında gidip gelen alış veriş süreci, örgüt çalışmaları alanındaki özgün araştırmalara (indigenous research) dayalı bilimsel bilgi üretimini zayıflatabilmektedir (Tsui, 2004; Holtbrügge, 2013). Bu tarz bir bilimsel bilgi üretimini zayıflatabilecek bir diğer etken ise, Adler ve Boyacıgiller (1991:263) tarafından dar görüşlülük (parochialism) olarak adlandırılan ve özellikle Kuzey Amerikalı örgüt kuramcılarına atfedilen Amerikan kökenli kuramların diğer kuramlara nazaran üstün olduğunu kabul eden anlayıştır. Esasında, anlamlı ve kuramsal katkı potansiyeli taşıyan çalışmaların kuramların üstünlüğünden çok bağlamsal koşulları dikkate alarak gerçekleştirilebileceği söylenebilir. Zira sosyal bilimler alanındaki diğer kuramlar gibi örgüt kuramlarının da bağlam-bağımlı olduğu (Whetten, 2009) ve 38

47 Bağlamı Dikkate Almak üretildiği bağlamdan çok farklı özelliklere sahip yeni bir bağlamda çalışılan örgüt kuramlarının yeniden bağlamsallaştırılmaması durumunda, kuramsal katkı kaygısı taşıyan nitelikli bilimsel bilgi üretiminin zorlaşacağı söylenebilir (Özen, 2011; Özen, 2014). Hinings ve Greenwood (2002: 417) da bağlamın önemine vurgu yaparak, örgüt araştırmalarının tarihsiz, bağlamsız ve zamansız olamayacağını belirtmektedir. Bu doğrultuda, örgüt kuramlarına ilişkin üretilen bilginin bağlamı dikkate almasının kaçınılmaz ve zaruri olması gerekliliği açıktır. Zira çoğu örgüt kuramının ABD yapımı olduğu düşünüldüğünde, söz konusu bu kuramların ve üretilen yönetim bilgisinin ABD nin politik, ekonomik ve kültürel koşullarından bağımsız olamayacağı söylenebilir (Barley ve Kunda, 1992: ; Hofstede, 1980: 54; Adler ve Boyacıgiller, 1991: 272; Özen, 2002: 19). Yönetim ve örgüt bilgisinin evrenselliği algısını ve bağlamdan kopuk çalışmalar yapma geleneğini sosyolojik açıdan akademik bağımlılık, sosyal bilimlerdeki küresel iş bölümü ve bütün bunların sonucu oluşan tutsak zihin (captive mind) kavramı ile açıklamak da mümkündür. Alatas (2003: 603), akademik bağımlılık kavramını, entelektüel olarak bağımlı toplumların batılı bilim kurumları ve düşünceleri, araştırıma programları ve araştırma yöntemleri gibi alanlarda gerçekleşen bağımlılık olarak ifade etmektedir. Ona göre, söz konusu bu bağımlılık ilişkisi sosyal bilimlerin üretiminde kuramsal ve görgül çalışmaları kimin yapacağı, başka ülkeleri ve kendi ülkelerini kimin çalışacağı ile karşılaştırmalı ve tekil örnek olay çalışmalarını kimin yapacağı gibi sorulara verilen cevapları içeren küresel bir işbölümünü de beraberinde getirmektedir (Alatas, 2003:603). Alatas (1993: 307), Üçüncü Dünya ülkesi bilim insanlarının Batılı sosyal bilimlere yönelik kurumsal ve kuramsal bağımlılığının en önemli sonucunun tutsak zihinler olduğunu belirtmektedir. Ona göre, tutsak zihin kavramı, Batılı kavram ve düşüncelere ilişkin eleştirel olmayan ve taklitçi bir yaklaşımı ifade etmektedir. O halde, bu durumun birçok olumsuz ve ilgisiz (bağlamdan kopuk) bilgi birikimine yol açabileceği söylenebilir. Alatas (1993:307), bunun üstesinden gelmenin Üçüncü Dünya bilim insanlarının kendi bağlamlarına ilişkin akademik söylem ve eylemlerini özgünleştirmelerinden (indigenization) geçtiğini belirtmektedir. Örgüt kuramlarının da bir alt alanı olduğu yönetim ve örgüt çalışmaları alanında, bağlama vurgu ve araştırılan olgunun bağlamsal koşulları içinde ele alınması gerekliliği uzun zamandır yönetim ve örgüt alanının farklı alt disiplinlerindeki araştırmacılar tarafından üzerinde durulan bir husustur (Blair ve Hunt, 1986; Cappelli ve Sherer, 1991; Tsui, 2004; Tsui, 2007; Meyer, 2007; Bamberger, 2008). Örneğin, örgütsel davranış alanında bağlamın önemi, araştırma tasarımını araştırma sorusundan yönteme ve hatta raporlamaya değin nasıl etkilediği ve bu sebeple bağlamın dikkate alınması gerekliliği vurgulanmaktadır (Cappelli ve Sherer, 1991; Johns, 2001; Rousseau ve Fried, 2001; Johns, 2006). Bunun yanında, özellikle Tsui (2004; 2007) nin başını çektiği bir grup, özelde uluslararası yönetim ve kültürlerarası yönetim genelde ise yönetim ve örgüt yazınına anlamlı ve önemli katkının bağlamı ciddiye alan özgün araştırmalarla olabileceğini vurgulamaktadırlar (Meyer, 2007; Holtbrügge, 2013). Örgüt ve yönetim çalışmalarında bağlam, bugüne değin genellikle örgütsel davranışçılar tarafından ele alınmış ve örgütsel olguları çevreleyen ve herhangi bir analiz düzeyindeki faktörler olarak tanımlanmıştır (Johns, 2006: 386; Mowday ve Sutton, 1993: 198; Cappelli ve Sherer, 1991: 56). Örgüt kuramları alanında da benzer şekilde bağlam, 39

48 Yalçınkaya ve Türker araştırılan örgütsel olguya ilişkin politik, sosyal, kültürel, kurumsal ve ekonomik faktörlerin göz önünde bulundurulması şeklinde ifade edilebilir. Yazında, yönetim ve örgüt alanındaki çalışmaların ve bu çalışmalar sonucu elde edilen bilgilerin bağlamla ilişkisi ve bağlamı dikkate alma durumlarına göre bağlama yerleşik (contextembedded/bound), bağlama özgü (context-specific) ve bağlamdan bağımsız (contextfree) (Tsui, 2004; Meyer; 2006; Li, 2011: 851) gibi belirli sınıflamalara tabi tutulabileceği belirtilmektedir. Meyer (2007: 30), bağlamdan bağımsız çalışma ve araştırmayı, evrensel bilgi olarak da bilinen ve ülkeler ile kültürler arası olarak uygulanabilir olan araştırmalar ve bunların sonucunda elde edilen bilgiler olarak tanımlarken; bağlama yerleşik çalışma ve bilgiyi ise bir bağlama uygulanabildiğini ama diğer veya bir başka bağlama uygulanamayacağını bildiğimiz araştırma ve bilgi olarak tanımlamaktadır. Tsui (2004: ) ise, bağlama yerleşik araştırma ve bilgiyi, bağlamın asli keşfedici değişken olarak kullanıldığı ve mevcut kuramın bağlama özgü biricik özelliklerle kavramsal açıdan zenginleştirildiği ve basit replikasyon çalışmalarından farklı bir çalışma olduğunu ifade etmektedir. Son olarak, yazında bazı kaynaklarda özgün veya yerele özgün (indigenous research) araştırma olarak da adlandırılan bağlama özgü çalışma ise, belirli bir bağlamda uygulanabilir olduğunu bildiğimiz ama başka bağlamlara transfer edilip uygulanabilirliği ile ilgili henüz bilgimizin olmadığı bilgiyi ve araştırmayı ifade etmektedir (Meyer, 2007: 30). Tsui (2004) de bu tarz bağlama özgü çalışmaları özgün çalışmalar olarak ele almaktadır. Özgün araştırmalar, biricik bir yerel olguya veya yerel bir olgunun biricik bir parçasına; yerel bir bakış açısıyla (emik) onun yerel uygulamalarını ve mümkünse evrensel değerini keşfetmeyi amaçlayan araştırmalar olarak tanımlanmakta (Li, 2011: 851) ve genellikle bu tarz araştırmaların yerel bilgi ve örgütsel yöntemlere yoğunlaştığı belirtilmektedir (Marsden, 1991: 36). Li (2011: 851), bağlama özgü çalışma olarak ele alınan özgün araştırmaların temelde ne (araştırmanın hedefi), neden (araştırmanın altında yatan mantık), nasıl (araştırmanın yaklaşımı) ve kimin için (araştırma sonuçlarının hitap ettiği hedef kitle) olmak üzere dört temel boyutu olduğunu ifade etmektedir. Bağlama yerleşik (context-embedded/bound), bağlama özgü (contextspecific) ve bağlamdan bağımsız (context-free) çalışmaların birbirleriyle olan ilişkileri ve küresel yönetim bilgisine katkıları Şekil 1 de görülebilmektedir. 40

49 Bağlamı Dikkate Almak Şekil 1. Küresel Yönetim Bilgisinin Gelişimi Kaynak: (Tsui, 2004: 502). Tsui (2004: ), özgün araştırmaların, batılı modellerin uygulanabilirliğinin test edildiği, Amerikalı veya Avrupalı olmayan örneklem kullanımın gerekçelendirildiği, var olan ölçeklerin tercüme edildiği ve son olarak karşılaştırmalı veya kültürlerarası araştırmalar olmadığını ifade etmektedir. Johns (2001: 34) ise, örgüt çalışmaları alanında bağlamı dikkate almak gerektiğini, zira bunun çalışmalarımızı daha ilginç yapabileceğini, araştırdığımız kuraldışı veya anormal (anomalous) örgütsel olguları açıklayabilme kapasitemizi genişletebileceğini ve bağlama vurgunun metodolojik açıdan bizi geliştirebileceğini vurgulamaktadır. Yazında bağlamın bu denli önemli ve yararlı olduğunun belirtilmesine karşın; bağlamı dikkate alan özgün araştırma yapmanın önünde birçok engel ve zorluk bulunduğu da belirtilmektedir. Bamberger (2008: ), söz konusu bu engellerden ilkini bağlama yoğunlaşmış nitel araştırma eksiliğine dayalı yöntemsel engeller olarak sıralarken; ikincisini Cappelli ve Sherer (1991:80) in de daha önce açıkladığı şekilde yönetim ve örgüt çalışmaları alanındaki genel kabullere dayalı epistemolojik ve kurumsal engeller olarak ifade etmektedir. Bunun yanında, Holtbrügge (2013:6-7) ise, bu zorlukları özgün araştırmaların gelişmiş araştırma yöntemleri yoksunluğu, özgün araştırmalar için geçerli genel kabul görmüş değerlendirme ölçütleri yoksunluğu ve alandaki hâkim yayın mantığının özgün araştırmaların yayınını zorlaştırması olarak belirtmektedir. Bu zorluklarına karşın, yazında bağlamın örgüt araştırmaları alanında nasıl dikkate alınabileceğine ilişkin öneriler de bulunmaktadır. Örneğin, Adler ve Boyacıgiller (1991:279) Amerikalı olmayan yönetim sistemlerinin kendi kavramları ile çalışılarak 41

50 Yalçınkaya ve Türker idiyografik araştırmalar yapılmasını, örgütsel olgulara yönelik gömülü oldukları bağlamı da içeren derinlemesine ve yoğun betimlemeler geliştirilmesini önermektedir. Tsui (2004: 508) ise, derinlemesine bağlam bilgisi ve bağlamı kuram ve araştırma yöntemleri ile birlikte ele almayı gerektiren birkaç öneri getirmektedir. Bunlardan ilki, araştırma konusu ve araştırma sorusu seçiminin bağlamı da dikkate alacak şekilde gerçekleştirilmesi iken; ikincisi geçerliliğin yapıya yoğunlaşılarak ele alınması ve dışsal geçerlilikten ziyade içsel geçerliliğe odaklanılmasıdır. Üçüncü olarak, yazar bağlamı ve bağlamsal kuramları dikkate alan daha fazla tümevarımsal çalışma yapılması gerekliliğini vurgularken; son olarak bağlamı dikkate alan araştırmalarda hâkim paradigmadaki farklı gözlem ve veri toplama yöntemlerinin daha dikkatli seçilmesi gerektiğini belirtmektedir. Bütün bunlara ek olarak, Rosseau ve Fried (2001: 5-11) ise, araştırılan örgütsel olguya ve bağlamın bu olguda oynadığı rolü ortaya koyabilecek detaylı ve zengin betimlemeler, direk gözlem ve bağlamsal etkilerin analizinin ve karşılaştırmalı çalışmalar yapılmasını önermektedir. Peterson (1998) da, bağlama daha hâkim araştırmalar yapabilmek için, yerli veya yerel araştırmacılarla işbirliği yapılması gerekliliğini vurgulamaktadır. Söz konusu bu zorlukları aşarak kendi bağlamlarına ilişkin açıklamalardan ve sınırlılıklardan kurtularak yapılan çalışmaların, yeni evrensel kuramların doğuşunun başlangıç noktası olabileceği ve hatta evrensel veya bağlamdan bağımsız kuramların bağlama özgü çalışmaların birer sonucu veya yan ürünü olabileceği ifade edilmektedir (Tsui, 2007: 1359). Bamberger (2008: 841), ABD deki örgüt ve yönetim çalışmaları alanındaki yayın trendleri incelendiğinde, bağlamı dikkate almayan çalışmalardan bağlama özgü çalışmalara doğru bir eğilim olduğu ve araştırmacıların kullandıkları kuramları bağlamsal açıdan yeniden ele alarak geliştirdikleri konusunda çok az şüphe olduğunu ifade etmektedir. Rousseau ve Fried (2001), bağlamın önemini yeni ve daha güçlü kuramların ortaya çıkışı üzerinden ele alarak; bağlamın önemli olduğunu zira bir araştırmacının bağlamının bir diğerinin kariyerine karşılık geldiğini yani bağlamı dikkate alarak yapılan çalışmaların kuramları güçlendirdiğini, söz konusu bu daha da güçlenen kuramlar aracılığıyla bir başka araştırmacıya araştırmak ve sınamak için daha geniş alanlar açıldığını ve o araştırmacının kariyer gelişiminin de bu durumdan olumlu anlamda etkilendiğini ifade etmektedir. Yazında, bağlamın önemine ilişkin bu denli önemli bir mutabakat olmasına karşın; bağlamsal yaklaşım açısından belirgin farklılıklar da bulunmaktadır. Şöyle ki, bazı araştırmacılar bağlamı araştırma yapılan bağlam yani örgüt, endüstri veya örgütün faaliyet gösterdiği alan gibi mikro açıdan ele alırken (Blair ve Hunt, 1986); bazıları da ülkelerin politik, ekonomik, sosyal ve kültürel farklılıklarına vurgu yaparak (Tsui, 2007: 1357) daha makro açıdan ele almaktadır. Örgütler ve yönetim alanındaki bağlama vurgu ve bağlamı dikkate alma çabalarının araştırma geleneği içinde ne kadar dikkate alındığı soru işareti taşısa da, aslında ülkemizde de yeni sayılmayacak bir geçmişe sahip bir durumdur. Örneğin Özen (2002: 6), Türkiye deki yönetsel ve örgütsel olguları ele alırken sıklıkla karşılaşılan bir davranış biçimi olarak ifade ettiği törensel görgülcülüğün nedenlerinden birinin toplumsal bağlamı bilmemek olduğunu ifade ederken; farklı bir bağlamda üretilen yönetim bilgisinin başka bir toplumsal bağlamdaki sorgusuz-sualsiz kullanımının o bağlamda olanı nadiren ortaya koyabilen, çarpık ve eksik bilgi üretimine neden olduğunu belirtmektedir. Özen (2002: 21) daha da ileri giderek toplumsal bağlamı bilmemenin anlamlı araştırma soruları soramamak ve anlamlı bilgi üretememek ile 42

51 Bağlamı Dikkate Almak kuramların ithali gibi araştırma sorularının ithalini de beraberinde getirdiğini ifade etmektedir. Buna ek olarak, bu bağlamda yerli yazında Türkiye deki örgütler ve yönetim yazınındaki durumun ithalci ve aktarmaya dayalı bilim anlayışı (Üsdiken, 1996; Üsdiken ve Çetin, 1999; Üsdiken ve Wasti, 2009) olduğu da belirtilmektedir. Örneğin, Erdoğmuş (2003) ülkemizdeki yönetim ve organizasyon alanının bilgi üretmek yerine başka kültürlerde üretilmiş bilginin kullanıldığı bir alan olma görünümünde olduğunu ifade etmektedir. Erdoğmuş (2003), Türkiye de yönetsel ve örgütsel bir olgu incelenirken genellikle batılı toplumlarda elde edilen bilgileri içeren yazına atıf yapıldığını; Türkiye nin sosyal, kültürel ve ekonomik koşullarını dikkate alan çalışmaların azlığının dikkat çektiğini belirtmektedir. Eroğlu ve Akça (2005), yönetim bilgisinin bağlam bağımlı olduğunu vurgulayarak aktarmacılığa dayalı bilim anlayışının Türkiye deki örgütler ve yönetim araştırmalarında egemen olan öykünmeciliğe dayandığını ifade ederek aktarmacılığın yanında tercümeci bir yaklaşımın varlığına da işaret etmektedir. Oysa yazarlar bilimsel araştırma faaliyetinin gözlem, varsayım ve sınamadan bağlama bağlı olarak yapıldığını; bundan dolayı araştırmanın da söz konusu bu bağlamdan bağımsız olarak yapılamayacağını vurgulamaktadırlar (Eroğlu ve Akça, 2005: 27). Türkiye deki yönetsel ve örgütsel olguları anlamaya ve açıklamaya çalışırken sıklıkla karşılaşılan bağlamı dikkate almama davranışı, yazınımızda farklı isimlendirmelere de konu olmaktadır. Örneğin, Özen (2002), söz konusu davranışı, içerisinde toplumsal bağlamı bilmemenin de yer aldığı bir törensel görgücülük davranışı olarak ele alırken; Eroğlu ve arkadaşları ise (Eroğlu ve Akça, 2005; Eroğlu ve İrmiş, 2005) aktarmacılığa ve tercümeciliğe dayalı öykünmeci bir davranış olarak ele almaktadır. Benzer şekilde Sargut (1994: 328) Saeed (1986: 24-29) e atıfla yönetim kuram ve uygulamalarının kültüre özgü evrensel olmayan bir olgu olduğunu kavrayamama ve Üçüncü Dünya ülkelerindeki bu sorgulamasız kabullenmeyi maymun sendromu olarak adlandırırken, Üsdiken ise Türkiye yi anlamaya çalışarak zaman kaybetmek yerine; gelişmiş ve başarılı olmuş ülkelerde doğmuş düşünce ve teknikleri taklit etme davranışı (Erdoğmuş, 2003) olarak tarif etmektedir. Bağlamı dikkate almaya ilişkin yazında yer alan söz konusu bu eleştirilerin yanında, Türkiye deki söz konusu bu durumun ne denli geniş yer kapladığı da incelemeye konu olmuştur. Bu incelemelerden ilkinde, yönetim ve örgüt alanına yakın bir alan olan kamu yönetimi yazınındaki bağlamı dikkate alma olgusu açısından Heper ve Berkman (1979a; 1979b) Türkiye de üretilen çalışmaların genellikle evrenselci bir bakış açısını yansıttığını belirtmişlerdir. Bunun dışında, Üsdiken ve arkadaşları da Türkiye deki yönetim ve örgüt olgularının bağlama ne denli ilgi duyduğunu araştırmışlardır. Örneğin, Üsdiken vd. (1998: 73) Sevk ve İdare dergisi üzerine yaptıkları incelemede, analiz edilen çalışmaların büyük ölçüde Türkiye ortamından kaynaklanmadığını, Türkiye ortamına ilgisi olmayan çalışmaların tüm çalışmaların %80 ini oluşturduğunu ve çalışmaların sadece %7,6 sında makalenin odak konusunun Türkiye ortamı olduğunu bulgulamışlardır. Türkiye deki insan kaynakları/personel yönetimi yazınını inceleyen Üsdiken ve Wasti (2002: 21) ise, yerel ortama yaklaşım açısından bakıldığında, Türkiye deki personel/ik yazınının yönetim bilgisinin kültürler veya ülkelerarası aktarımını mesele etmeyen bir anlayışın hâkim olduğunu belirtmektedirler. Özen (2013b) de management ve organization sözcüklerini kullanarak arasında ISI tarafından taranan (SSCI) dergilerde yayımlanmış Türkiye kaynaklı 24 43

52 Yalçınkaya ve Türker çalışmayı incelemiştir. Söz konusu bu 24 çalışmanın 19 u Türkiye kaynaklı iken, diğerlerinin verileri Kanada, ABD ve İngiltere kaynaklıdır. Özen (2013b), söz konusu bu 19 çalışmadan 5 inin bağlamdan bağımsız; 14 ünün ise bağlama yerleşik olduğunu belirtmektedir. Özen (2013b) bağlama yerleşik çalışmaların 3 ünün toplumsal kültürü; 11 inin ise ekonomik, politik ve kurumsal bağlamı vurguladığını ifade etmiştir. Son olarak, yerli yazında bağlamı dikkate alan özgün araştırmaların yapılabilmesi için, Türkiye deki örgütleri ve yönetim uygulamalarını daha iyi anlamaya çaba gösteren (Üsdiken ve Pasadeos, 1992: 262) ve içinde bulunduğu toplumsal bağlamı iyi bilen (Özen, 2002: 21) araştırmacıların sosyo-kültürel zemine ve mevcut kültürel özelliklere uygun araştırma modeli kullanıp (Eroğlu ve İrmiş, 2005: 925); Batılı yönetim ve örgütlenme kuramlarını yaşama geçirirken kuşkucu davranarak (Sargut, 1994: 328) araştırma yapması gerektiği belirtilmektedir. Bu çalışmada, var olan kuramların bağlamsallaştırılarak küresel yönetim bilgisinin geliştirilmesi için yapılması gereken bağlama özgü veya özgün araştırmaların gerekliliğinden (Tsui, 2004: 497) hareketle; Türkiye kaynaklı örgüt kuramı alanındaki araştırmaların bağlamı ne ölçüde ve nasıl dikkate aldıkları incelenmiştir. ÖNERİ GELİŞTİRME Türkiye kaynaklı örgüt kuramı çalışmalarının bağlamı ne ölçüde dikkate aldıklarının incelenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, söz konusu çalışmaların bağlamı ne denli dikkate aldıklarını belirlemek amacıyla özellikle bağlam konusunu ele alan çalışmaları içeren yazın göz önünde bulundurularak öneriler geliştirilmiştir. İlk olarak, herhangi bir bilimsel alanda veya yazında bağlamı dikkate alma davranışının zaman boyutu ile ilişkisi olabileceğinden hareketle bir öneri geliştirilmiştir. Şöyle ki, ilgili yazının veya alanın belirli bir döneminde bağlamı dikkate alma davranışı sıkça karşılaşılan bir durum iken, belirli bir dönemde bağlamı daha az dikkate alan çalışmaların sayıca arttığı ve çalışmalarda araştırılan olguya ilişkin bağlamın göz önünde bulundurulmadığı ifade edilebilir. Örneğin, Üsdiken ve Wasti (2002), Türkiye de yönetim alanına ilişkin faaliyetler üzerine yapılan incelemelerde özellikle 1980 li yıllardan itibaren Türkiye ortamına olan ilginin artmakta olduğunu ifade etmektedirler. Üsdiken ve Pasadeos (1992b) ise, özellikle 1980 li yılların ikinci yarısından sonra Türkçe kitaplara yapılan atıfların sayıca arttığını belirtmektedirler. Bunun yanında, yine Üsdiken ve Wasti (2002) ise, bir akademik alanın oluşumunun ilk yıllarında alanda bağlamı daha az dikkate alan 1 evrensel anlayışın daha baskın olacağını; ilerleyen yıllarda ise gelişen sorgulayıcı nitelikteki bakış açılarıyla bağlamı daha fazla dikkate alan anlayışın ortaya çıkabileceğini belirtmektedirler. O halde; Öneri 1: Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanındaki ilk dönem çalışmalar bağlamı daha az dikkate alan nitelikte iken; daha geç dönemki çalışmalar bağlamı ilk dönemkilere göre daha fazla dikkate alacaktır. Makalenin yayınladığı derginin indekste taranıp taranmamasının bağlamı dikkate alma davranışı üzerinde etkili olabileceği söylenebilir. Bu doğrultuda indekste taranan dergilerin, mevcut kuramları test eden, bağlamdan tamamen kopuk çalışmalara (Özen, 1 Vurgu bize aittir. 44

53 Bağlamı Dikkate Almak 2013b) daha az yer verdiği söylenebilir. Böylece, bağlamdan bağımsız davranıştan bağlama yerleşik davranışa doğru gidildikçe çalışmanın indekste taranan bir dergide yayınlanma olasılığının daha yüksek olacağı söylenebilir. Buna ek olarak, ülkemiz akademik hayatındaki yükselme kriter ve koşullarının indeksli dergilerde yayın yapma konusunda araştırmacılar üzerinde baskı oluşturması var olan bir gerçektir. Diğer yandan daha önce değindiğimiz bağlamdan bağımsız davranıştan bağlama yerleşik davranışa doğru gidildikçe çalışmanın indekste taranan bir dergide yayınlanma olasılığının; bağlama yerleşik davranışından bağlama özgü çalışma yapmaya doğru gidildikçe benzer bir sonucu doğurmayabileceği söylenebilir. Bu durumun gerekçeleri olarak, ana akım değerlendirme kıstaslarının bağlama özgü çalışmalar için geçerli olmaması ve dergilerin sadece bir kültür için geçerli olan akademik çalışmaları yayınlamaktaki isteksiz tutumu (Özen, 2013b) gösterilebilir. O halde; Öneri 2a: Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanında uluslararası adresli olan SSCI da taranan dergilerde yer alan çalışmalar bağlamı daha fazla dikkate alacak nitelikte iken; uluslararası olup SSCI da taranmayan dergilerde yer alan çalışmalar Türkçe yazılan çalışmalar ise bağlamı daha az dikkate alacaktır. Bununla birlikte, Özen (2013b) de dil ile ilişkili bir konu olan yayın yapma ve bağlamı dikkate alan çalışmaların yayın mecrası bulma zorluklarını dile getirmektedir. Özen (2013b), temsiliyet ve geçerlilik gibi ana akım değerlendirme kıstaslarının bağlama özgü çalışmalar için geçerli olmadığını ve dergilerin sadece bir kültür için geçerli olan çalışmaları yayınlamakta isteksiz olduklarını da belirtmektedir. Bu doğrultuda, bağlamı dikkate alan çalışmaların daha çok yerel dil ile ve yerel dergilerde yayınlandığı söylenebilir. O halde; Öneri 2b: Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanında Türkiye adresli dergilerde yayınlanan çalışmalar bağlamı daha fazla; yurtdışı adresli dergilerde yayınlanan çalışmalar ise bağlamı daha az dikkate alacaktır. Örgüt kuramları alanında, bağlamı dikkate almayı etkileyebilecek faktörlerden bir diğerinin ise çalışmanın hangi örgüt kuramı ile ilgilendiğinin olacağı söylenebilir. Genelde yönetim ve örgütler özelde ise örgüt kuramı çalışma alanında geçmişten beri süregelen bir tartışma konusu (Üsdiken, 2002) olan yönetim bilgisinin kimler için ve nasıl üretileceği sorusu bağlama vurguyu da şekillendirebilmektedir. Zira, araştırmacının çalıştığı örgüt kuramının bilimcilik-yönetimcilik ikileminde durduğu bir pozisyon (Taşçı, 2013: 21) ve bu pozisyona bağlı olarak şekillenen araştırma tarzı ve üretilen bilginin sunumu usulleri bulunmaktadır. Yazında, örgütsel ekoloji, yeni kurumsal kuram ve eleştirel yönetim çalışmaları araştırma niyeti açısından bilimci olarak ifade edilirken; koşul-bağımlılık, kaynak bağımlılığı, iktisadi örgüt kuramları ve postmodern örgüt kuramları ise hem bilimci hem de yönetimci olarak belirtilmektedir (Sargut ve Özen, 2010: 22; Taşçı, 2013: 21). Bu doğrultuda, yönetimcilik vurgusu daha ağır basan veya araştırma yaparken yöneticilere çözümler sunmayı amaçlayan örgüt kuramlarının ve bu kuramları çalışan araştırmacıların bağlamı daha az dikkate alabilecekleri söylenebilir. Zira yönetimcilik ve bunun sonucunda ortaya çıkan yönetim sorunlarına çözüm bulma anlayışı, daha çok genel geçer ve evrensel bilgi üretimini ve bazen de bu bilginin üretimini gerektirmeyen bir transferi gerektirmekte (Özen, 1999); bu durum da bağlamı daha az dikkate almaya yol açabilmektedir. Buna karşın, bilimci 45

54 Yalçınkaya ve Türker nosyonu daha ağır basan örgüt kuramları araştırmalarının da bağlamı daha fazla dikkate alabileceği söylenebilir. O halde; Öneri 3: Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanında araştırma niyeti açısından bilimci yönü daha ağır basan (yalnızca bilimci nitelikte olan) örgüt kuramlarını konu alan çalışmalar bağlamı daha fazla; yönetimci yönü ağır basan (hem bilimci hem de yönetimci nitelikte olan) örgüt kuramlarını konu alan çalışmalar ise bağlamı daha az dikkate alacaktır. Örgüt kuramı çalışma alanı kapsamında bağlamı dikkate alma davranışını etkileyebilecek bir diğer faktör ise, araştırmacının görev yaptığı üniversite/araştırma kuruluşudur. Örgüt kuramları alanında, çalışma alanını etkileyen değişkenlerden birinin kuramın üretildiği coğrafya olduğu bilinmektedir. Söz konusu bu durum, yerel bağlam için de geçerlilik arz etmektedir. Zira yapılan çalışmalar (Tayşir, 2014; Türker ve Yalçınkaya, 2014; Yalçınkaya ve Türker, 2014) Türkiye de örgüt kuramları alanında merkez(ler) ve çevre(ler) bulunduğunu göstermektedir. Söz konusu merkezler olarak İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerde kurulmuş ve tarihsel açıdan daha köklü eğitim kurumlarında görev yapan araştırmacıların örgüt kuramları alanında daha yoğun çalıştıkları söylenebilir. Öneri 4: Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanındaki merkezdeki üniversite/araştırma kuruluşlarında görev yapan araştırmacıların çalışmalarında bağlamı daha fazla; çevredeki üniversite/araştırma kuruluşlarında görev yapan araştırmacıların çalışmalarında bağlamı daha az dikkate alacaklardır. Son olarak, örgüt kuramı çalışma alanı kapsamında bağlamı dikkate alıp almamayı etkilediğini söyleyebileceğimiz bir diğer etken ise araştırmanın türüdür. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekirse, örgüt kuramı alanında yapılmış bir çalışmanın nitel veya nicel olup olmamasının söz konusu çalışmanın bağlamı ne ölçüde dikkate alıp almadığını etkileyebileceği söylenmektedir. Örneğin, Holtbrügge (2013: 5-6), bağlama özgü araştırmaların genellikle nitel yöntem kullanan araştırmalar olduğunu ve bu tür araştırmalarda öykü analizi ile görsel etnografi gibi nitel araştırma yöntemlerinin kullanılabileceğini belirtmektedir. Yine benzer şekilde, Özen (2002: 23-27) de, bağlamı dikkate almayan törensel görgülcü çalışmalardan kaçınabilmek için getirdiği önerilerde, hâkim niceliksel paradigmanın dışında Van Maanen (1979) e atıfla bağlamla eylem arasındaki mesafeleri azaltabilecek niteliksel yöntemlerin kullanımını vurgulamaktadır. Bu doğrultuda, niteliksel araştırmaların bağlamı daha fazla dikkate alabileceği söylenebilir. O halde; Öneri 5: Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanındaki nitel araştırmalar bağlamı daha fazla; nicel araştırmalar ise bağlamı daha az dikkate alacaklardır. AMAÇ VE KAPSAM Yerli yazında, bugüne değin Türkiye kaynaklı örgüt kuramı çalışmalarının gelişimi ve hâlihazırdaki durumu ile ilgili hem bibliyometrik (Yozgat ve Kartaltepe, 2009; Kırkbeşoğlu, Sözen ve Kurt, 2014) hem de kategorik (Gürol, Doğrusoy ve Özen, 2004; 46

55 Bağlamı Dikkate Almak Duygulu ve Bağcı, 2008; Türker ve Yalçınkaya, 2014; Yalçınkaya ve Türker, 2014) çalışmalar yapılmış olmasına karşın, Özen (2013b) in çalışması dışında Türkiye kaynaklı örgüt kuramı çalışmalarında bağlamın özel olarak ne derece dikkate alındığına odaklanılmamıştır. Söz konusu bu odaklanma eksikliği, Türkiye kaynaklı örgüt kuramı çalışmalarının Tsui (2004) nin belirttiği küresel yönetim bilgisine katkısının bağlamsal olarak yeniden ele alınması gerekliliğini doğurmaktadır. Bu çalışma, bu gerekliliğin bir sonucu olarak Türkiye kaynaklı örgüt kuramı çalışmaları bağlamı ne ölçüde dikkate almaktadır? sorusuna cevap aramak üzere tasarlanmıştır. Türkiye kaynaklı örgüt kuramı alanındaki araştırmaların bağlamı ne ölçüde ve nasıl dikkate aldıklarının ortaya konulmasının amaçlandığı çalışmada, kapsam olarak ülkemizin özellikle ekonomik ve politik bağlamında köklü değişiklerin olduğu 1980 yılı başlangıç olmak üzere 2014 yılına değin yerli ve yabancı yazında yer alan Türkiye kaynaklı örgüt kuramı çalışmaları incelenecektir. Türkiye kaynaklı örgüt kuramı çalışmalarından kasıt Sargut ve Özen (2010) in çalışmasında ele alınan örgüt kuramlarına ilişkin Türkiye kaynaklı olarak gerçekleştirilmiş olan hakemli dergi makaleleridir. Söz konusu aralıktaki yerli örgüt kuramı çalışmaları için daha önceki çalışmalardakine benzer şekilde (Özel, 2012; Önder vd., 2008; Önder ve Kasapoğlu, 2011) TÜBİTAK Ulakbim, Milli Kütüphane Türkiye Makaleler Bibliyografyası ve Google Akademik veri tabanları; yabancı yazında yer alan çalışmalar için ise ISI Web of Science, EBSCO ve Google Scholar gibi veri tabanları kullanılmıştır. Araştırmanın kapsamını genişletebilmek için, belirli anahtar sözcükler dâhilinde internet taramaları da gerçekleştirilmiştir. Veri tabanı taramaları sonucu elde edilen çalışmalar, çalışmanın bağlama yerleşikliği, bağlama özgülüğü ve bağlamdan bağımsızlığı (Tsui, 2004; Meyer; 2006), verisinin bağlamdan olup olmadığı (Meyer; 2006; Özen, 2013b), çalışmada kullanılan yöntemin (Holtbrügge, 2013) çalışılan örgüt kuramının araştırma niyetinin, çalışmanın yapıldığı zamanın (Meyer, 2006), çalışma yazar(lar)ının çalıştığı üniversitenin, çalışmanın SSCI da taranıp taranmamasının ve varsa çalışmanın yayınlandığı derginin etki faktörünün bağlama vurguyu etkileyip etkilemediği açısından içerik analizine tabi tutulmuştur. Söz konusu taramalarda Türkiye kaynaklı editöre not, kitap eleştirisi, giriş yazısı, meta-analiz, bibliyometrik analiz ve kategorik analiz türündeki çalışmalar bağlama ilişkin bulgu elde edilebilecek veri yoksunluğundan dolayı hariç tutulmuştur. YÖNTEM Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi kullanılacaktır. İçerik analizi yapmak için kullanılacak analiz birimi ise daha önceki çalışmalarda da kullanılan (Üsdiken ve Wasti, 2002: 15) makaledir. Taramalar sonucu elde edilen makaleler boyutlar bağlamında kategorik içerik analize tabi tutulmuştur. Kodlayıcılar, doktora seviyesinde çalışan en az bir dönem örgüt kuramları dersi almış ve doktora çalışmalarında örgüt kuramlarından bir ve birkaçı üzerinde çalışan kişilerdir. Araştırma kapsamında incelenecek makaleleri belirlemek amacıyla daha önce söz edilen veri tabanlarında ve internette anahtar kelimeler ile taramalar yapılmıştır. Söz konusu bu taramalar sonucunda içerik analizine uygun Türkiye adresli dergilerde yayınlanmış 140 ve yurtdışı adresli dergilerde yayınlanmış 80 makale elde edilmiştir. Makaleleri analiz edebilmek için bağlamı dikkate alma ile ilgili yazın taraması sonucu ortaya çıkan 47

56 Yalçınkaya ve Türker bağlama yerleşik (context-embedded/bound), bağlama özgü (context-specific) ve bağlamdan bağımsız (context-free) (Tsui, 2004; Meyer; 2006; Li, 2011: 851) çalışma kategorileri kullanılmıştır. Söz konusu bu kategorilere girebilecek makaleleri tespit edebilmek amacıyla kategorilerin ölçümüne ilişkin kapsamlı bir yazın taraması gerçekleştirilmiştir. Yazın taraması sonucu özelde örgüt kuramları genelde ise yönetim ve organizasyon alanında bağlamı dikkate alma davranışını direk olarak operasyonelleştirip ölçen bir çalışmaya ve/veya bir ölçüm aracına rastlanmamıştır. Bu doğrultuda, yerli yazın taramasında Üsdiken ve arkadaşları tarafından Türkiye deki yönetim ve örgütler alanına ilişkin olarak gerçekleştirilen çalışmalarda (Üsdiken ve Wasti, 2002:36; Üsdiken vd., 1998:86-87) ortama yaklaşım veya ortama ilgi olarak kavramsallaştırılan ve bu çalışmanın odağını oluşturan bağlamı dikkate alma davranışını en iyi karşıladığını düşündüğümüz ölçüm kategorileri kullanılarak içerik analizi gerçekleştirilmiştir. Üsdiken ve Wasti (2002:36) ortama yaklaşım değişkenini İlkelerin, uygulamaların, kavramların ve kuramların ülkelerarası geçerliliğini mesele etme olarak ifade edilen evrenselcilik-yerelcilik boyutuyla ve ülkeye yaklaşımı ifade eden Türkiye ile bağ kurma derecesi ile analiz etmişlerdir. Sonuç olarak, yerli ve yabancı yazından elde edilen kategoriler ve ölçüm boyutlarını kavramsal açıdan bütünleştiren ve Şekil 2 de görülen bir model geliştirilmeye çalışılmıştır. Şekil 2. Araştırmanın Kavramsal Modeli Kavramsal modelin operasyonelleştirilmesi sonucu elde edilen ve araştırma kapsamındaki makalelerin analiz edilmesinde kullanılan inceleme modeli oluşturulmuş ve çalışma kapsamında geliştirilen öneriler sınanmıştır. Araştırma kapsamındaki makalelerin analizinde çalışmanın bağlama yerleşikliği, bağlama özgülüğü ve bağlamdan bağımsızlığı (Tsui, 2004; Meyer; 2006), verisinin bağlamdan olup olmadığı 48

57 Bağlamı Dikkate Almak (Meyer; 2006; Özen, 2013b), çalışmada kullanılan yöntemin (Holtbrügge, 2013) çalışılan örgüt kuramının araştırma niyetinin, çalışmanın yapıldığı zamanın (Meyer, 2006), çalışma yazar(lar)ının çalıştığı üniversitenin, çalışmanın SSCI da taranıp taranmamasının ve varsa çalışmanın yayınlandığı derginin etki faktörünün bağlama vurguyu etkileyip etkilemediği gibi boyutlar kullanılmıştır. Söz konusu bu boyutlar üzerinden her bir kodlayıcı incelediği makaleyi bağlamı dikkate alma davranışının boyutlarını oluşturan örgüt kuramlarının ülkelerarası geçerliliğini mesele etme davranışı ve Türkiye ile bağ kurma derecesi analiz etmiştir. Şekil 3. Araştırmanın İnceleme Modeli İçerik analizine ilişkin kodlamada iki kodlayıcı arasında bağımsız olarak kodlama gerçekleştirilen toplam 220 makaleden 32 sinde kodlayıcılar arasında uzlaşma gerçekleşmemiştir. Bu aşamada, iki kodlayıcı arasındaki uyum yüzdesi yaklaşık %85 olarak gerçekleşmiştir. İlk kodlama aşamasından sonra uzlaşma sağlanamayan 32 makale konusunda iki kodlayıcı bir araya gelerek kodlamalar üzerinde tartışmalar gerçekleştirmiş ve 8 makale dışında mutabakata varılmıştır. Üçüncü aşamada iki kodlayıcı söz konusu 8 makale için yaptıkları kodlamaların gözden geçirilmesine ve makalelerin tam metninin okunmasına karar vermişlerdir. Sonuç olarak, son aşamada söz konusu 8 makale konusunda da uzlaşma sağlanmıştır. BULGULAR Geliştirilen öneriler bağlamında bulguların ortaya konulacağı bu bölümde, ilk olarak birinci önerimizde ele alınan makalenin yazıldığı dönemin bağlamı dikkate alma davranışına etkisi araştırılmıştır. Bu bağlamda, bu öneriye ilişkin aralığı, dönemler arası tutarlılığın sağlanması da göz önünde bulundurularak , ve şeklinde üç dönem olarak ele alınmıştır arası için 1980 den başlayarak Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi nde bilim kurullarının oluşturulduğu tarih olan 2002 yılına değin (Özen ve Kalemci, 2009: 98; Sarvan, 2002; Gölbaşı, 2010:463) ilk dönem olarak belirlenmiştir yılından ilk Örgüt Kuramı Çalıştayı nın düzenlendiği tarih olan 2010 yılına kadar olan dönem ise 49

58 Yalçınkaya ve Türker dönemlendirmenin ikinci bölümünü teşkil etmektedir. Son olarak, 2011 yılından 2014 yılına kadar olan periyod ise üçüncü dönem olarak belirlenmiştir. Tablo 2. Dönemlere Göre Örgüt Kuramı Çalışmalarının Bağlamı Dikkate Alma Davranışı Yılları Arası Yılları Arası Yılları Arası Bağlamdan Bağımsız Çalışma (%) Bağlama Yerleşik Çalışma (%) Bağlama Özgü Çalışma (%) TOPLAM 17 (%65) 9 (%35) (%47) 55 (%53) (%57) 39 (%43) 0 91 TOPLAM 117 (%53) 103 (%47) Tablodan da görüldüğü üzere, Öneri 1 de dile getirilen Türkiye kaynaklı yılları arasında örgüt kuramı alanındaki ilk dönem çalışmaların bağlamı daha az; daha geç dönemki çalışmaların ise bağlamı ilk dönemkilere göre daha fazla dikkate alacağı düşüncemiz kısmen de olsa destek bulmuştur. Bu bağlamda, ilk dönem olan yılları arasındaki çalışmaların %65 i bağlamdan bağımsız iken, bu oran izleyen dönem olan yılları arası için %47 ye düşmekte ve bağlama yerleşik çalışmaların oranı ise %53 olmaktadır. Son dönem ise, birbirine çok yakın olmakla birlikte bağlamdan bağımsız çalışmaların bir nebze olsun önde olduğu bir dönemdir. Söz konusu bulgular, Türkiye deki yönetim ve organizasyon tarihi ile yazınının gelişimi ile birlikte ele alınırsa, daha anlamlı hale gelebilecektir. Daha önce de bir bilimsel disipline ilişkin yazının ilk dönemlerinde kendi bağlamına ve ülkesine daha az ilgi göstereceğinin belirtildiği üzerinde durulmuştu. Bulgularımız bize bu durumun Türkiye deki yönetim ve organizasyon yazını için olduğu kadar örgüt kuramı yazını için de muhtemel olabileceğini söylemektedir. Şöyle ki, incelememizin ilk dönemini teşkil eden yıllarda araştırmacıların özellikle ABD olmak üzere yurtdışında üretilen örgüt kuramlarını ithal etmeye yönelik girişimlerde olabilecekleri düşünüldüğünde; araştırmacıların kısmen de olsa ülkemizin bağlamsal koşullarını daha az göz önünde bulundurup dikkate almayan çalışmalar yaptıkları söylenebilir. Yine muhtemeldir ki, izleyen son iki dönemde örgüt kuramı yazınının belirli bir olgunluk düzeyine ulaşarak ülkemizde örgüt kuramlarına ilişkin bir farkındalık oluşması, salt görgül çalışmalar yapmanın yanında söz konusu bu çalışmalara ilişkin araştırma sorularının ve araştırma sonuçlarının ortaya konulmasında bağlamın daha fazla göz önünde bulundurularak çalışıldığı söylenebilir. Bununla birlikte, yılları arası bağlamdan bağımsız çalışma sayısındaki bir dönem öncesine göre artışı, dönemindeki ithal girişimlerine benzer şekilde örgüt kuramları alanındaki yeni kavramların ve araştırma programlarının ithal edilmesiyle ilişkilendirebiliriz. Bu doğrultuda, örneğin önümüzdeki 5 yıllık dönemde yapılacak çalışmalar incelendiğinde, şu an bağlamdan bağımsız şekilde çalışılan konuların tersine bağlamı daha fazla dikkate alacak şekilde çalışabileceği söylenebilir. Diğer yandan, söz konusu bu bağlamı dikkate almaya yönelik artan eğilimin muhtemel birkaç nedeninin 50

59 Bağlamı Dikkate Almak olduğu düşünülebilir. Bunlardan ilkini, artık kurumsallaşan birer akademik etkinlik olarak kabul edebileceğimiz Ulusal Yönetim ve Organizasyon kongrelerinde ile Örgüt Kuramı çalıştaylarında gerçekleşen araştırmacılar arasındaki bağlamı dikkate almaya yönelik bilgi ve görüş alışverişi ile getirilen eleştiriler şeklinde ifade edebiliriz. Bunun yanında, Türkiye deki yönetim ve organizasyon camiası içinde gerçekleşmiş olan ve bilim kişilerinin akademik çalışmalarını alanın uzmanı olan diğer akademiklerin eleştirisine ve incelemesine açmak şeklinde ifade edilen akran değerlendirmesi ve denetiminin de (Sargut, 2006:108). Akran değerlendirmesi ve denetimini bizim alanımız açısından değerli ve mümkün kılabilen bir etkinlik olan Yönetim ve Organizasyon Yaz Seminerlerinin de bağlamı dikkate alan araştırma anlayışının oluşumu ve gelişiminde bir payı olduğunu düşünmek de olasıdır. Tablo 3 ten de görülebileceği üzere, çalışmada geliştirilen Öneri 2a bulgular neticesinde desteklenmiştir. Buna göre, çalışma kapsamında incelenen uluslararası dergilerde yayınlanan 80 makaleden 44 ünün SSCI da taranan dergilerde yer aldığı görülmüştür. Söz konusu bu 44 makalenin 30 unun (%68 inin) bağlama yerleşik olduğu bulgulanmıştır. Diğer yandan, SSCI da taranmayan dergilerde yayınlanan makaleler incelendiğinde ise yukarıdaki durumun tam tersi bir şekilde gerçekleştiği söylenebilir. SSCI da taranan dergiler dışındaki dergilerde yayınlanan söz konusu 36 makalenin 13 ünün (%36 sının) bağlama yerleşik olduğu belirtilebilir. Bu bulgumuz, Türkiye deki üniversiter sistem ve akademisyenlerin atama ve yükselme kriterleri bağlamında düşünüldüğünde, anlamlı çıkarımlar yapmamıza imkân sağlamaktadır. Şöyle ki, Önder ve Kasapoğlu-Önder (2011) ile Önder vd. (2008) nin çalışmaları, Türkiye deki düzenleyici ve yönetsel baskılardan dolayı Türk üniversitelerinde çalışan araştırmacıların SSCI da taranan dergilerde yayın yapma motivasyonlarının ve performanslarının bir hayli arttığını ifade etmişlerdir. Bu doğrultuda, özellikle akademik yükselmenin önemli bir aktörü olan Üniversiteler Arası Kurul (ÜAK), akademik gelişimin finansmanı ve ödüllendirmesinde rol oynayan TÜBİTAK ve akademik sistemin düzenleyicisi YÖK ile yurtdışındaki muadillerini örnek alan vakıf üniversitelerinin yayın politikalarının yeni kurumsalcı anlamda birer kurumsal baskı kaynağı haline gelerek araştırmacıların indeksli dergilerde yayın yapmalarını baskıladığı belirtilmektedir (Önder vd., 2008: ). Her ne kadar öneri haline getirmemiş olmakla birlikte, bu öneri kapsamında dergi etki faktörünün bağlamı dikkate alma davranışına nasıl bir etki yaptığı da ayrı bir merak konusudur. Söz konusu bu etkiye ilişkin yaptığımız sorgulamada, etki faktörünün bağlamı dikkate alma davranışı açısından SSCI da taranan dergiler gibi bir belirleyiciliğinin olmadığı görülmüştür. Bu durumda, Önder ve arkadaşlarının Türkiye üniversitelerinde çalışan araştırmacıların yayın yapmada dergi etki faktöründen ziyade derginin SSCI da taranıp taranmamasının daha belirleyici bir etken olduğu vurgusunu (Önder vd., 2008: 557) destekler niteliktedir. 51

60 Yalçınkaya ve Türker Tablo 3. SSCI da Taranma Durumuna Göre Örgüt Kuramı Çalışmalarının Bağlamı Dikkate Alma Davranışı SSCI'da Taranan Dergiler Bağlamdan Bağımsız Çalışma (%) Bağlama Yerleşik Çalışma (%) Bağlama Özgü Çalışma (%) TOPLAM 14 (%32) 30 (%68) 0 44 SSCI'da Taranmayan Uluslararası Dergiler 23 (%64) 13 (%36) 0 36 TOPLAM 37 (%46) 43 (%54) 0 80 Bir önceki öneri ile ilişkili ve izleyen bir diğer önerimiz olan Öneri 2b de ise, Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanında Türkiye adresli dergilerde yayınlanan çalışmaların bağlamı daha fazla; yurtdışı adresli dergilerde yayınlanan çalışmaların ise bağlamı daha az dikkate alacağı şeklindeki düşüncemiz destek bulmamıştır. Burada bir noktaya değinmekte fayda olacağını düşünüyoruz. Türkiye adresli dergi kavramı, Türkiye de yayınlanan yani basım adresi Türkiye olan, yayın kurullarında ağırlıklı olarak Türkiye adresli bilim insanlarının bulunduğu, sahibi ve/veya yazı işleri müdürü/editörünün Türkiye adresli bilim insanları olduğu dergileri (Al ve Soydal, 2011) ifade etmektedir. Bu bağlamda, örneğin bu önerimize ilişkin olarak Social Sciences Citation Index (SSCI) tarafından taranan Amme İdaresi Dergisi Türkiye adresli bir dergi olarak değerlendirilmiştir. Tablo 4. Dergi Adreslerine Göre Örgüt Kuramı Çalışmalarının Bağlamı Dikkate Alma Davranışı Türkiye Adresli Dergiler Yurtdışı Adresli Dergiler Bağlamdan Bağımsız Çalışma (%) Bağlama Yerleşik Çalışma (%) Bağlama Özgü Çalışma (%) TOPLAM 80 (%57) 60 (%43) (%46) 43 (%54) 0 80 TOPLAM 117 (%53) 103 (%47) Tablo 4 te görülebileceği gibi, Türkiye adresli dergilerde yayınlanan örgüt kuramı ile ilgili toplam 140 çalışmanın 60 ı yani %43 ü bağlama yerleşik iken; yurtdışı adresli dergilerde yayınlanan toplam 80 çalışmanın 43 ü yani %54 ü bağlama yerleşiktir. Bu durum, etki faktörü açısından bir diğer önerimizde ele aldığımız özellikle belirli 52

61 Bağlamı Dikkate Almak indekslerde taranan ve etki faktörü yüksek kaliteli ve daha saygın dergilerde bağlamı daha fazla dikkate alan çalışmaların yayınlandığı yorumunu yapmamıza zemin hazırlamaktadır. Söz konusu bu durumda, SSCI da taranan dergiler ile ilgili ulaştığımız bulgu da olduğu gibi, burada da Önder vd. (2008) in vurguladığı gibi kurumsal baskılar ve yükselme motivasyonlarının etkili olabileceği görüşünü akla getirmektedir. Çalışma bulgularına göre, çalışılan örgüt kuramının araştırma niyetinin bağlamı dikkate alma davranışını etkileyebileceği düşüncesiyle geliştirilen önerimiz olan Öneri 3 ise destek bulmuştur. Aşağıda yer alan tablodan da görülebileceği üzere, araştırma niyeti açısından bilimci olarak değerlendirilen örgüt kuramlarından en az birini konu edinen 150 çalışmanın 86 sı yani %57 si bağlama yerleşiktir. Buna karşın, araştırma niyeti açısından hem bilimci hem de yönetimci olarak değerlendirilen örgüt kuramlarından en az birini konu edinen 85 çalışmanın ise yalnızca 19 u bağlama yerleşik iken; %78 ine tekabül eden 66 sı bağlamdan bağımsızdır. Bu noktada, Tablo 5 den de görülebileceği üzere bu öneri için analiz eden sayının 235 olduğu görülmektedir. Bir çalışmada birden fazla kuramsal yaklaşım açısından inceleme yapılabileceğinden hareketle bu sayının 220 nin üzerinde olması beklenen bir durumdur. Tablo 5. Örgüt Kuramlarının Araştırma Niyetine Göre Örgüt Kuramı Çalışmalarının Bağlamı Dikkate Alma Davranışı Bilimci Örgüt Kuramları Hem Bilimci Hem Yönetimci Örgüt Kuramları Bağlamdan Bağımsız Çalışma (%) Bağlama Yerleşik Çalışma (%) Bağlama Özgü Çalışma (%) TOPLAM 64 (%43) 86 (%57) (%78) 19 (%22) 0 85 TOPLAM 130 (%55) 105 (%45) İçerik analiz sonucunda, Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanındaki merkezdeki üniversite/araştırma kuruluşlarında görev yapan araştırmacıların çalışmalarında bağlamı daha fazla; çevredeki üniversite/araştırma kuruluşlarında görev yapan araştırmacıların çalışmalarında bağlamı daha az dikkate alacaklarına ilişkin önerimiz olan Öneri 4 desteklenmiştir. Bu önerimiz bağlamında, merkez üniversitelerini daha önceki çalışmalara benzer şekilde (Yalçınkaya ve Türker, 2014) İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere 3 şehirde bulunan üniversiteler ve kurumlar (örn. TODAİE) olarak ele alırken; çevre üniversitelerini ise söz konusu bu 3 şehir dışındaki şehirlerde yer alan üniversiteler oluşturmaktadır. Buna göre, Tablo 6 dan da görülebileceği üzere, salt merkez üniversiteleri kaynaklı örgüt kuramı çalışmalarında bağlama yerleşiklik oranı %53 iken; çevre üniversitelerde yapılan çalışmalarda bağlama yerleşiklik oranının %36 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu bu bulgumuz daha önce ifade ettiğimiz kurumsal baskı unsurları ile birlikte düşünüldüğünde durum daha anlamlı hale gelmektedir. Zira merkez olarak kabul ettiğimiz 3 büyük şehirde birçok vakıf 53

62 Yalçınkaya ve Türker üniversitesi bulunduğu göz önünde tutulursa; Önder vd. (2008) nin bir kurumsal baskı kaynağı olarak ifade ettikleri bu vakıf üniversitelerinin araştırmacıları indeksli dergilerde yayın yapma konusunda zorladığını ve bunun da bu dergilerde yayın yapabilmek için bağlamı dikkate alan çalışma sayısını artırdığı düşünülebilir. Diğer yandan, bu 3 büyük şehirde çok fazla sayıda, köklü ve eski bu doğrultuda da akademik açısından hayli geniş bir kadroya sahip devlet üniversitelerinin bulunduğu da bir gerçektir. Bu noktada, akademik kariyerlerinde yükselmek isteyen bu geniş kadroların daha fazla ve indeksli yayın yapmak isteyip bunu gerçekleştirebilecekleri de söylenebilir. Tablo 6. Üniversitelere Göre Örgüt Kuramı Çalışmalarının Bağlamı Dikkate Alma Davranışı Bağlamdan Bağımsız Çalışma (%) Bağlama Yerleşik Çalışma (%) Bağlama Özgü Çalışma (%) TOPLAM Merkez Üniversiteleri Kaynaklı Merkez-Çevre İşbirliği Kaynaklı Çevre Üniversiteleri Kaynaklı 55 (%47) 63 (%53) (%20) 4 (%80) (%64) 34 (%36) 0 95 Yurtdışı 0 2 (%100) 0 2 TOPLAM 117 (%53) 103 (%47) Son olarak, Öneri 5 kapsamında geliştirdiğimiz ve Türkiye de yılları arasında örgüt kuramı alanındaki nitel araştırmaların bağlamı daha fazla; nicel araştırmaların ise bağlamı daha az dikkate alacakları şeklinde düşündüğümüz önerimizin ise analiz bulgularına göre desteklendiği görülmüştür. Tablo 7 de görüldüğü üzere nitel yöntemin kullanıldığı örgüt kuramı çalışmalarının %69 u bağlama yerleşik iken; nicel yöntemin kullanıldığı örgüt kuramı çalışmalarının %37 sinin bağlama yerleşik olarak çalışıldığı söylenebilir. Söz konusu bu bulgu, Holtbrügge (2013: 5-6) tarafından vurgulanan bağlama daha fazla dikkate alan araştırmaların genellikle nitel yöntem kullanan araştırmalar olduğu savını doğrular niteliktedir. 54

63

ÖRGÜT KURAMLARI BAĞLAMINDA İKİ STRATEJİK YÖNETİM DÜŞÜNCE OKULUNUN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ Arş. Gör. Esra DİL Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, [email protected], Sakarya Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü 102 nolu Oda. Esentepe Kampusü Sakarya, 0536 653 10 55- 0264 295 62 95 İ. Taha DURSUN Sakarya Üniversitesi, Yön-Org. Doktora Öğrencisi, [email protected], Küçük Çamlıca Bulgurlu Cad. No:114/3 Çamlıca-Üsküdar, 0 536 461 10 90 -0 216 329 75 20-21  ÖRGÜT KURAMLARI BAĞLAMINDA İKİ STRATEJİK YÖNETİM DÜŞÜNCE OKULUNUN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ Esra DİL1 İ. Taha DURSUN2 Bu çalışmanın amacı, örgüt kuramları ile iki stratejik yönetim ekolü arasında bir bağlantının varlığının araştırılmasıdır. Başka bir ifade ile örgüt kuramlarının temel varsayımları ile strateji ekollerinin temel iddialarının birbiri örtüşen yanlarının olup olmadığı araştırmaya konu edilecektir. Bu bağlamda, örgüt kuramlarından koşul bağımlılık kuramı, kaynak bağımlılığı kuramı, kurumsal kuram, örgütsel ekoloji kuramı ve işlem maliyeti teorisine değinilecektir. Bu kuramların temel varsayımları ile iki stratejik yönetim ekolünün (Pozisyon Okulu ve Kaynaklara Dayalı Ekol) yaklaşımları karşılaştırılarak, hangi kuram ile hangi stratejik ekol arasında ne gibi bir bağlantının kurulabileceği tartışılacaktır. Yöntem olarak, literatürden elde edilen ikincil veriler ışığında, kuramların temel varsayımları ve her bir strateji ekolünün temel argümanları sınıflandırılacak, böylelikle kuramsal bir tartışma zemininde konu ele alınmaya çalışılacaktır. Araştırmanın en önemli kısıtı, her iki alanın henüz genç sayılan yönetim-organizasyon alanı olmalarına rağmen, yayınlanan eserlerin böylesi bir araştırmanın kapsamını aşacak düzeyde çok olmasıdır. Bu nedenle temel eser niteliğinde olan, en çok referans alan çalışmalar üzerinden bir çıkarsama yapılmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Örgüt teorileri, stratejik yönetim düşünce okulları Giriş Örgüt teorisi alanı 1950li yıllardan itibaren üzerinde çalışmaların hız kazandığı bir alan olarak tanınmakta, ancak örgüt kavramının özünü teşkil eden unsurların çeşitliliği nedeniyle pek çok farklı açıdan açıklamalar sunan örgüt teorileri geliştirilmiştir ( Sargut vd.,2007). Her bir teori ile ilgili açıklamalar ilerleyen bölümlerde kısaca sunulacaktır. Stratejik yönetim alanının hayat seyrine bakıldığında ise 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde alanda büyük bir açılım yaşanmış ve öncelikle stratejik planlama düşüncesi ile genişletilen alan, 70li yılların sonları ile birlikte stratejik düşünceye doğru bir geçiş yaşanmıştır (Dil, 2007). Tıpkı örgüt teorisi alanında olduğu gibi, stratejik yönetim alanında da birbirinden farklı iddialar ortaya koyan çeşitli ekoller oluşmuştur. Literatürde farklı pek çok ayrım yapılmasına karşın (Geyik, 2006), bu çalışmada alanda öncü olan Pozisyon Okulu (PO) ve Kaynaklara Dayalı Okul (KDO) üzerinden açıklama yapılacaktır. 1 Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, [email protected] 2 Sakarya Üniversitesi, Yön-Org. Doktora Öğrencisi, [email protected] Pozisyon Okulu 1980 yılında Michael Porter’ın Rekabet Stratejileri eserini yayınlamasının ardından gelişen bir düşünce ekolü olarak karşımıza çıkmaktadır. Porter öncelikle firmanın başarısı ve yüksek performans elde etmesi için gerekli olan kaynakları ve fırsatları firmanın dış çevresinde aramıştır. Bu nedenle ekole ismini veren, endüstri içinde ‘pozisyon alma’ mantığı tüm çerçeveyi belirleyen en önemli unsurdur. Firma dış çevresini analiz ederek, burada neler olup bittiğini anlamalı, pazarda var olan fırsatları bularak uygun bir pozisyon belirlemelidir. Pozisyonunu belirlemesiyle, bu konumu koruyacağı stratejileri geliştirmesi ve rekabet üstünlüğü elde etmesi mümkün olacaktır. Bu varsayımlar stratejinin firma dışından içine doğru ilerleyen bir yol izlemesine ve dolayısıyla örgüt yapısının stratejiyi takip etmesine neden olmuştur (Barca,2006). Öte yandan, Porter’ın tüm varsayımlarında analitik bir bakış açısı ile olayları ele alma ve çözüm getirme yolu izlediğini görmekteyiz. Modellerini adeta bir mühendisin projesinin tüm detaylarını çizdiği gibi adım adım belirleyerek sistemli bir yapıya sokmuştur. Bu bakış açısı nedeni ile strateji planlanabilir, hesaplanabilir, tahmin edilebilir ve analitik bir yapıya bürünmüştür. Bu analitik yaklaşım ile endüstrinin içinde hakim olan güçleri tanımlamak ve bu güçlerin ilişkileri üzerinden stratejilerin ne olması gerektiği ve rekabet avantajından bahsetmek, çok fazla değişken bulunmasına rağmen modelinin anlaşılabilir olmasını sağlamıştır. Bir başka değişle, Porter stratejiyi formüle etmeyi başarmıştır (1980,1985,1990,1996). Michael E. Porter’ın geliştirdiği Rekabet Stratejisinin aksine Kaynaklara dayalı yaklaşım konusunda birçok işletme düşünürü açıklamalar getirmişlerdir. Porter beş rekabet gücü açısından sanayi yapısı incelenmesi ve firmanın güçlü ve zayıflıkları belirlenmesiyle strateji geliştirilmesi gerektiğin bahsederken (Bakoğlu, 2003), Kaynaklara Dayalı Yaklaşımın temel düşüncesi ise firmaların başarı veya başarısızlıklarının nedeninin endüstri yapısı gibi dışsal bir nedenden değil, firmaların kendi içerisinde geliştirdikleri ve rakiplerine göre daha iyi iş yapmalarını olanaklı hale getiren kaynak ve kabiliyetlerinin sonucu (Barca, 2002: 30) olduğudur. Kaynaklara dayalı yaklaşım rekabet stratejisini geliştirirken işletmenin dış çevresinden ziyade iç çevresine odaklanıp daha sonra işletmenin dış çevresine bakmayı amaçlamaktadır. Bundan dolayı da işletmenin iç analiz öğelerini oluşturan kaynaklar önemli hale gelmektedir. İşletmenin iç analizine konu olan kaynaklar varlıklar ve yetenekler olarak ikiye ayrılmaktadır. Kaynaklara dayalı yaklaşım “içerden – dışarıya doğru bir perspektiften hareketle kâr farklarının kaynağının firmalara özgü kaynak ve kabiliyetlerden kaynaklandığı tezini” (Barca, 2002: 35) geliştirmiştir. KDO, firmaların rekabet avantajının pozisyon okulunun aksine şirketin içinde olduğunu düşünmekte ve firmanın dış çevresinin öneminin yanında esas olarak firmaya rekabet avantajını sağlayan unsurun şirketin içinde olduğunu iddia etmektedir. Firmanın sahip olduğu kaynakların da rekabet avantajında anahtar bir role sahip olduğunu düşünmektedir. Firmanın sahip olduğu kaynaklar işletmeye rekabet avantajı sağlarken bu noktada akla gelen sorular firmanın kaynakları nelerdir? ve hangi kaynaklar firmaya rekabet avantajı sağlamaktadır? şeklinde ifade edilebilir. Bu sorulara KDO hakkında eserler üreten yazarlar farklı açıklamalar ve tanımlamalar yapmışlardır. Jay Barney’e göre firma kaynakları, bir işletmede firmanın kontrolünde bulunan bütün varlıklar, yetenekler, örgütsel süreçler, firma nitelikleri ve bilgidir. Firmalar bu kaynaklarla verimlilik ve etkinliklerini geliştiren stratejileri oluşturmaya ve uygulamaya yarar (Barney, 1991: 101). Williamson, Becker ve Tomer gibi yazarlar firma kaynaklarını fiziksel sermaye kaynakları insan sermayesi kaynakları ve örgütsel sermaye kaynakları olarak üçe ayırmışlardır (Barney, 1991). Robert Grant ise, kaynakları; soyut, somut ve insan kaynakları olmak üzere 3 kısma ayırmıştır. Pozisyon okulu gibi KDO da rekabet avantajının nasıl sürdürülebilir olacağı üzerine düşünmüşlerdir. Şirketlerin diğer rakiplerine göre rekabet avantajı sağlamaları onlarla rekabet etmeleri için tek başına yeterli değildir. Günümüzde yoğun rekabet ortamında işletmeler diğer işletmelerle rekabet edebilmek, rekabet avantajı sağlamak ve bu rekabet avantajlarının sürdürülebilir olması için çaba göstermektedirler. Barney’e göre rekabet avantajının sürdürülebilir olması “firma kaynaklarının değerli olması, firma kaynaklarının nadir, sınırlı olması, kaynakların başkaları tarafından taklit edilemez olması ve kaynakların başkaları tarafından uygulanamaz ve elde edilemez olması” şeklinde 4 niteliğe bağlanmıştır. İşletmeler bu dört niteliğinin etkileşiminden hareketle stratejilerini geliştirip sürdürülebilir rekabet avantajı sağlarlar(Barney, 1991: 105). Robert Grant’ın sürdürülebilir rekabet avantajı nitelikleri ise “dayanıklılık, şeffaflık, transfer edilebilirlik ve kopya edilebilirlik-taklit edilebilirlik” (Grant, 1991: 124) olarak sıralanmaktadır. Bir işletme başarılı bir strateji geliştirebilmek için öncelikle sahip olduğu kaynakları belirlemelidir. Bu kaynaklar (varlıklar, yetenekler) belirlenerek işletmenin kaynaklarının ne durumda olduğu tespit edilir. Kaynakların tespit edilmesinin ardından kaynaklar geliştirilerek rakiplere üstünlük sağlamak için çalışmalar yapılır. Bu çalışmaların sonucunda da işletme ortalamanın üzerinde getiri getirebilecek bir sektöre girerek başarı sağlar. (Barney, 1991; Grant, 1991; Ülgen ve Mirze, 2004).  KURAMLARIN STRAEJİ OKULLARIIN DÜŞÜNCELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI Yapısal Koşul Bağımlılık Kuramı Örgüt Teorisi alanının inşasında 1950li yıllar itibariyle ilk ortaya konan kuram olması nedeniyle koşul bağımlılık/ durumsallık kuramı önemli bir yer tutmaktadır (Sargut vd. 2007). Kuramın ana varsayımları çevrenin örgütü her yönüyle etkileyecek derecede önemli olması üzerine kurulmuştur. Örgüt, içinde bulunduğu çevrenin yapısını, işleyişini, teknolojisini ve özelliklerini her yönüyle dikkate alarak kendisini bu yönde değiştirmeli ve çevresine uyumlu hale gelmelidir. Değişen durumlara uygun olan yapı ve işleyişler, firmanın ayakta kalabilmesinin en önemli unsurudur. Yapıya dikkatler çevrildiği için süreçler ve süreç içerisinde yer alan aktörlerin veya eylemlerin görece önemleri oldukça düşüktür (Sargut, 2007). YKK’nın savunduğu temel konu, çevrenin yapıyı etkilediği ve değiştirdiğidir. Çevrenin YKK’da örgütü kapsayan bir tarafı bulunmaktadır. YKK, özellikle yapı ve çevre konusuna eğilen görgül araştırmaları konu edinmiştir. Woodward, Burns ve Stalker, Aston Grubu, Thompson ve Donaldson v.b. araştırmacılar yaptıkları görgül araştırmalarda yapıyı etkileyen unsurları araştırmışlardır. Bu çalışmalardan pek çoğu yapı, büyüklük ve teknoloji ile ilgili sınıflandırmaları ile önem teşkil ederken Thompson’ın çalışması ele aldığımız konu itibariyle diğerlerinden daha önemli bir yere işaret etmektedir ( akt.Koçel, 1999). Thompson yapmış olduğu çalışmasında öncelikle örgütleri sistemlere ayırmış ve üç temel sistem üzerinden bir açıklama getirmiştir. Teknik alt sistem, operasyonların gerçekleştirildiği en alt seviyeye işaret etmektedir. Onu çevreleyen koordinatif sistem ise yönetsel bir katmanı oluşturmaktadır. En üst seviyede ise kurumsal sistem yer almakta ve bu sistem içersinde stratejik kararların verildiği kurumsal bir noktaya işaret edilmektedir. Bu sınıflandırmayı önemli kılan husus benzer yıllarda Ansoff’un da yapmış olduğu sınıflandırmanın (1965) tamı tamına aynı noktalara işaret etmesidir. Ansoff planlama okulu olarak literatürde ismi geçen ekolün kurucusu olması hasebiyle önem taşımaktadır. Stratejik yönetim açısından durum değerlendirildiğinde, her iki strateji okulunun varsayımları için de çevre ile etkileşim halinde olmanın önemi yadsınamaz. Ancak pür koşul bağımlılık kuramın açıklamaları doğrultusunda bir bağlantı kurulmaya çalışıldığında, bugün literatürde geçen stratejik düşünce mantığına ters düşebilecek bir kriterler setinin var olduğu da görülen bir gerçektir. Bu nedenle örgüt teorisinin ilk kuramı olan koşul bağımlılık kuramı, kuramın geliştirilmekte olduğu yıllarla paralellik gösteren stratejik planlama ile oldukça yakın ilişki içerisindedir. Gerek Pozisyon Okulu, gerekse Kaynaklara Dayalı Okulun gelişiminde tarihi süreç açısından temel teşkil edecek planlama düşüncesinin varsayımları, Thompson’ın sınıflandırmasında kurumsal sisteme tekabül eden alan içerisinde önem kazanmaktadır. Thompson amaçların, strateji ve politikaların bu sistem içerisinde belirlendiğine dikkat çekerek bir örgüt için üç tür strateji olacağını da belirtmiştir (akt. Koçel, 1999). Bunları örgüt içi strateji, çalışma alanının seçimi ve örgütler arası strateji olarak sınıflandırmıştır. Pozisyon okulu açısından bakıldığında hangi alanda faaliyet gösterileceğinin seçilmesi, pozisyon okulunun temel dayanağı olan endüstri seçimi ve endüstride en doğru konumun alınması görüşünü destekleyecek nitelikte bir söylemdir (Porter, 1980). Pozisyon okulu açısından çalışma alanının seçimi hayati derecede önemli bir konudur. Zira bir endüstrinin karlılık yapısı belirlidir ve işletme hangi endüstride yer alıyorsa onun karlılığını belirleyecek olanda faaliyette bulunduğu bu endüstri olacaktır. Öte yandan örgütler arası strateji konusu da pozisyon okulu için anlamlı bir açıklama sunmaktadır. Thompson dayanışmaya dayanan ve rekabete dayanan ilişkiler olmak üzere konuyu ikiye ayırsa da her iki ilişki modeli de pozisyon okulunun açıklamaları açısından anlamlı düzeydedir. Dayanışmayı içeren ilişkilerde anlaşma yapma, ilişki kurma ve ortak yatırım ele alınırken, rekabete dayalı olan ilişkilerde rakipleri göz önünde tutarak alternatiflere açık olma fikri aşılanmaktadır. Dolayısıyla pozisyon okulu çerçevesinde ve özellikle Porter’ın modeli açısından bu açıklamalar uzak olmayan ifadelerdir (Porter, 1980). Örgüt içi stratejiler ise kaynaklara dayalı ekolün temel varsayımları ile paralellik sergilemektedir. Thompson örgüt yapısı ile çevre ilişkilerinde çevrenin etkilerini değişkenlik ve karmaşıklık boyutları üzerinden incelemiştir (Koçel, 1999 : 217). Örgüt, çevrenin yapısına göre öncelikle dış etkileri azaltması gerekmektedir. Dış etkilerin azaltılması dış çevredeki değişiklikleri azaltmakla mümkün olabilecektir. KDO’da bilindiği gibi temel düşünce sürdürülebilir rekabet avantajıdır. Bu avantajın sürdürülebilir olması da firmanın sahip olduğu kaynaklarda yatmaktadır. İki kuram arasında kısmi bir örtüşen yönün bulunduğu görülmektedir. Kaynakların rakip firmalarca taklit edilmemesinde dış çevredeki değişimleri azaltmaya çalışmak, başka firmaların kaynakları taklit etmesini önlemek KDO’da firmaların yapması gerekli işlemler arasındadır. Firmalar dış etkileri azaltarak sahip oldukları kaynakları geliştirebilir ve rakiplere üstünlük sağlayarak sürdürülebilir rekabet avantajına sahip olabilirler. YKK’da çevrenin ön plandayken KDO’da çevreden ziyade firmanın içi birinci planda ve firma içi dış çevreden daha da önemli durumdadır. Bu açıdan bakıldığında YKK ile KDO arasında temel düşünce anlamında bir birlikteliğin olmadığı söylenebilir. Çünkü iki kuramında ön plana aldığı konular temelde birbirinden ayrılmaktadır. YKK’da örgütün yapısından ziyade çevrenin ön planda olması, çevrenin örgüt yapısı üzerinde hakimiyeti söz konusuyken, KDO’da ise örgütün dış çevresi önemli olmakla birlikte örgütün iç çevresi daha da önem arz etmektedir. Örgüt sahip olduğu kaynaklarla rekabet avantajı kazanmaktadır. Koşul bağımlılık kuramı temel argümanları dikkate alındığında stratejik düşünceyi öteleyen bir ihtivaya sahip olsa da, yukarıda belirtildiği üzere Thompson’ın çalışmaları dönemin stratejik planlama düşüncesine uyumlu iddialar ortaya koymakta ve her iki stratejik yönetim okulu açısından da bir takım ortak söylemler geliştirmektedir. Kaynak Bağımlılığı Kuramı KBK’nın temel düşüncesi, örgütler ihtiyaç duydukları kaynakları temin ve bu kaynakları muhafaza etmek için çevre ile ilişki içerisine girmektedirler şeklinde ifade edilebilir (Üsdiken, 2007: 80).Bununla birlikte, KB yaklaşımında örgüt ihtiyacı olduğu kaynakları temin etme noktasında çevrenin güvenilir olmaması ve belirsiz olma ihtimali bulunmaktadır. Çevrede her an bir takım değişimler olabilmekte, bu değişimler de örgüt için beklenmedik durumlara yol açabilmektedir. KB yaklaşımının temelini oluşturan bir diğer unsur da kaynakların kıt olduğu durumlarda örgütlerin kaynaklarını başka örgütlerden temin edebilmesidir. Kaynakların başka örgütlerden sosyal mübadele veya değiş tokuş ile temin edilebileceği belirtilmektedir. Bir diğer ifadeyle “örgütlerin, örgütlerarası ilişki veya faaliyetlere kaynak ihtiyaçlarını karşılamak üzere giriştiklerinden bahsedilmektedir. Bu girişimler, alışveriş şeklinde de olabilmektedir. Örgütlerararası kurulan bu ilişki gönüllü bir mahiyet taşımakta ve zorlayıcı bir niteliği bulunmamaktadır” (Üsdiken, 2007). KB yaklaşımının temelini oluşturan bağımlılık ve güç ilişkileri sosyal ortamlardaki alışverişlerden doğmaktadır. Özetlenecek olursa KBK’nın temelini; Güvenilirlik ve Belirsiz Olma, Örgütlerararası İlişki ve Bağımlılık ve Güç İlişkileri oluşturmaktadır. KB yaklaşımının temel kaygısı, örgütlerin varlıklarını devam ettirebilmektir. Örgütler ayakta kalabilmek, varlıklarını sürdürebilmek için kaynakları temin ve bunları korumak zorundadırlar (Üsdiken, 2007). Kaynakların temini ancak çevre ile istikrarlı bir ilişki içerisinde yürütülmektedir. “Çevreyle ilişkilere istikrar kazandırmak önemlidir, çünkü kaynak temininde güçlük örgütlerin varlığını tehdit edici olabilir” (Üsdiken, 2007: 84). Çevre, bağımlılık ve belirsizlik nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yaklaşımda, örgütlerin kaynakları temin etmesinde kurduğu ilişkiler bir bağımlılık durumu oluşturabilmektedir. Bağımlılık hali, örgütün kaynakları temin etmesinde sahip olduğu seçeneklerin az olması ile örgütün başka bir örgütle alışverişe konu olan kaynağın örgüt için önemli olması durumlarından oluşmaktadır. Bu iki durum örgütlerden birini diğerine daha bağımlı hale getirmekte ve örgütü diğeri karşısında güçlü konuma yükseltmektedir. İki örgüt arasında ortaya çıkan bu güç farkı güçlü olan örgütün zayıf olan karşısında “örgütün işlerine karışmak, kararlarını ve hareketlerini kısıtlamak, kendi çıkarları doğrultusunda” (Üsdiken, 2007: 86) kendi lehine kullanabilmektedir. Çevre bir takım özellikleri nedeniyle örgüt için belirsizlik kaynağı olabilmektedir. Belirsizlik, “gelecekteki durumların ne ölçüde önceden görülemediği ve doğru olarak tahmin edilemediği” şeklinde tanımlanmaktadır (Pfeffer ve Salancik, 1978: 67akt. Sargut ve Özen, 2007: 87). Belirsizlik, kaynakların kıtlığı ve bolluğu, örgütlerin birbirleriyle bağlantılılığı ile oluşmaktadır. Örgütler arasındaki bağımlılık arttıkça belirsizliğin de beraberinde artacağı ileri sürülmektedir. Tüm kuram bu güç, bağımlılık ve belirsizliği yönetebilme becerisinin bir kompozisyonu olarak karşımıza çıkmaktadır. Örgüt kaynaklara sahip olarak, çevresindeki belirsizliği azaltmaya çalışmakta ve diğer örgütleri ve çevreyi kendisine bağımlı hale getirmeyi hedeflemektedir. Kuramın sacayağını teşkil eden bu unsurlar dikkate alındığında stratejik yönetim açısından çok anlamlı bir ilişkinin doğduğu görülmektedir. Zira firmanın rekabet üstünlüğü sağlayıp bunu sürdürülebilir hale getirebilmesi için firmanın kaynakları kontrol edecek güçte olması ve belirsizleri en aza indirmesi durumu stratejinin de konusu kapsamına girmektedir. Pozisyon Okulunun temel varsayımları üzerinden değerlendirmek gerekirse özellikle Porter’ın 5 güç modeli üzerinden kuramın açıklanması hiç de zor olmayacaktır. Porter’a göre (1980) bir firmanın etkilenebileceği kendisini çevreleyen güçler beş şekilde gruplandırılabilir. Modelde var olan her bir grup firmanın kaynak alışverişinde bulunduğu yahut kendisiyle aynı kaynakları paylaşan ya da kendisine kaynak temininde bulunan üç kategoriden oluşmaktadır. Bu nedenle örgüt kendisini çevrelemekte olan bu gruplara karşı pazarlık gücünü elinde bulundurup, belirsizleri en aza indirmeli ve kendi gücünü azamiye çıkartmalıdır. Model bir anlamda bu dengenin firma lehine nasıl oluşturulacağını tasvir etmekte ve bu nedenle firmayı çevreleyen her bir unsura “güç” demektedir. Modelin özünde karşılıklı güçlerin bağımlık dereceleri ve birbirleri ile olan siyasi tutumları da göz önünde bulundurulmaktadır. KDO ile KB yaklaşımının buluştuğu bir takım ortak noktalar, örtüşen yanlar bulunmaktadır. KDO’da belirtildiği gibi temel düşünce, örgütlerin diğer örgütler karşısında rekabet avantajına sahip olmaları ve bu rekabet avantajının da sürdürülebilir olmasıdır. Sürdürülebilir rekabet avantajının temelini de, örgütlerin sahip oldukları kaynaklar oluşturmaktadır. Örgütlerin sahip oldukları kaynaklar örgütlere rekabet avantajı sağlamaktadır. KB yaklaşımında da örgütlerin temel amacı varlıklarını devam ettirmektir. Varlıklarını devam ettirebilmek için de ihtiyaç duydukları kaynakları temin etmeleri ve bu kaynakları muhafaza etmeleri gerekmektedir. Bu noktada KDO ile KB yaklaşımı arasında bir ortak nokta olduğu, güçlü bir bağ olduğu söylenebilir. Her iki yaklaşımda kaynakları temin etmek ve bu kaynakları muhafaza etmek mecburiyetindedirler. KDO’da kaynaklar, rekabet avantajının bir unsuru iken; KB yaklaşımında kaynaklar, örgütlerin varlıklarını devam ettirme unsurudur. Sonuçta KDO’da rekabet avantajına sahip olabilmek örgütün varlığını devam ettirmesine de izin vermektedir. KDO’da da çevre önemli olmakla birlikte örgüt daha da ön planda yer almaktadır. KB yaklaşımında olduğu gibi KDO’da çevre kaynakların temin edildiği yeri ifade etmektedir. Bununla birlikte, KB yaklaşımında, bağımlılık unsuru KDO’da şu şekilde karşılık bulmaktadır. Yukarıda da ifade edildiği gibi bağımlılık hali, örgütün kaynakları temin etmesinde sahip olduğu seçeneklerin az olması ile örgütün başka bir örgütle alışverişe konu olan kaynağın örgüt için önemli olması durumlarından oluşmaktadır. İki durum ile örgüt diğer örgüte göre daha güçlü bir konum elde edebilmektedir. Rekabet avantajına sahip olabilmek başlı başına örgütü güçlü kılarken, rekabet avantajının sürdürülebilir olması örgütün daha da güçlü olmasını sağlamaktadır. Bu noktada kaynakların temin edilmesinin ardından bu kaynakların rekabet avantajı kazanması ve sürdürülebilir olması sağlanmaktadır. Örgüt Ekolojisi Kuramı Örgütsel ekolojinin temel tezini “örgütsel dünyadaki evrimin, çevredeki yeni koşullarla uyumlu özellikler gösteren örgütlerin doğması veya çoğalması ve değişen çevreye uyum sağlayamayan örgütlerin de yok olması veya azalması ile oluşabileceği” (Önder ve Üsdiken, 2007: 134) tanımlamaktadır. Örgütsel ekolojinin temel savunduğu görüşler; örgüt toplulukları, yoğunluk bağımlılığı, çevresel kesim dinamikleri ve demografik süreçlerdir. Örgütler birbirleriyle etkileşim içinde bulunan örgüt topluluklarının toplamının içerisinde yer almaktadır. Örgüt topluluklarında, örgüt topluluklarının sayısı ile her bir örgüt topluluğunu oluşturan örgütlerin sayısı (Önder ve Üsdiken, 2007) yeni örgütlerin doğması yani kurulması, ölmesi yani kapanmasını ifade etmektedir. Yoğunluk bağımlılığında, “yoğunluk bir zaman noktasında bir örgüt topluluğunu oluşturan örgütlerin sayısını ifade etmektedir” (Önder ve Üsdiken, 2007: 147). Bu kuramda örgüt topluluklarının evrimlerini rekabet ve meşruiyet kazanmanın etkileri oluşturmaktadır. Örgüt topluluğunun az olduğu zamanlarda topluluk içerisinde (örgüt topluluğu) rekabet azdır. Çünkü kaynaklar bolca yer almakta ve rekabet de bu yüzden az olmaktadır. Kaynaklar örgütler üzerinde bir baskı oluşturmamaktadır. Örgüt topluluklarının artması ile birlikte rekabet de artmakta, kaynaklar azalmaktadır. Ayrıca meşruiyet de örgüt topluluklarının artması ile birlikte beraberinde artış göstermektedir. Çevresel kesim dinamiklerinde, örgüt toplulukları içerisinde yer alan aynı biçime sahip örgütler ihtiyaç duydukları kaynakları çevrenin belirli bir kesiminden elde ederler (Önder ve Üsdiken, 2007: 153). Bu kesime çevresel kesim adı verilmektedir. Demografik süreçlerdeki temel yaklaşım, örgütlerin yaş ve büyüklükleridir. Örgüt ekolojisi kuramı analiz birimini örgüt toplulukları olarak belirlemiş olan ve arka planında evrimci görüşü ve tabii seleksiyonu barındıran bir örgüt kuramı olarak karşımıza çıkmaktadır. Teori örgüt topluluklarının çevre tarafından belirlendiğine vurgu yaptığından, stratejik yönetim mekanizmalarının bu kuram içerisinde var olmadığı düşüncesi ilk başta akla gelebilir. Ancak örgüt topluluklarının üyesi olan her bir örgüt açısından durum değerlendirildiğinde stratejik yönetim düşüncesini dışlamayan bir durum olduğu anlaşılmaktadır. Bu bağlamda Porter’ın yaklaşımı örgüt ekolojisinin varsayımları ile örtüşmektedir (1980, 1985,1990). Çünkü modelde Porter analiz birimini firma değil endüstri olarak tasarlamakta ve endüstrinin içinde alınacak olan pozisyonun firmayı rekabet üstünlüğüne götüreceği belirtilmektedir. Öte yandan, örgüt ekolojisi kuramında belirtilen eşbiçimlilik bir endüstrinin içinde yer alan stratejik gruplara tekabül etmekte, grubun içindeki firmaların birbirlerine benzeşmesini çağrıştırmaktadır. Zira modelde giriş çıkış engelleri ve hareketlilik engelleri olarak tanımlanan ve modelin en önemli argümanlarından olan bu kavramlar, ekoloji yaklaşımı içinde örgüt topluluklarının kendi hayat seyirlerini ve yoğunluğunu nasıl koruduklarına dair ipuçları vermektedir. Oluşturulan her türlü engel, örgüt topluluğunu çevrenin tehditlerine karşı korumakta ve doğal bir kalkan görevi görmektedir. Ayrıca kuram içerisinde yer alan rekabet yaklaşımı ve niş yaklaşımı da stratejik yönetim düşüncesini destekler görüşler belirtmektedir (Koçel, 1999). Rekabet koşullarına ve özelliklerine uyum sağlayamayanların elimine edilmesi üzerinde kurulan birinci yaklaşım, strateji okullarının hepsi için geçerli olan rekabet konusunun seleksiyon mekanizmalarınca açıklanmasını sağlamıştır. Diğer yandan niş yaklaşımı ile her değişikliğin bir boşluk oluşturacağı ve bu boşluğu dolduranın da hayatta kalacağı ile sürülmüş, bir anlamda stratejik alternatiflerin ve fırsatların algılanıp iyi bir şekilde değerlendirilmesi fikrine paralel bir iddia ortaya konmuştur. Örgütsel ekolojide örgüt topluluklarının az olması kaynakların temin edilmesinde örgütün işini kolaylaştırmaktadır. KDO’da kaynakların kısa sürede ve kolay bir şekilde temin edilmesi örgütün rekabet avantajını kısa sürede kazanması açısından önemlidir. Bu açıdan kısmi olarak KDO ile örgütsel ekoloji arasında örtüşen bir noktanın olduğu söylenebilir. İşlem Maliyeti Kuramı İşlem maliyetinde işlem “hem piyasada yapılan spot işlemleri hem de sözleşmeleri” (Oğuz, 2007: 203) içermektedir. İşlem maliyetleri, mevcut ve gelecekte ortaya çıkarabilecek olan maliyetleri ifade etmektedir. İşlem maliyetlerinde firmanın varlık sebebini işlemleri etkin bir şekilde gerçekleştirebilmek oluşturmaktadır. Böylece işlem maliyetlerini düşük tutan örgütler etkin şirketler olarak adlandırılır. Bu kuramın ana sorunsalını teşkil eden örgütler neden vardır sorusu iktisadi bir yaklaşımla değerlendirildiğinde daha açık bir hal almaktadır. Zira neo klasik iktisat yaklaşımı açısından bakıldığında her türlü ekonomik faaliyet ve mübadele piyasa mekanizması açısından açıklanabilmekte, dolayısıyla bu yaklaşım içinde örgütün varlığı bir önem arz etmemektedir. Buradan hareketle Coase (1937) örgütlerin neden var olduğu sorusunu yönelterek, neoklasik yaklaşımda üzerinde durulmayan örgüt konusuna dikkatleri çekmiştir. Kuramda örgütün varlığı ve sınırları işlem kavramı üzerinden açıklanmaktadır. Örgüt kendi ihtiyaçlarını karşılamak üzere çevresindeki diğer örgütlerle irtibata geçecek, yalnız işlemlerin maliyetleri örgütün sınırlarının belirlenmesi hususunda etken olacaktır (Oğuz, 2007). Bu bağlamda işlem maliyeti teorisi, kendisinin de kökeni iktisat disiplinine dayanan Pozisyon Okulu açısından da anlamlı olmaktadır. Pozisyon okulu, düşüncesinin temelini endüstriyel organizasyon kuramının S-C-P paradigmasından almaktadır (Dil, 2007). Bu nedenle neo klasik yaklaşım içinde yer alsa da Coase’ın yaptığı gibi kuram farklı bir yönüyle ele alınmakta böylece gerçek yaşamda işleyen piyasa mekanizması ve örgütler arası ilişkiler daha gerçeğe yakın bir şekilde ifade bulmaktadır. Pozisyon Okulunun iddiaları açısından firmanın rekabet üstünlüğü sağlayıp, bunu sürdürebilmesi etkileşim halinde olduğu çevre ile ilişkilerine bağlı olacaktır. Diğer bir ifade ile, firmanın çevresini oluşturan 5 güç ile pazarlık ilişkileri ve bu pazarlıkta gücü elinde bulunduran taraf olması, yapacağı her işlem için firmaya bir maliyet avantajı sağlayacaktır. Pazarlık gücünün örgütün elinde bulunmaması firmanın yapacağı her ekonomik faaliyette işlem maliyetlerini artırıcı bir unsur olarak işleyecektir. Bu nedenle, işlem maliyetlerinin firmanın aleyhine olması onun sınırlarını daraltıp, manevra kabiliyetini sınırlandıracaktır. KDO ile işlem maliyeti arasında karşılaştırma yapacak olursak, işlem maliyetlerinde esas olan maliyetlerin minimize edilmesi ile KDO’daki kaynaklar arasında bir ilişkiden söz edebiliriz. KDO’da örgütün kaynakları temin etmesinde alışverişten dolayı bir takım maliyetler çıkmaktadır. Bu maliyetlerin mümkün olduğunca düşük olması örgütün rekabet avantajı kazanmasına yardımcı olmaktadır. Her örgüt kaynakları temin etmede maliyetlerin az olduğu yolları seçmektedir. KDO’da esas amaç kaynakların sürdürülebilir bir şekilde rekabet avantajına dönüştürülmesidir. Bu açıdan bakıldığında işlem maliyeti ile KDO arasında doğrudan bir ortak nokta olmasa da dolaylı olarak örtüşen bir noktanın olduğu söylenebilir. Kurumsalcı Teori Kurumsalcı teorinin “temel tezi örgütlerin yapı ve süreçlerinin bulundukları kurumsal çevreye uyumları sonucunda biçimlendiğidir” (Özen, 2007: 241). Kurumsal çevreyi oluşturan unsurlar; örgütlerin dış çevresinde oluşmuş kurallar, normlar, inançlar ve efsanelerdir. KB yaklaşımında olduğu gibi örgütler yaşamlarını devam ettirmek zorundadırlar. Bu devam ettirebilme örgütlerin çevredeki kurumlarla uyumlu olmaları, onlara uyarak kendilerini meşru hale getirmeleri ile mümkün olmaktadır. Bu yüzden “aynı ‘örgütsel alanda’ yaşayan örgütler, kendilerine özgü ussal gerekliliklerden bağımsız olarak benzer kurumlara uymak zorunda olduklarından, yapısal açıdan eşbiçimli hale gelmektedirler” (Özen, 2007: 241). Kurumsalcı teoride örgütün uyumluluğu ve bu uyum ile meşru hale gelmesi ile örgütün diğer kurumlara uymak zorunda olmasından kaynaklanan eşbiçimsel olması teorinin temelini oluşturan düşüncelerdir. Kurumsal teoride kurum olarak çevre ve kurum olarak örgüt olmak üzere iki önemli teorik yaklaşım bulunmaktadır. Kurum olarak çevre yaklaşımı; örgütün dışından gelen ve örgütü zorlayıcı elementlerden oluşmaktadır. Bu kurumsal çevreler gücünü devletten almaktadır ve yapılan düzenlemeler, kanunlar (hukuki v.b.) örgütte değişime yol açmaktadır. Kurum olarak örgütte ise, kurumsal elementler devlet gibi dış bir etkenden ziyade örgütün kendisinin oluşturduğu veya örgütün başkasını taklit ettiği ve aldığı elementleri tanımlamaktadır. Kurumsalcı teoride kurumsallaşmanın ana göstergeleri; Düşük başarısızlık oranı, sürdürme, Değişime direnç, eylem azaltma,Eşbiçimlilik (İzomorfizm),Merkezileşme ve Güç paylaşımı, meşrulaştırma yetkisidir. Yeni Kuramsal Kuram açısından strateji ile olan bağlantıyı açıklamak mümkün görünmektedir. Zira kurum olarak çevre ve kurum olarak örgüt ayrımı, tıpkı Pozisyon okulunun ve Kaynaklara Dayalı Okulun birbirinden ayrıldığı bir noktaya işaret etmektedir. PO dışarıdan içeriye doğru bir strateji formüle ederken, KDO içeriden dışarıya bir strateji geliştirme iddiasındadır. Dolayısıyla birinde çevre baskın iken diğerinde örgütün içi önemli hale gelmektedir. PO açısından bakıldığında, firmaların hangi endüstride yer aldıkları onların karlılıklarını belirlemede en önemli etkendir. Dolaysıyla endüstri firmanın yapı ve performansı üzerinde yakından ilişkilidir. Kurum olarak çevre ile Meyer ve Rowan’ın makro bakış açısı (1977, akt. Özen 2007) Porter’ın endüstri içinde pozisyon alma fikrine destek verecek nitelikte bir yaklaşım sunmaktadır. Çevrenin örgüte meşruiyet kazandırması açısından öngördüğü her türlü mekanizma, örgütün faaliyetlerini gerçekleştirirken mutlaka göz önünde bulunduracağı bir üst belirleyen olacaktır. Porter (1980) modeli içerisinde güçlerin birbiri ile etkileşiminde devletin ya da yasaların, teknolojinin dolaylı etkisinden bahsederek, kurum olarak çevrenin etkilerinden bağımsız olarak bu ilişkilerin açıklamayacağına da vurgu yapmıştır. Devletin, yasanın hatta norm belirleyen olarak içinde yaşanılan sosyal çevre ve kültürün, firmaların etkileşim içinde bulunduğu tüm güç unsurları ile ilişkilerinde bir üst belirleyen olarak kendisini göstermekte ve örgüt bu mekanizmaların yaptırım gücünü her zaman dikkate alarak hareket etmekte olduğuna değinmektedir (1980). Kurumsalcı teori ile KDO arasında KB yaklaşımının aksine örtüşen noktalar açısından söylenecek çok şey bulunmamaktadır. Kurumsalcı teoride temel düşünceyi yapı ve süreçlerin bulundukları kurumsal çevre ile uyumlu olması oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle, yapı ve süreçler çevreye uyumu olmak zorunda kalmaktadırlar. Örgütlerin uyumlu olmaları beraberinde meşrulaşmalarını sağlamaktadır. KDO ile kurumsalcı teori arasında ayrışan yönler bulunmaktadır. Kurumsalcı teoride kurumsallaşmanın göstergeleri arasında yer alan değişime direnç maddesi ile KDO’yu karşılaştırdığımızda şöyle bir sonuç çıkabilmektedir. KDO’da rekabet avantajının sürdürülebilir olması için örgütün diğerlerinin önünde olması ve önünde olabilmesi için de örgütün kendisini sürekli yenilemesi ve rekabet avantajını sürdürülebilir kılması gerekmektedir. Böylece örgüt sürdürülebilir rekabet avantajı kazanabilir. Kurumsalcı teoride kurumsallaşmanın önemli göstergelerinden birini oluşturan değişime direnç ile KDO arasında ciddi bir ayrışma görülmektedir. Kurumsalcı teoride örgütün değişime direnç ile kazandığı kurumsallaşma örgüte başarı getirmekte ve örgütün kurumsallaşmasını sağlamaktadır. KDO’da değişime direnç yerine, örgütün değişimi tetiklemesi ve değişime ayak uydurması gerekmektedir. KDO’da rekabet avantajının sağlanabilmesi için değişim, yenilik teşvik edilmektedir. SONUÇ Örgüt teorisi alanında geliştirilmiş olan kuramlar ile, stratejik yönetim düşünce ekollerinin kesişim noktalarının olup olmadığını araştırmaya çalıştığımız bu çalışmada, örgütü anlamaya yönelik bambaşka perspektiflerden açıklamalar sunan kuramların, stratejik düşünceden bağımsız olmadığını gördük. Zira örgüt ve kendisini saran çevre arasındaki etkileşim, firmanın rekabet üstünlüğü oluşturarak bunu devamlı kılmasını sağlayacak fikirler sunan strateji düşüncesi yardımı ile daha net bir şekilde anlaşılabilmektedir. Her bir kuram strateji okulları ile güçlü bağlar oluşturmasa dahi, bir takım varsayımları iki farklı strateji okulu açısından değişik düzeylerde ilişkilendirilebilmektedir. Yapısal koşul bağımlılık kuramı ilişkinin daha az olduğu ancak, erken dönemli strateji çalışmaları ile çok benzer noktalardan temas kurulacak bir kuram olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaynak Bağımlılığı kuramı, stratejik yönetim açısından bağların en kuvvetli kurulabildiği bir kuram olarak değerlendirilmiştir. Örgütsel ekoloji kuramı ise, her iki okul açısından aynı derece ilişkilendirilemese de, Pozisyon okulu açısından daha anlamlı bir ilişki kurulmaktadır. İşlem maliyeti teorisi, iktisadi bir perspektif ile konuyu açıklaması bakımından, her iki strateji okulunun da arka planında bulunan iktisat teorileri ile ilişkilendirilecek bir özellik taşımaktadır. Ancak kuramın işlem kavramı üzerinden ilişkileri tanımlaması, stratejik yönetim açısından konuyu kısıtlamaktadır. Koşul bağımlılık kuramı ise, kendi içindeki örgüt ve çevre ayrımından hareketle oluşturduğu açıklamalar ile her iki düşünce ekolü açısından da anlamlı ilişkilerin kurulmasına zemin hazırlamaktadır. Sonuç olarak örgüt teorisi ve stratejik yönetim alanlarının da diğer disiplinlere görece daha genç olmaları ve kendi içlerinde çeşitlilik arz etmeleri, her iki alan arasında farklı bağlantı ve ilişkilerin kurulmasını kolaylaştırmakta, ancak kapsamlı araştırmaların yapılmasını gerekli kılmaktadır. KAYNAKÇA ANSOFF, H.I., 1965, Corporate Strategy, New York: McGraw-Hill. BAKOĞLU, Refika, (2003), “Kaynak Bazlı Firma Teorisi Kapsamında Değişen Rekabet Avantajı Kavram ve Anlayışı”, İ.Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C: 32, S:1, Nisan 2003, s. 65- 76. BARCA, Mehmet, (2002), “Stratejik Yönetim Yaklaşımları: Rekabet Avantajı Yaratmada Sinerjik Etki”, Editörler: DALAY, İ., R. Coşkun ve R. Altunışık, Stratejik Boyutuyla Modern Yönetim Yaklaşımları, s.27-47. BARCA, Mehmet. (2006), , Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Organizasyon Bilim Dalı Yüksek Lisans Stratejik Yönetim Dersi Notları. BARNEY, Jay, (1991), “Firm Resources and Sustained Competitive Advantage”, Journal of Management, Vol:17, No:1, s. 99-120. COASE, R. H. (1937), “ The Nature of The Firm”, Economica Vol 4 s: 386-405. DİL, Esra (2007), “Stratejik Yönetim Düşüncesine Pozisyon Okulunun Katkısı”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. GEYİK, M. (2006), “Stratejik Yönetimde Paradigma Kırılması:Pozisyon Okulu ile Kaynaklara Dayalı Okulun Karşılaştırılması”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. GRANT, Robert M. (1991), “The Resource-Based Theory of Competitive Advantage: Implications for Strategy Formulation”, California Management Review, Spring 1991, s.114- 135. KOÇEL, Tamer (1999), İşletme Yöneticiliği, 7. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul. OĞUZ, Fuat (2007), “Örgüt İktisadi: Ekonomi, Hukuk ve Örgüt İlişkileri”, Derleyenler: SARGUT, A. Selami, Ş. Özen, Örgüt Kuramları, s. 193-237. ÖNDER, Ç., B. Üsdiken (2007), “Örgütsel Ekoloji: Örgüt Toplulukları ve Çevresel Ayıklama”, Derleyenler: SARGUT, A. Selami, Ş. Özen, Örgüt Kuramları, s. 133-193. ÖZEN, Şükrü, (2007), “Yeni Kurumsal Kuram: Örgütleri ÇözümlemedeYeni ufuklar ve Sorunlar”, Derleyenler: SARGUT, A. Selami, Ş. Özen, Örgüt Kuramları, s. 237-331. PORTER, M. E. (1996) "What Is Strategy?" Harvard Business Review (November- December). PORTER, M.E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. The MacMillan Press Ltd., London and Basingstoke. PORTER, Michael E. (1985), Competitive Advantage, New York: Free Press. PORTER, Micheal E. (1980). Competitive Strategy, Techniques for Analysing Industries and Competitors, The Free Press, New York. Türkçe Basım Sistem Yayıncılık SARGUT, A. Selami, (2007), “Yapısal Koşul Bağımlılık Kuramının Örgütsel Çevre Kuramları Bağlamındaki Yeri”, Derleyenler: SARGUT, A. Selami, Ş. Özen, Örgüt Kuramları, s. 35-77. SA RGUT, A. Selami ve diğerleri (2007), “Örgüt Kuramları”, İmge Kitabevi, İsatnbul. ÜLGEN, Hayri ve Kadri Mirze (2004), İşletmelerde Stratejik Yönetim, 3. Baskı, Literatür Yayınları, İstanbul. ÜSDİKEN, Behlül, (2007), “Çevresel Baskı ve Talepler Karşısında Örgütler: Kaynak Bağımlılığı Yaklaşımı”, Derleyenler: SARGUT, A. Selami, Ş. Özen, Örgüt Kuramları, s. 77- 133.