Noktalama Işaretleri Ile Ilgili Proje Örnekleri

Yazıda karışıklıkların önüne geçmek, yanlış okumayı önlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, cümlenin yapısını ve duraklama yerlerini belirlemek, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek için kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir.

Noktalama işaretlerinden nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tırnak işaretleri, ayraç ve kesme ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir.

Noktalama İşaretlerinin Tarihi

İnsanlar duygu ve düşüncelerini ifade edebilmek, aktarabilmek ve okuduğunu karşısındakine anlatabilmek için işaret sistemlerinden oluşan harfleri ve bu harfleri düzenleyen kurallar bütününü bilmek zorundadırlar. Noktalama işaretleri, duygu ve düşüncelerimizi daha açık bir şekilde dile getirmeye, cümlenin yapısını ve duraklama notalarını belirlemeye, okuma ve anlamayı kolaylaştırmaya, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmeye yardımcı olur.

Noktalama işaretlerinin tarihi, Bizans dilbilgini Aristophanes ile başlar. Bununla birlikte düzenli olarak kullanımı, XVI. yüzyılda matbaanın icadı ile gerçekleşmiştir. XIX. yüzyılda ise, genelleşerek kesin kurallara bağlanmıştır.

Bizim edebiyatımızda, noktalama işaretleri, ancak Avrupa’yı tanıdıktan sonra, XIX. yüzyıldan itibaren görülmeye başlamıştır. İlk olarak Şinasi, Şair Evlenmesi (1859) adlı tiyatro oyununun başında iki işaretten söz etmektedir: “Mu’tarıza ( ) içinde bulunan kelâm hâli târif içindir. Şöyle bir hatt-ı ufkî – söz başına delâlet eder. Nokta, sözün nihayetine alâmet olur.”

Şemsettin Sami de, Kamus-ı Türkî adlı sözlüğünde iki noktaya (:), noktateyn; virgüle (,), fasıla demektedir.

Önceleri düzyazı metinlerinde kullanılan noktalama işaretlerinin, şiirde kullanılmadığını görüyoruz. Başlangıçta, hem şiir hem düzyazı yazan edebiyatçılarımız, noktalama işaretlerini, düzyazı metinlerinde kullanmışlar, bununla beraber şiir halinde yazdıkları metinlerde noktalama işaretlerini kullanmamışlardır. Sonraları şiirlerde de başarı ile noktalama işaretlerinin kullanıldığı görülmektedir. Örneğin Recaizâde Mahmut Ekrem, hem Araba Sevdası adlı romanında, hem de Zemzeme, Pejmürde gibi şiir kitaplarında bu işaretlere dikkat etmiş ve yerli yerinde kullanmıştır. Servet-i Fünûn döneminde, Tevfik Fikret‘in şiirlerinde, noktalama işaretlerinin dikkatle kullanıldığını görmekteyiz.

Cumhuriyet döneminde, noktalama işaretleri daha çok önemsenmiş sayıları ve türleri arttırılmıştır.

Yazıdaki trafik işaretleri olarak da tanımlayabileceğimiz noktalama işaretleri şunlardır:

1. Nokta ( . )
2. Virgül ( , )
3. Noktalı Virgül ( ; )
4. İki Nokta İşareti ( : )
5. Üç Nokta İşareti ( … )
6. Soru İşareti ( ? )
7. Kesme İşareti ( ‘ )
8. Tırnak İşareti ( ” ” )
9. Tek Tırnak İşareti ( ‘   ‘)
10. Parantez İşareti (  )
11. Ünlem İşareti ( ! )
12. Kısa Çizgi ( – )
13. Köşeli Parantez [  ]
14. Uzun Çizgi ( __ )
15. Eğik Çizgi ( / )
16. Denden İşareti ( //)
17. Düzeltme (şapka) İşareti ( ^ )

Noktalama işaretleri, duygu ve düşüncelerin daha açık ifade edilmesi, tümcenin yapısı ve duraklama noktalarını belirlemek, okuma ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ten gibi özelliklerini belirtmek üzere kullanılan işaretlerdir.

Noktalama işaretlerinden nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru işareti, ünlem işareti, tırnak işaretleri, ayraç ve kesme ait oldukları sözcüklere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir.

NOKTA ( . )

Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.

Kaçmayı namusuna yediremiyordu.

Kısaltmalardan sonra konur.

Prof. Dr. bkz. vb. Bn. P.T.T, T.B.M.M. … (Not: Son yıllarda kısaltma harflerinin aralarına nokta koymama yaygınlaşmıştır. TBMM, PTT, TCDD …)

Sıra gösteren sayılardan sonra konur.

II. Mehmet, 19. Yüzyıl, 150. sayfa…

Tarihlerde ay, gün, yıl arasına ve saatlerde zaman dilimleri arasına konur.

23.04. 2001, 23.15…

Sayı bölükleri arasına konur.

Bu yıl nüfusumuz 60.000.000’u aşacak gibi…

VİRGÜL ( , )

Eş görevli kelimeleri (isim, sıfat, zamir), kelime gruplarını ve sıralı cümleleri ayırmada:

Türk övün, çalış, güven.

Bir varmış, bir yokmuş…

Uzun cümlelerde özneden sonra konur:

Okullar, her yıl Eylül ayının ikinci haftasında açılır.

Cümlede, vurgulu şekilde belirtilmesi gereken kelimelerden sonra:

Babam, zavallı babam, beni çok severdi.

Seslenmelerden sonra:

Sevgili Ahmet,

Sana çoktandır yazamadım…

Aktarma cümlelerinin sonunda, tırnak işareti yerine:

– Ah şu aptalı bir yakalasam, diyordu.

Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda:

Okan, kim ne derse desin, iyi bir çocuktur.

Yazışmalarda yer adlarını tarihlerden ayırmak için:

Cağaloğlu, 23 Nisan 1945

Ondalık kesirlerde tam ve ondalık kısmı ayırmada:

0,45 ………. 23,0056…

NOKTALI VİRGÜL ( ; )

Birbirine bağlı, fakat her biri kendi içinde bağımsız cümleleri ayırmada:

At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

İki cümle birbirine ve, ama, fakat, çünkü, ancak, ne varki, bu nedenle gibi bağlaçlarla bağlanıyorsa birinci cümleden sonra:

Herkes oyuncu olamaz; çünkü oyuncu olmanın kuralları vardır.

Bir cümlede, virgülle ayrılmış örnek kümeleri ayırmada ya da değişik örnekler arasında:

En sevdiğim kız arkadaşları Ayşe, Selen, Fatma; erkek arkadaşları ise…

İKİ NOKTA ( : )

Başkasından aktarılan yazı ya da sözlerde, tırnak ya da konuşma çizgisinden önce:

Cemo sopasını yere indirdi ve:

– Git sopanı al öyleyse! Dayağı yiyeceksin. …diye bağırdı.

Bir cümleden ya da sözcükten sonra örnekler, açıklamalar sıralanacaksa:

Yeni harfler alındıktan sonra eski harflerle hiç yazmayan iki kişi vardı:

Atatürk ve İsmet İnönü!

Sıralama ve kataloglarda yazar adı ile eser başlığı arasına:

Falih Rıfkı Atay: Çankaya; Tarık Buğra: Küçük Ağa…

ÜÇ NOKTA ( … )

Birtakım bölümler, örnekler sayıldıktan sonra vb. anlamında kullanılır:

Başlıca yeryüzü şekilleri: Dağ, ova, yayla…

Bir metinden yapılan alıntılarda, atlanan yerlerde:

Benim altını çizdiğim şu: “… neden şu sanayileşmenin adını bir türlü koymamışız…”

Söz arasında söylenmeyen, söylenmek istenilmeyen kelimelerin yerine:

Ulan sen kim oluyorsun Sait’e karşı konuşmak için! Senin adın ne? Sen ne b… yazdın bu zamana kadar?

SIRA NOKTALAR ( …… )

Söylenmeden geçilen satırları belirtmek için kullanılır.

Beynimde karanlık, meçhul bir kubbenin derin akislerini işitiyorum. Öyle anlatılmaz bir heyecan duyuyorum ki…

Kendimi tutamadım. Öyle bir kahkaha attım ki…

SORU İŞARETİ ( ? )

Soru bildiren cümle ya da kelimelerden sonra:

Ben? Olacak iş mi kız kaçırmak? Efendim?

Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?

Verilen bilgini kesin olmadığını, kuşku duyulduğunu belirtir:

Âşık Ömer: XIX. yüzyıl halk şairlerinden (1800? – 1859?)

Parantez içindeki soru işareti, söze kuşku ve alay anlamı katar ya da ne demek istenildiğinin anlaşılmadığını gösterir:

Bu kitabı bitirdiğini? Söylüyor.

ÜNLEM İŞARETİ ( ! )

Ünleme bildiren sözcüklerden, cümlelerden sonra konur:

– Hey gidi günler hey! dedi.

Öteki:

– Keşke görmeseydik! …

Söylev ve hitabelerde:

Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!

Ey Türk gençliği! …

Söz arasında parantez içinde bir kelimeye dikkat çekmek için, ayrıca; alay bildirmek için ilgili kelimeden sonra parantez içinde kullanılır:

Aramızdaki kırgınlık (!) çoktan silinip gitti.

Bu çalışmayla (!) sınavı rahat kazanırsın.

Görüntülenme5.505

İlgili