Nükleotit Nedir Kısaca

✔ Canlılarda gerçekleşen tüm hayatsal olayları denetleyen ve genetik özelliklerin nesilden nesile aktarılmasını sağlayan moleküllerdir.

✔ Virüsler dahil tüm canlılarda bulunurlar.

✔ Temel yapı birimlerine nükleotit denir.

Nükleotit

Bir nükleotit üç kısımdan oluşmuştur.
1. Organik baz
2. Pentoz
3. Fosfat (Fosforik asit)

​

1) Organik baz: Yapısında C, H, O ve N atomları bulunur. Nükleotitler, içerdikleri organik baza göre isimlendirilir. Pürin ve pirimidin organik bazları olmak üzere iki çeşittir.

Pürin Bazı: Çift halkalı iskelete sahip organik bazlardır.

Adenin (A) ve guanin (G) olmak üzere iki çeşittir.

​

Pirimidin Bazı: Tek halkalı iskelete sahip organik bazlardır.

Timin (T), sitozin (S, C) ve urasil (U) olmak üzere üç çeşittir.

​

2) Pentoz: 5 karbonlu monosakkaritlerdir. Nükleik asitler içerdikleri pentoza göre isimlendirilir.

(DNA ve RNA) Deoksiriboz ve riboz olmak üzere iki çeşittir.

​

3) Fosfat (Fosforik Asit): Kapalı formülü H3PO4 tür.

✔ Organik baz ile pentozun beraberce oluşturduğu yapıya ise nükleozit denir.

✔ Organik baz ile pentoz arasında glikozit bağı vardır.

✔ Pentoz ile fosfat arasında ise fosfoester bağı (ester bağı) bulunur.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

DNA (Deoksiribonükleikasit)

✔ Temel nükleik asittir. Canlılardaki genetik özelliklerin nesilden nesile aktarılmasını sağlar.

✔ Prokaryot hücrelerin sitoplazmasında, ökaryot hücrelerde çekirdek, mitokondri ve kloroplast organelinde bulunur.

✔ Yapısında adenin, guanin, sitozin ve timin organik bazları; deoksiriboz pentoz şekeri ve fosforik asit bulunur.

✔ Nükleotitlerin üst üste bağlanması ise fosfodiester bağı ile olur. Bir fosfodiester bağı bir nükleotidin pentozu ile diğer nükleotidin fosforik asit arasında oluşturulur. Bu şekilde polinükleotit zincirleri oluşur.

✔ İki tane polinükleotit zincirinin karşılıklı yan yana gelmesi ile oluşmuştur. İki zincir birbirine

hidrojen bağı ile bağlanır.

Bu bağlar, zayıf bağlar olduğundan kurulumu sırası su açığa çıkmaz.

Hidrojen bağları, karşılıklı gelen iki nükleotidin organik bazları arasında oluşturulur.

✔ Hidrojen bağları daima; adeninin ile timin nükleotit, guaninin ile sitozin nükleotit arasında oluşur. Adenin ile timin arasında ikili, guanin ise sitozin arasında üçlü bağ kurulur.

✔ Zincirler sarmal şeklindedir. Bu nedenle ikili sarmal olarak adlandırılır.

✔ Urasil organik bazı ve riboz pentoz şekeri yapısında bulunmaz.

✔ Hücre bölünmesinin başlangıcında kendini yarı korunumlu olarak eşler. (Replikasyon)

​

RNA (Ribonükleikasit)

✔ Protein sentezi sırasında DNA üzerindeki şifrelerden üretilerek (transkripsiyon) proteinin üretilmesini sağlayan nükleik asittir.

✔ Prokaryot hücrelerde sitoplazmada ve ribozomda; ökaryot hücrelerde çekirdek, kloroplast, mitokondri, ribozom ve sitoplazmada bulunur.

✔ Yapısında adenin, guanin, sitozin ve urasil organik bazları; riboz pentoz şekeri ve fosforik asit bulunur.

✔ Bir tane polinükleotit zincirinden oluşmuştur.

✔ Bazı çeşitlerinde (r ve t) aynı polinükleotit zincirinin kendi üzerine katlanması sonucu hidrojen bağı bulunur.

✔ Timin organik bazı ve deoksiriboz pentoz şekeri yapısında bulunmaz.

✔ Kendisini eşleyemez. DNA tarafından oluşturulur.

✔ Yapısında A = U ve G = S eşitliği yoktur.

​

RNA Çeşitleri

✔ mRNA (mesajcı RNA):  DNA üzerindeki şifrenin gerekli kısmını alarak ribozoma taşıyan RNA’dır.

✔ tRNA (taşıyıcı RNA): mRNA üzerindeki genetik şifreye göre aminoasitleri ribozoma taşıyan RNA’dır.

Yapısındaki polinükleotit zinciri kendi üzerine katlanmalar yapar. Bu nedenle yapısında hidrojen bağı vardır.

✔ rRNA (ribozomal RNA):  Ribozomun yapısına katılan RNA’dır. Protein sentezi sırasında enzim gibi görev yaparak aminoasitlerin birbirine bağlanmasını sağlar. Çekirdekçikte üretilir. Yapısındaki polinükleotit zinciri kendi üzerine katlanmalar yapar. Bu nedenle yapısında hidrojen bağı vardır.

​

enot-poloskun/iStock

DNA Nedir?

DNA yani deoksiribonükleik asit bütün canlı organizmaların hücrelerinde bulunan ve canlının tüm genetik özelliklerini taşıyan moleküldür. Örneğin insanın hangi göz rengine sahip olacağı, gülün nasıl kokacağı veya bakterinin bir akciğer hücresine hangi yollarla bulaşacağı DNA’nın taşıdığı genetik özelliğe bağlıdır. 

DNA ikili sarmal yapıdadır. Yani DNA’nın yapısında birbirine dolanmış şekilde iki zincir bulunur.

Nükleotid Birimleri:

DNA'nın ikili sarmal yapısındaki her bir zincir nükleotid birimlerinden oluşur. Nükleotidlerin yapısında beş tane karbon içeren şeker (deoksiriboz), fosfat grubu ve azotlu organik bazlar bulunur.

Şeker-Fosfat İskeleti:

DNA'yı oluşturan nükleotidler şeker ve fosfat grupları arasındaki kimyasal bağlar ile birbirine bağlanır.

Azotlu Bazlar:

Adenin ve guanin iki halkaya sahip pürin sınıfı azotlu bazlardır. Timin ve sitozin tek halkaya sahip pirimidin sınıfı azotlu bazlardır.

DNA Zincirini Bir Arada Tutan Etkileşimler

DNA'nın yapısındaki iki zincir, bazlar arasındaki hidrojen bağları ile birbirine tutunur. Adenin ve timin arasında iki hidrojen bağı vardır. Guanin ve sitozin arasında üç hidrojen bağı vardır.

İnfografik: Erhan Balıkçı

İnfografiğin büyük hâlini görmek için tıklayın.