Özne Ve Yüklemden Oluşan Cümleler
Cümlenin Ögeleri Nelerdir? Cümlenin Ögeleri Soruları
ÇEREZ POLİTİKASI
Sebit Eğitim ve Bilgi Teknolojileri A.Ş. (“SEBİT”) olarak, Kullanıcılarımız ve Kullanıcılarımızın olası ilgi alanları hakkında bilgi edinmek, pazarlama veya reklamcılık çalışmalarını kişiye özel sunabilmek için açık rızanıza istinaden küçük veri dosyaları niteliğindeki teknolojileri kullanmaktayız. Bu teknolojiler hakkında bilgi sahibi olmanız amacıyla, kullandığımız teknoloji türlerini, bunların ne işe yaradığını ve bu konudaki tercihlerinizin nasıl yönetileceğini açıklamak için işbu Çerez Politikası’nı hazırlamıştır.
Çerez Politikası’nın ve kullandığımız teknolojilerin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olması için konu ile ilgili tanımlara aşağıda yer verilmektedir:
Çerez (Cookie) Nedir?
Çerezler, genellikle internet sitelerini ve çevrimiçi hizmetleri ziyaret ettiğinizde ve kullandığınızda cihazınıza kaydedilen, çoğunlukla harf ve rakamlardan oluşan küçük veri dosyalarıdır. İnternet sitelerinin daha verimli ve kullanıcıya özgü çalışmasını sağlamak ve raporlama bilgilerinin sunulması ve hizmet ya da reklamların kişiselleştirilmesi amaçlarıyla yaygın olarak kullanılırlar.
Çerez Türleri Nelerdir?
A. Kullandığımız Çerezler
-Kullanım ömrüne göre, oturum çerezleri ile kalıcı çerezleri,
-Aitliğine göre, birinci taraf çerezleri ile üçüncü taraf çerezlerini,
-Kullanım amaçlarına göre, zorunlu çerezler, işlevsellik çerezleri, analitik çerezler ve reklam/hedefleme çerezlerini kullanmaktadır.
Bu çerez türlerin ne anlama geldiği ve nasıl çalıştıkları aşağıda açıklanmaktadır:
a. Kullanım Ömrüne Göre Çerezler
1.Oturum Çerezleri
Oturum çerezleri, Site’yi ziyaretiniz süresince Site’nin düzgün bir şekilde çalışmasını sağlayan çerezlerdir. Bu çerezler, Site’de dolaşmanızı kolaylaştırmak için kullanılır ve yalnızca Site’yi kullanımınız sırasında geçerlidir. Bir başka deyişle, oturum çerezleri “tarayıcı oturumu” süresince geçerlidir. Tarayıcı oturumu, internet tarayıcısı pencerenizi açtığınız an başlamakta, tarayıcı pencerenizi kapattığınız anda sonlanmaktadır. Dolayısıyla tarayıcınızı kapatmanızla birlikte, tüm oturum çerezleri silinmektedir.
2.Kalıcı Çerezler
Kalıcı çerezler, Site ziyaretçilerini kayıtlı kullanıcılardan ayırt etmek, Site’nin belirli bölümlerin içeriğini düzenlemek, bilgileriniz ve seçimlerinizin bir sonraki ziyaretinizde Sitemiz tarafından hatırlanmasına yardımcı olmak ve Kullanıcıların ilgi alanlarına göre hizmet vererek, Site üzerindeki deneyimlerini geliştirmek amacıyla kullanılan çerezlerdir.
Kalıcı çerezler, Site’yi ilk ziyaretinizde oluşturulur ve tarayıcınızı kapattıktan veya bilgisayarınızı yeniden başlattıktan sonra dahi cihazınızda saklanır. Bir başka deyişle, kalıcı çerezler oturum çerezinden farklı olarak, sabit diskinizde sizin tarafınızdan silinmediği sürece kalır.
b. Aitliğine Göre Çerezler
1.Birinci Taraf Çerezleri
Birinci taraf çerezleri, ziyaret ettiğiniz internet sitesi tarafından tanımlanan çerezlerdir. Bu bağlamda, birinci taraf çerezleri doğrudan Site tarafından tanımlanan ve sadece Site tarafından okunabilen çerezlere verilen addır.
2.Üçüncü Taraf Çerezleri
Üçüncü taraf çerezler ise SEBİT iş ortakları, hizmet sağlayıcıları vb. üçüncü kişilere ait olan ve bu kişiler tarafından tanımlanan, yönetilen ve bilgisayarınıza kurulan çerezlerdir.
c. Kullanım Amaçlarına Göre Çerezler
1.Zorunlu Çerezler
Zorunlu çerezler, Sitenin düzgün bir şekilde çalışabilmesi, Sitenin özelliklerinden ve sunulan hizmetlerden yararlanabilmeniz için tanımlanan ve kullanımı mecburi olan çerezlerdir. Bu çerezlerin kullanılmaması halinde Site’nin düzgün bir şekilde çalışması mümkün değildir.
2.İşlevsellik Çerezleri
İşlevsellik çerezleri Site’nin etkin şekilde kullanılması, tercihlerinizin hatırlanması, Site’nin isteklerinize cevap verecek şekilde optimize edilmesi gibi amaçlarla kullanılan çerezlerdir. Bu çerezleri kullanmadan, Sitede daha önce yapmış olduğunuz tercihlerinizi hatırlayamaz ve sizlere kişiselleştirilmiş bir deneyim sunamayız. Bu kapsamda, Sitemize giriş yaptığınızda sizi tanımamızı ya da belli olan tercihlerinizi, ilgi alanlarınızı, geçmişte görüntülediğiniz içerikleri hatırlamamızı sağlayan özelliklerin yer aldığı işlevsellik çerezlerini kullanmaktayız.
Belirtmek isteriz ki, işlevsellik çerezlerinin topladığı bilgiler, diğer internet sitelerindeki aktivitelerinizin takibini sağlamaz.
3.Analitik Çerezler
Analitik çerezler Site’yi ziyaret edenlerin sayısı, Site’de görüntülenen sayfaların tespiti, Site’yi ziyaret saatleri, Site sayfalarındaki kaydırma hareketleri gibi analitik sonuçların üretimini sağlar ve Sitemizin geliştirilmesine yardımcı olurlar. Bu nitelikte kullanılan çerezler bilgiyi anonim olarak depolar.
Kullanıcılarının Site’yi ziyaretleri hakkında daha fazla bilgi edinmek, kullanıcıların Site’yi nasıl kullandıklarını istatistiki bilgiler/raporlar ile analiz etmek amacıyla Google, Inc. tarafından sağlanan ve bir web analiz hizmeti olan Google Analytics’i ve Adobe Analytics’i kullanmaktadır.
4.Reklam/Hedefleme Çerezleri
Site’de veya üçüncü şahıslara ait sitelerde, ilgi alanınıza uygun reklam ve diğer unsurlardan oluşan bir içerik sunmak için birinci kişi veya üçüncü kişi çerezleri kullanılabilir. Herhangi bir reklama tıklayıp tıklamadığınızdan hareketle, sunulan reklam ve içeriğin size hitap edip etmediğini anlamayı sağlayan çerez teknolojileri bu kapsamda yer almaktadır. Önemle belirtmek gerekir ki, her ne kadar bu çerezler, sizin diğer internet sitelerine yapmış olduğunuz ziyaretleri takip edebilse de, toplanan veriler ile sizin profiliniz arasında bağlantı kuramadığından genellikle gerçekte kim olduğunuzu tespit edemezler.
Bu kapsamda, SEBİT, hizmetlerini tanıtmak amacıyla kendisinin yönetmediği veya sahip olmadığı sitelere reklam verebilir; yine aynı amaçla, ilgi alanınıza yakın olan içerikleri tespit etmeyi ve sunmayı sağlayan reklam çerezlerini kullanabilir. Bu kapsamda, Site’ye ve reklam verdiği diğer internet sitelerine üçüncü taraf reklam çerezleri yerleştirebilir. Bu çerezler olmadan, size hitap eden ve ilgi alanlarınıza yönelen içeriklerle karşılaşamayabilirsiniz. Bu çerezler ayrıca reklamlarımızın verimliliğini ölçmek için kullanılmaktadır. Yukarıda açıklanan amaçlarla tarafımızca Facebook Pixel kullanılmaktadır.
Çerezler Ne Amaçla ve Nasıl Kullanır?
Sitemizi, çevrimiçi hizmetlerimizi ve uygulamalarımızı kullanırken, kişisel bilgilerinizi hatırlamak için çerezleri ve diğer teknolojileri kullanırız. Çerezleri kullanmaktaki amacımız, Site’yi kullanma deneyiminizi daha rahat ve kişisel bir hale getirerek siz değerli kullanıcılarımızın memnuniyetini arttırmaktır.
Çerezleri Nasıl Yönetebilirsiniz?
Site’yi açtığınızda veya kullanırken, çerez bilgilerinizin işlenmesine onay vermeniz halinde çerez verilerinizi işlememize açık rıza vermiş sayılırsınız.
Çerez kullanmamıza ilişkin onay vermeniz halinde, vermiş olduğunuz bu onayınızı istediğiniz zaman geri çekebilir ya da değiştirebilirsiniz. Çoğu tarayıcı internet sitelerindeki çerezleri görüntülemenize, yönetmenize, silmenize ve engellemenize izin verir. Artık çerez almak istemiyorsanız çerezleri kabul etmek, reddetmek ve silmek için internet tarayıcınızı kullanabilirsiniz. Bunun için tarayıcınız tarafından sağlanan talimatları izleyin (genellikle "Help" (Yardım), "Tools" (Araçlar) veya "Edit" (Düzenle) ayarlarında bulunur).
Genel tarayıcılarda çerezlerin nasıl kontrol edileceği ile ilgili rehber aşağıda verilmiştir.
Google Chrome: https://support.google.com/accounts/answer/61416?co=GENIE.Platform%3DDesktop&hl=tr
Mozilla Firefox:
https://support.mozilla.org/tr/products/firefox/protect-your-privacy/cookies
MacOS Safari:
https://support.apple.com/tr-tr/guide/safari/sfri11471/mac
Microsoft Internet Explorer:
https://support.microsoft.com/tr-tr/help/17442/windows-internet-explorer-delete-manage-cookies
Mobil cihazınızda çerezlerin nasıl kontrol edileceği ile ilgili rehber aşağıda verilmiştir.
Apple Cihazlarda:
Tarama geçmişinizi ve çerezleri silmek için: "Ayarlar> Safari> Geçmişi ve Web Sitesi Verilerini Sil" adımlarını izleyiniz.
Yalnızca çerezleri silip geçmişinizi tutmak için: "Ayarlar> Safari-> İleri Düzey> Web Sitesi Verileri> Tüm Web Sitesi Verilerini Sil" adımlarını izleyiniz.
Çerezleri engellemek için: "Ayarlar> Safari> Tüm Çerezleri Engelle" adımlarını izleyiniz.
Android Cihazlarda:
Çerezleri silmek için: "Chrome uygulaması> Ayarlar> Gizlilik> Tarama verilerini temizle> Çerezler, medya lisansları ve site verileri> Verileri Temizle" adımlarını izleyiniz.
Çerezleri engellemek için: "Chrome Uygulaması> Ayarlar> Site Ayarları> Çerezler" adımlarını izleyiniz.
Diğer tarayıcı ve cihaz türleri hakkında bilgi edinmek için bu linklerden yararlanabilirsiniz. http://www.aboutcookies.org/, http://www.cookiecentral.com/faq/.
Belirtmek isteriz ki, çerez kullanımını reddetseniz de Site’yi kullanmaya devam edebilirsiniz fakat bu durumda Site’nin bazı alanlarını ve özelliklerini kullanamayabilirsiniz.
Bu Site’yi kullanarak yukarıda açıklanan amaçlar doğrultusunda çerez kullanımını kabul etmektesiniz.
Bizimle İrtibata Geçin
Çerez Politikası’na ilişkin sorularınız için bizimle [email protected] adresine e-posta göndererek iletişim kurabilirsiniz.
Çerez Politikasındaki Değişiklikler
Bu Çerez Politikası’nın Yürürlük Tarihi aşağıda belirtilmiştir. Sunduğumuz Hizmetlerde ve kullandığımız teknolojilerde değişiklik olması durumunda bu Çerez Politikası’nı güncelleyebiliriz. Çerez Politikası’nda esaslı bir değişiklik yaptığımız takdirde Site’de güncellenmiş Çerez Politikası ile birlikte sizlerin dikkatini çekecek bir bildirim yayınlanacaktır. Ayrıca bu durumu kayıtlı iletişim bilgilerinizi (örneğin, e-posta, bildirim veya eş değerdeki başka bir yöntem) kullanmak suretiyle size bildiririz. Bahsi geçen bildirimleri yaptıktan sonra Site’yi ve hizmetleri kullanmaya devam etmeniz halinde Çerez Politikası’ndaki değişiklikleri kabul etmiş sayılırsınız. Bu Çerez Politikası’nın en son ne zaman güncellendiğini görmek için, lütfen aşağıdaki “Son Güncelleme” kısmına bakın.
Yürürlük Tarihi: 15.02.2022
Son Güncelleme: 15.02.2022
Özne
Cümlenin yüklemi oluş veya durum bildiriyorsa özne (Ö), olan (isim cümlesi); yüklem, hareket, devinim, değişim bildiriyorsa özne, yapan /eden öge (fiil cümlesi) durumundadır. Kısaca özne, işi oluşu hareketi başlatan, oluşturan, yapan, eden, devam ettiren veya bitiren öğedir. Türkçede doğal yeri itibariyle özne, kurallı bir cümlede en başta bulunur. Cümlede etkisi ileriye doğrudur. Yüklem ile doğrudan bağlantı kurar. Aşağıda altı çizili kelimeler cümlenin öznesidir.
Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da oluş içinde bulunan öğedir. Cümlenin temel öğesidir. Ancak her cümlede bulunmak zorunda değildir. Cümlede özneyi bulmak için yükleme “kim” ve “ne” sorularını sorarız. Ancak özellikle “ne” sorusu, nesneyi bulmak için de sorulduğundan, biz özne sorusunu yükleme değişik biçimde sorarız.
“Öğretmen ders anlatıyor. Çiçek elimde soldu. Araba kaza yaptı. Cam kırıldı. Çocuk hastaydı.” Özne, bazı kaynaklarda fiilden sonra cümlenin en önemli unsuru olarak kaydedilir. Aslında, öznesiz bir hareket veya oluş olamayacağından özne, fiil ile birlikte cümlenin asıl unsuru sayılmalıdır. Cümle içerisinde bazen kullanılmasa da Türkçe çekimli bir yüklem yapısına sahip olduğu için çekimli yüklemde/fiilde varlığını her zaman hissettirir. Türkçe, özne-yüklem uyumuna tam bağlı bir dil olduğu için öznenin yerini boş bırakarak yüklemdeki kişi eki ile özneyi işaretleyen bir dildir.
Ders anlatıyor. < Öğretmen ders anlatıyor.
Elimde soldu. < Çiçek elimde soldu.
Kaza yaptı. < Araba kaza yaptı.
Kırıldı. < Cam kırıldı.
Hastaydı. < Çocuk hastaydı.
Öznenin kendine has özel bir kullanım alanı vardır. Bu kullanımı anlayabilmek için derin yapı ve yüzey yapı kavramlarını açıklamak gerekir.
Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky bir dili iki düzlemden oluşan bir yapı olarak tanımlar. Ona göre dilin bir soyut yapısı bir de somut yapısı vardır. Soyut yapı, derin yapıdır ve dillerin bütün dil bilgisi kuralları bu düzlemde işlemektedir. Konuşucu kişi, konuşurken kullandığı cümleleri bu düzlemden ödünçlediği yapılarla oluşturur. Dilin somut yapısı ise yüzey yapıdır. Günlük konuşmalarda kullanılan cümleler, dönüşüm (öğelerin yer değiştirmesi) sonucu ortaya çıkan bu yüzey yapıda gerçekleşir. Bu yapı, dil bilgisi kurallarının hem uygulandığı hem de geçici olarak ihlal edildiği yapıdır.
Yukarıda, bir cümle öznesiz olamaz demiştik, oysa görüldüğü gibi günlük konuşmalarda öznesiz cümle kurabilmekteyiz. Dilin bütün kurallarının eksiksiz işlediği derin yapıda özneli olan cümleyi, biz sadece günlük kullanımda (yüzey yapıda) öznesiz kullanmaktayız. Oysa biz özneyi günlük dilde kullanmıyoruz diye özne hiçbir zaman yok olmamaktadır. Buna göre derin yapıda.
“Ben kitap okudum.” cümlesi, dönüşüm neticesinde yüzey yapıda, “Kitabı okudum.” şeklinde kullanılmaktadır. Benzer şekilde edilgen çatılı cümlelerde de gerçek özne silinir ve cümlenin nesnesi yerini değiştirerek özne pozisyonuna yükselir. Nesnenin özne pozisyonuna yükseldiği düzlem yüzey yapıdır. Örneğin, “Adam ağacı kesti” (derin aktif yapı) cümlesi edilgen yapıya dönüştürülürken cümlenin gerçek öznesi (adam) silinir ve cümlenin nesnesi olan ağaç, özne pozisyonuna yükselir. Böylece bu cümle yüzey yapıda edilgen olur.
Ağaç kesildi. < Ağaç adam tarafından kesildi < Adam ağacı kesti.
Nesne olan ağaç kelimesinin özne pozisyonuna yükseldiğini almış olduğu hal ekinden de anlarız. Cümle öğelerinden özne her zaman yalın halde bulunur. Özne, herhangi bir şekilde başka bir hal ekini almaz. Hal ekleri, cümlenin diğer unsurlarını fiile / yükleme bağladıkları için çok önemlidirler ve kelimenin cümledeki görevlerini belirlerler. Buna göre cümlede yalın halde bulunan yegane öge, öznedir. Buna karşın, özne, isim çekim eklerinden çokluk ve iyelik ekini alabilir.
İşaret edildiği gibi bir cümlede birden fazla özne bulunmaz, ancak cümlede iş yapan eden unsur birden fazla olabilir. Bu unsurlar virgül veya bağlaçlarla birbirine bağlanır ve tek bir unsur (özne) olarak kabul görür. Bazı kitaplarda yazıldığı gibi bir cümlede birden fazla özne bulunmaz, ancak özne birden fazla kişi veya varlıktan oluşabilir.
Ahmet ve Mehmet bize geldi, (doğru) özne
Ahmet. Mehmet. Osman ders çalıştı, (doğru) Özne
Ahmet. Mehmet ders Osman çalıştı, (yanlış)
Cümlede özneyi bulmak için yükleme kim, kimler ve ne, neler soruları sorulur, işi kimin veya neyin yaptığını gösteren unsur cümlenin öznesidir.
Ahmet ders çalıştı. (Kim ders çalıştı?)
Ahmet ders çalıştı.
Araba yola çıktı. (Ne yol a çıktı?)
Araba yola çıktı.
Türkçede, özellikle şahıs zamirlerinden oluşan özneler, zamanla kullanımdan düşmüş, yerlerini yüklemde yer alan kişi eklerine bırakmıştır. Konuşucu alışkanlık yaptığı için bu durumda özneyi günlük dilde kullanmaz. Bu da zamanla, zamirden oluşan öznenin, gereksiz bir öge imiş gibi algılanmasına neden olmuştur. Bazı durumlarda, vurgulamak gerektiği zaman özne kullanıma girmektedir.
Ders çalıştım, cümlesi yeterince açık ve anlaşılır bir cümledir. Ancak konuşucu. Ben ders çalıştım dediği zaman özneyi vurgulamak istemiştir. Eğer amaç vurgulamak değilse özne gereksiz bir kullanımmış gibi algılanmaktadır. Ancak bu alışkanlığın unutturduğu bir kullanımdır. Öznenin vurgu amaçlı kullanımı zorunlu olursa bu durumda özne yükleme yakın kullanılır: “Derse ben çalıştım.”
Ayrıca bazı cümlelerde özne bir kelime grubundan oluşabilir.
Hasan ‘in oğlu bize geldi. (belirtili isim tamlaması)
Kırmızı araba geldi, (sıfat tamlaması)
Erken vatan erken kalktı, (sıfatfiil grubu)
Cümlede özne yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, açık olarak verilebileceği gibi, yüklemin çekiminden de çıkarılabilir. Cümlede olmayan, yüklemdeki şahıs eklerinden anlaşılan bu tür öznelere “gizli özne” adı verilir. Öznesi bulunmayan bir cümlede, nesnenin özne göreviyle kullanılması durumunda ise bu nesneye “sözde özne” denir.
“Sana bu kitabı iki günlüğüne verebilirim.” cümlesinin yüklemi “verebilirim” sözüdür. Özneyi bulmak için “Veren kim?” diye soruyoruz, “Ben” cevabı geliyor; ancak bu söz cümlede yok, biz bunu yüklemin bildirdiği şahıstan çıkarıyoruz. Öyleyse bu cümlenin öznesi gizli öznedir. Bu özne cümlede var olan öğelerden biri sayılmaz. Yani “Geldim.” cümlesinde öznenin “ben” olduğu görülse bile bu cümle sadece yüklemden oluşmuş sayılır.
Her cümlede özne bulunmaz. Yani eylemi yapan bazen belli değildir. “Kasabaya bu yoldan gidilmez.” cümlesinde “Gidilmeyen ne, gidilmeyen kim?” gibi sorulara cevap alınmaz. Öyleyse cümlenin öznesi yoktur.
kaynağı değiştir]
Düz tümleç olarak da bilinen nesne, öznenin yaptığı ve yüklem tarafından bildirilen iş veya oluştan etkilenen kavram veya varlıktır.
Yükleme belirtili nesnede "kimi, neyi" soruları sorulurken belirtisiz nesnede "kim, ne" soruları sorulur
Örnekler:
- "Ben her gün kitap okurum." (belirtisiz nesne)
- "Bana bu hikayeyi babam anlattı." (belirtili nesne)
Dolaylı tümleç[değiştir kaynağı değiştir]
- ATABAY, Neşe-ÖZEL, Sevgi-ÇAM, Ayfer (1981), Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, TDK, Ankara, 131 s. (2003), Papatya Yayınları, 136 s.
- BANGUOĞLU, Tahsin (1986), Türkçenin Grameri, TDK, Ankara, 2. Baskı, 628 s.
- DELİCE, H. İbrahim, (2003), Türkçe Sözdizimi, Kitabevi, İstanbul, 248s (2007), Kitabevi, 280s.
- DiZDAROGLU, Hikmet (1976), Tümcebilgisi, TDK, Ankara, 522+2 s.(doğru-yanlış cetveli).
- HATİPOĞLU, Vecihe (1972), Türkçenin Sözdizimi, Ankara
- KARAHAN, Leyla (1991), Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, Ankara, (2006, Akçağ Yayınlaır, 192 s.).
- KONONOV, A. N (1956)., Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, Akademiya NAUK SSSR Institut Vostokovedeniya, Moskva-Leningrad, 569 s. (Tıpkıbasım (2001), Multilingual, İstanbul)