Olumlu Ve Olumsuz Pekiştireç
Pekiştireç Nedir?
Pekiştireç, en genel manasıyla bir davranışın tekrarını sağlamak için yanı sıklığını sağlamak amacıyla organizmaya verilen uyarıcıdır. Bir başka ifade ile pekiştireç, bir davranışı kuvvetlendiren uyarıcılardır. Pekiştireçler, çocuk eğitiminde çeşitli şekillerde kullanılmaktadır. Pekiştireçler, olumlu ve olumsuz olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
1. Olumlu Pekiştireç: Organizmaya verildiğinde davranışın yapılma ihtimalinin arttıran, haz veren uyarıcılara &#;olumlu pekiştireç&#; denir. Olumlu pekiştireç de kendi arasında &#;Birincil Olumlu Pekiştireç&#; ve &#;İkinci Olumlu Pekiştireç&#; olarak ikiye ayrılır.
Birinci Olumlu Pekiştireç: Yaşamsal değeri bulunan biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçların tamamı Birincil Olumlu Pekiştereç kapsamındadır. Su, sevgi, cinsellik, yiyecek, nefes, uyku gibi&#;
Örnek: Bir anne çocuğuna düzenli tuvalet ihtiyacı kazandırmak için, kendi başına her tuvalete gittiğinde ona şeker vermiştir.
İkinci Olumlu Pekiştireç: Tek başına bir gereksinimi karşılamayan sadece birinci pekiştireçlerle eşleştiğinde pekiştireç özelliği kazanan uyarıcılara denir. Para, yüksek not, statü, aferin gibi.
Örnek: Soruları doğru yanıtlayan öğrenciye &#;Aferin&#; denilmesi.
2. Olumsuz Pekiştireç: Ortamdan alındığında davranışın yerine getirilme sıklığını arttıran, organizma açısından hoş olmayan, haz duyulmayan uyarıcılardır. Olumsuz Pekiştireç de aşağıdaki gibi iki gruba ayrılır:
Birincil Olumsuz Pekiştireç: Hayatı tehdit altına alan, yaşama zarar veren uyarıcılar bu gruba girer. Örneğin elektrik şoku organizmaya verildiğinde yaşamı tehdit eder ancak elektrik şoku sayesinde organizma bir davranışın tekrarını edinebilir. (Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde bu sonuca ulaşılmıştır.)
İkincil Olumsuz Pekiştireç:�Nötr uyarıcı ile birincil olumsuz pekiştireç eşleştiğinde pekiştireç özelliği elde eden pekiştireç türüdür. Örneğin hakaret etme, surat asma gibi uyarıcılarla öğretmen, öğrenciye ödev yaptırma davranışını kazandırabilir.
Genelde ceza ile olumsuz pekiştireçler karıştırılmaktadır. Bu iki kavram birbirinden tamamen farklıdır. Cezada davranışın sıklığı azalırken, olumsuz pekiştireçlerde davranışın sıklığını arttırma vardır.
Bunun yanı sıra İkinci Pekiştireçler olumlu ve olumsuz ayırt edilmeden kendi aralarında sınıflandırılmışlardır. (Aşağıda bu sınıflandırma örneklerle verilmiştir)
Sosyal Pekiştireçler: Övme, yerme, ciddiye alma, azarlama, hakaret etme, ilgilenme, onaylama, saygı&#;
Sembolik Pekiştireçler: Para, not, alkışlama gibi imgesel pekiştireçlerdir. Bu konuda en dikkat çeken örnek futbolda oyunculara gösterilen sarı ve kırmızı kartlardır.
Faaliyet Pekiştireçler: Bireye sevdiği bir faaliyeti yapması için izin verilmesi. Örneğin; çocuğu oyun oynaması için sokağa çıkarma.
Nesne Pekiştireçler: Kıyafet, bilgisayar, oyuncak vb.
Eğitimde pekiştireç büyük önem arz etmektedir. Pekiştireçler sayesinde öğrencilerin istendik davranışları pekiştirilerek davranışların yapılma sıklığı arttırılabilir. Fakat burada önemli nokta pekiştireçlerin zamanında verimesidir. Öğretmen özellikle bu duruma dikkat etmelidir ki öğrenci hangi davranışının sonucunda pekiştireç aldığının ayırdına varabilsin. Bu amaçla da pekiştireç doğru davranıştan hemen sonra verilmelidir. Eğer doğru bir davranıştan çok sonra pekiştireç verilirse, bu pekiştireç davranışın sıklığını arttırma konusunda başarısız kalır ve gerekli davranış öğrenci tarafından pekiştirilmez.
Yazar:Canan Yıldırım
Pekiştireçler Pekiştirme Nedir, Ceza Nedir, Pekiştirme ve Ceza Türleri Nelerdir?
Pekiştirme, olumlu pekiştirme ve olumsuz pekiştirme olarak ikiye ayrılır. Olumlu pekiştirme, davranışı takiben verilen ödüldür ve davranışın tekrar edilme olasılığını artırır. Olumsuz pekiştirme, hoşa gitmeyen uyarıcının ortamdan çekilmesiyle o davranışın (uyarıcıyı ortamdan çeken davranışın) tekrar olma olasılığını artırma işlemidir.
Tablo &#;de görüldüğü üzere, organizmaya yaptığı bir davranıştan sonra bir ödül vermek, o davranışı olumlu olarak pekiştirmek anlamına gelir. Ödül örneğin çocuğa bir çikolata vermek gibi somut bir pekiştireç olabilir ya da çocuğun başını okşayıp &#;aferin&#; demek gibi daha sembolik bir pekiştireç de olabilir. Her ne olursa olsun, ödül, ortama olumlu bir unsurun verilmesi anlamında olumludur. Diğer yandan olumsuz pekiştirme, organizmayı olumsuz bir durumdan kurtulmasını sağlayan davranışın pekiştirilmesini ifade eder. Örneğin başı ağrıyan bir insanın ağrı kesici alarak baş ağrısından kurtulmasında olduğu gibi. Olumsuz pekiştirme, organizma için itici olan bir uyarıcının ortamdan çekilmesinden dolayı olumsuzdur.
Tekrar etmek gerekirse, olumlu pekiştirme ortama organizma için hoşa gidici bir uyarıcı soktuğu için olumlu, olumsuz pekiştirme, ortamdan organizmaya itici gelen bir uyarıcıyı çektiği için olumsuzdur. Ama ister olumlu olsun ister olumsuz olsun, pekiştirme, her durumda davranışın tekrar olma olasılığını arttırır. Burada sıklıkla yapılan hata olumsuz pekiştirecin cezayla karıştırılmasıdır. Öğrenciler genellikle ödülü olumlu pekiştirmeyle, cezayı ise olumsuz pekiştirmeyle eşitleme eğilimindedir. Ödülün olumlu pekiştirme olduğu doğrudur, fakat cezanın olumsuz pekiştirme olmadığım vurgulamak gereklidir. Görüleceği gibi sonuç itibarıyla, ceza bir davranışın tekrar olma olasılığını azaltır ya da davranışı tamamen durdurur, oysa olumsuz pekiştireç davranışın tekrar olma olasılığını arttırır. Tekrar aynı örneğe döndüğünüzde şunu söyleyebiliriz: Ağrı kesici aldığında baş ağrısı kesilen birinin, tekrar başı ağrıdığında ağrı kesici alma olasılığı arttıracaktır. Bu örnekte pekiştireç ağrı kesici, pekiştirilen davranış ise ağrı kesici almadır.
Ceza da aynı pekiştirmede kullandığımız mantığa benzer olarak iki şekilde incelenebilir: &#;olumlu&#; ceza ve &#;olumsuz&#; ceza. Ya da bazıları bunu, birinci tip ve ikinci tip ceza olarak adlandırmaktadır. Olumlu cezada olumlu olan elbette cezanın kendisi değildir; burada &#;olumlu&#;dan kastedilen organizmaya itici gelen uyarıcının ortama direkt olarak verilmesidir. Bir çocuğu yalan söylediği için azarlamak ya da fiziksel olarak cezalandırmak gibi bir örnek bu tür cezaya girer. Diğer yandan, &#;olumsuz ceza&#;da, organizma, değer verdiği bir uyarıcıdan (ödülden) mahrum bırakılarak cezalandırılır. Daha teknik bir dille söylersek, bu tür ceza, organizmanın hoşuna giden uyarıcının ortamdan çekilmesini içerir. Yalan söylediği için bir çocuğu azarlamak yerine, eğer TV izlemeyi seviyorsa TV izlemesini yasaklamak böyle bir cezadır (Gray, ).
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf &#;Psikolojiye Giriş&#; ve 2. Sınıf &#;Deneysel Psikoloji&#;, 4. Sınıf &#;Sosyal Psikoloji&#; Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları
Tweetle
Olumlu ve Olumsuz Pekiştirme Örnekleri
Olumlu ve Olumsuz Pekiştirme örneklerini inceleyeceğiz. Organizmanın istemediği bir durumdan kurtulmasına olumsuz pekiştirme, bir davranışın ardından istendik bir uyarıcı alda edilmesine ise olumlu pekiştirme denir. Organizmanın bulunduğu ortamdaki istendik bir uyarıcının kaldırılmasına da ikinci tür ceza denir. Edimsel koşullanmada organizmanın hoşuna giden uyarıcılar olumlu pekiştireç, hoşuna gitmeyen uyarıcılar ise olumsuz pekiştireç olarak adlandırılır. Pekiştireç ise bir davranışın tekrar edilme olasılığının artırılmasıdır. Hem olumlu pekiştireç hem de olumsuz pekiştireç davranışın sıklığında artışa sebep olur ve her ikisinin sonucu da organizma için olumludur. Olumlu pekiştirme, olumlu pekiştireç ortama girerken olumsuz pekiştireçmede ise olumsuz pekiştireç ortamdan çıkar. Bir davranışın tekrarlanma olasılığının azalması ise cezadır. Birinci tür cezada olumsuz pekiştireç ortama girerken ikinci tür cezada olumlu pekiştireç ortamdan çıkar. Olumlu pekiştirme ve olumsuz pekiştirmeyi örnek sorular üzerinden açıklayalım.
Örnek: Türkçe ödevini ablasına yaptırmak isteyen Can, ablası ödevini yapmadığında ağlar. Ablası, Can'ın ağlamalarına dayanamayıp ödevi yapınca Can susar ve ablası rahat bir nefes alır. Böylece ödev yapılmayınca Can'ın ağlaması, ödevin yapılması, Can'ın susması ve ablanın rahat bir nefes alması şeklinde devam eden bir kısır döngü meydana gelir.
Örnek Soru: Bu kısır döngünün devam etmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisinde doğru şekilde açıklanmıştır?
A) Can'ın ağlama davranışı olumsuz, ablasının ödev yapma davranışı olumlu pekişmektedir.
B) Can'ın ağlama davranışı sürekli, ablasının ödev yapma davranışı sabit oranlı pekişmektedir.
C) Hem Can'ın ağlama hem de ablasının ödev yapma davranışı olumlu pekişmektedir.
D) Hem Can'ın ağlama hem de ablasının ödev yapma davranışı olumsuz pekişmektedir.
E) Can'ın ağlama davranışı olumlu, ablasının ödev yapma davranışı olumsuz pekişmektedir.
Olumlu pekiştirme, hoşa giden bir uyarıcının ortama katılmasıyla, olumsuz pekiştirme ise hoşa gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çekilmesiyle bir davranışın yapılma sıklığını artırmaktır. Ablasının Can'ın ağlamasına dayanamayarak onun ödevini yapması, Can'ın ağlama davranışını olumlu pekiştirmektedir. Çünkü Can, ağlayarak hoşa giden uyarıcı olan ödevini yaptırma sonucuna ulaşmaktadır. Ablasının ödevi yapma davranışı ise olumsuz pekişmektedir. Çünkü abla ödevi yaparak hoş olmayan bir uyarıcı olan Can'ın ağlamasından kurtulmaktadır.
Örnek Soru: Bir boşanma davasında çocuğun velayeti anneden alınarak babaya verildiği için anne çok üzülmüştür (I). Çocuk ise annesiyle iyi geçinemediği için bu karara çok sevinmiş (II), baba da oğluna kavuştuğu için tarifsiz bir mutluluk yaşamıştır (III).
Bu parçada I, II ve III rakamlarıyla ifade edilen durumları açıklayabilecek kavramlar aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
A) Birinci tür ceza - Olumsuz pekiştirme - Olumsuz pekiştirme
B) Olumsuz pekiştirme - ikinci tür ceza - Olumlu pekiştirme
C) İkinci tür ceza - Olumsuz pekiştirme - Olumlu pekiştirme
D) İkinci tür ceza - Olumlu pekiştirme - Olumsuz pekiştirme
E) Olumsuz pekiştirme - ikinci tür ceza - Birinci tür ceza
Doğru Cevap C
nest...
Pekiştirme Nedir, Ceza Nedir, Pekiştirme ve Ceza Türleri Nelerdir?
Pekiştirme, olumlu pekiştirme ve olumsuz pekiştirme olarak ikiye ayrılır. Olumlu pekiştirme, davranışı takiben verilen ödüldür ve davranışın tekrar edilme olasılığını artırır. Olumsuz pekiştirme, hoşa gitmeyen uyarıcının ortamdan çekilmesiyle o davranışın (uyarıcıyı ortamdan çeken davranışın) tekrar olma olasılığını artırma işlemidir.
Tablo &#;de görüldüğü üzere, organizmaya yaptığı bir davranıştan sonra bir ödül vermek, o davranışı olumlu olarak pekiştirmek anlamına gelir. Ödül örneğin çocuğa bir çikolata vermek gibi somut bir pekiştireç olabilir ya da çocuğun başını okşayıp &#;aferin&#; demek gibi daha sembolik bir pekiştireç de olabilir. Her ne olursa olsun, ödül, ortama olumlu bir unsurun verilmesi anlamında olumludur. Diğer yandan olumsuz pekiştirme, organizmayı olumsuz bir durumdan kurtulmasını sağlayan davranışın pekiştirilmesini ifade eder. Örneğin başı ağrıyan bir insanın ağrı kesici alarak baş ağrısından kurtulmasında olduğu gibi. Olumsuz pekiştirme, organizma için itici olan bir uyarıcının ortamdan çekilmesinden dolayı olumsuzdur.
Tekrar etmek gerekirse, olumlu pekiştirme ortama organizma için hoşa gidici bir uyarıcı soktuğu için olumlu, olumsuz pekiştirme, ortamdan organizmaya itici gelen bir uyarıcıyı çektiği için olumsuzdur. Ama ister olumlu olsun ister olumsuz olsun, pekiştirme, her durumda davranışın tekrar olma olasılığını arttırır. Burada sıklıkla yapılan hata olumsuz pekiştirecin cezayla karıştırılmasıdır. Öğrenciler genellikle ödülü olumlu pekiştirmeyle, cezayı ise olumsuz pekiştirmeyle eşitleme eğilimindedir. Ödülün olumlu pekiştirme olduğu doğrudur, fakat cezanın olumsuz pekiştirme olmadığım vurgulamak gereklidir. Görüleceği gibi sonuç itibarıyla, ceza bir davranışın tekrar olma olasılığını azaltır ya da davranışı tamamen durdurur, oysa olumsuz pekiştireç davranışın tekrar olma olasılığını arttırır. Tekrar aynı örneğe döndüğünüzde şunu söyleyebiliriz: Ağrı kesici aldığında baş ağrısı kesilen birinin, tekrar başı ağrıdığında ağrı kesici alma olasılığı arttıracaktır. Bu örnekte pekiştireç ağrı kesici, pekiştirilen davranış ise ağrı kesici almadır.
Ceza da aynı pekiştirmede kullandığımız mantığa benzer olarak iki şekilde incelenebilir: &#;olumlu&#; ceza ve &#;olumsuz&#; ceza. Ya da bazıları bunu, birinci tip ve ikinci tip ceza olarak adlandırmaktadır. Olumlu cezada olumlu olan elbette cezanın kendisi değildir; burada &#;olumlu&#;dan kastedilen organizmaya itici gelen uyarıcının ortama direkt olarak verilmesidir. Bir çocuğu yalan söylediği için azarlamak ya da fiziksel olarak cezalandırmak gibi bir örnek bu tür cezaya girer. Diğer yandan, &#;olumsuz ceza&#;da, organizma, değer verdiği bir uyarıcıdan (ödülden) mahrum bırakılarak cezalandırılır. Daha teknik bir dille söylersek, bu tür ceza, organizmanın hoşuna giden uyarıcının ortamdan çekilmesini içerir. Yalan söylediği için bir çocuğu azarlamak yerine, eğer TV izlemeyi seviyorsa TV izlemesini yasaklamak böyle bir cezadır (Gray, ).
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf &#;Psikolojiye Giriş&#; ve 2. Sınıf &#;Deneysel Psikoloji&#;, 4. Sınıf &#;Sosyal Psikoloji&#; Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları
Tweetle
Olumlu ve Olumsuz Pekiştirme Örnekleri
Olumlu ve Olumsuz Pekiştirme örneklerini inceleyeceğiz. Organizmanın istemediği bir durumdan kurtulmasına olumsuz pekiştirme, bir davranışın ardından istendik bir uyarıcı alda edilmesine ise olumlu pekiştirme denir. Organizmanın bulunduğu ortamdaki istendik bir uyarıcının kaldırılmasına da ikinci tür ceza denir. Edimsel koşullanmada organizmanın hoşuna giden uyarıcılar olumlu pekiştireç, hoşuna gitmeyen uyarıcılar ise olumsuz pekiştireç olarak adlandırılır. Pekiştireç ise bir davranışın tekrar edilme olasılığının artırılmasıdır. Hem olumlu pekiştireç hem de olumsuz pekiştireç davranışın sıklığında artışa sebep olur ve her ikisinin sonucu da organizma için olumludur. Olumlu pekiştirme, olumlu pekiştireç ortama girerken olumsuz pekiştireçmede ise olumsuz pekiştireç ortamdan çıkar. Bir davranışın tekrarlanma olasılığının azalması ise cezadır. Birinci tür cezada olumsuz pekiştireç ortama girerken ikinci tür cezada olumlu pekiştireç ortamdan çıkar. Olumlu pekiştirme ve olumsuz pekiştirmeyi örnek sorular üzerinden açıklayalım.
Örnek: Türkçe ödevini ablasına yaptırmak isteyen Can, ablası ödevini yapmadığında ağlar. Ablası, Can'ın ağlamalarına dayanamayıp ödevi yapınca Can susar ve ablası rahat bir nefes alır. Böylece ödev yapılmayınca Can'ın ağlaması, ödevin yapılması, Can'ın susması ve ablanın rahat bir nefes alması şeklinde devam eden bir kısır döngü meydana gelir.
Örnek Soru: Bu kısır döngünün devam etmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisinde doğru şekilde açıklanmıştır?
A) Can'ın ağlama davranışı olumsuz, ablasının ödev yapma davranışı olumlu pekişmektedir.
B) Can'ın ağlama davranışı sürekli, ablasının ödev yapma davranışı sabit oranlı pekişmektedir.
C) Hem Can'ın ağlama hem de ablasının ödev yapma davranışı olumlu pekişmektedir.
D) Hem Can'ın ağlama hem de ablasının ödev yapma davranışı olumsuz pekişmektedir.
E) Can'ın ağlama davranışı olumlu, ablasının ödev yapma davranışı olumsuz pekişmektedir.
Olumlu pekiştirme, hoşa giden bir uyarıcının ortama katılmasıyla, olumsuz pekiştirme ise hoşa gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çekilmesiyle bir davranışın yapılma sıklığını artırmaktır. Ablasının Can'ın ağlamasına dayanamayarak onun ödevini yapması, Can'ın ağlama davranışını olumlu pekiştirmektedir. Çünkü Can, ağlayarak hoşa giden uyarıcı olan ödevini yaptırma sonucuna ulaşmaktadır. Ablasının ödevi yapma davranışı ise olumsuz pekişmektedir. Çünkü abla ödevi yaparak hoş olmayan bir uyarıcı olan Can'ın ağlamasından kurtulmaktadır.
Örnek Soru: Bir boşanma davasında çocuğun velayeti anneden alınarak babaya verildiği için anne çok üzülmüştür (I). Çocuk ise annesiyle iyi geçinemediği için bu karara çok sevinmiş (II), baba da oğluna kavuştuğu için tarifsiz bir mutluluk yaşamıştır (III).
Bu parçada I, II ve III rakamlarıyla ifade edilen durumları açıklayabilecek kavramlar aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
A) Birinci tür ceza - Olumsuz pekiştirme - Olumsuz pekiştirme
B) Olumsuz pekiştirme - ikinci tür ceza - Olumlu pekiştirme
C) İkinci tür ceza - Olumsuz pekiştirme - Olumlu pekiştirme
D) İkinci tür ceza - Olumlu pekiştirme - Olumsuz pekiştirme
E) Olumsuz pekiştirme - ikinci tür ceza - Birinci tür ceza
Doğru Cevap C