Osmanlı Döneminde Ilk Matbaa
kaynağı değiştir]
- ^Rochel Forrester (1 Ocak ). History of Printing: From Gutenberg to the Laser Printer (İngilizce). s.&#;2.&#;
- ^"Chinese Seals". 24 Haziran tarihinde kaynağından arşivlendi.&#;
- ^"Printed copy of the Diamond Sutra". 13 Eylül tarihinde kaynağından arşivlendi.&#;
- ^"Republic of Korea - Buljo jikji simche yo jeol (monash.pw)"(PDF). UNESCO, Dünya Belleği Programı. 28 Ağustos tarihinde kaynağından arşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 17 Haziran &#;
- ^Jordan, Nicole, (Ed.) (16 Ocak ). Michelin Green Guide South Korea (Green Guide/Michelin) (İngilizce). s.&#;&#;
- ^ab"History of publishing - The age of early printing: –". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 13 Haziran tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran &#;
- ^Naim Güleryüz, Türk Yahudileri Tarihi-1, Gözlem Basın ve Yayın Aş, , s
- ^"İlk Türk Matbaasının Kuruluşu ve İbrahim Müteferrika". Temmuz s.&#;&#;
- ^ab"Matbaanın Tarihçesi ve İlk Kur'an-ı Kerim Basmaları"(PDF). Vakıflar Dergisi. s.&#;&#;
- ^Nancy Miller, "Soncino: A name linked to printing for 5 centuries" The Christian Science Monitor,
- ^Karakaşlı, Karin (7 Eylül ). "Matbaaya kayıtlı tarih yazılmamış gelecek". Agos Gazetesi. 24 Şubat tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran &#;
- ^Arslan, Ali. "İstanbulda Rum Basını". 29 Şubat tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran &#;
- ^Gerçek, Selim Nüzhet (). Türk Matbaacılığı. s.&#;&#;
- ^Inuğur, M. Nuri (). Basın ve Yayın Tarihi. s.&#;&#;
Bloom, Jonathan, (). Paper Before Print: The History and Impact of Paper in the Islamic World. (ing) s
Geoffrey Roper, “Muslim Printing Before Gutenberg - Muslim HeritageMuslim Heritage.” (28 May )
Ayrıca bakınız[değiştir kaynağı değiştir]
Öncelikle basılacak işin tasarımı yapılır. Bu aşamada yazıların ve fotoğrafların bilgisayara aktarılması gerekir. Bilgisayara aktarılan görsel öğeler mizanpaj yazılımında bir araya getirilerek baskıya uygun tasarım oluşturulur. Bilgisayar yardımıyla yapılan bu işleme masaüstü yayıncılık da denir. Sonrasında, yapılan çalışmanın film çıkışları alınır. Film, baskı için kullanılan kalıbı oluşturmak için kullanılır. Filmden sonra da prova alınabilir. Filmden alınan provaya analog prova (Dupont firmasının Cromalin sisteminden dolayı sektörde "cromalin" adı ile bilinir) denmektedir. Analog provanın dışında baskıyı taklit eden yazıcılarla dijital prova da alınabilir.
Baskı[değiştir kaynağı değiştir]
Tun-Huang mağarasındaki buluntular, matbaayı Çinlilerden alan Uygurların9. yüzyıldan itibaren baskı yaptığını göstermektedir. Öte yandan, Çin'den mi geldiği yoksa bağımsız mı geliştirildiği bilinmese de, Mısır'da 4. yüzyıldan itibaren kumaş üzerine ağaç oyma kalıplarla baskı yapılmaktaydı. Arap Dünyası’nda ise 9. yüzyılda ve yüzyılda dualar için blok baskı geliştirildi. Bu baskı malzemelerinin ahşaptan değil de kil, bakır ve kalay gibi malzemelerden yapıldığını gösteren bazı bulgulara erişildiyse de kullanılan teknikler belirsizdir. [16] İçeriklerinden dolayı etkisi İslam dünyası ile sınırlı kalmıştır. Baskının Kuran ve hadislerden belirli pasajlar için kullanılmaya geçilmesiyle Çin’deki gibi kâğıt üzerine baskı tekniğine geçildi ve bu sayede hadislerden pasajları içeren eserlerin üretiminde önemli bir artış oldu. Artık Mısır’da baskı, bu metinleri kâğıtlar üzerine çoğaltmak ve bu metinlere oluşan taleple birlikte onların farklı kopyalarının oluşturulması üzerine yoğunlaştı. [17]
Görsel Matbaa[değiştir Osmanlı’nın ilmî ve teknolojik sahada gerektiği gibi ilerleme gösterememesinin pek çok sebepleri vardır. Malesef bu konuda gerek ard niyetli yaklaşılması gerekse mugalata, laf cambazlığı yapılarak konunun çarpıtılması, sağlıklı bir hüküm vermeye ve sonuca ulaşmaya engel olmaktadır.
Gerileme meselesini bir komplekse dönüştürenlere göre Osmanlı, Kanuni’den sonra gerileyip kendi içinde çürümeye başladı. Sonrasında ise Batı’nın gelişmesi karşısında bir tutulma ve şaşkınlık yaşadı; zamanla “modernlik trenini” hepten kaçırdı. Mesela Newton yerçekimi kanunuyla uğraşırken, bizim Kuyucu Murad Paşa, Anadolu’da Celalileri “kuyulamakla” meşgul oldu…
Ama bu cerbezeyi yapanlar, Newton’un bilim adamı, Kuyucu Murad Paşa’nın ise idari-askeri işlerden sorumlu bir sadrazam olduğunu nazarlardan gizleyerek eleştiri yapmaya çalışıyorlar. Oysa bu iki şahsiyet de kendi işini yapmıştır. Böyle ucuz ve tutarsız cümlelerle kendi geçmişini eleştirme heveslisi bilim insanlarımıza sormak lazım, Osmanlı Devleti’nin ardından bir asır geçmesine rağmen siz neden bilim sahasında bir varlık gösteremediniz?..
Osmanlı’nın gerilediği iddiası konusunda en bilinen örneklerden biri de “Osmanlı’ya matbaanın geç girdiği” oldu. Ve matbaanın ülkeye geç girişinde de padişahların, ulemanın, hattatların ve dinî yobazlığın menfi rol oynadığı öne sürüldü.
Batı’da kullanılan ilk modern matbaalardan biri
MATBAANIN AZ BİLİNEN SERÜVENİ
Osmanlı Devleti matbaanın, Avrupa’da kuruluşundan () kısa bir süre sonra haberdar oldu. Osmanlı’ya matbaa bilinenin aksine ’de değil, daha erken tarihlerde geldi. Müslümanların eserlerini bastıkları ilk resmî matbaanın tarihi ’dir.
İlk matbaa, Museviler aracılığıyla II. Beyazıd zamanında yurda getirildi. Padişahın verdiği izinle ’de kitapların neşrine başlandı. Yani Osmanlı tebaası Yahudiler ’den, Ermeniler ’den ve Rumlar da ’den itibaren İstanbul’da matbaalarını kurdular.
’de kurulan Maarif-i Umumiye Nezareti’nin bir Ermeni yayınevine yüzyılda verdiği kitap basma ruhsatı
Hatta matbaada basılan eserlerin kapağına “Sultan II. Beyazıd Han’ın himayesinde neşredilmiştir” ibaresi konuldu. II. Bayezid zamanında 19, Yavuz Sultan Selim zamanında 33 kitap basıldı.
III. Murad, Arap harfleriyle basılan geometriye dair “Usul’ül-Oklidis” kitabının basılması ve satılması için tarihli fermanla izin verdi. Enderun tarihçisi Ata’ya göre ilk resmî matbaa teşebbüsüne IV. Mehmed () zamanında başlandı.
IV. Mehmed devrinde bir matbaa kuruldu, hatta bazı kitaplar da basıldı. Fakat lâkin harfleri intizamlı olmadığından devam ettirilemedi.
Yüzyıllar arasında İstanbul’daki kütüphaneler hakkında bilgi veren tarihli Osmanlı Salnamesi
Salnamenin Latincesi
MÜTEFERRİKA’NIN RESMÎ MATBAASI
İbrahim Müteferrika’nın yazdığı, matbaa kurulmasının cemiyete sağlayacağı faydaları açıklayan Vesiatü’t-Tıbaa başlıklı risalenin, Sultan III. Ahmed ve Sadrazam Damat İbrahim Paşa tarafından beğenilmesi, resmî matbaanın kurulmasında belirleyici oldu.
Osmanlı’nın ilk resmî-devlet matbaasını kuran İbrahim Müteferrika
Matbaanın kurulması için dinen ve aklen hiçbir engelin bulunmadığını açıklayan layihadan sonra mesele Şeyhülislâm Abdullah Efendi’ye soruldu. O da hemen olumlu cevap verdi. Ulemadan ondan fazla kişinin de fikirleri alındı. Onlar da takdirle karşıladılar.
Padişah ve Şeyhülislam’ın da bu işi desteklemesi sebebiyle, fetva da ferman da kolayca çıkarıldı.
Fetvanın ardından, Temmuz ’de padişah fermanı çıktı. Matbaada ilk olarak ’da “Vankulu Lügati” basıldı.
Müteferrika’nın matbaasında bastığı ilk eser olan Vankulu Lügati’nin ilk sayfası
Vankulu Lügati’nin başka bir bölümü
Fermanda şimdilik tefsir, hadis, fıkıh ve kelâm kitaplarının basılmayacağı ifade edildi. Bu da, Müteferrika’nın dilekçesinde belirttiği; “Biz tefsir, kelâm ve fıkıh kitapları dışındakileri basmak istiyoruz” talebinin bir neticesiydi. Ferman, talebe göre düzenlendi.
Müteferrika’nın bastığı bir diğer eser olan Cihannüma’dan bir sayfa
Ayrıca ulemadan bazıları, ilk kitabın başına “takriz”ler (övgü yazıları) yazdılar. Hatta Şeyhülislam, Müteferrika’ya basması için iki kitap tavsiye etti.
Bunun da ötesinde devlet, hem maddi hem de manevi olarak matbaayı destekledi. İlk eserlerin basımı sırasında matbaadaki işçilerin ücreti devlet tarafından karşılandı.
’li yıllarda İstanbul’da bir kütüphane ortamı
Kaynakça:
1. İmre Karacson, “İbrahim Müteferrika”, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, c.1, Sayı: 3, İstanbul, /
2. S. Nüzhet Gerçek, Türk Matbaacılığı, İstanbul, , Müteferrika Matbaası.
3. Osman Ersoy, Türkiye’ye Matbaanın Girişi ve İlk Basılan Eserler, Ankara,
4. Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul,
5. İsmet Binark, “Türkiye’ye Matbaanın Geç Girişinin İçtimaî-Ruhî Sebepleri”, VII. Türk Tarih Kongresi, c.2,
6. İsmail Çolak, Osmanlı’nın Gizli Tarihi, Baskı, Nesil Yayınları, İstanbul,
nest...
Osmanlı’nın ilmî ve teknolojik sahada gerektiği gibi ilerleme gösterememesinin pek çok sebepleri vardır. Malesef bu konuda gerek ard niyetli yaklaşılması gerekse mugalata, laf cambazlığı yapılarak konunun çarpıtılması, sağlıklı bir hüküm vermeye ve sonuca ulaşmaya engel olmaktadır.
Gerileme meselesini bir komplekse dönüştürenlere göre Osmanlı, Kanuni’den sonra gerileyip kendi içinde çürümeye başladı. Sonrasında ise Batı’nın gelişmesi karşısında bir tutulma ve şaşkınlık yaşadı; zamanla “modernlik trenini” hepten kaçırdı. Mesela Newton yerçekimi kanunuyla uğraşırken, bizim Kuyucu Murad Paşa, Anadolu’da Celalileri “kuyulamakla” meşgul oldu…
Ama bu cerbezeyi yapanlar, Newton’un bilim adamı, Kuyucu Murad Paşa’nın ise idari-askeri işlerden sorumlu bir sadrazam olduğunu nazarlardan gizleyerek eleştiri yapmaya çalışıyorlar. Oysa bu iki şahsiyet de kendi işini yapmıştır. Böyle ucuz ve tutarsız cümlelerle kendi geçmişini eleştirme heveslisi bilim insanlarımıza sormak lazım, Osmanlı Devleti’nin ardından bir asır geçmesine rağmen siz neden bilim sahasında bir varlık gösteremediniz?..
Osmanlı’nın gerilediği iddiası konusunda en bilinen örneklerden biri de “Osmanlı’ya matbaanın geç girdiği” oldu. Ve matbaanın ülkeye geç girişinde de padişahların, ulemanın, hattatların ve dinî yobazlığın menfi rol oynadığı öne sürüldü.
Batı’da kullanılan ilk modern matbaalardan biri
MATBAANIN AZ BİLİNEN SERÜVENİ
Osmanlı Devleti matbaanın, Avrupa’da kuruluşundan () kısa bir süre sonra haberdar oldu. Osmanlı’ya matbaa bilinenin aksine ’de değil, daha erken tarihlerde geldi. Müslümanların eserlerini bastıkları ilk resmî matbaanın tarihi ’dir.
İlk matbaa, Museviler aracılığıyla II. Beyazıd zamanında yurda getirildi. Padişahın verdiği izinle ’de kitapların neşrine başlandı. Yani Osmanlı tebaası Yahudiler ’den, Ermeniler ’den ve Rumlar da ’den itibaren İstanbul’da matbaalarını kurdular.
’de kurulan Maarif-i Umumiye Nezareti’nin bir Ermeni yayınevine yüzyılda verdiği kitap basma ruhsatı
Hatta matbaada basılan eserlerin kapağına “Sultan II. Beyazıd Han’ın himayesinde neşredilmiştir” ibaresi konuldu. II. Bayezid zamanında 19, Yavuz Sultan Selim zamanında 33 kitap basıldı.
III. Murad, Arap harfleriyle basılan geometriye dair “Usul’ül-Oklidis” kitabının basılması ve satılması için tarihli fermanla izin verdi. Enderun tarihçisi Ata’ya göre ilk resmî matbaa teşebbüsüne IV. Mehmed () zamanında başlandı.
IV. Mehmed devrinde bir matbaa kuruldu, hatta bazı kitaplar da basıldı. Fakat lâkin harfleri intizamlı olmadığından devam ettirilemedi.
Yüzyıllar arasında İstanbul’daki kütüphaneler hakkında bilgi veren tarihli Osmanlı Salnamesi
Salnamenin Latincesi
MÜTEFERRİKA’NIN RESMÎ MATBAASI
İbrahim Müteferrika’nın yazdığı, matbaa kurulmasının cemiyete sağlayacağı faydaları açıklayan Vesiatü’t-Tıbaa başlıklı risalenin, Sultan III. Ahmed ve Sadrazam Damat İbrahim Paşa tarafından beğenilmesi, resmî matbaanın kurulmasında belirleyici oldu.
Osmanlı’nın ilk resmî-devlet matbaasını kuran İbrahim Müteferrika
Matbaanın kurulması için dinen ve aklen hiçbir engelin bulunmadığını açıklayan layihadan sonra mesele Şeyhülislâm Abdullah Efendi’ye soruldu. O da hemen olumlu cevap verdi. Ulemadan ondan fazla kişinin de fikirleri alındı. Onlar da takdirle karşıladılar.
Padişah ve Şeyhülislam’ın da bu işi desteklemesi sebebiyle, fetva da ferman da kolayca çıkarıldı.
Fetvanın ardından, Temmuz ’de padişah fermanı çıktı. Matbaada ilk olarak ’da “Vankulu Lügati” basıldı.
Müteferrika’nın matbaasında bastığı ilk eser olan Vankulu Lügati’nin ilk sayfası
Vankulu Lügati’nin başka bir bölümü
Fermanda şimdilik tefsir, hadis, fıkıh ve kelâm kitaplarının basılmayacağı ifade edildi. Bu da, Müteferrika’nın dilekçesinde belirttiği; “Biz tefsir, kelâm ve fıkıh kitapları dışındakileri basmak istiyoruz” talebinin bir neticesiydi. Ferman, talebe göre düzenlendi.
Müteferrika’nın bastığı bir diğer eser olan Cihannüma’dan bir sayfa
Ayrıca ulemadan bazıları, ilk kitabın başına “takriz”ler (övgü yazıları) yazdılar. Hatta Şeyhülislam, Müteferrika’ya basması için iki kitap tavsiye etti.
Bunun da ötesinde devlet, hem maddi hem de manevi olarak matbaayı destekledi. İlk eserlerin basımı sırasında matbaadaki işçilerin ücreti devlet tarafından karşılandı.
’li yıllarda İstanbul’da bir kütüphane ortamı
Kaynakça:
1. İmre Karacson, “İbrahim Müteferrika”, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, c.1, Sayı: 3, İstanbul, /
2. S. Nüzhet Gerçek, Türk Matbaacılığı, İstanbul, , Müteferrika Matbaası.
3. Osman Ersoy, Türkiye’ye Matbaanın Girişi ve İlk Basılan Eserler, Ankara,
4. Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul,
5. İsmet Binark, “Türkiye’ye Matbaanın Geç Girişinin İçtimaî-Ruhî Sebepleri”, VII. Türk Tarih Kongresi, c.2,
6. İsmail Çolak, Osmanlı’nın Gizli Tarihi, Baskı, Nesil Yayınları, İstanbul,