Osmanlı Döneminde Ilk Resmi Gazete
kaynağı değiştir]
Dönemin iki İngilizce ve Fransızca gazetesi monash.pw gazeteler,The Levant Herald,The Levant Times ve Shipping Gazette idi.[69][70]
ve yıllarında İskenderiye şehrinde Il Progreso olarak bilinen bir İtalyan gazetesi kuruldu.[22]
Kaynakça[değiştir kaynağı değiştir]
'da kurulan ve Anayasası'da dahil olmak üzere Osmanlı İmparatorluğu'nun Hükûmet belgelerinin Farsça versiyonlarını yayınlayan Farsça bir gazete olan Akhtar ("Yıldız") vardı.[24][34]
Batı dilleri[değiştir Tanzimat Dönemi İstanbul basınında sansür
Osmanlı Devleti'nde basın-yayın faaliyetleri devlet desteği ile başlamıştır. 'de ilk resmi gazete olan Takvîm-i Vekâyi'nin yayımlanması ile girişilen ıslahatların tanıtılması, yayılması ve uygulanması süreçlerine destek vermek amaçlanıştır. yılında bir İngiliz gazeteci ve tüccar olan William Churchill'e verilen imtiyaz ile yayımlanmaya başlayan Ceride-i Havadis, Takvîm-i Vekâyi ile birlikte Osmanlı basınının sözcüsü olmuştur. Osmanlı yönetimi, başlangıçta basının resmi niteliğinden olsa gerek, herhangi bir hukuki düzenlemeye ihtiyaç duymuyordu. Ancak bununla birlikte, basımevi sayısındaki artış neticesinde, 'de 10 maddelik Basmahane Nizamnamesi hazırlanmış ve nizamname ile ruhsatsız basımevleri denetim altına alınmıştı. sonrası Tercüman-ı Ahvâl ve Tâsvir-i Efkâr'ın yayımlanmasıyla basının, 'haber verme' işlevinden ziyade siyasetle ilgilenmesi ve etkinliğini arttırması daha ayrıntılı bir düzenlemeyi gerektiriyordu. Bu sebeple yılında, basın-yayın faaliyetlerinin ruhsat iznine bağlı olduğu basın suç ve cezalarının yasalarla belirlendiği bir Matbuat Nizamnamesi hazırlanmıştır. Fakat bu kez yaşanılan siyasi olumsuzluklar nedeniyle Sadrazam Mehmet Emin Âli Paşa tarafından 'de olağanüstü hal kararnamesi ilan edilmiş ve basına sansür uygulanmaya başlanmıştır. Sansürün en şiddetli uygulandığı bir başka alan, sonrası ortaya çıkan mizah basını olmuştur. Mizah gazeteleri hem eğlendirmiş hem de eleştirileri ile toplumda farkındalık oluşturmuştur. Bu dönemde, yönetime karşı muhalif bir iletişim aracı haline gelen Osmanlı basını, çok sayıda ihtar ve süreli ya da süresiz kapatılmalar yaşamış olsa da dönemi pek çok yönden yansıtması açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada, devlet desteği ile başlayan Osmanlı basınının siyasetle olan ilişkisi, hükümetle muhalefet noktasına gelme süreci ve İstanbul basınına uygulanan sansür üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Tanzimat, İstanbul Basını, Gazete, Mizah, SansürIn the Ottoman Empire, the press-publication activities started with state support. Takvîm-i Vekâyi, the first official newspaper, was published in to support the introduction, dissemination and implementation of reforms. Ceride-i Havadis, which began publishing in with the privilege given to William Churchill, a British journalist and merchant, became the spokesman of the Ottoman press together with Takvîm-i Vekâyi. The Ottoman administration initially did not need any legal arrangements because of the official nature of the press. However, as a result of the increase in the number of printing houses, in a point Printing House Regulation (Basmahane Nizamnamesi) was prepared and the printing house without a license was regulated. With the publication of Tercüman-ı Ahvâl and Tâsvir-i Efkâr after the s, the press was interest in politics than 'giving news' function and increasing its effectiveness. As a result of, required a more detailed arrangement. For this reason, in , a Printing Regulation (Matbuat Nizamnamesi) was prepared in which the press and publication activities were subject to a license permit, and the press crime and punishments were determined by law. But this time, due to the political negativities experienced, in , the Grand Vizier Mehmet Emin Âli Pasha declared a state of emergency decision and started censorship. Another area where censure are most violently applied is the humorous press that emerged after Humorous newspapers, was both entertaining and with criticism raised awareness in the society. In this period, the Ottoman press, which became a means of struggle against governance, had numerous warnings and periodic or indefinite closures, also it had gains that would become to a source for later period itself. İn this study, the Ottoman press that started with the support of the state, the relationship with politics, the process of coming to the opposition with the government, and the censorship applied in Istanbul press were emphasized. Key Words: Tanzimat, Istanbul Press, Newspaper, Humor, Censorship. OSMANLI´DA BASININ DOĞUŞU: İLK GAZETELER, BASINDA DÜZENLEMELER ÖZET Dünyada oluşan siyasal iletişim sürecinde haberleşme, bilgi verme amacıyla kullanılan bir araç olmasının yanı sıra siyasal amaçlı da kullanılmaya başlamıştır. Devletlerin kendi kamuoyunu etkilemesi fikri, kamuoyunu propaganda aracılığıyla iktidarlara bağlı tutabilme fikri veya başka bir ülkeye propaganda yapılması ve bir ülkeye dair oluşturulan propagandaya karşı cevap verebilmenin önemi keşfedildiğinde, haberleşme siyasal boyutta da kullanılmaya başlanmıştır. Bunu sağlayabilmenin yolu da basından yani kitle iletişim araçlarından geçmektedir. Basın kelime anlamı olarak: “gazete, dergi gibi belirli zamanlarda çıkan yazılı yayınların bütünü.” demektir.1 İşte bu yayınlar belli bir amaç doğrultusunda oluşturulmaktadır. GİRİŞ Basın, ülkelerdeki halkların hanedanlıklarına sorgusuz sualsiz boyun eğmediği, çok sesliliğin olduğu ve makro boyutta da o ülkeye dair algıların oluşturulduğu dönemlerde daha çok ihtiyaç duyulan bir araçtır. Osmanlı`ya bakıldığında da, basına dair örneklerin ilk kez `lerin sonlarında görüldüğü ve `lerin ortalarında da çok önemli konumlara geldiği görülmektedir. Matbaanın Osmanlı`ya gelmesi ile birlikte basının örnekleri görülmeye başlanmıştır fakat komşu ülkelere ve hatta Batılı ülkelere kıyasla basın girişimlerine biraz geç kalınmıştır (Benek, ). Osmanlı`da kamuoyu oluşturma basından önce de yapılmakta olan bir şeydi, Modernizm`i teşvik çalışmalarından bağımsız olarak klasik anlamda bir bilgilendirme maksadıyla oluşturulan kamuoyları, halkın kalabalık yerlerde toplanmasıyla ve bilgilendirilmesiyle yapılmaktaydı, bu bir vaaz bile olabilmekteydi. Osmanlı`da basının doğuşu halk arasında değil de bireysel olarak haber almaya olanak sağlamıştır. 2 II. Mahmut dönemi ıslahatleri de Osmanlı`da basının doğuşunu hızlandıran faktörlerden birisi olmuştur. Osmanlı basınını `lerin ortalarına doğru başlayan ve `lerin başlarına kadar devam eden bir haberleşme süreci olarak düşünmek doğru olmaktadır, daha spesifik olarak belirtilecek olursa: 1 “Basın” (isim) kelime anlamı için Türk Dili Kurumu`na başvurulmuştur. 2 Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, 9. Ankara. 1. Tanzimat Dönemi Osmanlı Basını () 2. I. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basını () 3. II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basını () olarak üç ayrı dönemde incelemek daha sağlıklı olmaktadır. 3 Bu ödevde, Osmanlı`da basının ilk izleri Tanzimat Dönemi`nde görüldüğü için Takvim-i Vakayi, Ceride-i Havadis, Tercüman- ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr gazeteleri ile Osmanlı basınındaki gelişmeler ve düzenlenmeler incelenmeye çalışılmıştır. 1. Osmanlı Basınında Fransız Örnekleri `lerin ortalarından itibaren Osmanlı`daki misyoner olmak ya da olmaksızın Fransız nüfusu göz önünde bulundurularak, Fransız Büyükelçiliği`nin de katkılarıyla Fransızca olduğu için tam olarak Osmanlı gazetesi sayılmayan gazeteler çıkarılmaya başlanmıştır. Bunlar tam olarak Osmanlı gazeteleri sayılmasalar bile Osmanlı`da basının ilk örneklerindendir. Fransız basının amacı, Fransız İhtilâli sonrası ülkenin durumunu diğer ülkelerdeki kendi halkına aktarabilmekti (Nüzhet, ). Bu gazetelerden ilki ve en akılda kalanı, Fransız Büyükelçiliği`nin `te çıkarttığı “Haber Bülteni” anlamına gelen Bulletin Des Nouvelles idi, diğeri ise `da çıkarılan “İstanbul Fransız Gazetesi” anlamına gelen Gazete Française de Constantinople ve diğerlerinden farklı bir öneme sahip olan ve `te çıkarılan “Doğu Seyircisi” anlamına gelen Spectatuer Oriental idi. Spectatuer Oriental Fransız halkına Osmanlı İmparatorluğu`nun dünya siyasetinde haklı olduğu yönlerini vurguladığı ve izah ettiği için diğerlerinden farklı bir konuma sahip olmuştur. 4 2. Osmanlı Basınında Arap Örneği Osmanlı Devleti`ne karşı isyan çıkaran ve Suriye`yi Mısır sınırlarına ilhâk etmek isteyen Mısır Hidivliği kurucusu olan Kavalalı Mehmed Ali Paşa da, `de hem Arapça hem Türkçe olarak yayınlanan ve “Mısır İşleri” anlamına gelen Vekây-i Mısriyye`yi çıkarmıştır. Bu gazetenin hem Türkçe hem Arapça çıkması da, basının bir siyasal iletişim aracı olarak kullanıldığını gösteren unsurlardan biri olarak düşünülebilmektedir. Osmanlı Devleti`ne karşı propaganda amacı taşıması gazetenin bir sayfasında şu şekilde belirtilmiştir: 3 Benek, K. (). OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. 4 Demir, K. (). Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Sosyal Bilimler Dergisi, 60 2 “Toplumu asrın çağlarına getirecek tarım ve endüstri alanındaki gelişmelerin izlenmesi ve yapılan yenilikleri anlatarak yeni düzenin propagandasını yapmak.’’ 5 Bu paragrafta “yeni düzen propagandası” ile bahsedilen, Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından kurulan ve her ne kadar bir federal yönetim gibi Osmanlı`ya bağlı olsa da, Osmanlı`dan ayrı olduğunu göstermeye çalışan bir hidivliğin misyon ve vizyonlarının propagandasının basın yoluyla aktarımıdır. Mehmed Ali Paşa basın aracılığıyla, kurduğu hidivlikte nasıl bir politika izleyeceğini halkına aktarıp aynı zamanda Osmanlı`ya da derdini izâh etmeye çalışmıştır. 6 TANZİMAT - MEŞRUTİYET DÖNEMLERİNDE GAZETELER İLK RESMİ GAZETE TAKVİM-İ VAK`AYI (VEKAYİ) CERİDE-İ HAVADİS (SAHİBİ YARI RESMİ (YARI İNGİLİZ UYRUKLU WILLIAM ÖZEL) GAZETE CHURCHILL`DİR.) TERCÜMAN-I AHVAL (ŞİNASİ – İLK ÖZEL GAZETE AGÂH EFENDİ TARAFINDAN ÇIKARILDI.) İKİNCİ ÖZEL TASVİR-İ EFKÂR (ŞİNASİ GAZETE TARAFINDAN ÇIKARILDI.) 3. İlk Osmanlı Gazeteleri İlk Resmi Osmanlı Gazetesi: Takvim-i Vekayi () İlk kez Osmanlı gazetesinin çıkarıldığı gerçek anlamda Osmanlı basınına, senesi I. Tanzimat Dönemi`nde Takvim-i Vekayi`nin II. Mahmut tarafından yayınlanmasıyla adım 5 1. Hıfzı Topuz, 2. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul, Remzi Kitabevi, , s. 6 Benek, K.().OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,4. 3 atılmıştır. Islahatler padişahı II. Mahmut, gazetenin ismini bizzat kendisi koymuştur. 7 Bir gazetenin, bir padişahın direkt olarak yardımıyla çıkarılması o gazetenin objektifliğini etkileyebilecek unsurlardan birisiydi. Henüz medya tekelleşmesinden bahsetmenin imkânsız olduğu bir dönemde basın, devlet tekelinde kullanılan bir araç olarak kullanılma potansiyeline sahipti. Bu durum da, halkın devletine iyice sadık olmasını doğuracak bir durumu beraberinde getirebilirdi fakat o dönemde propaganda gibi kamuoyu ve basının arasındaki bu stratejik ilişki henüz keşfedilmemişti. Bu yüzden Takvim-i Vakayi`de çoğunlukla hükümetin resmi haberleri yayımlanmıştır.8 Gazetede, herhangi bir noktalama işaretinin kullanılmamış olması ve gazetenin dilinin hafif olmaması gibi sınırlılıklar da mevcuttur.9 Takvim-i Vekayi`nin devlet içerisinde birçok dilde (Arapça, Farsça, Fransızca, Rumca, Ermenice, Bulgarca) basılması da, Osmanlı Devleti içerisindeki azınlıklara olan hoşgörünün bir göstergesiydi. 10 Takvim-i Vakayi devlet tekelinde bir gazete olduğu için yer yer devletin yürürlüğe koyduğu uygulamaların veya getirilen reformların olumlu bir biçimde tanıtıldığı (özellikle bürokratlara) bir basın aracı olarak da kullanılmıştır. Gazetenin ilk dönewmlerinin II. Mahmut dönemine denk gelmesi ve II. Mahmut`un da yenilikçi bir padişah olmasından dolayı gazetede reformların sıkça yayımlandığı görülmektedir. 11 “Takvîm-i Vekâyi`de; fen, sanayi, ticarete dair yapılan düzenlemelere de yer verilecektir. Böylece halk, padişahın kendileri için ne kadar faydalı ve hayırlı işler yaptığından haberdar olacaktır. Bu uygulamanın arkasında da “kendini anlatma” ve “destek alma” arzusu yatmaktadır.” 12 Bu yüzden dolaylı olarak aslında gazetenin devlet içerisinde kamuoyu oluşturmaya yönelik bir araç olarak kullanıldığını söylemek mümkündür. Dolayısıyla halkın padişaha duyduğu güven de artacaktır ve istikrar sağlanacaktır. Basın bu konuda, yapılan icraatlerin halka aktarılmasının 7 Sema Öner, “Türk Basınının İlk Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi’de Padişah Portresine İlişkin Haberler”, Yıldız Teknik Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, s. 8 Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, , s. 9 Demir`in Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler makalesinin Sayfasında gazetenin biçimine sıkça yer verilmiştir. 10 Akyüz, “Takvim-i Vakayi”, s. 11 Benek, K. (). OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. 12 Yüksel, S. (). Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 58 4 sağlam yollarından birisi olmuştur. O dönem basında bugünkü gibi bir gazetecilik anlayışı olmadığı için gazetede mevzuatlar gibi yalnızca bürokrasiyi ilgilendiren konulara bile yer verilmekteydi. Takvim-i Vekayi`nin yayımlanma sürecinde yer verilen önemli olaylardan birisi, Gazi Mustafa Kemal Paşa`nın `da Samsun`a çıkışı haberi olmuştur Gazetede yer verilen bir diğer önemli olay da, Kuvâ-yi Milliye Hareketi`dir. Damat Ferit`in padişahın onayını alarak kurduğu hükümete de bu gazetede yer verilmiştir. Padişahın yazdığı Hatt-ı Hümayun`da ve dolayısıyla bunun yayımlandığı Takvim-i Vekayi`de, padişahın açık bir şekilde Kuvâ-yi Milliye`yi eleştirdiği ve yanlış yaptığını belirttiği bölümler yayımlanmıştır. Gazetelerin kamuoyu oluşturma gücü ve bir haberin bütün bireylere ulaşabildiği düşünüldüğünde, bu durumun da basında önemli bir yeri bulunmaktadır. Hükümetin Kuvâ-yi Milliyecilere karşı yayımladığı Hükümet Beyannamesi gazetede yer almıştır. 14 Hükümet Beyannamesi`nde yer alan Kuvâ-yi Milliyecilerin Osmanlı Devleti`nin karşı karşıya kaldığı en büyük tehlikelerden birisi olduğu maddesine gazetede de yer verilmiştir. Bunlar `de Takvim-i Vekayi`de, Kuvâ-yi Milliye`cilere karşı yayımlanan haberler olarak tarihe düşmüştür. 15 Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda, Osmanlı Devleti`nin ilk resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi`nin düzenli olarak, var olan hükümetlerin halka ulaşmadaki ve hem ulusal hem de uluslararası alanda kamuoyu oluşturmaya çalışmadaki bir basın aracı gibi kullanıldığını söyleyebilmek mümkün hale gelmektedir. Takvim-i Vakayi, bildirilerini bizzat yayınladığı İstanbul Hükümeti`nin ortadan kaldırılması ile senesinde yayın hayatına son vermiştir. “Gazete yılda ortalama 15–20 defa, en çok olarak da 31 sayı çıkartılabilmiştir. Takvim-i Vakayi’nin böyle düzensiz çıkmasıyla gazete, taze haber verme özelliğini yitirmiştir.”16 “Takvim-i Vakayi sütunlarında resmi tebliğ, berat, ferman ve protokol haberlerin yayımlanmasından başka her tarafta yapılan bina, yol ve köprülerin haberi, kaldırılan yeniçeri ocağı aleyhindeki kampanyaya yönelik uyduruk hikâyeler, Avrupa sanat ve kültür olaylarından 13 Elmacı, M. E. (). KAMUOYUNA YANSIMASI ÇERÇEVESİNDE MUSTAFA KEMAL’İN ADININ TANINMASI VE ’A GELİŞTE MUSTAFA KEMAL. Belgi Dergisi, 14 Takvim-i Vekâyi, 11 Nisan (), Damad Ferid Paşa Hükümeti'nin yayınladığı bu beyanname İstanbul gazetelerinde de yayınlanmıştı. 15 Akandere, O. (), O. Akandere, Takvim-i Vakayi`de yayımlanan Kuvâ-yi Milliye haberlerini detaylı bir şekilde incelemiştir. 16 Berkes, N. ( ). Takvim-i Vekayi. N. Berkes içinde, Türkiye’de Çağdaşlaşma (s. s. ). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 5 haberler,17 dış olaylar, ordu, maarif, ticaret, sanayi ve el sanatları gibi haberler görülmekteydi.”18 Gazetenin ilk yıllarında gerçekten halkı bilgilendirme amacı taşıyan, dünyadaki gelişmeleri de kapsadığı bir misyondan son zamanlarına doğru tamamen hükümetin resmi haberlerinin, bildirilerinin yayınlandığı bir misyon faaliyetine dönüşümü görülmüştürAyrıca, Takvim-i Vekayi Türkçe`ye “Olayların Takvimi” olarak çevirilmektedir. İlk Yarı Resmi (Yarı Özel) Gazete: Ceride-i Havadis () Osmanlı`nın çıkarılan ikinci gazetesi ve ilk yarı özel gazete olma niteliğini taşıyan gazetesi Ceride-i Havadis`tir. İngiliz bir tüccar olan William Churchill, `da İstanbul`da avlanırken yanlışlıkla bir çocuğu vurmuştur ve adli işlemler sonucunda tutuklanmıştır fakat İngiliz Elçiliği`nin arabuluculuk faaliyetleri sonucu Churchill serbest bırakılmıştır. İngiltere`nin üstünlük kurmasıyla birlikte Churchill`e devlet nişanı ve gazete çıkarma yetkisi bile verilmişti Bu, önemi azımsanamayacak bir yetkiydi ve o dönemde bazı husumetlerinin olmasından dolayı Churchill bu adımı hemen gerçekleştirmemişti. Daha sonrasında husumeti olan kişilerin gözden düşmesi ile gereken adımları atmış ve 31 Temmuz tarihinde, İstanbul`un Bahçekapı semtinde kurduğu matbaada, Ceride-i Havadis Gazetesi`ni yayımlamaya başlamıştır Gazete üç ana bölümden oluşmaktaydı. Bunlar, “Havadisat-ı Nev`iyye”, “Havadisat-ı Ecnebiyye (Hariciyye)”, ve “İlanat” bölümüydü. Havadisat-ı Dahiliye`de adından da anlaşılacağı üzere içişleri ile ilgili haberler (resmi haberler, İstanbul ve diğer şehirlerin haberleri, padişah methiyeleri ve padişah ile ilgili diğer haberler ve kasideler) yayımlanmıştır. 22 Gazetenin Havadisat-ı Hariciye bölümünde ise yine adından anlaşılacağı üzere dış haberler yer almıştır. Bu haberler direkt üretim şeklinde değil, yabancı gazetelerin haberlerinin çevirilerinin 17 İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul, İletişim Yayınları, , s. 18 Akyüz, K. (). “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi. K. Akyüz içinde, “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi (s. 30). Ankara: Milli Eğitim Basımevi,. 19 Öner, S. (). Türk Basınının İlk Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi’de Padişah Portresine İlişkin Haberler: Yıldız Teknik Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, Gazetenin özellikle Sultan II. Mahmud`un ölümünden sonra bilgi verme amacının daha çok hükümetin bildirilerini yaynlama aracına dönüştüğü gözlemlenmiştir. 20 Topuz, H. (). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. H. Topuz içinde, ilk yarı özel Osmanlı gazetesi Ceride-i Havadis (s. 17). 21 Kenan Demir`in “Modern İktisadın Osmanlı’ya Girişi ve Ceride-i Havadis ” adlı Basılmamış Doktora Tezi`nden aldığı ve “Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler” adlı makalesinde bahsettiği Ceride-i Havadis bilgileri (), syf, 64, Sosyal Bilimler Dergisi. 22 Budak, A. (). Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını Münif Paşa. A. Budak içinde, Ceride- i Havadis (s. ). İstanbul,: Kitabevi Yayınları. 6 yazılması ile oluşturulmuştur ve yayımlanmıştır. 23 Ölüm ilanları ise ilk kez bu gazetede İlanat bölümünde yayımlanmıştır ve gazeteye gelir açısından katkı sağlamıştır (Demir, ). Gazetenin önceden ağdalı bir üslubu bulunmaktayken bu sonradan daha sade bir anlatıma dönüşmüştür (Demir, ). Ceride-i Havadis, tam olarak devlet gazetesi olmasa da yine de devlet desteği almaktaydı, çoksesliliğin olduğu, eleştirilerin bulunduğu bir gazete olduğu söylenemezdi. Zaten devlet desteği de bulunduğu için hükümet eleştirilerine yer verilemezdi. Ceride-i Havadis`in halkın ilgisini pek çekmemesi ve devletin de zamanla desteğini çekmesi sebepleriyle Churchill gazetenin yayın hayatına son vermiştir. İlk Özel Gazete: Tercüman-ı Ahvâl () Osmanlı`daki ilk özel gazete niteliğine sahip olan Tercüman-ı Ahvâl, `ta Şinasi ve Agâh Efendi tarafından çıkarılmaya başlanmıştır. Takvim-i Vakayi padişahın isteğiyle direkt devlet tarafından bir gazete niteliğine sahipti ve Ceride-i Havadis de yarı yarıya devletten destek almaktaydı, bu sebeplerden dolayı bu iki gazete özel gazete olma niteliği taşıyamazdı. Fakat Tercüman-ı Ahvâl, tamamen özel girişimle çıkartıldığı ve devletten herhangi bir destek almadığı için ilk özel gazete niteliğine sahip olmuştur “Gazetenin edebi ve politik boyutuna ağırlık veren Şinâsi`ye göre; aklın ve özgür düşüncenin sesi olan, gerek halkın haber alma vasıtası, gerek geniş halk kitlelerine ulaşarak yenilikleri, değişimleri, yeni edebi türleri tanıtan ve eleştirileri aktaran, devletin ve milletin günlük siyasi ve sosyal olaylar üzerinde kanaatlerini duyuran, dış dünyadaki gelişmeleri takip ederek halka aktaran üstelik eğitim vesilesi olarak kullanabilen gazetenin faydalarından Osmanlı Devleti de istifade etmeliydi.”25 Şinasi`nin bu yorumundan da anlaşılacağı üzere, gazete öncekilerden farklı ve daha gelişmiş bir misyona sahip olacaktı. Öncekilerden en çok ayrılan özelliği ise, sadece devletin değil milletin de sesi olma amacı taşıması ve eleştirileri aktarma amacı taşımasıydı. Bunlarla birlikte, halkın eğitim seviyesine katkıda bulunmak gibi bir gayesi de bulunmaktaydı. Tercüman-ı Ahvâl, ticari bir çıkardan çok toplumun modernleşmesine katkı sağlama amacı taşımaktaydı ve politik bir gazete olduklarını da bizzat belli etmekteydiler. 26 Tercüman-ı Ahvâl`ın da ana 23 Ziyad Ebüzziya, “Ceride-i Havadis”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, , c. 7, s. 24 İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul, Der Yayınları, 25 89 İsmail Parlatır, ”Şinâsi”, Tanzimat Edebiyatı, İstanbul: Akçağ Yayınları, , s. 7 bölümleri bulunmaktaydı. İçişlerinden haberlerin yayımlandığı “Havadis-i Dahiliyye” bölümü de kendi içerisinde “İstanbul Vukuatı”, “Taşra Vukuatı” diye ayrılmıştır. “İstanbul Vukuatı” da “Askeriye”, “İlmiye” ve “Mülkiye” olarak üç alt başlığa ayrılmıştır. “Taşra Vukuatı” adından da anlaşılacağı üzere Anadolu`dan ya da Rumeli ve Arabistan`dan haberleri içermekteydi. Bunların yanında bir de dış haberlerin verildiği “Havadis-i Hariciyye” bölümü bulunmaktaydı. Bu bölüm de kendi içerisinde “Asya Vukuatı” ve “Avrupa Vukuatı” olarak ikiye ayrılmıştı. 27 Gazeteyi çıkaranlardan Şinasi, gazetede bölüm bölüm “Şair Evlenmesi” adında bir tiyatro oyunu yazmaktaydı. Bu tiyatroda o dönemki Türk toplumunun yapısı eleştirilmekteydi. 28 Churchill`in bu tiyatro bölümlerini eleştirmesinden sonra Şinasi ve Churchill`in kendi gazeteleri üzerinden birbirleriyle çeşitli tartışmaları yaşanmıştır. Politik bir amaçla çıkarılmaya başlanan Tercüman-ı Ahvâl, zaman zaman devlet desteği alan ve hükümet taraflısı olan Ceride- i Havadis ile çekişme yaşamaktaydı. 29 Gazete kadrosuna ilerleyen dönemlerde Ziya Paşa, Namık Kemal, Sadrazam Said Paşa, Ahmed Vefik Paşa gibi önemli isimler de dahil olmuştur. Tercüman-ı Ahvâl, Ziya Bey`in gazetede yazdığı hükümet eleştirileri sebebiyle kapatılmıştır ve bu durum iki hafta devam etmiştir. Yaşanan bu yayın durdurma kararı basın tarihimizdeki ilk gazete kapatılmasıdır. 30 Gazetede ne kadar eleştiriler bulunsa da, gazete saray ile iyi geçinmeye çalışmıştır. Abdülaziz`in tahta çıkmasıyla ilgili gelişmelere gazeteye detaylıca yer verilmiştir ve olumsuz anlamda bir haber bulunmamıştır. 31 Tercüman-ı Ahvâl yalnızca haber verme amacı ile ya da politik kaygı ile çıkarılan bir gazete olmamıştır. Halkı eğitme çabası da sarfetmiştir. “Gazeteci” olmak isteyenler için bir istihdam kapısı olmuş ve onları eğitmiştir. Aynı zamanda 27 Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, 9. Ankara. 28 Basın Yayın Genel Müdürlüğü, “Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın (–) Yılları”, Türkiye’nin Sosyo- Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Matbaacılığın Yılına Armağan, Ankara, Nakua Yayınevi, 29 Kabacalı, A. (). Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın. A. Kabacalı içinde, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın (s. ). İstanbul. 30 Topuz, H. (). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. H. Topuz içinde, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi (s. 12) 31 Yerlikaya, I. (). “Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve Hükümet Destekli Haber Anlayışı”. Toplumsal Tarih Dergisi, 21, sf, 8 bilim, siyaset, iktisat vb. konularda da halkı aydınlatacak bilgilere ve gelişmelere yer verilmiştir Tercüman-ı Ahvâl gazetesi, senesinde gazetecilik hayatına son vermiştir. 33 İkinci Özel Gazete: Tasvir-i Efkâr () Tercüman-ı Ahvâl gazetesinden ayrılan Şinasi tarafından senesinde çıkarılmaya başlanmıştır. Sadrazam Ali Paşa ile husumeti olan Şinasi, bu durumdan dolayı gazeteyi Ali Paşa sadrazamken çıkarmamış, Fuad Paşa sadrazamken çıkarmaya başlamıştır. Şinasi, gazetenin amacının halka haberi ulaştırıp, halkın buradan belli başlı yorumlamalar yapıp kendi çıkarları açısından düşünebilmesini sağlamak olduğunu belirtmiştir. 34 Şinasi`ye göre halkın eğitim seviyesinin gelişmesi, gündemle ilgili düşünebilmesi ve belli çıkarımlar yapabilmesi, kendi çıkarlarını anlayabilmesi için eğitime önem vermek gerekmekteydi ve bu yetkinliğin de gazete sayesinde oluşturulabileceğini savunmaktaydı Tasvir-i Efkâr`da “Havadis-i Hariciyye” ve “Havadis-i Dahiliyye” adında iki ana başlık bulunmaktadır. İçişleri ile ilgili haberler, “Payitaht” ve “Eyalat” adında iki alt başlıkta verilmektedir. Dış haberler ise, “Avrupa”, “Amerika”, “Asya” olarak üç alt başlıkta halka aktarılmaktadır. Şinasi, Osmanlı`da Batılılaşmayı savunmuştur Gazetenin tutumunun hükümet ile çoğunlukla zıt olduğu görülmüştür. Durum böyle olunca Şinasi baskılar sonucu gazeteyi bırakıp Paris`e gitmiştir. Sonraki dönemlerde, Namık Kemal`in yönetimindeki gazetede Namık Kemal`in “Şark Meselesi” adlı makalesinin yayımlanması sonucu Namık Kemal`e gazetecilik yasağı gelmiştir (Demir, , s. 71). Ayrıca, ilk edebi tartışma da Tasvir-i Efkâr gazetesinde gerçekleşmiştir. O dönemde yayına devam eden Ceride-i Havadis Gazetesi ile başka bir Fransız gazetesinin yaşadığı tartışmada, Tasvir-i Efkâr`ın Fransız gazetenin Ceride-i Havadis`e karşı verdiği cevabı yayınlaması sonucu bu sefer tartışma, Ceride-i Havadis ve Tasvir-i Efkâr arasında yaşanmıştır. Bu tartışma sürecinde Tasvir- i Efkâr`ın tirajı yaklaşık 24 bin basıma ulaşmıştır (Demir, , s. 73). Tasvir-i Efkâr`ın kültür- 32 Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, Ankara. 33 Topuz, Soruda TürkBasın Tarihi ,s 34 Demir, K. (). Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Sosyal Bilimler Dergisi, 35 İnuğur, Nuri, M, Basın ve Yayın Tarihi s. 36 Erol, S. (). Türk Basın Tarihinde İbrahim Şinasi Efendi ve Tasvir-i Efkâr Gazetesi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 9 sanat haberlerine de yer verdiği görülmektedir. Çıkarılan kitaplara, sanatsal gelişmelere sıkça yer verilmekteydi (Erol, , s. ). Şinasi`nin Batılılaşmayı savunduğu bir kişilik olduğu düşünüldüğünde, kültür ve sanat haberlerinin onun gazetesinde yayımlanması da gayet alakalı olarak düşünülebilmektedir. Tasvir-i Efkâr`ın önceki gazetelerden ayrılan en belirgin özelliği onun bir “fikir” gazetesi olmasıdır. Gazetelerin belli başlı misyonları bulunmaktadır ve bu gazetede de Şinasi`nin sahip olduğu tutumun yansıtıldığı görülmektedir. Farklı düşüncelerin paylaşılabilmesi, eleştirel düşünceye de yer verilmesi, gazetenin bir fikir ve düşünce gazetesi olarak görülmesine neden olmuştur (Erol, , s. ). Gazeteler arasında halkın dilinden en çok anlayan, halkın dilini anlamak için çaba sarfeden, halkın yaşadığı zorlukları yansıtabilen ve halkın yararına olabilecek şeyleri yansıtmaya çalışan, halkın düşünmesini sağlayan ve eleştirel bakış açısı geliştirmeye çalışan gazete Tasvir-i Efkâr olmuştur (Erol, , s. ). Bütün bunların ardından gazete, hükümet tarafından susturulmaya çalışıldı. Bu yüzden Tasvir- i Efkâr, muhalif bir osmanlı gazetesi olarak ilk sayılabilir (Erol, , s. ). Tasvir-i Efkâr senesinde yayım hayatına son vermiştir. Ödev kapsamında hazırlanması talep edilen sorular: 4. SORULAR 1) Aşağıdakilerden hangisi II. Mahmut döneminde gerçekleştirilen ıslahatler kapsamında çıkarılan bir gazetedir? A) Ceride-i Havadis B) Tercüman-ı Ahvâl C) Takvim-i Vekayi (Doğru Cevap) D) Vekây-i Mısriyye E) Mahmudiyye-i Havadis 2) “Türk edebiyatında gazete, Batı ile ilişkilerin güçlendiği Tanzimat Dönemi ile farklı bir boyuta taşınmıştır. Tanzimatçılar halkı aydınlatmak ve onlara yol göstermek için gazete çıkarmıştır. İlk özel Türk gazetesi yılında İbrahim Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır. yıllarında İstanbul`da yayımlanmıştır.” Paragrafta bahsi geçen gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Tercüman-ı Ahvâl (Doğru Cevap) B) Takvim-i Vekayi C) Ceride-i Havadis D) Muhbir E) Tasvîr-i Efkâr 10 3) Yüzyıl`da Osmanlı Devleti`nde çeşitli gazeteler yayımlanmaya başlamıştır. Bunlardan bazıları özel bazıları resmi gazete olma niteliği taşımaktaydı. Bu dönemde yayımlanan I. Takvim-i Vekâyi II. Tasvir-i Efkâr III. Tercüman-ı Ahvâl gazetelerinden hangisi/hangileri özel gazete olma niteliği taşımaktadır? A) Yalnız III B) Yalnız II C) I, II, III D) I ve III E) II ve III (Doğru Cevap) 4) Aşağıdaki gazetelerden hangisi İngiliz tüccar William Churchill tarafından çıkarılmaya başlanan ve Osmanlı Devleti`nin ilk “yarı özel” gazetesi olma niteliğini taşır? A) Tasvir-i Efkâr B) The Sun C) Tanin D) Ceride-i Havadis (Doğru Cevap) E) Tercüman-ı Ahvâl Kaynakça Öner, S. (). Türk Basınının İlk Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi’de Padişah Portresine İlişkin Haberler. Yıldız Teknik Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, Akandere, O. (). 11 Nisan () Tarihli Takvim-i Vekâyi'de Kuva-yı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar. Ankara Üniversitesi Tiirk İnkılâp Tarihi Eıısitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Akyüz, K. (). “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi. K. Akyüz içinde, “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi (s. 30). Ankara: Milli Eğitim Basımevi,. Basın Yayın Genel Müdürlüğü. (). “Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın (–) Yılları” . B. Y. Müdürlüğü içinde, Türkiye’nin Sosyo- Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Matbaacılığın Yılına Armağan (s. ). Ankara: Nakua Yayınevi. 11 Benek, K. (). OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. Berkes, N. ( ). Takvim-i Vekayi. N. Berkes içinde, Türkiye’de Çağdaşlaşma (s. s. ). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Budak, A. (). Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını Münif Paşa. A. Budak içinde, Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını Münif Paşa (s. ). İstanbul,: Kitabevi Yayınları. Demir, K. (). Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Sosyal Bilimler Dergisi, Ebüzziya, Z. (). “Ceride-i Havadis” . Z. Ebüzziya içinde, İslam Ansiklopedisi, c.7 (s. ). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Elmacı, M. E. (). KAMUOYUNA YANSIMASI ÇERÇEVESİNDE MUSTAFA KEMAL’İN ADININ TANINMASI VE ’A GELİŞTE MUSTAFA KEMAL. Belgi Dergisi, Erol, S. (). Türk Basın Tarihinde İbrahim Şinasi Efendi ve Tasvir-i Efkâr Gazetesi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 1. Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, 9. Ankara. İnuğur, & M., N. (). Tercüman-ı Ahvâl. İnuğur, & N. M. içinde, Basın ve Yayın Tarihi (s. ). İstanbul: Der Yayınları. Kabacalı, A. (). Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın. A. Kabacalı içinde, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın (s. ). İstanbul. Nüzhet, S. (). Fransızca Takvîm-i Vekâyî: Le Moniteur Ottoman. Yeni Türk Mecmûası, Birinci Kanun. Parlatır, İ. (). ”Şinâsi”. İ. Parlatır içinde, Tanzimat Edebiyatı (s. ). İstanbul: Akçağ Yayınları. Türk Dil Kurumu. (tarih yok). Topuz, H. (). H. Topuz içinde, Soruda Türk Basın Tarihi (s. 12). İstanbul: Gerçek Yayınları. Topuz, H. (). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. H. Topuz içinde, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi (s. 17). Yüksel, S. (). Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Yerlikaya, I. (). “Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve Hükümet Destekli Haber Anlayışı”. Toplumsal Tarih Dergisi, 21, 12
nest...
Tanzimat Dönemi İstanbul basınında sansür
OSMANLI´DA BASININ DOĞUŞU: İLK GAZETELER, BASINDA DÜZENLEMELER ÖZET Dünyada oluşan siyasal iletişim sürecinde haberleşme, bilgi verme amacıyla kullanılan bir araç olmasının yanı sıra siyasal amaçlı da kullanılmaya başlamıştır. Devletlerin kendi kamuoyunu etkilemesi fikri, kamuoyunu propaganda aracılığıyla iktidarlara bağlı tutabilme fikri veya başka bir ülkeye propaganda yapılması ve bir ülkeye dair oluşturulan propagandaya karşı cevap verebilmenin önemi keşfedildiğinde, haberleşme siyasal boyutta da kullanılmaya başlanmıştır. Bunu sağlayabilmenin yolu da basından yani kitle iletişim araçlarından geçmektedir. Basın kelime anlamı olarak: “gazete, dergi gibi belirli zamanlarda çıkan yazılı yayınların bütünü.” demektir.1 İşte bu yayınlar belli bir amaç doğrultusunda oluşturulmaktadır. GİRİŞ Basın, ülkelerdeki halkların hanedanlıklarına sorgusuz sualsiz boyun eğmediği, çok sesliliğin olduğu ve makro boyutta da o ülkeye dair algıların oluşturulduğu dönemlerde daha çok ihtiyaç duyulan bir araçtır. Osmanlı`ya bakıldığında da, basına dair örneklerin ilk kez `lerin sonlarında görüldüğü ve `lerin ortalarında da çok önemli konumlara geldiği görülmektedir. Matbaanın Osmanlı`ya gelmesi ile birlikte basının örnekleri görülmeye başlanmıştır fakat komşu ülkelere ve hatta Batılı ülkelere kıyasla basın girişimlerine biraz geç kalınmıştır (Benek, ). Osmanlı`da kamuoyu oluşturma basından önce de yapılmakta olan bir şeydi, Modernizm`i teşvik çalışmalarından bağımsız olarak klasik anlamda bir bilgilendirme maksadıyla oluşturulan kamuoyları, halkın kalabalık yerlerde toplanmasıyla ve bilgilendirilmesiyle yapılmaktaydı, bu bir vaaz bile olabilmekteydi. Osmanlı`da basının doğuşu halk arasında değil de bireysel olarak haber almaya olanak sağlamıştır. 2 II. Mahmut dönemi ıslahatleri de Osmanlı`da basının doğuşunu hızlandıran faktörlerden birisi olmuştur. Osmanlı basınını `lerin ortalarına doğru başlayan ve `lerin başlarına kadar devam eden bir haberleşme süreci olarak düşünmek doğru olmaktadır, daha spesifik olarak belirtilecek olursa: 1 “Basın” (isim) kelime anlamı için Türk Dili Kurumu`na başvurulmuştur. 2 Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, 9. Ankara. 1. Tanzimat Dönemi Osmanlı Basını () 2. I. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basını () 3. II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basını () olarak üç ayrı dönemde incelemek daha sağlıklı olmaktadır. 3 Bu ödevde, Osmanlı`da basının ilk izleri Tanzimat Dönemi`nde görüldüğü için Takvim-i Vakayi, Ceride-i Havadis, Tercüman- ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr gazeteleri ile Osmanlı basınındaki gelişmeler ve düzenlenmeler incelenmeye çalışılmıştır. 1. Osmanlı Basınında Fransız Örnekleri `lerin ortalarından itibaren Osmanlı`daki misyoner olmak ya da olmaksızın Fransız nüfusu göz önünde bulundurularak, Fransız Büyükelçiliği`nin de katkılarıyla Fransızca olduğu için tam olarak Osmanlı gazetesi sayılmayan gazeteler çıkarılmaya başlanmıştır. Bunlar tam olarak Osmanlı gazeteleri sayılmasalar bile Osmanlı`da basının ilk örneklerindendir. Fransız basının amacı, Fransız İhtilâli sonrası ülkenin durumunu diğer ülkelerdeki kendi halkına aktarabilmekti (Nüzhet, ). Bu gazetelerden ilki ve en akılda kalanı, Fransız Büyükelçiliği`nin `te çıkarttığı “Haber Bülteni” anlamına gelen Bulletin Des Nouvelles idi, diğeri ise `da çıkarılan “İstanbul Fransız Gazetesi” anlamına gelen Gazete Française de Constantinople ve diğerlerinden farklı bir öneme sahip olan ve `te çıkarılan “Doğu Seyircisi” anlamına gelen Spectatuer Oriental idi. Spectatuer Oriental Fransız halkına Osmanlı İmparatorluğu`nun dünya siyasetinde haklı olduğu yönlerini vurguladığı ve izah ettiği için diğerlerinden farklı bir konuma sahip olmuştur. 4 2. Osmanlı Basınında Arap Örneği Osmanlı Devleti`ne karşı isyan çıkaran ve Suriye`yi Mısır sınırlarına ilhâk etmek isteyen Mısır Hidivliği kurucusu olan Kavalalı Mehmed Ali Paşa da, `de hem Arapça hem Türkçe olarak yayınlanan ve “Mısır İşleri” anlamına gelen Vekây-i Mısriyye`yi çıkarmıştır. Bu gazetenin hem Türkçe hem Arapça çıkması da, basının bir siyasal iletişim aracı olarak kullanıldığını gösteren unsurlardan biri olarak düşünülebilmektedir. Osmanlı Devleti`ne karşı propaganda amacı taşıması gazetenin bir sayfasında şu şekilde belirtilmiştir: 3 Benek, K. (). OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. 4 Demir, K. (). Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Sosyal Bilimler Dergisi, 60 2 “Toplumu asrın çağlarına getirecek tarım ve endüstri alanındaki gelişmelerin izlenmesi ve yapılan yenilikleri anlatarak yeni düzenin propagandasını yapmak.’’ 5 Bu paragrafta “yeni düzen propagandası” ile bahsedilen, Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından kurulan ve her ne kadar bir federal yönetim gibi Osmanlı`ya bağlı olsa da, Osmanlı`dan ayrı olduğunu göstermeye çalışan bir hidivliğin misyon ve vizyonlarının propagandasının basın yoluyla aktarımıdır. Mehmed Ali Paşa basın aracılığıyla, kurduğu hidivlikte nasıl bir politika izleyeceğini halkına aktarıp aynı zamanda Osmanlı`ya da derdini izâh etmeye çalışmıştır. 6 TANZİMAT - MEŞRUTİYET DÖNEMLERİNDE GAZETELER İLK RESMİ GAZETE TAKVİM-İ VAK`AYI (VEKAYİ) CERİDE-İ HAVADİS (SAHİBİ YARI RESMİ (YARI İNGİLİZ UYRUKLU WILLIAM ÖZEL) GAZETE CHURCHILL`DİR.) TERCÜMAN-I AHVAL (ŞİNASİ – İLK ÖZEL GAZETE AGÂH EFENDİ TARAFINDAN ÇIKARILDI.) İKİNCİ ÖZEL TASVİR-İ EFKÂR (ŞİNASİ GAZETE TARAFINDAN ÇIKARILDI.) 3. İlk Osmanlı Gazeteleri İlk Resmi Osmanlı Gazetesi: Takvim-i Vekayi () İlk kez Osmanlı gazetesinin çıkarıldığı gerçek anlamda Osmanlı basınına, senesi I. Tanzimat Dönemi`nde Takvim-i Vekayi`nin II. Mahmut tarafından yayınlanmasıyla adım 5 1. Hıfzı Topuz, 2. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul, Remzi Kitabevi, , s. 6 Benek, K.().OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,4. 3 atılmıştır. Islahatler padişahı II. Mahmut, gazetenin ismini bizzat kendisi koymuştur. 7 Bir gazetenin, bir padişahın direkt olarak yardımıyla çıkarılması o gazetenin objektifliğini etkileyebilecek unsurlardan birisiydi. Henüz medya tekelleşmesinden bahsetmenin imkânsız olduğu bir dönemde basın, devlet tekelinde kullanılan bir araç olarak kullanılma potansiyeline sahipti. Bu durum da, halkın devletine iyice sadık olmasını doğuracak bir durumu beraberinde getirebilirdi fakat o dönemde propaganda gibi kamuoyu ve basının arasındaki bu stratejik ilişki henüz keşfedilmemişti. Bu yüzden Takvim-i Vakayi`de çoğunlukla hükümetin resmi haberleri yayımlanmıştır.8 Gazetede, herhangi bir noktalama işaretinin kullanılmamış olması ve gazetenin dilinin hafif olmaması gibi sınırlılıklar da mevcuttur.9 Takvim-i Vekayi`nin devlet içerisinde birçok dilde (Arapça, Farsça, Fransızca, Rumca, Ermenice, Bulgarca) basılması da, Osmanlı Devleti içerisindeki azınlıklara olan hoşgörünün bir göstergesiydi. 10 Takvim-i Vakayi devlet tekelinde bir gazete olduğu için yer yer devletin yürürlüğe koyduğu uygulamaların veya getirilen reformların olumlu bir biçimde tanıtıldığı (özellikle bürokratlara) bir basın aracı olarak da kullanılmıştır. Gazetenin ilk dönewmlerinin II. Mahmut dönemine denk gelmesi ve II. Mahmut`un da yenilikçi bir padişah olmasından dolayı gazetede reformların sıkça yayımlandığı görülmektedir. 11 “Takvîm-i Vekâyi`de; fen, sanayi, ticarete dair yapılan düzenlemelere de yer verilecektir. Böylece halk, padişahın kendileri için ne kadar faydalı ve hayırlı işler yaptığından haberdar olacaktır. Bu uygulamanın arkasında da “kendini anlatma” ve “destek alma” arzusu yatmaktadır.” 12 Bu yüzden dolaylı olarak aslında gazetenin devlet içerisinde kamuoyu oluşturmaya yönelik bir araç olarak kullanıldığını söylemek mümkündür. Dolayısıyla halkın padişaha duyduğu güven de artacaktır ve istikrar sağlanacaktır. Basın bu konuda, yapılan icraatlerin halka aktarılmasının 7 Sema Öner, “Türk Basınının İlk Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi’de Padişah Portresine İlişkin Haberler”, Yıldız Teknik Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, s. 8 Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, , s. 9 Demir`in Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler makalesinin Sayfasında gazetenin biçimine sıkça yer verilmiştir. 10 Akyüz, “Takvim-i Vakayi”, s. 11 Benek, K. (). OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. 12 Yüksel, S. (). Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 58 4 sağlam yollarından birisi olmuştur. O dönem basında bugünkü gibi bir gazetecilik anlayışı olmadığı için gazetede mevzuatlar gibi yalnızca bürokrasiyi ilgilendiren konulara bile yer verilmekteydi. Takvim-i Vekayi`nin yayımlanma sürecinde yer verilen önemli olaylardan birisi, Gazi Mustafa Kemal Paşa`nın `da Samsun`a çıkışı haberi olmuştur Gazetede yer verilen bir diğer önemli olay da, Kuvâ-yi Milliye Hareketi`dir. Damat Ferit`in padişahın onayını alarak kurduğu hükümete de bu gazetede yer verilmiştir. Padişahın yazdığı Hatt-ı Hümayun`da ve dolayısıyla bunun yayımlandığı Takvim-i Vekayi`de, padişahın açık bir şekilde Kuvâ-yi Milliye`yi eleştirdiği ve yanlış yaptığını belirttiği bölümler yayımlanmıştır. Gazetelerin kamuoyu oluşturma gücü ve bir haberin bütün bireylere ulaşabildiği düşünüldüğünde, bu durumun da basında önemli bir yeri bulunmaktadır. Hükümetin Kuvâ-yi Milliyecilere karşı yayımladığı Hükümet Beyannamesi gazetede yer almıştır. 14 Hükümet Beyannamesi`nde yer alan Kuvâ-yi Milliyecilerin Osmanlı Devleti`nin karşı karşıya kaldığı en büyük tehlikelerden birisi olduğu maddesine gazetede de yer verilmiştir. Bunlar `de Takvim-i Vekayi`de, Kuvâ-yi Milliye`cilere karşı yayımlanan haberler olarak tarihe düşmüştür. 15 Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda, Osmanlı Devleti`nin ilk resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi`nin düzenli olarak, var olan hükümetlerin halka ulaşmadaki ve hem ulusal hem de uluslararası alanda kamuoyu oluşturmaya çalışmadaki bir basın aracı gibi kullanıldığını söyleyebilmek mümkün hale gelmektedir. Takvim-i Vakayi, bildirilerini bizzat yayınladığı İstanbul Hükümeti`nin ortadan kaldırılması ile senesinde yayın hayatına son vermiştir. “Gazete yılda ortalama 15–20 defa, en çok olarak da 31 sayı çıkartılabilmiştir. Takvim-i Vakayi’nin böyle düzensiz çıkmasıyla gazete, taze haber verme özelliğini yitirmiştir.”16 “Takvim-i Vakayi sütunlarında resmi tebliğ, berat, ferman ve protokol haberlerin yayımlanmasından başka her tarafta yapılan bina, yol ve köprülerin haberi, kaldırılan yeniçeri ocağı aleyhindeki kampanyaya yönelik uyduruk hikâyeler, Avrupa sanat ve kültür olaylarından 13 Elmacı, M. E. (). KAMUOYUNA YANSIMASI ÇERÇEVESİNDE MUSTAFA KEMAL’İN ADININ TANINMASI VE ’A GELİŞTE MUSTAFA KEMAL. Belgi Dergisi, 14 Takvim-i Vekâyi, 11 Nisan (), Damad Ferid Paşa Hükümeti'nin yayınladığı bu beyanname İstanbul gazetelerinde de yayınlanmıştı. 15 Akandere, O. (), O. Akandere, Takvim-i Vakayi`de yayımlanan Kuvâ-yi Milliye haberlerini detaylı bir şekilde incelemiştir. 16 Berkes, N. ( ). Takvim-i Vekayi. N. Berkes içinde, Türkiye’de Çağdaşlaşma (s. s. ). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 5 haberler,17 dış olaylar, ordu, maarif, ticaret, sanayi ve el sanatları gibi haberler görülmekteydi.”18 Gazetenin ilk yıllarında gerçekten halkı bilgilendirme amacı taşıyan, dünyadaki gelişmeleri de kapsadığı bir misyondan son zamanlarına doğru tamamen hükümetin resmi haberlerinin, bildirilerinin yayınlandığı bir misyon faaliyetine dönüşümü görülmüştürAyrıca, Takvim-i Vekayi Türkçe`ye “Olayların Takvimi” olarak çevirilmektedir. İlk Yarı Resmi (Yarı Özel) Gazete: Ceride-i Havadis () Osmanlı`nın çıkarılan ikinci gazetesi ve ilk yarı özel gazete olma niteliğini taşıyan gazetesi Ceride-i Havadis`tir. İngiliz bir tüccar olan William Churchill, `da İstanbul`da avlanırken yanlışlıkla bir çocuğu vurmuştur ve adli işlemler sonucunda tutuklanmıştır fakat İngiliz Elçiliği`nin arabuluculuk faaliyetleri sonucu Churchill serbest bırakılmıştır. İngiltere`nin üstünlük kurmasıyla birlikte Churchill`e devlet nişanı ve gazete çıkarma yetkisi bile verilmişti Bu, önemi azımsanamayacak bir yetkiydi ve o dönemde bazı husumetlerinin olmasından dolayı Churchill bu adımı hemen gerçekleştirmemişti. Daha sonrasında husumeti olan kişilerin gözden düşmesi ile gereken adımları atmış ve 31 Temmuz tarihinde, İstanbul`un Bahçekapı semtinde kurduğu matbaada, Ceride-i Havadis Gazetesi`ni yayımlamaya başlamıştır Gazete üç ana bölümden oluşmaktaydı. Bunlar, “Havadisat-ı Nev`iyye”, “Havadisat-ı Ecnebiyye (Hariciyye)”, ve “İlanat” bölümüydü. Havadisat-ı Dahiliye`de adından da anlaşılacağı üzere içişleri ile ilgili haberler (resmi haberler, İstanbul ve diğer şehirlerin haberleri, padişah methiyeleri ve padişah ile ilgili diğer haberler ve kasideler) yayımlanmıştır. 22 Gazetenin Havadisat-ı Hariciye bölümünde ise yine adından anlaşılacağı üzere dış haberler yer almıştır. Bu haberler direkt üretim şeklinde değil, yabancı gazetelerin haberlerinin çevirilerinin 17 İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul, İletişim Yayınları, , s. 18 Akyüz, K. (). “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi. K. Akyüz içinde, “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi (s. 30). Ankara: Milli Eğitim Basımevi,. 19 Öner, S. (). Türk Basınının İlk Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi’de Padişah Portresine İlişkin Haberler: Yıldız Teknik Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, Gazetenin özellikle Sultan II. Mahmud`un ölümünden sonra bilgi verme amacının daha çok hükümetin bildirilerini yaynlama aracına dönüştüğü gözlemlenmiştir. 20 Topuz, H. (). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. H. Topuz içinde, ilk yarı özel Osmanlı gazetesi Ceride-i Havadis (s. 17). 21 Kenan Demir`in “Modern İktisadın Osmanlı’ya Girişi ve Ceride-i Havadis ” adlı Basılmamış Doktora Tezi`nden aldığı ve “Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler” adlı makalesinde bahsettiği Ceride-i Havadis bilgileri (), syf, 64, Sosyal Bilimler Dergisi. 22 Budak, A. (). Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını Münif Paşa. A. Budak içinde, Ceride- i Havadis (s. ). İstanbul,: Kitabevi Yayınları. 6 yazılması ile oluşturulmuştur ve yayımlanmıştır. 23 Ölüm ilanları ise ilk kez bu gazetede İlanat bölümünde yayımlanmıştır ve gazeteye gelir açısından katkı sağlamıştır (Demir, ). Gazetenin önceden ağdalı bir üslubu bulunmaktayken bu sonradan daha sade bir anlatıma dönüşmüştür (Demir, ). Ceride-i Havadis, tam olarak devlet gazetesi olmasa da yine de devlet desteği almaktaydı, çoksesliliğin olduğu, eleştirilerin bulunduğu bir gazete olduğu söylenemezdi. Zaten devlet desteği de bulunduğu için hükümet eleştirilerine yer verilemezdi. Ceride-i Havadis`in halkın ilgisini pek çekmemesi ve devletin de zamanla desteğini çekmesi sebepleriyle Churchill gazetenin yayın hayatına son vermiştir. İlk Özel Gazete: Tercüman-ı Ahvâl () Osmanlı`daki ilk özel gazete niteliğine sahip olan Tercüman-ı Ahvâl, `ta Şinasi ve Agâh Efendi tarafından çıkarılmaya başlanmıştır. Takvim-i Vakayi padişahın isteğiyle direkt devlet tarafından bir gazete niteliğine sahipti ve Ceride-i Havadis de yarı yarıya devletten destek almaktaydı, bu sebeplerden dolayı bu iki gazete özel gazete olma niteliği taşıyamazdı. Fakat Tercüman-ı Ahvâl, tamamen özel girişimle çıkartıldığı ve devletten herhangi bir destek almadığı için ilk özel gazete niteliğine sahip olmuştur “Gazetenin edebi ve politik boyutuna ağırlık veren Şinâsi`ye göre; aklın ve özgür düşüncenin sesi olan, gerek halkın haber alma vasıtası, gerek geniş halk kitlelerine ulaşarak yenilikleri, değişimleri, yeni edebi türleri tanıtan ve eleştirileri aktaran, devletin ve milletin günlük siyasi ve sosyal olaylar üzerinde kanaatlerini duyuran, dış dünyadaki gelişmeleri takip ederek halka aktaran üstelik eğitim vesilesi olarak kullanabilen gazetenin faydalarından Osmanlı Devleti de istifade etmeliydi.”25 Şinasi`nin bu yorumundan da anlaşılacağı üzere, gazete öncekilerden farklı ve daha gelişmiş bir misyona sahip olacaktı. Öncekilerden en çok ayrılan özelliği ise, sadece devletin değil milletin de sesi olma amacı taşıması ve eleştirileri aktarma amacı taşımasıydı. Bunlarla birlikte, halkın eğitim seviyesine katkıda bulunmak gibi bir gayesi de bulunmaktaydı. Tercüman-ı Ahvâl, ticari bir çıkardan çok toplumun modernleşmesine katkı sağlama amacı taşımaktaydı ve politik bir gazete olduklarını da bizzat belli etmekteydiler. 26 Tercüman-ı Ahvâl`ın da ana 23 Ziyad Ebüzziya, “Ceride-i Havadis”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, , c. 7, s. 24 İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul, Der Yayınları, 25 89 İsmail Parlatır, ”Şinâsi”, Tanzimat Edebiyatı, İstanbul: Akçağ Yayınları, , s. 7 bölümleri bulunmaktaydı. İçişlerinden haberlerin yayımlandığı “Havadis-i Dahiliyye” bölümü de kendi içerisinde “İstanbul Vukuatı”, “Taşra Vukuatı” diye ayrılmıştır. “İstanbul Vukuatı” da “Askeriye”, “İlmiye” ve “Mülkiye” olarak üç alt başlığa ayrılmıştır. “Taşra Vukuatı” adından da anlaşılacağı üzere Anadolu`dan ya da Rumeli ve Arabistan`dan haberleri içermekteydi. Bunların yanında bir de dış haberlerin verildiği “Havadis-i Hariciyye” bölümü bulunmaktaydı. Bu bölüm de kendi içerisinde “Asya Vukuatı” ve “Avrupa Vukuatı” olarak ikiye ayrılmıştı. 27 Gazeteyi çıkaranlardan Şinasi, gazetede bölüm bölüm “Şair Evlenmesi” adında bir tiyatro oyunu yazmaktaydı. Bu tiyatroda o dönemki Türk toplumunun yapısı eleştirilmekteydi. 28 Churchill`in bu tiyatro bölümlerini eleştirmesinden sonra Şinasi ve Churchill`in kendi gazeteleri üzerinden birbirleriyle çeşitli tartışmaları yaşanmıştır. Politik bir amaçla çıkarılmaya başlanan Tercüman-ı Ahvâl, zaman zaman devlet desteği alan ve hükümet taraflısı olan Ceride- i Havadis ile çekişme yaşamaktaydı. 29 Gazete kadrosuna ilerleyen dönemlerde Ziya Paşa, Namık Kemal, Sadrazam Said Paşa, Ahmed Vefik Paşa gibi önemli isimler de dahil olmuştur. Tercüman-ı Ahvâl, Ziya Bey`in gazetede yazdığı hükümet eleştirileri sebebiyle kapatılmıştır ve bu durum iki hafta devam etmiştir. Yaşanan bu yayın durdurma kararı basın tarihimizdeki ilk gazete kapatılmasıdır. 30 Gazetede ne kadar eleştiriler bulunsa da, gazete saray ile iyi geçinmeye çalışmıştır. Abdülaziz`in tahta çıkmasıyla ilgili gelişmelere gazeteye detaylıca yer verilmiştir ve olumsuz anlamda bir haber bulunmamıştır. 31 Tercüman-ı Ahvâl yalnızca haber verme amacı ile ya da politik kaygı ile çıkarılan bir gazete olmamıştır. Halkı eğitme çabası da sarfetmiştir. “Gazeteci” olmak isteyenler için bir istihdam kapısı olmuş ve onları eğitmiştir. Aynı zamanda 27 Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, 9. Ankara. 28 Basın Yayın Genel Müdürlüğü, “Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın (–) Yılları”, Türkiye’nin Sosyo- Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Matbaacılığın Yılına Armağan, Ankara, Nakua Yayınevi, 29 Kabacalı, A. (). Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın. A. Kabacalı içinde, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın (s. ). İstanbul. 30 Topuz, H. (). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. H. Topuz içinde, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi (s. 12) 31 Yerlikaya, I. (). “Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve Hükümet Destekli Haber Anlayışı”. Toplumsal Tarih Dergisi, 21, sf, 8 bilim, siyaset, iktisat vb. konularda da halkı aydınlatacak bilgilere ve gelişmelere yer verilmiştir Tercüman-ı Ahvâl gazetesi, senesinde gazetecilik hayatına son vermiştir. 33 İkinci Özel Gazete: Tasvir-i Efkâr () Tercüman-ı Ahvâl gazetesinden ayrılan Şinasi tarafından senesinde çıkarılmaya başlanmıştır. Sadrazam Ali Paşa ile husumeti olan Şinasi, bu durumdan dolayı gazeteyi Ali Paşa sadrazamken çıkarmamış, Fuad Paşa sadrazamken çıkarmaya başlamıştır. Şinasi, gazetenin amacının halka haberi ulaştırıp, halkın buradan belli başlı yorumlamalar yapıp kendi çıkarları açısından düşünebilmesini sağlamak olduğunu belirtmiştir. 34 Şinasi`ye göre halkın eğitim seviyesinin gelişmesi, gündemle ilgili düşünebilmesi ve belli çıkarımlar yapabilmesi, kendi çıkarlarını anlayabilmesi için eğitime önem vermek gerekmekteydi ve bu yetkinliğin de gazete sayesinde oluşturulabileceğini savunmaktaydı Tasvir-i Efkâr`da “Havadis-i Hariciyye” ve “Havadis-i Dahiliyye” adında iki ana başlık bulunmaktadır. İçişleri ile ilgili haberler, “Payitaht” ve “Eyalat” adında iki alt başlıkta verilmektedir. Dış haberler ise, “Avrupa”, “Amerika”, “Asya” olarak üç alt başlıkta halka aktarılmaktadır. Şinasi, Osmanlı`da Batılılaşmayı savunmuştur Gazetenin tutumunun hükümet ile çoğunlukla zıt olduğu görülmüştür. Durum böyle olunca Şinasi baskılar sonucu gazeteyi bırakıp Paris`e gitmiştir. Sonraki dönemlerde, Namık Kemal`in yönetimindeki gazetede Namık Kemal`in “Şark Meselesi” adlı makalesinin yayımlanması sonucu Namık Kemal`e gazetecilik yasağı gelmiştir (Demir, , s. 71). Ayrıca, ilk edebi tartışma da Tasvir-i Efkâr gazetesinde gerçekleşmiştir. O dönemde yayına devam eden Ceride-i Havadis Gazetesi ile başka bir Fransız gazetesinin yaşadığı tartışmada, Tasvir-i Efkâr`ın Fransız gazetenin Ceride-i Havadis`e karşı verdiği cevabı yayınlaması sonucu bu sefer tartışma, Ceride-i Havadis ve Tasvir-i Efkâr arasında yaşanmıştır. Bu tartışma sürecinde Tasvir- i Efkâr`ın tirajı yaklaşık 24 bin basıma ulaşmıştır (Demir, , s. 73). Tasvir-i Efkâr`ın kültür- 32 Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, Ankara. 33 Topuz, Soruda TürkBasın Tarihi ,s 34 Demir, K. (). Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Sosyal Bilimler Dergisi, 35 İnuğur, Nuri, M, Basın ve Yayın Tarihi s. 36 Erol, S. (). Türk Basın Tarihinde İbrahim Şinasi Efendi ve Tasvir-i Efkâr Gazetesi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 9 sanat haberlerine de yer verdiği görülmektedir. Çıkarılan kitaplara, sanatsal gelişmelere sıkça yer verilmekteydi (Erol, , s. ). Şinasi`nin Batılılaşmayı savunduğu bir kişilik olduğu düşünüldüğünde, kültür ve sanat haberlerinin onun gazetesinde yayımlanması da gayet alakalı olarak düşünülebilmektedir. Tasvir-i Efkâr`ın önceki gazetelerden ayrılan en belirgin özelliği onun bir “fikir” gazetesi olmasıdır. Gazetelerin belli başlı misyonları bulunmaktadır ve bu gazetede de Şinasi`nin sahip olduğu tutumun yansıtıldığı görülmektedir. Farklı düşüncelerin paylaşılabilmesi, eleştirel düşünceye de yer verilmesi, gazetenin bir fikir ve düşünce gazetesi olarak görülmesine neden olmuştur (Erol, , s. ). Gazeteler arasında halkın dilinden en çok anlayan, halkın dilini anlamak için çaba sarfeden, halkın yaşadığı zorlukları yansıtabilen ve halkın yararına olabilecek şeyleri yansıtmaya çalışan, halkın düşünmesini sağlayan ve eleştirel bakış açısı geliştirmeye çalışan gazete Tasvir-i Efkâr olmuştur (Erol, , s. ). Bütün bunların ardından gazete, hükümet tarafından susturulmaya çalışıldı. Bu yüzden Tasvir- i Efkâr, muhalif bir osmanlı gazetesi olarak ilk sayılabilir (Erol, , s. ). Tasvir-i Efkâr senesinde yayım hayatına son vermiştir. Ödev kapsamında hazırlanması talep edilen sorular: 4. SORULAR 1) Aşağıdakilerden hangisi II. Mahmut döneminde gerçekleştirilen ıslahatler kapsamında çıkarılan bir gazetedir? A) Ceride-i Havadis B) Tercüman-ı Ahvâl C) Takvim-i Vekayi (Doğru Cevap) D) Vekây-i Mısriyye E) Mahmudiyye-i Havadis 2) “Türk edebiyatında gazete, Batı ile ilişkilerin güçlendiği Tanzimat Dönemi ile farklı bir boyuta taşınmıştır. Tanzimatçılar halkı aydınlatmak ve onlara yol göstermek için gazete çıkarmıştır. İlk özel Türk gazetesi yılında İbrahim Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır. yıllarında İstanbul`da yayımlanmıştır.” Paragrafta bahsi geçen gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Tercüman-ı Ahvâl (Doğru Cevap) B) Takvim-i Vekayi C) Ceride-i Havadis D) Muhbir E) Tasvîr-i Efkâr 10 3) Yüzyıl`da Osmanlı Devleti`nde çeşitli gazeteler yayımlanmaya başlamıştır. Bunlardan bazıları özel bazıları resmi gazete olma niteliği taşımaktaydı. Bu dönemde yayımlanan I. Takvim-i Vekâyi II. Tasvir-i Efkâr III. Tercüman-ı Ahvâl gazetelerinden hangisi/hangileri özel gazete olma niteliği taşımaktadır? A) Yalnız III B) Yalnız II C) I, II, III D) I ve III E) II ve III (Doğru Cevap) 4) Aşağıdaki gazetelerden hangisi İngiliz tüccar William Churchill tarafından çıkarılmaya başlanan ve Osmanlı Devleti`nin ilk “yarı özel” gazetesi olma niteliğini taşır? A) Tasvir-i Efkâr B) The Sun C) Tanin D) Ceride-i Havadis (Doğru Cevap) E) Tercüman-ı Ahvâl Kaynakça Öner, S. (). Türk Basınının İlk Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi’de Padişah Portresine İlişkin Haberler. Yıldız Teknik Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, Akandere, O. (). 11 Nisan () Tarihli Takvim-i Vekâyi'de Kuva-yı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar. Ankara Üniversitesi Tiirk İnkılâp Tarihi Eıısitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Akyüz, K. (). “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi. K. Akyüz içinde, “Takvim-i Vakayi”, Türk Ansiklopedisi (s. 30). Ankara: Milli Eğitim Basımevi,. Basın Yayın Genel Müdürlüğü. (). “Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın (–) Yılları” . B. Y. Müdürlüğü içinde, Türkiye’nin Sosyo- Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Matbaacılığın Yılına Armağan (s. ). Ankara: Nakua Yayınevi. 11 Benek, K. (). OSMANLI'DA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. Berkes, N. ( ). Takvim-i Vekayi. N. Berkes içinde, Türkiye’de Çağdaşlaşma (s. s. ). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Budak, A. (). Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını Münif Paşa. A. Budak içinde, Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını Münif Paşa (s. ). İstanbul,: Kitabevi Yayınları. Demir, K. (). Osmanlı'da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Sosyal Bilimler Dergisi, Ebüzziya, Z. (). “Ceride-i Havadis” . Z. Ebüzziya içinde, İslam Ansiklopedisi, c.7 (s. ). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Elmacı, M. E. (). KAMUOYUNA YANSIMASI ÇERÇEVESİNDE MUSTAFA KEMAL’İN ADININ TANINMASI VE ’A GELİŞTE MUSTAFA KEMAL. Belgi Dergisi, Erol, S. (). Türk Basın Tarihinde İbrahim Şinasi Efendi ve Tasvir-i Efkâr Gazetesi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 1. Ertuğrul, G. (). OSMANLI BASININDA TERCÜMÂN-I AHVÂL'İN YERİ VE ÖNEMİ () Yüksek Lisans Tezi syf, 9. Ankara. İnuğur, & M., N. (). Tercüman-ı Ahvâl. İnuğur, & N. M. içinde, Basın ve Yayın Tarihi (s. ). İstanbul: Der Yayınları. Kabacalı, A. (). Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın. A. Kabacalı içinde, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Basın ve Yayın (s. ). İstanbul. Nüzhet, S. (). Fransızca Takvîm-i Vekâyî: Le Moniteur Ottoman. Yeni Türk Mecmûası, Birinci Kanun. Parlatır, İ. (). ”Şinâsi”. İ. Parlatır içinde, Tanzimat Edebiyatı (s. ). İstanbul: Akçağ Yayınları. Türk Dil Kurumu. (tarih yok). Topuz, H. (). H. Topuz içinde, Soruda Türk Basın Tarihi (s. 12). İstanbul: Gerçek Yayınları. Topuz, H. (). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. H. Topuz içinde, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi (s. 17). Yüksel, S. (). Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Yerlikaya, I. (). “Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve Hükümet Destekli Haber Anlayışı”. Toplumsal Tarih Dergisi, 21, 12