Plc Ve Röle Arasındaki Farklar

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

PLC VE MONTAJI
EO

Ankara,
 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
 PARA İLE SATILMAZ.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ii
GİRİŞ 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 3
1. YAPILACAK İŞE UYGUN PLC SEÇMEK 3
PLC Tanımı ve Türleri 3
PLC’nin Kullanım Amacı ve Alanları 5
PLC İle Röle Sistemleri Arasındaki Farklar ve Avantajları 6
PLC Parçalarının Yapısı ve Fonksiyonları 7
Merkezi İşlem Birimi MİB(CPU) 7
Hafıza(Bellek Elemanları) 7
Programlama Makinesi 8
Güç Katı 8
Giriş/Çıkış Bölümü 8
Genişleme Birimleri 8
Kartların Takıldığı Raflar (Rack’s) 9
PLC Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar 9
UYGULAMA FAALİYETİ 10
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 12
ÖĞRENME FAALİYETİ- 2 13
2. PLC CİHAZINA GİRİŞ VE ÇIKIŞ ELEMANLARINI BAĞLAMA 13
PLC Besleme Bağlantısı 13
PLC Giriş Elemanları ve PLC’ye Bağlantıları 14
Temaslı Algılayıcı 14
Temassız Algılayıcı 17
PLC Çıkış Elemanları ve Bağlantı Özellikleri 28
Çıkış Kontrollü Lambalar 28
Küçük Motorlar 28
Selenoid’ler 28
Giriş ve Çıkışların Adreslenmeleri ve İfade Edilişleri 29
UYGULAMA FAALİYETİ 34
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 35
ÖĞRENME FAALİYETİ- 3 36
3. PLC’Lİ KONTROL DEVRELERİNİN ÇİZİMİ 36
Giriş Elemanlarının Besleme ve PLC Bağlantılarının Çizimi 36
Çıkış Elemanlarının Besleme ve PLC Bağlantılarının Çizimi 36
PLC Montajı 38
Bağlantı Şeması ve Katalog Bilgileri 38
Montajı 40
UYGULAMA FAALİYETİ 43
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 44
MODÜL DEĞERLENDİRME 45
CEVAP ANAHTARLARI 46
KAYNAKÇA 51

i
 AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD EO
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Elektrik Tesisat ve Pano Montörlüğü
MODÜLÜN ADI PLC ve Montajı
Bu modül, yapılacak işe uygun PLC seçebilme, PLC cihazına
giriş ve çıkış elemanlarını bağlayabilme ve PLC’li kontrol
MODÜLÜN TANIMI
sistemlerinin şema çizimini yapabilme bilgi ve becerilerinin
verildiği öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur.
YETERLİK PLC montajı yapmak
Genel Amaç
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında sistem için gerekli
PLC cihazını seçerek giriş ve çıkış elemanlarının
bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
Amaçlar
1. Kurulacak sisteme uygun PLC cihazını seçebileceksiniz.
MODÜLÜN AMACI
2. PLC’li kumanda ve kontrol sistemleri için gerekli giriş ve
çıkış elemanlarını seçip TSE, İç Tesisleri Yönetmeliği, iş
güvenliği standardı ve bağlantı tekniğine uygun olarak
montajını yapabileceksiniz.
3. PLC’li kumanda ve kontrol sistemlerini normlara uygun
çizebileceksiniz ve PLC montajı yapabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM Farklı firmaların katalog bilgileri ve projeleri, giriş
ORTAMLARI VE elemanları, çıkış elemanları ve PLC cihazları, çizim araç ve
DONANIMLARI gereçleri, sembol tabloları, PLC ve donanım elemanları
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen
ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,
DEĞERLENDİRME doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.) kullanarak
modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri
ölçerek sizi değerlendirecektir.

ii
 GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Günümüzdeki modern teknolojide endüstriyel otomasyonun önemi kaçınılmazdır.

Sizler bu modülü aldıktan sonra endüstriyel otomasyon sistemlerinde çok büyük

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında kurulacak sisteme uygun PLC cihazını ve giriş çıkış
elemanlarını seçebilecek, bağlantısını yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
 Piyasada en çok kullanılan PLC’leri araştırınız.
 PLC’ ye en çok hangi alanda ihtiyaç duyuluyor? Araştırınız.

1. YAPILACAK İŞE UYGUN PLC SEÇMEK

PLC cihazları, kumanda tekniğinde gerekli olan tüm cihazları (zamanlayıcılar,

Şekil 1’deki blok diyagramda gösterildiği gibi PLC, sensörlerden aldığı bilgiyi
kendine göre işleyen ve iş elemanlarına göre aktaran bir mikroişlemci sistemidir. Sensörlere
örnek olarak; herhangi bir metali algılayan endüktif sensör, PLC girişine uygun gerilim
vermede kullanılan buton ve anahtarlar verilebilir. İş elemanları için PLC çıkışından alınan
gerilimi kullanan kontaktörler, bir cismi itme veya çekmede kullanılan pnomatik silindirleri
süren elektro-valflar ve lambalar uygun örnektirler.

PLC sistemi Analog-Digital giriş/çıkış bağlantılarıyla birçok makine ve sistemi

SIMATIC S SIMATIC S SIMATIC S

Resim PLC çeşitleri

CPM1A CQM1H C Alfa-CS1

Resim PLC çeşitleri

4
 Micro controller Compact PLC(FX serisi) Modular PLC

Resim PLC çeşitleri

Resim PLC çeşitleri

PLC’nin Kullanım Amacı ve Alanları

 Kontak kusuru
 Kontak aşınması
 Birçok röleyi eklemenin ve kablolamanın zor olması
 Kontrol edilen işin içeriğini değiştirmenin çok karışık ve zor olması

Bu kusurlarından dolayı PLC cihazının önemi artmıştır. Ayrıca PLC cihazını uzaktan
kontrol imkânı mevcuttur. Yani internet üzerinden PLC cihazlı kontrol sistemini kumanda
etmek mümkündür. Ayrı yerlerde fabrikası bulunan tesisin kontrol sisteminin haberleşmesini
PLC cihazı ile yapmak mümkündür. Bu yüzden günümüzde otomasyon kontrol sistemlerinde
PLC kullanımı hızla artmaktadır.

PLC’nin kullanım alanlarından başlıcaları şunlardır:

 Fabrikalarda otomasyon
 Asansör tesisatları
 Otomatik paketleme
 Enerji dağıtım sistemleri
 Taşıma bandı sistemleri
 Doldurma sistemleri
 Otomobil endüstri sistemleri
 Balya presleri
 Alçı ve harç makineleri
 Vakum tesisleri
5
  Merkezi / yardımcı yağlama sistemleri
 Ağaç işleme makineleri
 Kapı kumanda sistemleri
 Hidrolik kaldırıcılar
 Gıda endüstrisi
 Laboratuar cihazları
 Modem uygulamaları
 Elektrik tesisatları
 Stok sistemleri
 Demir çelik fabrikaları vb.

PLC İle Röle Sistemleri Arasındaki Farklar ve Avantajları

Röle sisteminde, kumanda elemanları paralel olarak ve aynı zamanda bir çalışma şekli
ortaya koyabilirler. PLC’de ise çalışma sırası program sırasına göredir (çevrimli, dönüşümlü
çalışma).

Röle sisteminde kullanılan kontak sayısı sınırlıdır. Oysa PLC’de kullanılan

Bir entegre sistemde sistemin çalışma şekli değiştirilmek istendiğinde röleli sistemde
çeşitli montaj değişiklikleri ve yeni masraflar gerekmektedir. Oysa PLC’de böyle yeni
montaj değişikliklerine ve masraflara gerek yoktur.

PLC ile devre tasarımları röleli sistemlere göre daha kolay, çabuk ve daha az masraflı
yapılabilmektedir. Bunun yanı sıra arıza, bakım, devre takibi daha kolay ve hızlıdır.
Röle sisteminde bir endüstriyel kumanda işlemini gerçekleştirebilmek için birçok
devre elemanını satın almak gerekir (zaman röleleri, sayıcılar gibi). PLC ile yapılan
sistemlerde ise birçok devre elemanı, cihaz bünyesinde hazır olarak bulunduğundan ayrıca
elemanlar satın alınmasına gerek yoktur.

Röle sistemi ile yapılan kumanda ve kontrol sistemleri devre elemanlarının hacimleri
nedeniyle çok yer kaplar. PLC ile yapılan sistemlerde hacim yönü ile büyük bir avantaj ve
küçülme söz konusudur.

Röle sistemi ile yapılan kumanda ve kontrol sistemlerinde çok karışık ara kumanda
bağlantıları bulunmaktadır. Bu nedenle arıza bulmak güçtür. PLC ile yapılan kontrol
sistemlerinde ise ara kumanda bağlantıları çok azdır. Çünkü gerekli bağlantılar PLC
içerisinde PLC tarafından yapılmaktadır.

PLC’ler röle sistemlerine göre daha güvenlidir, düşük güç tüketimi sağlar ve uzaktan
kontrol imkânı hızlı ve daha az karmaşıktır.

6
 PLC Parçalarının Yapısı ve Fonksiyonları
PLC, genel olarak aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi 5 ana bölüme ayrılmıştır (Şekil
):
 Central Prosessing Unit(CPU): Merkezi işlem birimi
 The Input/Output(I/O) Section: Giriş/çıkış bölümü
 The Programming Device: Programlama makinesi

Şekil PLC’nin genel yapısını gösteren şema

Merkezi işlem birimleri, PLC sisteminin beyni olarak düşünülebilir. Bu birimler,

Hafıza(Bellek Elemanları)

PLC’de yazılmış programları değişik biçimlerde saklayan, koruyan hafıza birimleri

7
PLC’de komut bilgileri ve sabitler ROM’lara yüklenir. EPROM hafıza silinebilir ve
programlanabilir hafıza türüdür. PLC cihazlarında yazılmış olan programlar önce EPROM
hafızada saklanır, buradan CPU’ya gönderilir. EEPROM hafıza elektriksel olarak silinip
yazılabilen EPROM hafızalardır. PLC’de programlama cihazı veya bilgisayar ile yapılan
program bu hafızada saklanır. Bu hafızaya “program hafızası” denir.

Programlama Makinesi

Programlama makinesi (operatör paneli), PLC programlamaya uygun yapısı olan,

Güç Katı

PLC içerisindeki elektronik devrelerin çalışması için gerekli olan gerilimi istenilen
seviyede temin eden bir güç ünitesi mevcuttur. Şebeke gerilimi / V AA veya 24 V
DA olan tipler mevcuttur. Bu güç ünitesi PLC içindeki kartların beslemelerini (giriş/çıkış
kartları hariç) sağlamakla yükümlüdür.

Giriş/Çıkış Bölümü

PLC'nin giriş bilgileri, kontrol edilen ortamdan veya makineden gelir. Gelen bu
bilgiler içinde PLC var ya da yok şeklinde değerlendirilmeye tabi tutulan sinyaller sistemin
dijital girişlerini oluşturur. Dijital girişler, PLC ‘ye çeşitli saha ölçüm cihazlarından gelir. Bu
cihazlar, fark etmeleri gereken olay gerçekleştiğinde PLC'nin ilgili giriş bitimini 0 sinyal
seviyesinden 1 sinyal seviyesine çıkarırlar. Böylece sistemin sahada olan hadiselerden
haberdar olmasını sağlar. Dolayısıyla sistem içindeki fiziksel değişimleri PLC'nin
anlayabileceği sinyallerine dönüştürürler. PLC'nin girişine gelen sinyaller; basınç
şalterlerinden ,sınır şalterlerinden , yaklaşım şalterlerinden veya herhangi bir röle,kontaktör
ya da otomatın yardımcı kontağından gelebilir.

Bir PLC’nin beyni CPU ise giriş/çıkış bölümleri de PLC’nin gözü, kulağı ve dilidir.
I/O birimleri, giriş birimi (rölesi) ile çıkış biriminden (rölesi) oluşur. Giriş rölesi, sensörler
tarafından verilen komutları içindeki elektronik röleler vasıtasıyla CPU’ya gönderir.

Genişleme Birimleri

PLC’ler için tasarlanmış özel modüller isminden de anlaşılacağı üzere PLC’nin

8
içerisinde bilgi saklayabilir. PLC ye takılabilen bu tip kart modeli PC'ler ayrıca floppy drive
üzerinden bilgilerin backup olarak yedeklenmesini de sağlarlar.

Kartların Takıldığı Raflar (Rack’s)

PLC kartlarının takıldığı raflar (rack), PLC sınıflarına göre farklılıklar göstermektedir.
PLC grubu içinde S ve S direkt olarak raylı montaj olup herhangi bir rafa monte
edilmemektedir. S kartları submodüle olarak tabir edilen elemanlar üzerine monte
edilmektedir. Bu elemanlar üzerinde bulunan bus hattı ile haberleşme sağlanmaktadır.
Ayrıca modüler yapıda olan bu elemanlar, montaj kolaylığı sağlamaktadır. Submodüler ray
üzerine takılırlar. S tipi PLC'ye ait kartlar da submodüller üzerine vidalanmak suretiyle
monte edilir. S sistemlerinde submodüllerin görevlerini subrackler yerine getirir.
Subrackler ray sistemine uyumlu olmayıp vida montajı ile sabitlenirler. Bu elemanların
ihtiyaca göre değişik tipleri bulunmaktadır. Bazı modellere sadece giriş/çıkış kartları
takılabildiği gibi bazılarına da çeşitli özel modüller takılabilmektedir. S sistemi
subracklerin de ayrıca bazı yüksek akım çekebilen kartların soğutulabilmesi için fan ünitesi
montajı da yapılabilmektedir. S ve S sistemlerinde kartların takıldığı raflar, daha
özellikli olup PLC’de kullanılan kartların beslemelerini sağlayan güç kaynağı da
barındırmaktadır. Ayrıca bu güç kaynağı içinde soğutucu fanlar bulunmaktadır.

PLC Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar

9
 UYGULAMA FAALİYETİ

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

 Kullanılacak operatör paneli

 Haberleşme ünitesi seçimi yapılırken PLC’nin

10
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.

11
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) PLC, sensörlerden aldığı bilgiyi kendine göre işleyen ve iş elemanlarına göre

2. ( ) İnternet üzerinden PLC cihazlı kontrol sistemini kumanda etmek mümkündür.

3. ( ) PLC otomotiv endüstrisinde kullanılabilir.

4. ( ) Röle sisteminde kullanılan kontak sayısı sınırsızdır. Oysa PLC’de kullanılan

5. ( ) İstenen fonksiyonu uygun şekilde yerine getirebilmesi için CPU'nun işlem hızı,
hafıza kapasitesi ve spesifik özelliklerinin üretimin minimum gereklerini sağlaması
şarttır.

6. ( ) PLC’lerin şebeke gerilimi / V AA veya 24 V DA olan tipleri mevcuttur.

7. ( ) PLC cihazlarında yazılmış olan programlar önce EPROM hafızada saklanır.

8. ( ) PLC’nin güç ünitesi, sadece CPU’nun enerjisini sağlar.

DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

12
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ- 2
AMAÇ

Uygun ortam sağlandığında PLC’li kumanda ve kontrol sistemleri için gerekli giriş/
çıkış elemanlarını seçip TSE İç Tesisleri Yönetmeliği, iş güvenliği standardı ve bağlantı
tekniğine uygun olarak montajını yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
 PLC ile bağlantılı giriş ve çıkış elemanlarını araştırınız.

2. PLC CİHAZINA GİRİŞ VE ÇIKIŞ

Aşağıda PLC’nin besleme bağlantısı anlatılacaktır (Şekil ). Okulunuzda farklı bir
marka PLC varsa buna benzer bir uygulamayı bu PLC için de mantık yürüterek
yapabilirsiniz.

Aşağıdaki şekillerde S PLC’nin DA ve AA modelleri için enerji bağlantıları

DA bağlantısı AA bağlantısı
Şekil PLC’nin besleme bağlantısı

13
 PLC Giriş Elemanları ve PLC’ye Bağlantıları
Algılayıcılar, fiziksel ortam ile endüstriyel amaçlı elektrik/elektronik cihazları
birbirine bağlayan bir köprü görevi görürler. Bu cihazlar endüstriyel proses sürecinde kontrol
koruma ve görüntüleme gibi çok geniş bir kullanım alanına sahiptirler.

Endüstride en sık kullanılan algılayıcılar için ölçülen büyüklükler ve çıkış

Tablo Endüstride kullanılan algılayıcıların ölçtüğü ve çıkışına yansıttığı büyüklükler

Kontaktörler

Kontaktörler, büyük akımlarda çalışan iş elemanlarının kumandasını yapan

PLC ile kontaktör kumandası yapmak için:

 PLC çıkış geriliminin kontaktör çalışma gerilimiyle aynı olması veya

Piyasada 4 KW gücünden KW gücüne kadar çeşitli güçte kontaktör bulunur.

14
 Resim Endüstride kullanılan kontaktör çeşitleri
Şalterler – Anahtarlar

Tesislerde elektrik üretim noktalarının (trafo ve jeneratör) çıkışına ve elektrik dağıtım

15
 Resim Bir şalterin iç yapısı
Kalıcı Tip Şalterler

Kalıcı tip şalterlere en iyi örnek paket (pako) şalterlerdir. Paket şalter, birbirinin aynı
olan, birden fazla kontak yuvalarının bir mil üzerinde arka arkaya sıralanmasından meydana
gelen ve bir eksen etrafında dönebilen şalterlerdir (Resim ). Küçük güçlü motorlara
kontaktör ve rölelerle kumanda etmektedirler.

Resim Pako (paket) şalter

Butonlar, kumanda ve otomasyon sistemlerinde devrenin çalışmasını başlatmak ve

 Bir yollu butonlar

16
 Resim Çeşitli buton resimleri
Mekanik Sınır Anahtarları

Hareketli sistemlerde bir hareketin durdurulup başka bir hareketin başlatılmasında

Resim Mekanik sınır anahtarları

Manyetik temassız algılayıcılar, yaklaşım anahtarı olarak da ifade edilirler. Pnomatik

Manyetik algılayıcılar; 3 uçlu olup bunlardan ikisi besleme uçları, üçüncü uç ise sinyal
ucudur (Resim ).

17
 Resim Manyetik temassız algılayıcının a) resmi ve b) sembolü
Endüktif Temassız Algılayıcılar

Endüktif temassız algılayıcılar ile sadece iletken olan malzemeler algılanabilir. Metal
çeşidine göre algılama mesafesi değişir (Resim ).

Resim Endüktif temassız algılayıcının a) resmi ve b) sembolü

Kapasitif temassız algılayıcılar birçok nesneye tepki gösterdikleri için endüktif

Resim Kapasitif temassız algılayıcının a) resmi ve b) sembolü

18
 Optik Temassız Algılayıcılar

Optik sensörler, kumanda kontrol uygulamalarında ışık yolu ile çeşitli malzemelerin
büyük mesafelerde de algılanmalarında kullanılır. Genel olarak alıcı ve verici olmak üzere
iki bölümden oluşur. Bunun dışında fiber-optik temassız algılayıcı olarak da
yapılmaktadırlar. Fiber-optik sensörler özellikle uydu teknolojisinde çok sık kullanılmaktadır
(Resim ).

a) Optik sensör b) Fiber-optik sensör c) Sembolü

Optik sensörler ne kadar hatasız algılayıcı gibi görünse de dezavantajları vardır.

Resim
Pnomatik Temassız Algılayıcılar

Basınçlı hava ile çalışanlarına “pnomatik temassız algılayıcı” denir. Diğer ismi de
“pnomatik duyarga”dır. Bu duyargalarda nemsiz, iyi filtre edilmiş, yağsız hava
kullanılmalıdır. Alıcı verici tip duyarga, kesilebilir jet duyarga, refleks duyarga, geri basınç
duyargası gibi çeşitleri vardır (Resim ).
19
 Pnomatik sensörler daha çok robotlarda karşımıza çıkmaktadır. Aşağıda çeşitli
pnomatik temassız algılayıcılar görülmektedir.

Resim Çeşitli pnomatik temassız algılayıcı

 Bütün temassız algılayıcılar hem doğru akımda hem de alternatif akımda

Temassız Algılayıcıların Seçiminde Kullanılan Kriterler

 Algılayıcının algıladığı cisimleri iyi bilmemiz gerekir.

Temaslı ve Temassız Algılayıcılar ile Uygulamalar

Aşağıda konuyu daha iyi kavrayabilmeniz için PLC ile ilgili değişik uygulama
örnekleri verilmiştirBu örnekleri önce kendi başınıza yapmaya çalışınız. Anlamadığınız
yerlerde önce arkadaşınıza yine anlayamadıysanız öğretmeninize sorunuz

(Resim ) de örnek resmi görülen PLC’lerde yazılım programlarını iki şekilde
yapmak mümkündür. Bunlar Statement List Editor (STL - komut listesi) ve Ladder
(merdiven) komutlarıdır.

20
 PLC komut yazılımlarında kumanda devresi, devrelere ayrılarak numaralandırılmıştır.
Ancak klasik kumanda devrelerinde kumanda devresi bir bütün olarak çizilebilir. Aynı
yöntem S7 CPU PLC’lerde uygulanamaz. Bu PLC’lerde şekli ayrı devreler hâlinde
çizme zorunluluğu vardır. Örneğin; devre 1, devre 2, devre gibi.

Devreler, programların yapısallığını sağlarlar. Her ayrı akım devresini ayrı bir devreye
yerleştirirseniz, uzun programları izlemek kolay olur.

Şekil PLC giriş/çıkış ünitesinin bağlantı şekli

21
 Resim S7 CPU PLC önden görünüşü

Şekil S7 CPU PLC bağlantısı

 Yeni bir program oluşturmak

 Dosya (File) menüsünden Yeni (New) seçeneğini seçin ya da araç çubuğu

 Bir projeyi kaydetmek:

 Dosya menüsünden Farklı Kaydet’i seçin ya da araç çubuğu üzerindeki

 Devre başlığı oluşturmak:

Uygulama 1: Bir Butonla Bir Yükün Çalıştırılması

Şekil ’te Bir Butonla Bir Yükün Çalıştırılması’na ait devre şeması verilmiştir.

 Araç Gereçler
 1 adet PLC
 1 adet lamba
 İşlem Basamakları
 Devreyi PLC programı yardımıyla tasarlayınız.

23
Şekil Bir butonla yükün çalıştırılmasına ait PLC bağlantısı

24
  Programı derlemek(doğruluğunu kontrol etmek) için araç çubuğu
üzerindeki ilgili sembolü tıklayınız veya CPU (PLC)>Derle (Compile)
menüsünü seçiniz.
 PLC üzerindeki CPU svicini TERM konumuna getiriniz.
 Dosya(File) menüsünden Yükle’yi (Download) seçiniz ya da araç çubuğu
üzerinden ilgili ikonu tıklayınız.
 Programı çalıştırmak için CPU (PLC) menüsünden RUN seçiniz veya
araç çubuğu üzerinden ilgili butonu tıklayınız.
 Devrenin çalışmasını gözleyiniz.
 Programı durdurmak için CPU (PLC) menüsünden STOP seçiniz veya
araç çubuğundan ilgili butona tıklayınız.
 Programı PLC’ye yükleyiniz ve çalıştırınız.
 Q çıkışına lamba bağlayınız.
 PLC programını çalıştırınız.
 Devrenin çalışmasını gözleyiniz.

Uygulama 2: Bir Motorun Sürekli Çalıştırılmasının Programlanması

Şekil ’te Üç fazlı asenkron motorun sürekli çalışmasına ait yazılım ve PLC
bağlantısı görülmektedir.

 Araç Gereçler
 1 adet PLC
 1 adet kontaktör
 1 adet 3 fazlı asenkron motor

 İşlem Basamakları
 Devreyi PLC programı yardımıyla tasarlayınız.

25
Şekil Üç fazlı asenkron motorun sürekli çalışmasına ait yazılım ve PLC bağlantısı

26
  Programı derlemek (doğruluğunu kontrol etmek) için araç çubuğu
üzerindeki ilgili sembolü tıklayınız veya CPU(PLC)>Derle (Compile)
menüsünü seçiniz.
 PLC üzerindeki CPU svicini TERM konumuna getiriniz.
 Dosya(File) menüsünden Yükle’yi (Download) seçiniz ya da araç çubuğu
üzerinden ilgili ikonu tıklayınız.
 Programı çalıştırmak için CPU(PLC) menüsünden RUN seçiniz veya araç
çubuğu üzerinden ilgili butonu tıklayınız.
 Devrenin çalışmasını gözleyiniz.
 Programı durdurmak için CPU (PLC) menüsünden STOP seçiniz veya
araç çubuğundan ilgili butona tıklayınız.
 Devredeki Q çıkışını q olarak değiştiriniz.
 Programı PLC’ye yükleyiniz ve çalıştırınız.
 PLC çıkışındaki değişikliği gözleyiniz.
 Q çıkışına kontaktör bağlayınız.
 Kontaktörün güç kontaklarına motor bağlayarak PLC programını
çalıştırınız.
 Devrenin çalışmasını gözleyiniz.

Termistörler (NTC-PTC)

Termistörler otomasyon sistemlerinde çok sık kullanılırlar. Termistörlerin iki çeşidi

 NTC (Negatif Isı Kat Sayılı Termistör): Isındıkça direnci azalan termistör
çeşididir.

Sembolü
 PTC (Pozitif Isı Kat Sayılı Termistör): Isındıkça direnci artan termistör
çeşididir.

Sembolü

Basınç Algılayıcılar

Basınç algılayıcılarla iç basınç, darbe, balistik ölçümler, patlama, içten yanmalı

 Endüstriyel pompa basıncı izlenmesi

Resim Çeşitli basınç algılayıcılar

PLC Çıkış Elemanları ve Bağlantı Özellikleri

Direkt çıkışa bağlanan lambalardır. Yani iş elemanı olarak lambanın kendisi kullanılır.
Seçilen lambanın çalışma gerilimiyle PLC çıkış gerilimi aynı olmalıdır. Bir de lambanın
üzerinden geçireceği akım değeri çıkış değerinden büyük olmalıdır. Bu gibi durumlarda
lamba, kontaktör üzerinden sürülür.

Küçük Motorlar

Küçük motorlara PLC’lerle doğrudan yol verilebilir. Özellikle endüstride büyük

Selenoid’ler

Pnomatik güç birimi ile elektrik birimi arasında koordinasyon oluşturan sistemlere
“selenoid” denir. PLC ile elektropnomatik sistemlerin kumandasını yapabilmek için
PLC’lerin çıkışlarına selenoid valf bağlanır. Selenoid valf yukarıda tanımlanan
koordinasyonu çıkışlarına elektropnomatik silindirler bağlayarak sağlayan elemanlardır.

Elektropnomatik sistemlerin PLC ile kumandasında kullanılan selenoid valflerin

28
  Tek bobin uyarılı yay geri dönüşlü valflerin kullanılması hâlinde PLC ile
kumanda.
 Çift bobin uyarılı impuls valflerin kullanılması hâlinde PLC ile kumanda.

Giriş ve Çıkışların Adreslenmeleri ve İfade Edilişleri

Aşağıda S7 PLC’lerin belli başlı komutları ve ne ifade ettikleri anlatılmıştır. Bu

LD Komutu:

Hat açma ve hatta açık kontak bağlama işlemini yerine getiren komuttur.
Format: LD n
Operantlar: n I,Q,M,SM,S,T,C,V (bit)
I
STL Gösterimi: LD I LADDER gösterimi:

LDN Komutu:
Hat açma ve hatta kapalı kontak bağlama işlemini yerine getiren komuttur.
Format: LDN n
Operantlar: n I,Q,M,SM,S,T,C,V

AND Komutu:
Açık kontakları seri bağlama işlemini yapan komuttur.
Format: A n
Operantlar: n(bit) I,Q,M,SM,S,T,C,V

AND DEĞİL Komutu:

29
 OR Komutu:
Açık kontakları paralel bağlama işlemini yerine getiren komuttur.
Format: O n

OR DEĞİL Komutu:
Açık kontak ile kapalı kontağı paralel bağlama işlemini yerine getiren komuttur.
Format: ON n

SET Komutu:
Belirli bir adresten başlayan belirli sayıda biti 1(set) yapar. Set edilebilecek nokta
sayısı arasındadır (CPU hariç).

RESET Komutu:

Belirli bir adresten başlayan belirli sayıda biti 0 (reset) yapar. Reset edilebilecek nokta
sayısı arasındadır (CPU hariç).
Örnek: LD I

SET ve RESET komutları PLC teknolojisinde mühürleme yerini tutar.

30
 Eğer hem set bobini hem de reset bobini aynı anda “1” ise sonra gelen işlemin önceliği
vardır.

S ve R’nin altındaki rakam kaç adet çıkış bobininin set veya reset edileceğini ifade
eder. Örneğin bu rakamlar 3 olsaydı Q, Q, Q çıkış röleleri aynı anda set veya reset
edilecekti.

Elektropnomatik sistemlerin PLC ile kumandasında genellikle kullanılan komutlar

END Komutu:
Kullanıcı programını bitirmek için kullanılan komuttur.

Yardımcı Röle
Yardımcı röleler harici çıkış kontağı olmayan, yani yük bağlanamayan ancak
programın amaca uygun olarak çalışabilmesi için zorunlu hâllerdeki durumlarda kullanılır.
Kullanılma amacı programın daha kolay tasarlanmasıdır.
S7 PLC’lerde yardımcı röleler “M” harfiyle gösterilir.

Zaman röleleri

Zaman röleleri üretilen PLC’lerin markalarına ve serilerine göre değişik özellikler

 TON: Çekmede gecikmeli zaman rölesi yani düz zaman rölesidir. S7 CPU
PLC cihazı T32 ile T63 kısaltmalarına sahip 32 zaman rölesi içerir.

31
  TONR: Çekmede gecikmeli kalıcı tip zaman rölesidir. Bu tip zaman rölesinin
daha önce açıklanandan pek farkı yoktur. Diğerinden farkı, zaman rölesi girişi
(IN) “0” yapılsa bile zaman sıfırlanmaz; yani değerini korur, giriş (IN) yeniden
“1” yapılırsa sayma işlemi kaldığı yerden devam eder.

Sayıcılar

Girişine verilen “1” ve “0” ın belirli sayısından sonra çıkışını “1” yapan elemanlardır.
Sayma işlemi yukarıda olduğu gibi aşağıda olabilir.

Endüstride, otomasyon sistemlerinde sayıcılara genellikle optik, endüktif ve kapasitif

Sayıcılar, S7 CPU serilerinde C ile gösterilir.

32
 I sensörünün lojik olarak her “1”
 CTU: Yukarı sayıcı (counter up) oluşunda yukarı sayıcı “0”dan başlayarak
I C55 sürekli ilerler. PV’ye hangi değer
Sembol: verilmiş ise o değere geldiğinde çıkışını
CU CTU “1” yapar. Çıkış kontağı başka bir
devrede kullanılarak o devrenin
I çalışması ya da durması sağlanmış olur.
R Herhangi bir anda resete (I ) basılırsa
hem sayma işlemi hem de sayıcı çıkışı
“0” olur. PV değerinin maksimum değeri
3 PV ’dir.

CTD: Aşağı sayıcı(counter down)

 CTUD: Yukarı aşağı sayıcı

3 PV

33
 UYGULAMA FAALİYETİ

UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler
 Önce yapacağınız sistemi tasarlayınız.
Tasarladığınız sisteme uygun giriş ve çıkış
 Sistemin gerektirdiği giriş ve çıkış
elemanlarını tespit ediniz. Bu işlemleri
elemanlarını tespit ediniz.
yaparken en önemli özellik iş disiplinine sahip
olmaktır.
 Tasarladığınız projeye uygun olarak PLC
 Projeye göre kullanılacak giriş ve programını yazınız. Bu programa uygun giriş
çıkış elemanlarını uygun adreslerine ve çıkış eleman bağlantılarını PLC
bağlayınız. cihazındaki adreslerine bağlayınız. Bunu
yaparken dikkatli olunuz.
 Bunu yaparken en çok dikkat etmeniz gereken
 Giriş ve çıkış elemanlarının sahadan şey, bağlantı uçlarını doğru bağlamaktır.
gelen kablo hatlarını PLC’ye Bağlantı uçlarını yaparken dikkatli olunuz.
bağlantısı için gerekli ara bağlantıyı Çalışkan olunuz. İnsan haklarına,
yapınız. demokrasinin ilkelerine ve mesleğiniz ile ilgili
etik değerlere saygılı olunuz.

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.

34
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) Algılayıcıya giden kablolar üç ile sınırlanmalıdır.

DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

35
 ÖĞRENME FAALİYETİ–3

ÖĞRENME FAALİYETİ- 3
AMAÇ

Uygun ortam sağlandığında PLC’li kumanda ve kontrol sistemlerini normlara uygun

ARAŞTIRMA
 PLC’lerle ilgili örnek çizilmiş projeleri araştırıp inceleyiniz.

3. PLC’Lİ KONTROL DEVRELERİNİN

Giriş Elemanlarının Besleme ve PLC Bağlantılarının Çizimi

 Çizimi yapılacak giriş elemanı, çizeceğimiz sayfanın yapısına uygun

Çıkış Elemanlarının Besleme ve PLC Bağlantılarının Çizimi

36
Aşağıda çıkış elemanlarının sembolleri görülmektedir (Tablo ).

Sembol Anlamı

Lamba

1 fazlı alternatif akım motoru

Kontaktör bobini

Röle bobini

Sayıcı röle

Kapama gecikmeli röle

Selenoid valf

Tekli selenoid ve el kumanda

Tekli selenoid yay geri getirmeli

Doğru akım motoru

3 fazlı alternatif akım motoru

Düşmede gecikmeli röle bobini

Çekmede gecikmeli röle

Açma gecikmeli röle

Tekli selenoid kumanda

İki taraflı selenoid kumanda

Ön selenoid ve el kumanda

Tablo Çıkış eleman sembolleri

Aşağıda S7 CPU PLC cihazının bağlantı şemaları ve buna ait katalog bilgileri
verilmiştir (Şekil ). Atölyenizdeki imkânlara göre bu bağlantılardan uygun olanlarını
devrelerinizde yapabilirsiniz.

Şekil AC24 V, 8 sensör ile 6 yükün kontrolü

S7 CPU PLC cihazının katalog bilgileri:

Giriş sayısı: 8(I) ()

38
 Şekil DC 24 V, 8 sensör ile 6 yükün kontrolü

Yukarıdaki bağlantılar, giriş elemanları (sensörler) ve çıkış elemanları (yükler) tek

Şekil AC24 V, 8 sensör ile AC 6 yükün kontrolü

39
 Şekil DC24 V, 8 sensör ile DC 6 yükün kontrolü
Montajı

Aşağıda bu modüldeki uygulamalarda kullandığımız S7 CPU PLC cihazının

40
 Resim Çalışan S7 PLC

Resim Örnek bir giriş bağlantısı

41
Resim PLC uygulama panoları

Resim PLC pano görünüşü

42
 UYGULAMA FAALİYETİ

UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler
 Bu sistemde belirlediğiniz elemanları nasıl
 Kuracağınız sistemin gerektirdiği
yerleştireceğinizi kafanızda tasarlayınız.
giriş ve çıkış elemanlarını ve
Algılayıcı çeşitleri arasındaki farkları iyi
sayılarını tespit ediniz.
belirleyiniz. Dikkatli olunuz.

 Kullanacağınız PLC cihazı üzerindeki giriş ve

 Kurduğunuz sistemin bağlantı  Çiziminizi anlatılan kurallara uygun olarak

 PLC’nin panoya montajını yapınız.  Montaj kurallarına dikkat ediniz.

KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.

43
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

1) Aşağıda istenilen sembolleri çiziniz.

2) Aşağıdaki semboller hangi elemanlara aittir?

Aşağıdaki soruda istenenleri yapınız.

3) İki ayrı yerden(uzaktan kumanda) iki yöne çalışan bir üç fazlı asenkron motorun
kumandasının
A) Programını yazınız.
B) Bu sistemin bağlantı şemasını teknik ve meslek resim normlarına göre çiziniz.

DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.

44
 MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) PLC’lerle kontrol edilen kurulu bir sisteme giriş-çıkış elemanı eklemek veya
çıkarmak mümkündür.

2. ( ) PLC’ler elektrik tesisatlarında kullanılabilir.

3. ( ) PLC’nin CPU seçiminde CPU'nun işlem hızı, hafıza kapasitesi ve spesifik

4. ( ) EEPROM hafıza, silinebilir ve programlanabilir hafıza türüdür.

5. ( ) PLC’nin güç ünitesi, PLC içindeki kartların güç sarfiyatına göre maksimum çıkış
akımı temin edebileceğimiz bir gerilim değerinde olmalıdır.

6. ( ) PLC ile kontaktör kumandası yapmak için PLC çıkış geriliminin kontaktör çalışma
gerilimiyle farklı olması gerekir.

7. ( ) Optik sensörler, kumanda kontrol uygulamalarında ışık yolu ile çeşitli

8. ( ) Açık kontakların seri bağlama işlemini yapan komut OR komutudur.

9. ( ) Yardımcı röleler, harici çıkış kontağı olmayan, yani yük bağlanamayan ancak
programın amaca uygun olarak çalışabilmesi için zorunlu hâllerdeki durumlarda
kullanılan birimlerdir.

( ) Selenoid valf, PLC’nin giriş elemanı olabilir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

45
 CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ–1’İN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 Yanlış
5 Doğru
6 Doğru
7 Doğru
8 Yanlış

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 Yanlış
2 Doğru
3 Yanlış
4 Doğru
5 Yanlış
6 Doğru
7 Yanlış
8 Yanlış
9 Doğru
10 Doğru

46
 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI

C A) Kapama gecikmeli röle

A) Çekmede gecikmeli röle

B) Tekli selenoid kumanda

C) 3 fazlı alternatif akım motoru

D) Tekli selenoid yay geri getirmeli

C

A) Tekli selenoid ve el kumanda

B) Selenoid valf

C) Sayıcı röle

D) Doğru akım motoru

E) Düşmede gecikmeli röle bobini

47
 C İki ayrı yerden(uzaktan kumanda) iki yöne çalışan bir üç fazlı asenkron
motorun kumandasının:
A) Programı:

Komut listesi(STL) programı

48
B)Bu sistemin bağlantı şemasını teknik ve meslek resim normlarına göre çizimi:

MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI

1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 Yanlış
5 Doğru
6 Yanlış
7 Doğru
8 Yanlış
9 Doğru
10 Yanlış

49
 ÖNERİLEN KAYNAKLAR

 ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri ve PLC, Doğuşum Matbaacılık,

50
 KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri ve PLC, Doğuşum Matbaacılık,
Ankara.
 ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri-2, Doğuşum Matbaacılık, Ankara,

 GÜNAÇAN Oğuz, PLC Ders Notları, Tekirdağ,
 ÖZYILMAZ Erkan, PLC Ders Notları, Tekirdağ,
 ÜSTÜN Behçet, İleri Kumanda Teknikleri PLC, Furkan Ofset, Bursa,

 YAĞIMLI Mustafa, Feyzi Akar, PLC Programlanabilir Lojik Denetleyiciler,
Beta Yayınları, İstanbul,
 Hizmet İçi Daire Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim Semineri, İleri Seviye PLC
Semineri, İzmir,

51

Öncelikle yapacağımız kontrol işlemi için röleli kumanda mı? Yoksa PLC kumanda mı seçimine karar vermemiz gerekir. Bazı kaynaklar 5 kontaktörden sonra PLC kullanılmalıdır, daha az sayıda kontaktör içeren devreler röleli kumanda ile kurulur gibi limitler verir. Burada asıl olan kontrol işleminin karmaşıklığıdır. Örnek olarak 10 tane motorun ayrı ayrı kumanda edilerek çalış-dur yaptırıldığı basit bir devrede motor sayısı ne kadar fazla olursa olsun kontrol elemanı olarak PLC seçilmesi ekonomik bir karar olmayacaktır. Yine tek bir motorun çok farklı zamanlarda, zamana da müdahale edilerek ileri ve geri çalışması, yani esnek bir çalışma sergilemesi durumda istediğimiz çalışma şartlarını sağlayabileceğimiz en uygun fiyatlı PLC'yi kontrol elemanı olarak kullanmamız akılcı olacaktır.
 

►İlginizi Çekebilir : Geçmişten Günümüze PLC Teknolojileri

PLC mi? Röleli kumanda mı? sorusuna cevap verdikten sonra nasıl bir PLC? sorusuna cevap vermemiz gerekir.

Kontrol işleminin karmaşıklığı, PLC dijital / analog giriş-çıkış sayısı, PLC programdaki sayısal işlemlerin azlığı – çokluğu bu seçimi yapmamızda etkili olan değerlerdir. PLC'leri makine otomasyonunda veya proses otomasyonunda kullanabiliriz. Makine otomasyonunda tabi yine makineye bağlı olarak giriş – çıkış sayısı onlarla ifade edilirken, proses otomasyonunda yüzlerle ifade edilmektedir. Kullanacağımız PLC'nin otomasyon sistemindeki mevcut olan gerek dijital gerekse de analog giriş - çıkışları karşılayabildiği gibi ileride sisteme yapılacak muhtemel ekleri de karşılayabilmesi veya en azından eklenecek giriş - çıkış modülleri ile sisteme cevap vermesi gerekir. Hatta pano montajı sırasında olası modül eklemeleri için PLC yanında bir miktarda boşluk bırakılmalıdır. PLC'mizin ek modüllerle birlikte sahip olacağı maksimum giriş – çıkış sayısı sistemimizin şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarını karşılaması gerekir. Buna örneği s7 'den verelim;

Sistemimizde kullandığımız PLC'nin CPU olduğunu varsayarsak bu CPU da 8 dijital giriş ve 6 dijital çıkış bulunmaktadır. Bu CPU'ya eklenebilecek maksimum modül sayısı 2'dir. PLC'mize 16 dijital girişli ve 16 dijital çıkışlı EM modülünden 2 adet bağladığımızda toplam dijital giriş sayısı 40 ve çıkış sayısı 38 olmaktadır. İleride sistemimizin ihtiyacı bu giriş çıkış sayısından fazla olması muhtemel ise CPU'muzu 7 modül eklenebilen ve üzeri seçmemizde fayda vardır. Makine bazlı otomasyonda örneğin bir pres kontrolünde PLC yazılımında basınç, sıcaklık gibi işlem yapılacak analog değerler birkaç tanedir ve bunlar muhtemelen karşılaştırma işleminde veya basit PID kontrol döngülerinde kullanılırlar.
 

►İlginizi Çekebilir : PLC'de Termik Röle ve Karşılıklı Yasaklama Devrelerinde Güvenlik