Ramazan Manileri

Ramazan ayı pek çok geleneğin yaşatıldığı manevi değeri Müslümanlar için oldukça önemli olan bir ay olmaktadır. Ramazan ayı iftar ve sahur sofralarında misafirlerin ağırlandığı, sokaklarda insanları sahura uyandırmak için dolaşan davulcuların olduğu, küçük çocukların tekne orucu tuttuğu ve insanların dualarda buluştuğu faziletli bir ay olarak ifade edilmektedir. Sokaklara neşe salan davulcuların söylediği maniler ramazan ayının vazgeçilmez unsurları arasında yer almaktadır. Çeşit çeşit manileri davul eşliğinde seslendiren davulcular sahurlara neşe katan bir detay olmaktadır.

RAMAZAN MANİLERİ

 Ellerinde tokmakları ve dillerinde neşeli manileri ile ramazan davulcuları ramazan ayının geleneklerinden biri olmaktadır. Günümüzde teknolojinin ilerlemesi ile çoğu insan davulculara gerek duymadan kendileri uyanabilmektedir. Ancak eski bir gelenek olan ramazan davulculuğunu devam ettirmek kültürün bir öğesi olarak belirtilmektedir. Ramazan ayında söylenen bazı maniler şunlar olmaktadır:

 Besmeleyle düştüm yola

 Selam verdim her yana

 A benim ağalarım, beylerim

 Ramazanınız mübarek ola.

 Bekçiniz kapınıza kadar geldi

 Herkese selam verdi.

 Darılmayın canlarım

 Bahşişini almaya geldi.

 Bu gece ayın evveli

 Açıldı İslâm'ın güzel gülü

 Geldi Mubarek ramazan ayı

 Mesrur etti cân ü dili.

 Davulun içi dolu pekmez

 Çalarım çalarım fakat ötmez.

 Eğer bahşiş vermezseniz

 Davulcu buradan bir daha gitmez.

KISA VE EN GÜZEL RAMAZAN MANİLERİ

 Ramazan davulu ramazan ayının vazgeçilmez bir öğesi olmakla birlikte bu ayda davul eşliğinde çeşitli maniler söylenmektedir. Manilerde de ramazan ayının güzelliklerine değinilmektedir. Kısa ve eğlenceli söyleyişleri olan manileri şu şekilde belirtmek mümkün olmaktadır:

 Bak geldi etli dolma

 Çok yeyip göbeğini salma.

 Üstüne bir kahve içmeyi unutma

 Terâvihine de geç kalma!

 Bu aya 11 ayın sultanı derler

 Kaymak ile balı beraber yerler

 Ezelden adet olmuş

 Bekçiye bahşiş verirler.

 Hoşafın suyu pek çoktur

 Bir kepçe daha doldur

 Sahurda köfte varmış

 Ne olur biraz erken kaldır.

 Misafirim nazlandı

 Börek börek diye sızlandı

 Bir tepsi börek yedi

 Biraz olsun uslandı

 Yemekler boldur gayet

 Beni de eder misiniz davet

 Birlikte yer içeriz

 Şöyle ederiz sohbet.

 Sahur vakti emîndir

 Hoşaf suyu serindir.

 Aman elini çabuk tut

 Öksüzü sen sevindir.

 Karşıma fener geldi

 Aklıma neler neler geldi

 Ben börek beklerken

 Sofraya döner geldi

 Kirazı dalda koyma.

 Beni bu halde koyma.

 İftara çabuk gel,

 Gözümü yolda koyma.

 Davulumu çalarım

 Hayallere dalarım

 Fazla bahşiş umarım

 Avucumu yalarım

 Bak bir kuş geldi

 Soframıza aş geldi

 Gözümüz aydın olsun

 Mübarek ay hoş geldi.

 Aldanma sağa sola

 İhlasla gir Hakkın yoluna

 Orucunu tutanın

 Sonu elbet hayrola!

 Bilinmeli emekler

 Nefis olmuş yemekler

 Komşu davet etmiş bizi

 İftar sofrası bekler.

 Müminler huzur bulur,

 Günahları hepten affolur,

 Bayram günü gelince,

 Cehennemden kurtulur.

 Ezanlar okundu

 İftarlığım güllü lokumdu

 Aç karnına çok yedim

 Bana biraz dokundu.

Tömbeleğim dürüm büküm
Haniya benim yüküm
Aha geldim kapınıza
Selamün aleyküm

. . . . .

On bir ayın sultanı kabul edilen Ramazan’ın manevi iklimi, insana ve topluma kazandırdıkları hakkında pek çok çalışma var. Biz bu çalışmamızda bir önceki kuşağın yaşadığı Ramazanlarda, Beşikdüzü’nün köy ve beldelerinde icra edilen tömbeldek geleneğinin izini sürdük. Adıyla tadıyla tömbeldeği yazıp yeniden ay ışığında gezinsin istedik.

Tömbeldek, Ramazan eğlencesi ve geleneği demek. Yöremizde Ramazan ayına özel eğlenceleri ifade etmektedir. Enstrümanı ise tömbelektir. Önceden anlaşıveren bir grup genç teravih sonrasından sahur vaktine kadar gerek kendi köyündeki gerekse komşu köylerdeki evlerin kapısına varırlarmış. Zeytin, yağ, peynir tenekelerinin boş olanlarına ya da bakırdan tencereler, siniler üzerine bir tokmakla veya kalınca bir odunla vurarak ses çıkarırlarmış. Bu müzikli eğlence tömbeldek imiş. Tömbeldekçi kuşakla bir öncekiler döneminde adına tömbelek denen küçük davullar kullanılırmış. Keçi veya kuzu derisinden yapılan bu davullar bugünkü amatör ritmik davullar benzeri nitelikteymiş. Sesi davul sesine oranla çok kısık, tokmakla vurulduğunda yan yana üç dört yapıdan ancak duyulabilecek kadar ses verirlermiş. (Bizim Karadeniz köylerinde o zamanlar 3-4 evi yan yana bulmak ne mümkün!)

Size şu yakın geçmiş zamanı anlatan anlatıcının araştırmasına göre eğlencede başrolü oynayan tömbelek, dümbelekten bozulma imiş. Ramazan’da tüm gece boyu yapılan etkinlik ve eğlenceler ise halk irfanında tömbeldek olarak isimlendirilmiş. Enstrüman tömbeleğin yeni ustaları yetişmeyince meydan zamanla boş teneke kutularına kalmış. Yakasına fakirlik sakız gibi yapışınca ezile büzüle tömbeldek olmuş yine de. Tömbelekten başka trampet ve kemençenin de çalındığına seyrek rastlanıyormuş.

Ziyaret edilecek evden çalgı sesinin duyulacak mesafesinden itibaren tömbeldek ekibi çalışmaya başlarmış. Bir kişi çalgı çalarken diğer bir arkadaş da mani söylermiş. Bazen işbölümü yapılırmış; hediyeleri toplayan, tömbeleği çalan, mani söyleyen şeklinde…  Duruma göre herkes mani okuyabilir veya bir kişinin okuduğunu diğerleri tekrar edebilirmiş. Bir köyde birden fazla tömbelek ekibi olurmuş. Bir ekip kendi köyünde dolaşırken başka bir ekip gidip, komşu köyleri dolaşırmış. Benim doğup büyüdüğüm Resullü köyünden çıkıp diğer Oğuz köyleri Türkelli, Dolanlı, Çakırlı gezildiği kadar -hava durumunun elverişli olması halinde- Şahmelik, Kutluca, Ambarlı, Ören gibi komşu köyler de Ramazan gecelerinde ziyaret ediliyormuş. O köylerin tömbeldekçileri de benzer şekilde Oğuz köylerine geliyorlarmış. Böylelikle boş teneke kutularına vurup töm töm çalarak kapıdan kapıya, köyden köye gezmek aynı zamanda aileleri sahura uyandırmakmış. Gezmeler sırasında tanış bir hane halkıyla karşılaşınca aile büyüklerinin selamını getirip götürme nezaketi de el üstünde tutulurmuş.

Aileler Ramazandaki müzikli tömbeldek eğlencesini hediyelerle karşılarmış.    Tömbeldeğe katılanlar değerli hediyelere kavuşunca sevinip mutlu zamanlar geçirirlermiş.  Tömbeldekçilere paradan başka verilen hediyeler; helva, ekmek, hurma, süt mısır, fındık, bostan, ceviz, kuru üzüm, şeker, sarma,  yağ, yumurta, meyve, tatlı ve benzeri… İkram edilenler genellikle ailelerin normal şartlarda evinde bulundurduğu veya hazırlayıverdiği besinlermiş… Ev sahiplerince sofra başına veya içeriye davet edilseler de genel ilke selamlarını verip kapının önünden hediyelerini alarak ayrılmakmış. Toplanan hediyeler ekipteki gençler arasında uygun biçimde paylaşılırmış.

Bu hediyeleşmeler sırasında cümbüş olsun anlamında bazı muziplikler de yapılırmış. Örneğin haşlanmış lahana yaprağına kül hamuru veya pişmemiş yarma unu sarılıp sarma diye verilirmiş tömbeldekçi gençlere. Bazen de şeker diye bir avuç beyaz toz gübre… Toz şekerin pek yaygın olmadığı o günlerde gübrenin gerçek şeker algılanıp ağza götürüldüğü de oluyormuş. Tömbelekçiler arada bir akrabadan veya önceden tanıdıkları bazı aileleri korkutmak amaçlı eğlenceler de yapıyorlarmış.

Tömbeldek gezilerinde söylenen manilerden bir bölümünü aşağıya yazıverdik. Manilere bizim yörede tömbeldek türküsü denir. Manileri dikkatle incelediğimizde hediye olarak nelerin istenip verildiği, mevsimin kış mı yaz mı olduğu, ailenin varlıklı olup olmadığı gibi özelliklerin bile belli olduğunu gördük. Çalışmamız kapsamında kültürel müktesebatımızla günümüz arasında taze bağlar ördük. Yaşanılası gelenekleri yazıya döküp buharlaşmadan tavında dövdük. Bize böyle dupduru hatıralar ve değerler bırakan güzel insanları hatırlayıp saygıyla övdük. Tömbelek türkülerimizi beğeniyle okuyacağınızı umduk…

1.
Ağam, ağam ne uyursun
Bu uykuda ne bulursun
Kıl namazı, tut orucu
Cennet-âlâyı bulursun

2.
Eski cami direk ister
Söylemeye yürek ister
Benim karnım toktur amma
Arkadaşım çörek ister

3.
İşte geldim kapınıza
Selam verdim yapınıza
Selamımı almazsanız
Daha gelmem kapınıza

4.
Şekerim var ezilecek
İnce bezden süzülecek
Verin benim bahşişimi
Çok yolum var gezilecek

5.
Davula vurdum zıyladı
Tokmak elimden fıyladı
Ağam versin bahşişimi
Ayaz beni çok zoyladı

6.
Yoroz’dan aştı kayıklar
İçi dolu halayıklar
Arkadaşı sorarsanız
Eşik dibinde sayıklar

7.
Ağa konağı kapısı
Kesme taştandır yapısı
Ben buradan boş dönemem
Burası zengin kapısı

8.
Ağam ateş yakıyu
Kesesine bakıyu
Kesesinde bir beşlik
O da bana bakıyu

9.
Sıçan gelir takla tukla
Ne darı kor ne de bakla
Eğer bozuk paran yoksa
Folluk dibini de yokla

10.
Ramazan’da pavutçular
Makarnaya bal katarlar
Arefe, bayram aşkına
Bize bir beşlik atarlar

04.04.2022, Beşikdüzü