Safban 25 Nasıl Kullanılır

Ottoman Turkish Terms for

Gardens and Gardening

Yücel Dağlı, editor

© Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University.

The contents of this document and any associated metadata contained herein
have been made available for educational, personal, and scholarly use.
No commercial use may be made of the document or its associated data
without the express written permission of Dumbarton Oaks. For reproduction
requests, please go to monash.pw

This dictionary is a part of a larger online project entitled Middle East Garden Traditions
to be found at monash.pw

The content of this web project is a result of a symposium that was jointly sponsored
by Dumbarton Oaks and Freer and Sackler Galleries in June The conference
proceedings were published as a print volume in , Middle East Garden Traditions:
Unity and Diversity; Questions, Methods and Resources in a Multicultural Perspective,
edited by Michel Conan (Washington D.C.: Dumbarton Oaks; distributed by
Harvard University Press, ), and the website monash.pw
was produced from to The web content was transfered to Dumbarton
Oaks in

Please note that the form of the dictionary available for download at
monash.pw
is based on the version available on the original project website.
Original errors have been retained.

For further information about other Dumbarton Oaks books and digital resources,
please go to monash.pw
 Table of Contents

Introduction to the Original Version  v

Abbreviations ix

Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for

Gardens and Gardening

A 3 M
B 68 N
C O
Ç Ö
D P
E R
F S
G Ş
H T
I U
İ V
J Y
K Z
L Â

iii
 Introduction to the Original Version

Yücel Dağlı

This tentative Ottoman Turkish dictionary of gar- terms which are not entered as “keywords” can be
dens and plants is a work in progress, subject to missed. For that reason many dictionaries were
corrections and updating. It aims at giving schol- scanned for later reference.
ars quick access to garden and plant related words As we progressed we could see that some authors
and term sparing them the need to check different of dictionaries had simply lifted words and defini-
sources. tions from earlier dictionaries. So, in order to re-
Original information on gardens and plants has duce redundancy, we started from the oldest before
been sought and found in travel accounts, archival turning to later ones. To document contemporary
documents and some manuscripts, which have not terms, we turned to the most recent sources and the
received much scholarly attention. As we worked on internet.
various travel accounts and chronicles, we had come For every entry in the dictionary, the sources are
across words that we did not know, and to save time indicated in abbreviated form. About sources
we started building up a glossary. were stored in computer and browsed.
We found that some plants received differ- For some of the dictionaries, either very few
ent names in different regions. We made a note words are included, or, whenever it was a botanical
of them, and whenever possible we have indicated and garden dictionary, the whole dictionary was in-
plant names according to the botanical classifica- cluded. In some cases when the meaning provided
tion in Latin binomials. by the dictionary entries were not satisfactory, we
In our effort to develop a good and general ter- consulted encyclopedias and also entered the corre-
minology of garden terms we found it very difficult sponding encyclopedic entries into the dictionary,
to separate plant and garden vocabularies. Instead leading to an expansion of our data.
we saw them as forming a whole, and as a result the Sometimes, translations and explanations were
glossary expanded into a huge dictionary for gar- not explicit enough and we felt a need for images.
dens and plants. Then, we browsed image sources on the internet and
This work is based on the “Turkish Language in books. Some plant books provide images, and we
Institution Dictionary” and synonyms to a partic- have indicated them to encourage scholars to look
ular entry found elsewhere are given after the entry themselves at these sources rather than provide all
even if the definition is the same, in order to show the information found in these books.
that it does not appear in one dictionary only. Entries made of compound nouns are sometimes
Looking for terms in a dictionary requires effort written as separate words, sometimes attached, and
and time, and it may be rather easy to miss some sometimes as hyphenated words. In each case we have
terms. Computers, however, will not fail to notice followed the precedents established by the “Turkish
once keywords are provided. Yet, with this method, Language Institution Dictionary.” Dictionary entries

v
entirely written in capital words were turned into ini- · Definition of gardens found in religious books
tial-capital words. · Plant and garden symbolism in dream
Some source dictionaries provide the name of the interpretations
area where the word is used. This information is not · Terms found in art related to plants, flowers
repeated in our dictionary, and experts will have to and gardens
consult these dictionaries. Some words in this dictio- · Legal terms related to trees, plants, gardens and
nary are strict homonyms with different meanings. fields
These differences are given only when they are attest-
· Names of planting layouts are not included.
ed by more than one or two sources.
However, not all the information found in source · Plants in literature are not particularly included
dictionaries has been imported. Neither etymology, in our search within the dictionaries. However
nor gender, nor word root are indicated. Scholars from time to time some explanations are pro-
who need them should search the abbreviation of the vided for the ones frequently used in literature.
source they want to consult in the list of sources. · Use of plants in medicine, names of therapeutic
Although it was quite difficult to organize the drugs, prescriptions or recipes are not particu-
items in each entry, it was possible to organize all the larly included in our search within the dictio-
material content systematically. However it was not naries. However, we have included herbals and
always possible to find an equivalent word in Latin illnesses they cure, whenever we come across
or in English. such information.
In this dictionary terms of gardening, plants, flow- · Sea weeds are not included.
ers, trees, fruits, wild weeds, funguses, mushrooms, · Aphorisms related to plants are not included.
botanical terms and related areas are included.
While items are being arranged under common
titles, metaphorical meanings or meanings not relat-
General Items and Terms ed to our field, slang etc. are not included.
Included in this Dictionary Nouns or adjectives unrelated to gardens and
plants which are used to define an entry in the
· Plant names source dictionary are not included.
· Trees and, locations where they are found Sample sentences given in a source dictionary are
· Decorative and wild flowers not included unless they improve the definition.
· Parts and components of plants Whenever several meanings are given for a par-
ticular entry in a source dictionary, only meanings
· Botanical terms for fruits, vegetables and
related to plants and gardens are included and,
mushrooms
whenever necessary re-numbered.
· Herbals and the illnesses they cure Synonyms or names with very similar spelling,
· Role of plants in technology meaning one or two letter differences for the same
· Names of insects and plant diseases directly plant, are placed together in the same entry.
related to plants and gardens Names of plants formed by compound nouns are
· Gardening terminology sometimes written together and sometimes apart.
· Garden tools This varies according to writers’ preferences. In this
· Geographical terms related to garden and dictionary the common usage in source dictionaries
plants in geographical dictionaries is followed.
When compiling the sources we have noticed
· Terms related to gardens found in myths that, in some cases, a plant received different names

vi Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

according to location, or that same words could in- While importing texts from source dictionaries, some
dicate different plants. In these cases by putting the typing mistakes might have happened. Although we
Latin name of the plant, they are called under one tried very hard to correct them, some errors still may
name. remain and should not be attributed to original sourc-
Some dictionaries explain a plant with one or two es. Unfortunately some unrelated entries still remain,
words while some others give a long description. For while few important words are missing. We are still
this dictionary the long descriptions were preferred. working at improving it.
While working on the dictionaries we noticed With time and contributions of visitors to this
that a word could appear with several different spell- site, this experimental dictionary may become mul-
ings. In these cases the first was separated from the tilingual, more comprehensive and richer in images.
next entry by a semicolon. Scholars visiting this website are kindly invited to
As already mentioned this Ottoman-Turkish Dic­ contribute improvements to this dictionary.
tionary of Gardens and Plants is a work in progress.

Introdution to the Original Version vii

 Abbreviations

references cited BEL  Salâhaddin-i Uşşakî, “Salâhaddin-i

Uşşakî’nin Belâgat ile ilgili Eseri” İstanbul
AGA  Nazım Şanıvar, Ağaçişleri Terimleri Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi.
Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Cilt: XXXI, Haz. Yekta Saraç.
Yayınları, BİT  Şifalı Bitkiler Sözlüğü. (Internetten
AGÇ  Tuğrul Mataracı, Ağaçlar, Marmara Bölgesi İndirildi). monash.pw
Doğal Egzotik Ağaç ve Çalıları. İstanbul: BİT-2  Bitki Sözlüğü. (Internetten indirildi).
TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele, monash.pw
Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma BİT-3  Bitki Terimleri Sözlüğü. (Internetten
Vakfı Yayını, indirildi). monash.pw
AHT  Ahter-i Kebir. kiler/bolum/monash.pw
ARM  Ahmet Badi, Armağan. Haz. Süreyya BİT-4  Bitki Terimleri Sözlüğü. (Internetten indi-
Beyzadeoğlu. Harvard. harvard Üniversitesi rildi). monash.pwi- monash.pw
Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, htm.
BİY  Sevinç - Zekiye Suludere - Cevat Ayvalı
ARS  Arseven Celâl Esad, Sanat Ansiklopedisi. Karol, Biyoloji Terimleri Sözlüğü. Ankara:
Cilt: , İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Türk Dil Kurumu Yayınları,
BUA  Raif Kaplanoğlu, Bursa Ansiklopedisi I (Yer
ATA  Aydın Su, Atasözleri Sözlüğü. (Bilgisayar Adları). İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı
Datası). Yayınları,
ATH  Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, BUR  Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı.
Atebetü’l-Hakayık. Haz. Reşid Rahmeti Arat. Haz. Mürsel Öztürk - Derya Örs Ankara:
Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Türk Dil Kurumu Yayınları,
(Sözlük kısmı). CDŞ  M. Ali Tanyeri, Örnekleriyle Cumhuriyet
ATI  Andreas Tietze, Tarihi ve Etimolojik Dönemi Şiirinde Deyimler. (Bilgisayar Datası
Türkiye Türkçesi Lugatı, Birinci Cilt A-E. kullanıldı).
İstanbul: Simurg Yayınları, CER  Nuran Yıldırım-Bülent Özaltay,
BAH  Eski Oğuzca Satırarası Tematik Sözlük, “Cerrahname’de Anüs ve Rektum
Bahşayiş Lügati, Dilbilim İncelemesi, Metin, Hastalıkları ve Tedavileri” Türklük Bilgisi
Sözlük, Tıpkıbasım. Haz. Fikret Turan. Araştırmaları Günay Kut Armağanı - 4,
İstanbul: Bay Yayınları, Harvard. harvard Üniversitesi Yakındoğu
BAT  Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, , s.
Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi. Cilt:
, Çev. A. Sait Aykut İstanbul: Yapı Kredi CNS  Cinsiyet Terimleri Sözlüğü. (Internetten
Yayınları, (Dipnotlarda bulunan indirildi). monash.pw
açıklamalar). monash.pw
BAY  Turhan Baytop, Türkçe Bitki Adları CUD  Lugat-ı Cudî.
Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları,

ix
ÇİÇ  Erdoğan Tekin, Türkiye’nin En Güzel Yaban GTS  Özdemir Nutku, Gösterim Terimleri
Çiçekleri - The Most Beautiful Wild Flowers Sözlüğü. (internetten indirildi).
of Turkey. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür HAY  Hayat Büyük Türk Sözlüğü. Haz. Şevket
Yayınları, (Dizin kısmı). Rado-Muharrem Ergin. İstanbul. hayat
ÇEV  Çevre Sözlüğü (Türkçe - İngilizce) Yayınları,
(Bilgisayar Datası kullanıldı). HİL  Oya Yasav, Hilyetü’l-Envâr. İstanbul:
DED-1  Mustafa Kaçalin, Hikâyet-i Oğuz-nâme-i Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara
Kazan Beg ve Gayri (Ms. Vaticano Turco Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
/2). İstanbul: Kitabevi, (Sözlük kısmı).
DED-2  Mustafa Kaçalin, Oğuzların Diliyle HLK  Zafer Öztek, Halk Dilinde Sağlık Deyişleri
Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kitabevi, Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,

DES  Deniz Sözlüğü. (IQRA CD’sinden aktarıldı). HST  Şakir Altay - Veli Keskin , Hukuki ve Sosyal
DGA  Ali Seydi, Defter-i Galatât. Haz. R. Şenay Terimler Sözlüğü. Ankara:
Şişman. İstanbul: Yayınlanmamış Yüksek HTS  Orhan Acıpayamlı, Halkbilim Terimleri
Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
Bilimler Enstitüsü,
DLT  Besim Atalay, Divanü Lugat-it-Türk Dizini. HUK  Selahattin Bağdatlı, Hukuk Sözlüğü.
Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul: Derin Yayınları,
DNŞ  Necati Demir, Dânişmend-nâme (III. HUK-2  Hukuk Sözlüğü. (Internetten indiril-
Kısım: Dil Özellikleri ve Sözlük). Harvard. di). monash.pw
harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve asp#_A.
Medeniyetleri Bölümü, İNŞ  İnşaat Sözlüğü (Türkçe’de Batı Kökenli
DRS  Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Yapı Terimleri sözlüğünden faydalanıldı).
Sözlüğü. Cilt: , Ankara: Türk Dil (Internetten indirildi). monash.pw
Kurumu Yayınları, new/sozluk.
DŞS  İskender Pala. Ansiklopedik Divan Şiiri İSM  İsim Sözlüğü. (Internetten indirildi). http://
Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları, monash.pw
EĞT  Ferhan Oğuzkan, Eğitim Terimleri Sözlüğü. JEO  Mehmet Ardos - Nilüfer Pekcan,
Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Jeomorfoloji Sözlüğü. İstanbul: İstanbul
ENF  Enfel Doğan - Feryal Korkmaz, “Rumi’nin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi,
Şîrin ü Şîruye’si (İnceleme-Metin-Sözlük)”
İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı KAM  Şemseddin Sami, Temel Türkçe Sözlük,
Dergisi. Cilt: XXXI, İstanbul: Sâdeleştirilmiş ve Genişletilmiş Kâmûs-ı
EUS  Ahmet Caferoğlu, Eski Uygur Türkçesi Türkî. Cilt: , Haz. Mertol Tulum. İstanbul:
Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Tercüman Yayınları,
Yayınları, (Madde başları yazıldı). KAR  Cevdet Kudret, Karagöz. Bsk. Haz. Sabri
EVL  Robert Dankoff, Evliya Çelebi Okuma Koz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
Sözlüğü. Çev. Semih Tezcan İstanbul: KED  Yücel Dağlı, “Kedi Sözlüğü”, Toplumsal
FDA  Ferit Devellioğlu, Türk Argosu, İnceleme- Tarih. Sayı: İstanbul: Mart
Sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, KTS  Mehmet Zeki Kuşoğlu, Resimli
Ansiklopedik Türk Kuyumculuk Terimleri
FED  Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları,
Ansiklopedik Lugat. Ankara:

x Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

KUB  İlhan Ayverdi, Kubbealtı Lugatı, Asırlar NAC  Muallim Nâcî, Lügat-ı Nâcî. Haz. Ahmet
Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Kartal (Yayınlanmamış Çalışma).
Türkçe Sözlük. Redaksiyon-Etimoloji: Ahmet NAU  Necati Asım Uslu, Türkçe’de Deyimler.
Topaloğlu, Kubbealtı Neşriyat Yayını, Cilt: (Yayınlanmamış Çalışma).
, İstanbul (Bu sözlükten sadece OEK  Şinasi Tekin, Osmanlıca El Kitabı - II
bahçe terimleri ilave edildi). (Osmanlıca Metinlerin Açılamalı Türkçe
KUT  Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig. Çev. Reşid Tercümesi ve Açılamalı Sözlük). Harvard.
Rahmeti Arat. harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve
KÜÇ  Ömer Sevinçgül, Küçük Lügat. Zafer Medeniyetleri Bölümü,
Yayınları, (IQRA CD’sinden aktarıldı). OKS  Osmanlıca Küçük Sözlük. (Internetten
LEH  Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmânî. Haz. indirildi). monash.pw
Recep Toparlı Ankara: Türk Dil Kurumu OsmanlicaSozluk/os_monash.pw#
Yayınları, OKY  Pars Tuğlacı, Okyanus Ansiklopedik Sözlük.
LHC  Mehmed Esad Efendi, Lehcetü’l-Lugat. Cilt: , İstanbul: Cem Yayınevi,
Haz. Ahmet Kırkkılıç Ankara: Türk Dil ORH  Muharrem Ergin, Orhun Abideleri.
Kurumu Yayınları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, (Sözlük
MED  Mehmet Doğan, Doğan Büyük Türkçe kısmı).
Sözlük. Ankara: Vadi yayınları, OSM  Osmanlıca Sözlük. (Elektronik datalar ve
MEN  Franciscus a Mesgnien Meninski, İnternet kullanıldı).
Thesarurus Linguarum Orientalium Turcicae, OSS  Mustafa Özkan, Osmanlıca Sözlük.
Arabicae, Persicae. Haz. Mertol Tulum Viyana (Elektronik Data Kullanıldı).
Simurg Yayınları, İstanbul , OTL  Midhat Sertoğlu, Osmanlı Tarih Lugatı.
(Çalışmanın tıpkıbasımı yapılmış, latin harfli İstanbul: Enderun Kitabevi,
baskısı henüz basılmamıştır). OTR  Osmanlıca Küçük Terimler Sözlüğü.
MER  Gülseren Toy, Mersin Ağzı Sözlüğü. (Internetten indirildi). monash.pwer.
İstanbul: monash.pw monash.pw
MEV  Süleyman Çelebi. Mevlid-i Şerif (Vesîletü’n- OTS  Mustafa Nihat Özön, Osmanlıca-Türkçe
Necât). Haz. Vedat Sağlam - Muhsin Karabay Sözlük. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri,
- Mehmet Nuri Yardım. İstanbul: İstanbul
Yayıncılık, RİZ  Rize Mahalli Kelimeler Sözlüğü. (Internetten
MİT  Mitoloji Sözlüğü. (Internetten indirildi). indirildi).
monash.pw RTK  Raif Necdet Kestelli, Resimli Türkçe
monash.pw Kamus. Haz. Recep Toparlı, Belgin Tezcan
MTO  Meteoroloji Sözlüğü. (Internetten indirildi). Aksu, Canan Selvi Kanoğlu, Seyfullah
monash.pw toprak_forum/ Türkmen Ankara: Türk Dil Kurumu
toprak_sozluk/meteoroloji_monash.pw Yayınları,
MUT  Mutfak Sözlüğü. (internetten indirildi): RUH  Mithat Enç. Ruhbilim Terimleri Sözlüğü.
monash.pw Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
MÜK  Ali Nazima - Faik Reşad, Mükemmel RÜY  Rüya Sözlüğü. monash.pw
Osmanlı Lügati. Haz. Necat Birinci - Erol icerik/ruya.
Ülgen - Kazım Yetiş - Nuri Sağlam - Fatih SAN  Adnan Turani, Sanat Terimleri Sözlüğü.
Andı - Ali Şükrü Çoruk. Ankara: Türk Dil İstanbul: Remzi Kitabevi,
Kurumu Yayınları, SER  Faruk Şahin, Seramik Sözlüğü. İstanbul:
MÜN  Müntehabat-ı Osmaniye. (Yayınlanmamış Anadolu Sanat Yayınları,
Çalışma).

Abbreviations xi
SET  A. Tuba Ökse, Önasya Arkeolojisi Seramik TSD  Tarama Sözlüğü, VIII. Cilt, Dizin. Ankara:
Terimleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Türk Dil Kurumu Yayınları,
Yayınları, TSE  Tarama Sözlüğü, VII Cilt, Ekler. Ankara:
SUK  Metin Akar, Su Kasidesi Şerhi. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları,
TÜR  Türkü Sözlüğü. (İnternetten indirildi).
SÜL  Gülnaz Genç, Firdevsî-i Rûmî Süleymân- TYS  Mustafa Nihat Özön, Türkçe Yabancı
nâme (25 ve Ciltler) Giriş – Metin – Kelimeler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap ve Aka
Sözlük. İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Kitabevleri,
Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler VLD  Veled Çelebi, Türk Dili. Haz. İsmail
Enstitüsü, Parlatır, Nurullah Çetin, Önal Kaya
ŞEH  Latif Beyreli-Zühal Kültüral Firdevsî’nin (Yayınlanmamış Çalışma).
Şehnâme’si. Yayımlanmamış Doktora YAK  Özcan Yalım, Türkçe’de Yakın ve Karşıt
Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Anlamlılar Sözlüğü. Ankara: İmge Kitabevi
Enstitüsü. Yayınları,
TAR  Cem Dilçin, Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: YAN  Osman Ergin, Türk Dilinde Yanlış Anlamlı
Türk Dil Kurumu Yayınları, (Eski Kelimeler, Tabirler ve Yakıştırmalar Sözlüğü.
Yazıdan - Yeni Yazıya, Dizin Kısmı). İstanbul: Simurg Yayınları,
TDK  Türkçe Sözlük. Cilt: , Ankara: Türk Dil YED  Yıldız Kocasavaş, Yusuf Emirî Divanı,
Kurumu Yayını, (Yayımlanmamış Çalışma, Sözlük Kısmı
TDK-2  Türkçe Sözlük. Haz. Şükrü Haluk Akalın kullanıldı).
- Recep Toparlı - Mustafa Argunşah - ve YKK  Yabancı Kelimelere Karşılıklar. Ankara:
diğerleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, Türk Dil Kurumu Yayınları,
YÖR  Yörük Obaları Sözlüğü. (IQRA CD’sinden
TDS  Bekir Sıtkı Baykal, Tarih Terimleri Sözlüğü. aktarıldı).
Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, YUS  Kemal Paşazâde, Yusuf u Zeliha.
TEK  Atilla Ergür, Tekstil Terimleri Sözlüğü. Haz. Mustafa Demirel. Harvard. har-
İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, vard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve
TEM  Kemal Demiray, Temel Türkçe Sözlük. Medeniyetleri Bölümü,
İstanbul: İnkılâp Kitabevi, YTL  Mehmet Bahaettin Toven, Yeni Türkçe
TIP  Ekrem Kadri - Ekmeleddin İhsanoğlu - Suat Lügat. Haz. Abdülkadir Hayber. Ankara:
Vural Unat, Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları,
Ankara: Türk Tarih Kurumu, YTS  Hamit Nafiz - Önder Öztunalı Pamir,
TLG  Kamil Kepeci, Tarih Lugati: Osmanlı Yerbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil
Tarih Deyimleri ve Terimleri Temel Sözlüğü. Kurumu Yayınları,
Ankara: Yüzyıl Yayınları,. ZAN  Orhan Acıpayamlı, Zanaat Terimleri
TRH  Tarihsel Terimler Sözlüğü. http://gulune- Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
monash.pw
TRM  Nurettin Madran, Büyük Tarım Sözlüğü, ZOL  Zolar Rüyalar Ansiklopedisi ve Sözlüğü.
Hacettepe Taş Kitapçılık Yayını, Cilt: , (Bilgisayar Datası kullanıldı).
Ankara (Bu sözlükten sadece bahçe
terimleri ilave edildi.).

xii Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening
 Bot.  Botanik (Botanic)
other abbreviations Osm.  Osmanlıca (Ottoman)
Lat.  Latince (Latin)
İng.  İngilizce (English)
Mec  Mecazi (Metaphor) Alm.  Almanca (German)
Hlk.  Halk dili (Vernacular) Fr.  Fransızca (French)
sf.  Sıfat (Adjective) İsp.  İspanyolca (Spanish)
Eş anl.  Eş anlamlı (Synonym) İt.  İtalyanca (Italian)

Abbreviations xiii
 Historical Dictionary of

Ottoman Turkish Terms for

Gardens and Gardening

1
 bir koyulukta, güzel cila kabul eden, tespih, çek-
mece gibi eşyaların yapımında kullanılan kıymetli

A bir ağaç. (SAN); Sahihi lisânâı Hindî’de abnûs. Si-

yah ağaç. Abanoz ve yalancı abanoz taklidî Trabzon
hurması ve salkım ağacı boyamaları, abanoz gibi
kavî, sert. (LEH); Çok ağır, taneleri kesif ve âdeta
siyah denecek kadar koyu renkli çok sert bir ağaçtır.
Oyma işlerine ve kaplamaya gayet elverişlidir. Fakat
Aba başı  Dağlarda yetişip dağlıların yediği hı- eskidikçe çatlamak mahzuru vardır, XVII nci asırda
yar gibi dikenli bir ot; yer mürveri, Cannabis sativa dolap yapmak için çok kullanılmıştır. Bizde bun-
(DLT) dan kutular, müttekâlar, taraklar, bastonlar vesaire
gibi ufak tefek eşya yapılırdı. Dokusu çok sık old-
Abaka  (İsp. Abaca) Filipinler’de (Manila, Luzon) uğu için ağırdır Bir metre mikâbı abanoz. kilo
yetişen, yıl ömürlü, boyu 8 m’ye kadar uzayan gelir Moris ve Madagaskar adalarından Avrupa’ya
Manila keneviri de denen elyafın elde edildiği tropi- balta ile yontulmuş olarak santim kalınlık ve
kal bir bitki. Bitki çiçeklenmeden önce, içerisinde metre boydaki tomruklar halinde getirilir. Ze-
lif demetleri bulunan, yarım ay şeklindeki yaprak- ngibar abanozu daha makbuldür. Mahon, pelesenk
larının kınları eğri olarak kesilir. Bıçak ya da ma- ve abanoz ağaçları XIX uncu asrın sonuna kadar
kine ile yaprakların etli kısımları lifli bölümden Avrupa’ya büyük tomruk halinde getirilidi. Bunlar-
ayrılır, çırpılarak lif demetleri elde edilir. Bu lifler dan kutu, bıçak sapı, baston başı gibi şeyler yapılır.
çok sağlam ve çok az nem çekme özellikleriyle, gemi Kaplamalara da çok elverişlidir. (ARS); [Alm. Eben-
halatı, yelken bezi vb. Gemi donanımları yapımın- holz] [Fr. ébénier] [Lat. Diospyros ebenum] [eski
da kullanılır. (TEK) terim abanoz]. İçodunu kara, dışodunu külrengi,
hava kurusunun özgül ağırlığı 1, 08 gr. ‘cm3 olan iri
Abakı  Bostan korkuluğu (DLT); İsâbet-i ayn- gözenekli, üstün değerli ağaç. (AGA)
dan vikaye için mezruat tarlasına dikilen bir şekil,
bostan ayuğu, heykel, mücessem suret. Kelimenin Abanozgiller  Bot. İki çeneklilerden, sıcak ülkel-
lügavî manası “babacık” demektir. (VLD) erde yetişen ve kerestesine abanoz denilen bir bitki
familyası. (TDK-2); İkiçeneklilerden bir bitki fam-
Abanoz  Hindistan’da elde edilen pek sert ve siyah ilyası. Sıcak ülkelerde yetişir, kerestesine “abanoz”
bir ağaç. Dolaylı olarak bir şeyin siyahlık ve sertliği denir. (HAY); Kerestesine “abanoz” denilen ve sı-
hakkında kullanılır (KAM); Türkçeye farsçadan ve cak memleketlerde yetişen ikiçeneklilerden bir bitki
‘abnus’ şeklinde geçmiştir. Kerestesi sert bir ağacın ailesi, abanosiye. (MED)
adıdır. Bu ağaç Hindistan’da yetiştiği için farsçaya
da o dilden geçmiştir. Hemen her dilde yunanca ve Abant çiğdemi  Çiğdem. (BAY)
lâtinceden aktarılmıştır (abenos). Türkçede bir şeyin
çok kara ve çok sert olmasından kinaye olarak çok Abdestbozan  (Lat. Sarcopterium spinosum) Gül-
kullanılır. ‘Ananoz’ donuk siyah saç, ‘abanoz kesil- giller (Rosaceae) familyasından, l metreye kadar
mek’ sertleştirmek. (TYS); 1. Hindistan’da çıkan boylanabilen dikenli çalılar. (BİY)
pek sert ve siyah bir ağaç. Siyahlık ve sertlik de if-
ade eder. Abanoz kesilmek. 2. Abanozdan yapılma. Abara  İri delikli kalbur. Bir taraftan diğer tarafa
Abanoz ok. (HAY); Kerestesi siyah, sert bir ağaç ve su geçirmekte kullanılan ağaç oluk. (MED)
bu ağacın kerestesi. (MED); (Fr. Ebene; İng. Ebo-
ny; Alm. Ebenholz; Arap. Abnûs, abenûs). Hindis- Abdestbozan otu  Bot. Gülgillerden, siyah ve
tan’da yetişen çok sert, dayanıklı, kesif siyaha yakın yeşil boya çıkarılan bir bitki (Poterium spinosum).

3
A
(TDK-2); (pimpinella saxisfrage): Gülgillerden; si- Absidia    Doğada yaygın bulunan bir mantar cin-
B yah ve yeşil boya çıkartılan bir bitkidir. Rutubet- si (HEM) 
li yerlerde yetişir. Boyu 70 santimetre kadardır.
C Kökü akıcıdır. Faydası: Mideyi kuvvetlendirir. Absâl, âbsâlân  Bahçe, park, koru. (FED)
Ç Göğüs ağrılarını dindirir. Ateşi düşürür. Boğma-
ca, öksürük ve baş ağrılarını keser. Vücuda dinç- Abîr  Beyaz sandal, sümbül kökü, kırmızı gül,
D lik verir. Balgam ve ter söker. Burun kanamalarını turunç ve iğde çiçekleri gibi kokulu maddelerin
keser. Bademcik şişlerini indirir. Mide yanması ve miskle karıştırılıp dövülmesinden yapılan ve eski
E bağırsak gazlarını giderir. Çıbanın olgunlaşmasına zamanın en beğenilen kokusu. (OTS); 1. Bir ilaç
F yardım eder. (BİT-2)  terkibi, bu terkip beyaz sandal, sünbül kökü, kırmızı
gül ve iğde çiçekleri, narenç gibi güzel kokulu bazı
G Abdülleziz  Bot. 1. Akdeniz bölgesinde ve Afri- otlarla bir miktar dövülmüş miskten meydana ge-
ka’da yetişen çok yıllık, yumrulu ve otsu bir bitki lirmiş. 2. Güzel kokulu ot ve çiçeklerle bir miktar
H
(Cyperus esculentus). 2. Bu bitkinin yemiş olarak döğülmüş miskten meydana gelen bir koku madde.
I yenilen, tatlı ve yağlı ürünü. (TDK-2); Kara topal- (RIZ)
ak. (BAY); Akdeniz bölgesinde ve Afrika’da yetişen
İ bir ağacın dut kurusuna benzeyen yağlı ve tatlımsı Acalma  Elma. (BAY)
J bir meyvası. (FED)
Acamuk  Elma. (BAY)
K Abdüsselatin  Bir otun zehirli meyvesi; Red-
house’a göre croton tiglium tohumları (ATI) Acar  Şal kabağı. (BAY) 
L
M Abel     Ağaç yaprağının dökülmesi. (OSM) Acarlaşmak  İnsan, hayvan ya da bitki kuvvetle-
nmek, gürbüzleşmek, gelişmek, boy atmak (HLK)
N Abey-Seran  Bir dikenli ağaç. (OSM)
Accor  Şal kabağı. (BAY)
O Abher  Nergis çiçeği. (MÜK); 1. Nergis. 2. Yase-
Ö min. 3. Zerrinkadeh çiçeği. (OTS) Acem arpası  Yaylalarda yetişen, uzun boylu,
badem yeşili yapraklı, sarı çiçekli, böreği yapılan bir
P Abır  1. Küçük çocukların kasık ve koltuk alt- bitki. (MER); Dağ çayı. (BAY)
larına pudra yerine sürülmek üzere nane, mersin,
R kekik, gül ve cennet süpürgesi yapraklarını döğerek Acem aşiran  Bot. Canlı kırmızı çiçekler açan bir
S elde edilen toz (HLK) süs bitkisi (Bigonia radicams). (TDK)

Ş Aborsiyon  (Lat., abortus. Erken doğum, Alm. Acem çimyonu  Kimyon. (BAY) 
Abortion, Fr. Abortion, İng. Abortion) l. Bitkile-
T
rde ve hayvanlarda gelişmenin durması. 2. Çocuk Acem düğün çiçeği    Düğün çiçeği. (BAY)
U düşürme. (BİY)
Acem helvası   Deve dikeni (BİY)
V Abraş  Bitki yapraklarında Klorofil azlığından
Y dolayı açık renkte lekeleri olan. (TDK); Kloro- Acem lalesi  Bot. Taşkırangillerden, turuncu ve
fil azlığından dolayı açık renkte lekeleri olan bitki sarı renkte çiçekli, yıllık ve çok yıllık türleri olan,
Z yaprağı. (OSM) tohumla saksıda ve tarlada üretilebilen bir süs bitki-
si, güneştopu. (TDK-2)
Â

4 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Acem lâlesi  Bot. Taşkırangillerden, turuncu ve Fazla kullanılacak olursa; baş dönmesi, mide bu-
sarı renkte çiçekli, yıllık ve çok yıllık türleri olan, lantısı ve kusma yapar. (BİT-2) B
tohumla saksıda ve tarlada üretilebilen bir süs bit-
kisi, güneş topu. (TDK); Turuncu veya sarı çiçek Acı alma  Acı karpuz. (BAY); Acıhıyar; ebuce-
C
açan, tarlada ve saksıda yetiştirilen süs bitkisi, hilkarpuzu; ithıyarı. (YAK); Elma. (BAY)  Ç
güneştopu (escholtzia californica). (MED); Çiçeği
sarı ve turuncu renkte olan hır süs bitkisi. (KAM)  Acı badem  Bot. 1. Gülgillerden bir meyve ağacı D
(Amygdalus amara). 2. Bu ağacın acımtırak, keskin
Acem sarısı  Yaban çiçeği (ÇİÇ) kokulu meyvesi. (TDK-2)
E
F
Acem terslalesi  Yaban çiçeği (ÇİÇ) Acı bakla  Baklagillerden, acı olan taneleri suda
tatlılaştırarak yenilen otsu bir bitki, Yahudi baklası G
Acem yavşanotu  Yaban çiçeği (ÇİÇ) (Lupinus termis). (TDK); Domuz baklası. Termi-
H
ye (BAY); Küçük taneleri acı olan otsu bitki, ya-
Acemborusu  Bot. Canlı kırmızı çiçekler açan bir hudi baklası, mısır fülfülü. (MED); Meyvesi acı. I
süs bitkisi (Bignonia radicams). (TDK-2)  Suda tatlılaştırarak yenen bir bitki. (KAM); (Lu-
pine / Lupin / Lupine) cm yüksekliğinde, İ
Acı  Tatlı zıddı, mürr, telh, telh-nâk, can-sûz, sık tüylü, bir senelik bitkiler. Yapraklar el şeklinde J
merâretli, şedit, feci, nâ-matbû, sert, muzî. Acı ağaç parçalı, uzun sapli, yaprakçıklıdır. Çiçekleri
kavasya. Acı badem, acı çiğdem it boğan, acı dil unf. dik salkım durumunda, beyaz veya mavimsi renkli, K
Acı elma. Acı hıyar Ebu Cehil karpuzı. Acı marul çiçek taç yaprağı kelebek şeklindedir. Yahudi baklası
hindiba nevi, acı patlıcan hayırsız şey. (LEH) diye de tanınır. Türkiye’de yetiştiği yerler: Akdeniz L
bölgesi, Bursa, Antalya ve Konya çevreleridir. Mem- M
Acı ağaç  Bot. Sedef otugillerden, sıcak ülkelerde leketimizde üç türü bulunmaktadır. Beyaz yahudi
yetişen, kabuğu ve odunu hekimlikte kullanılan baklası: Beyaz çiçeklidir. cm kadar yükseklik- N
küçük bir ağaç, kavasya (Quassia amara). (TDK- te, bir yıllık bir bitkidir. Sarı çiçekli yahudi baklası:
2); Sedefotugillerden, kökü, odunu ve kabuğu tıpta Vatanı, Orta ve Güney Avrupa’dır. Mavi çiçek-
O
ilaç olarak kullanılan, sıcak ülkelerde yetişen küçük li yahudi baklası: Vatanı, Akdeniz çevresi mem- Ö
bir ağaç, kavasya (quassia amara). (MED); Sedefo- leketleridir. Kullanıldığı yerler: Tohumlarının idrar
tugillerden küçük bir ağaç. Hekimlikte kullanılır. söktürücü, kan temizleyici ve kurt düşürücü tesiri P
(HAY); Zakkum. (BAY); kavasya. (YAK); (ku- vardir. Bazı türlerinin kavrulmuş tohumları “seb-
vasya ağacı): Sedefotugillerden; metre boyunda ze kahvesi” ismiyle kahve yerine kullanılmaktadır.
R
küçük bir bitkidir. İnce kabuklarının üzerinde sarı Fakat alkaloid taşıyan türlerinin bu sekilde kullanıl- S
benekler vardır. Çiçekleri kırmızıdır. Sıcak ülkel- ması tehlikelidir. (BİT); Bot. Termiye. (TDK-2);
erde yetişir. Bu ülkelerde acı ağaç kabuklarından (Lupine / Lupin / Lupine) (BİT-3); (termiye): Bak- Ş
yapılan kaplardan su içenlerin kuvvetleneceğine lagillerden; otsu bir bitkidir. Acı taneleri kullanılır.
T
inanılır. Hekimlikte; kökü, kabuğu ve odunu kul- Faydası: Besleyicidir. İdrar söktürür ve idrar yol-
lanılır. Etkili maddesi “Quassine”dir. Çok acıdır. larını temizler. Böbrek iltihabını giderir. Böbrek taş U
Faydası: İştah açar, hazmı kolaylaştırır. Ateşi ve kumlarının düşürülmesine yardımcı olur. Baş
düşürür. Tükürük ifrazatını arttırır. Mide, bağır- ağrılarını dindidir. Romatizma, lumbago ve siyatik V
sak, karaciğer ve böbreklerin çalışmasını düzenler. ağrılarını keser. Albümin miktarını düşürür. Vücut- Y
Böbrek sancılarını keser, taşların düşürülmesine ta biriken tuzu atar. (BİT-2)
yardımcı olur. Bağırsak kurtlarını döker. Kanama- Z
ları durdurur. Haşarat kaçırıcı olarak da kullanılır. Acı cehre  Ala cehri. (BAY)
Â

5
A
Acı ceviz  Bot. Genellikle Kuzey Amerika’da ye- dindirici etkisi vardir. Alkaloitlerin çok yüksek ze-
B tişen, güzel görünüşlü bir ceviz türü. (TDK-2) hirleyici özelliği olduğundan, bu droglar, dahilen
ancak hekim kontrolünde kullanılabilir. Eskiden
C Acı çiğdem  İlkbaharda çiçek açan Colchicum halk arasında romatizma ağrılarını dindirmek için
Ç (Liliaceae) türlerine verilen genel ad. Yaprak- haricen kullanılırdı. Bunun için bir tutam acı çig-
lar çiçek ile birlikte meydana gelir. Çiçekler beyaz dem tohumu, diş sarmısak ile havanda iyice
D veya pembe renklidir. Zehirli bitkilerdir. Yumruları dövülür. Elde edilen sulu kısım da bir tülbente em-
yanlışlıkla çocuklar tarafından çiğdem yumrusu dirilip, ağrıyan kısma sarılır. Bu pansuman birkaç
E yerine yenilmekte ve bu nedenle de Doğu Anado- gün arka arkaya tekrarlanır. (BİT); Yaban çiçeği
F lu bölgesinde ağır zehirlenmeler görülmektedir. Bk. (ÇİÇ); (Herbstzeitlose / Krokus / Colchique / Col-
Çiğdem, Gülfaki, Güz çiğdemi, Kardelen. Eş anl. chicum / Autumn crocuses) (BİT-3); (güzçiğdemi):
G Çakal çiğdemi, Kar çiçeği, Katırazığı (Kayseri), Zambakgillerden; sonbahar aylarında çiçek açan,
Katır çiğdemi, Katırdaşağı, Kuzla, Zehirli çiğdem. mor renkli, zehirli bir bitkidir. Rutubetli yerlerde
H
Colchicum falcifolium Stapf-Katır çiğdemi (Ar- yetişir. Hekimlikte haricen kullanılır. Faydası: Ro-
I slanköy-Mersin). C. Szovitsiı Fisch. Et Mey. -Kar matizma ve nikris tedavisinde kullanılır. Ancak ze-
çiçeği (Erzurum), Katır çiğdemi (Kayseri). C. Triph- hirli olduğundan dikkatli olmak gerekir. (BİT-2)
İ yllum G. Kunze (Syn. C. Ancyrense B. Lat. Burtt)
J -Ankara acı çiğdemi. Orta Anadolu bölgesinde Acı damkoruğu  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
yaygındır. Merendera irigyna (Steven ex Adam)
K Stapf-Erzurum bölgesinde (Dumlu, Tortum) bu Acı darı  Darı. (BAY)
türe de “Kar çiçeği” adı verilmektedir. (BAY);
L Açık renkte çiçekleri olan ve tohumları romatizma Acı dölek  Ebu Cehil karpuzu. (HAY)
M tedavisinde kullanılan bir çiğdem türü. (KAM);
Bot. Zambakgillerden, cm boyunda, şerit Acı düğlek  Eşek hıyarı. (BAY); Yaban çiçeği
N yapraklı ve açık renk çiçekli, tohumları romatizma (ÇİÇ)
tedavisinde kullanılan zehirli bir çiğdem türü, güz
O çiğdemi (Colchicum autumnale). (TDK-2); (Lat. Acı dülek  Eşek hıyarı. (BAY)
Ö Colchicum, Alm. Herbstzeitlose, Zeitlose, Fr. col-
chique, İng. Saffron) Zambakgiller (Liliaceae) fam- Acı düvelek  Eşek hıyarı. (BAY)
P ilyasından beyaz ya da pembe çiçekli, yapraklı ya da
yapraksız, yum-rulu, otsu, özellikle ilkbahar ya da Acı düvlek  Eşek hıyarı. (BAY)
R sonbaharda çiçek açan Colchicum türlerine verilen
S genel ad. Kar çiçeği, kuzla, katır çiğdemi. (BİY); Acı elma  Bot. Ebucehil karpuzu. (TDK-2)
(Herbstzeitlose / Krokus / Colchique / Colchicum
Ş / Autumn crocuses) Boyu cm yüksekliğe Acı gerdeme  Su teresi. (BAY)
ulaşan, otsu ve yumrulu bir bitki. Sonbaharda mo-
T
rumsu pembe renkli, 6 parçalı çiçekler açar. Yaprak Acı gıcı  Hindiba. (BAY)
U ve meyvaları ise ilkbaharda ortaya çıkar. Sonba-
harda çiçek açtığından dolayi halk arasında “güz Acı gıcıkulagı  Hindiba. (BAY)
V çigdemi” olarak da bilinir. Türkiye’de yetiştiği yer-
Y ler: Türkiye’de pek bulunmaz. Avrupa’nın sulak Acı günek  Hindiba. (BAY)
çayırlarında bol miktarda yetişir. Kullanıldığı yerl-
Z er: Tibbi önemi haiz bir bitkidir. Kullanılan kısmı Acı güneyik  Hindiba. (BAY)
yumru ve tohumlarıdır. Tohum ve yumruların idrar
 arttırıcı, terletici, müshil ve romatizma ağrılarını

6 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Acı hıyar  Bot. Ebucehil karpuzu. (TDK-2); Ceviz Acı kök  Loğusa otu. (BAY)
iriliğinde meyvesi olan bir bitki. Ebûcehil karpuzu. B
(KAM) Acı kulak  Hindiba (BAY)
C
Acı ısırgan  Isırgan. (BAY) Acı mantar  Kanlıca mantarı. (BAY); (Lat. Lac- Ç
tarius) Russulaceae familyasından, beyaz veya kirli
Acı karpuz  Bot. Ebucehil karpuzu. (TDK-2); Ci- yeşil şapkalı Lactarius cinsi mantarlara verilen genel D
trullus colocynttis Lat. Schrader (Cucurbitaceae). ad. Biberlice. (BİY)
Çok yıllık, sürünücü, sarı çiçekli ve otsu bir bit-
E
kidir. Meyveleri müshil olarak kullanılır. Eş anl. Acı Acı marul  Kökünden sakız elde edilen bir tür ot, F
elma, Ebucehil karpuzu, Hanzal. (BAY); (Lat. Ci- ak hindiba, çengel sakızı (Bot. chondrilla juncea,
trullus colocynthis, Alm. Bitterzitrulle, Bitterapfel, compositea), 45b (BAH) G
Fr. coloquinte, chicotin, İng. colocynth, bitter ap-
H
ple, bitter gourd, Osm. hançal) Kabakgiller (Cucur- Acı marul  Bot. Birleşikgillerden, tadı acı, dişli
bitaceae) familyasından, çok yıllık, sürünücü, sarı yapraklı, sürgününden çıkan sütü uyuşturucu ve I
çiçekli, otsu bir bitki. Acı elma, ebucehil karpuzu. yatıştırıcı olarak kullanılan iki yıllık bir bitki (Lac-
(BİY) tuca virosa). (TDK-2); Marul. (BAY); Sürgününden İ
çıkan süt uyuşturucu ve ağrı dindirici olarak kul- J
Acı kavak  Bot. Titrek kavak. (TDK-2) lanılan, tadı acı bir bitki. (KAM); (Lat. Lactuca) Pa-
patyagiller (Compositae) familyasından, sütlü, otsu K
Acı kavruk  Kara hindiba. (BAY) gövdeli, yaprakları taze hâlde yenebilen, köklerin-
den dağ sakızı elde edilen, Lactuca cinsinin yabanî L
Acı kavuk  Kara hindiba. (BAY) türlerine verilen genel ad. Eşek marulu, mikirge. M
(BİY)
Acı kavun  Bot. Eşek hıyarı. (TDK-2); Eşek hı- N
yarı. (BAY); (Lat. Ecballium elaterium, Alm. Echte Acı meyan  Bot. Dikenli meyan. (TDK-2); So-
Springgurke, Fr. cornichon d’âne, concombre sau- phora (Leguminosae) türlerine verilen genel ad. Çok
O
vage, ecballe, İng. Squirting cucumber) Kabakgill- yıllık, pennat yapraklı, süt renkli çiçekli ve otsu bit- Ö
er (Cucurbitaceae) familyasından, çok yıllık, sarı kiler. Türkiye’de aşağıdaki iki tür yetişmektedir.
çiçekli, sonbaharda olgunlaşan meyvelerine do- Bk. Meyan. Eş anl. Acı piyan (Erzincan). Sopho- P
kunulduğunda patlayarak etrafa tohumlarını saçan ra alopecuroldes Lat. Acı meyan (Gemerek-Sivas).
otsu bir bitki. Cırtlangıç, acı dülek, cırtlak, eşek hı- Sophora jaubertii Spach- Acı meyan. (BAY); (Lat.
R
yarı. (BİY) Sophora, Alm. Sauerhülse, Fr. Sophora, İng. pago- S
da tree) Baklagiller (Leguminosae) familyasından,
Acı kayısı  Zerdali. (BAY) çok yıllık, otsu, parçalı yapraklı (pennat), süt beyazı Ş
renkli çiçekli, ülkemizde iki türü yetişen, çok yıllık,
T
Acı kerdeme  Çeşme önlerinde, derelerde yetişen, otsu bitkiler. Meyan, sofora, pagoda. (BİY)
parlak yapraklı, yaşlandığında beyaz, küçük küçük U
çiçekler açan, yeşil olarak yenilebildiği gibi, salatası Acı murt  Şekerci boyası. (BAY)
ya da böreği de yapılabilen bir bitki, suteresi. (MER) V
Acı ot  Bot. Kuzey Anadolu dağlarının orman- Y
Acı kıçı  Hindiba. (BAY) larında yetişen, toprak altında bilek kalınlığında
kökü bulunan çok yıllık ve otsu bir bitki (Tamus Z
Acı kiraz  Kiraz. (BAY) communis). (TDK-2); Acı yavşan. Tilkişen. (BAY);
(Lat. Teucrium polium, Alm. Poleigamander, Â

7
A
Bergamander, Fr. polium, pouliot de montagne, Kızılkantarongillerden bir bitki. Acı olan yaprakları
B İng. Çat thyme, hulwort, mountain germander, hekimlikte kullanılır (Menyantes trifoliata). (HAY);
Osm. Erbe) Ballıbabagiller (Labiatae) familyasın- Kötü kokulu ve acı olan yaprakları tıpta kullanılan
C dan, cm kadar boyda, sık ve gri beyaz tüylü, kızılkantarongillerden bir bitki, su yoncası (men-
Ç beyaz çiçekli, toprak üstü tasımlan kaynatılarak yantes trifolita). (MED); Bot. Yaprakları hekimlikte
iştah açıcı ve mide ağnlannı giderici olarak kul- kullanılan, çok acı ve kötü kokulu bir bitki. (KAM)
D lanılan, çok yıllık, yarı çalımsı, yan otsu bir bitki.
Sancı otu, pelin otu. (BİY) Acık  Elma. (BAY)
E
F Acı otu  Baldıran. (BAY) Acıkalabak  İlâç olarak kullanılan geniş yapraklı
ot (Bo. ist. Ks.) (HLK)
G Acı pelin  Bot. Pelin. (TDK-2); Pelin otu. (BAY)
Acıma  Hindiba. (BAY)
H
Acı soğan  Yılanyastığı. (BAY)
I Acımak  Hindiba. (BAY); Lâbada. (BAY)
Acı tere  Şahtere. (BAY)
İ Acımercimek  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
J Acı yavşan  (= bozyavşan) iki türü olup, biri
30 cm. Ye kadar uzayabilen, öteki yere yayılan, Acımığ  Pelemir. (BAY)
K cm. Kadar boyunda; her ikisi de bademyeşi-
li renginde ince dilim dilim yapraklı, ince gövdesi- Acımıh  Pelemir. (BAY)
L nin tepesinde küçük küçük beyaz tomurcuklardan
M oluşan top top çiçekleri olan, mide ve karın ağrısı- Acımık  Bot. Mavikantaron. (TDK-2); Pelemir.
na karşı kaynatılıp suyu içilen bir bitki, yavşan. (BAY); Peygamber çiçeği. (BAY); (Lat. Cephalar-
N (MER); Pelin otu, Yavşan. (BAY); Teucrium poli- ia syriaca, Alm. Schuppenkopf, Fr. céphalarie, İng.
um Lat. (Labiatae). cm yükseklikte, çok Syrian scabious) Dipsaraceae familyasından cm
O yıllık, sık tüylü ve beyaz çiçekli bir bitkidir. Toprak kadar boylanabilen, bir yıllık, otsu, tohumları bazı
Ö üstü kısımları iştah açıcı ve mide ağrılarını kesici yörelerimizde ezilip un edilerek ekmek hamuruna
olarak kullanılır. Bk. Kısamahmut otu, Kurtluca, tat vermek için katılan bir bitki. Belemir. (BİY);
P Yer çamı. Eş anl. Acı ot (Antakya), Ak sedef otu, Buğday tarlalarında yetişen, tohumu zehirli, yabanî
Anababa kekiği, Anababakokusu, Basur otu, Beyaz bir bitki, belemir. (TDK); Ekin tarlalarında yetişen,
R ot (Van), Cadı, Kepir yavşanı, Mayasıl otu (An- küçük, siyah, acı tohumlu bir bitki. (MER)
S takya), Meryem otu (Diyarbakır, Van), Oğlan otu
(Sütçüler-Isparta), Paryavşan, Peryavşan, Sancı otu, Acımık  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Ş Sıraca otu, Yavşan otu. Teucrium chamaedrys Lat.
-Bk. Kısamahmut otu. Teucrium chamaepitys Lat. Acımuh  Pelemir. (BAY)
T
Bk. Yer çamı. Teucrium orientale Lat. -Kirve otu
U (Erzurum). Teucrium scordium Lat. -Bk. Kurtluca. Acımuk  Pelemir. (BAY)
(BAY); Yaban çiçeği (ÇİÇ)
V Acır  Şal kabağı. (BAY)
Y Acı yonca  Bot. Kızılkantarongillerden, bataklık
yerlerde yetişen, kötü kokulu ve çok acı olan yaprak- Acırga  Hardal otu. (BAY); Yaban turpu denilen
Z ları hekimlikte kullanılan bir bitki (Menyanthes bir cins bitki. (KAM)
trifoliata). (TDK-2); Yaprakları hekimlikte kul-
 lanılan, çok acı ve kötü kokulu bir bitki. (KAM); Acor  Şal kabağı. (BAY)

8 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Acuk  Elma. (BAY) ayrıldığı iki büyük daldan biri, çıplak tohumlular.
(TDK-2); Çiçekli bitkilerin iki ana bölümünden B
Acur  Bot. Kabakgillerden, kabuğu çizgili ve biri. Bu bitkilerde tohumlar yaprağın üzerinde bu-
tüylü, yeşil veya sarımtırak, üzeri yeşil lekeli, irice lunur. (HAY); Tohumları açık olarak yaprak üze-
C
bir meyve (Cucumis flexuosus). (TDK-2); Bir çeşit rinde bulunan çiçekli bitkiler şubesi (gymnosper- Ç
hıyar, cucumis anguria (ATI); Şal kabağı. (BAY); mae). (MED); (Lat. Gymnospermae, Yun. Gymnos.
Bot. Bir cins hıyar. (KAM) Çıplak; sperma. Tohum, Alm. Gymnospermen, Na- D
cktsamer, Fr. Gymnospermes, İng. Gymnosperms)
Acâib-i seb’a-i âlem  Dünyanın 7 acibesi, 7 tane Tohumlan açıkta gelişen bitkiler. Gimnospermler.
E
şaşılacak şeyi. [1. Mısır piramitleri. 2. Bâbil’de (BİY) F
Semiramis’in asma bahçeleri. 3. Zeus’un heykeli. 4.
Rodos heykeli. 5. Efes’te Artemis-Diana ma’bedi. 6. Açıkağız  Bot. Turpgillerden bir bitki (Hesperis G
Bodrum’ (Halikar-nas) da Mosoleus’un türbesi. 7. acris). (TDK-2); Bir cins çiçek. (KAM)
H
İskenderiye deniz feneri]. (FED); (Dünyanın yedi
harikası) l. Mısır ehramları. 2. Semiramis’in asma Açılmak  1. Gül, gonca açılmak 2. Çiçeklenip I
bahçeleri. 3. Zeus heykeli. 4. Rodos heykeli. 5. Ar- yapraklanmak (RIZ); Yapraklanmak. (KAM)
temis mabedi. 6. Mosoleus türbesi. 7. İskenderiye İ
feneri. (ARS) Açkı  Cila. Açkı ağacı musakkala. (LEH) J
Açalya  Bot. Bk. Açelya. (TDK-2); Türlü renk- Açkı tahtası  Müzehhiblerin iğne perdahı yapmak K
te kokusuz çiçekleri olan bir bitki. (KAM); Fund- ve altın yaldızlı kısımları zer-mühre ile parlatmak
agillerden, güzel çiçekli bir bitki ve çiçeği. (OSM); için kâğıdın altına koydukları tahta. Üzerinde al- L
Fundagillerden, güzel renkli çiçekler açan bir bitki tın yaldızlı tezhib işlerini zermühre ile parlatmağa M
ve çiçeği. (HAY); Kokusuz, fundagillerden, çeşitli mahsus düz ve parlak satıhlı şimşir tahta. (ARS)
renklerde çiçek açan bir süs bitkisi (MED); Çeşit- N
li renkte, çok zarif fakat korkusuz çiçekli bir bitki Açma  Orman içinde ağaç kesme veya yakma
(TYS); Güzel renkli bir bahçe çiçeği (ATI); (Lat. yoluyla tarıma elverişli bir duruma getirilen arazi.
O
Rhododendron, Alm. Azalie, Fr. Azalée, İng. Aza- (TDK) Ö
lea) Ericaceae familyasından, çok yıllık, çalı şek-
linde, beyaz, pembe, krem rengi çiçekli, saksılarda Açmak  Hava münkeşif, çiçekler küşade olmak, P
süs bitkisi olarak yetiştirilen bir cins. (BİY) yapraklar ve tomruklar göğermek, cila vermek.
(LEH)
R
Açelya  Bot. Kokusuz, güzel renkli çiçekler açan S
bir bitki (Rhododendron). (TDK-2) Ada çayı  Bot. 1. Ballıbabagillerden, yurdumuzda
çok yetişen tüylü ve beyazımtırak yaprakları olan Ş
Açık diş  [Alm. offene Zinken] [eski terim güzel kokulu bir bitki, dağ çayı (Salvia officinalis).
T
açık diş] Dişlerinin biçimi iki yandan görünen 2. Bu bitkiden yapılan sıcak içecek: “Bize iki ada
birleştirme. (AGA) çayı yap. “ -S. F. Abasıyanık. (TDK-2); (Lat. Sal- U
via) Yaprak ve saplarından taze ya da kurutularak
Açık süre  [Alm. offene Zeit] [eski terim açık doğal boya elde edilen bir bitki. Şap mordanla V
zaman] Bir yapıştırıcının yüzeye sürülmesinden, açık sarı renk verir. (TEK); 1. Tüylü beyazımtırak Y
yapıştırma işlemine kadar geçen süre. (AGA) yapraklı hoş kokulu bir bitki. 2. Bu bitkinin ku-
rutulmuş yaprakları ile hazırlanan sıcak içecek. Z
Açık tohumlular  Bot. Tohumları kozalak pul- (KAM); Ballıbabagillerden bir bitki. Yaprakları
ları üzerinde açık olarak bulunan çiçekli bitkilerin çay gibi haşlanılarak içilir. Yurdumuzda çok yetişir. Â

9
A
(HAY); Tüylü ve beyazca yapraklarının kurusu çay düzenli çalışmasını sağlar. Boğaz, bademcik ve dişe-
B gibi pişirilerek içilen, ballıbabagillerden, kokulu bir ti iltihaplarını giderir. Göğsü yumuşatır. Astımdaki
bitki (Salvia officinalis). (MED); Salvia (Labiatae) sıkıntıları geçirir. İdrar ve ter söktürür. Banyo suyu-
C türlerine verilen genel ad. Çok yıllık, çalımsı veya na katılıp yıkanılırsa; zindelik verir. Günde, 3 kahve
Ç otsu bitkiler. Çiçekler beyaz veya morumsu renkli.
Bazı türler çay yerine veya boyar madde olarak kul- fincanından fazla içilmemelidir. (BİT-2)
D lanılır. Bk. Çalba, Dağ çayı, Şalba. Salvia aethio-
pjs Lat. Yünlü ada çayı. Salvia aucheri Bentham Ada soğanı Bot. Zambakgillerden, soğanın-
E var, canescens Boiss. Et Heldr. -Zeytin yapraklı dan ilaç olarak yararlanılan birtakım maddeler
F ada çayı, Mut (Mersin) bölgesinde çay halinde içil- elde edilen çok yıllık bir bitki (Urginea maritima).
ir. Salvia cryptantha Montbret et Aucher ex Ben- (TDK-2); Soğanından ilaç olarak birtakım maddel-
G tham- Kara ot (Van). Doğu ve Orta Anadolu böl- er elde edilen bir bitki. (KAM); Zambakgillerden
gelerinde yaprakları ipliği siyah renge boyamak için bir bitki, soğanından ilâç yapılır (Urginea Mari-
H
kullanılır. Eş anl. Kara şabla, Kara şalva. Kara şapla. tima). (HAY); Soğanından ilaç elde edilen zam-
I Salvia dichroantha Stapf-Kutnu. Salvia forskahlei bakgillerden bir bitki (urginea maritima). (MED);
Lat.-Bk. Şalba. Salvia fruticosa Miller (Syn. Sal- Urginea maritima Lat. Baker (Syn. Scilla maritima
İ via triloba Lat. f.)- Ada çayı, Boz şalba, Boz şapla, L.) (Liliaceae). Çok yıllık, büyük soğanlı, beyaz
J Elma çalısı, Elma çalbası, Yapraklan çay halinde çiçekli ve otsu bir bitkidir. Soğanları tedavide kul-
kullanılır. Bir dış satım ürünüdür. Yapraklarından lanılır. Soğanı ve yapraklan zehirlidir, Eş anl. Ak
K elde edilen uçucu yağ “Elma yağı” adıyla tedavide soğan, Ayı soğanı, Beyaz soğan, Deniz soğanı,
kullanılmaktadır. Salvia multicaulis Vahl- Kürt rey- Loteşir soğanı, Nuteşir soğanı, Ölü soğanı. Şalgaba,
L hanı. Doğu Anadolu bölgesinde yaprakları, koku Şalkaba (Silifke, Mersin). (BAY); (Lat. Urginea ma-
M verici olarak, tütün içine katılır. Salvia nemorosa ritima, Alm. Echte Meerzwiebel, Fr. oignon marin,
Lat. Kara ot, Şalba. Salvia sclarea Lat. Ayıkulağı, seilte maritime, İng. Sea onion, squill, medicinal
N Misk ada çayı, Tüylü ada çayı. Salvia staminea squill) Zambakgiller (Luiaceae) familyasından, sa-
Montbret et Aucher ex Bentham-Yaprakları Doğu hillerde yaygın olan, büyük soğanlı, çok yıllık, otsu,
O Anadolu bölgesinde sebze olarak kullanılır. Salvia beyaz çiçekli, soğan ve yapraklan zehirli olan bir bit-
Ö tomentosa Miller-Büyük çiçekli ada çayı. Yaprakları ki. Aksoğan, deniz soğanı, ayı soğanı. (BİY); (Scille
Salvia fruticosa türününki gibi kullanılır. Salvia ver- / Scillae bulbus / Sea onion / Urginea maritima)
P benaca Lat. Yabanî ada çayı Salvia verticillata Lat. Zambakgillerden bir çesit bitkidir. Yaprakları uzun
Dadırak (Erzurum), Kara ot (İkizdere-Rize). Salvia serit seklindedir. Çiçekleri yeşil ve beyaz damarlıdır.
R virgata Jacq.-Yılancık (Yakacık-lstanbul). Salvia vir- 2 kilogram kadar olan soğan kısmı, yapraklarının
S idis Lat. Ada çayı. (BAY); Diş otu denilen “tüylü altındadır. Acı ve zehirlidir. 7,5 gram ada soğanı,
beyazımtırak yapraklı, kokulu” bir bitki. (KAM); bir insanı rahatça öldürebilir. Tazeyken kullanıl-
Ş (Lat. Salvia, Alm. Salbei, Fr. Sauge, İng. Sage) maz. Aksi halde zehirlenme ve kusmalara yol açar.
Ballıbabagiller (Labiatae) familyasına ait çok yıllık, Soganın etli olan orta kısmı, dilimlenerek kurutu-
T
otsu, yan çalımsı, beyaz, mor ya da kırmızı çiçekli lur. Sonra dövülüp toz haline getirilir. Çok iyi bil-
U bitkilere verilen genel ad. (BİY); (salvia officinalis): meden kullanılmamalıdır. Kullanıldığı yerler: İdrar
Ballıbabagillerden; özellikle Akdeniz bölgesinde ye- söktürür. Kalp hastalarinda vücudda biriken suyu
V tişen ıtırlı bir bitkidir. Menekşeye benzeyen çiçekleri boşaltır. Azotemiyi azaltır. Böbrek hastaları kullan-
Y haziran, temmuz aylarında açar. Yaprakları uzun, mamalıdır. (BİT); Yaban çiçeği (ÇİÇ); (Scille / Scil-
kenarları tırtıllı, beyazımsı yeşil renktedir. Hafif lae bulbus / Sea onion / Urginea maritima) (BİT-3);
Z kafuru kokusu vardır. Çiçek açtığı zaman toplanıp, (scille): Zambakgillerden, bir çeşit bitkidir. Yaprak-
kurutulur. Faydası: Mide va bağırsak gazlarını ları uzun şerit şeklindedir. Çiçekleri; yeşil ve beyaz
 giderir. Mide bulantısını keser. Hazım sisteminin damarlıdır. 2 kilogram kadar olan soğan kısmı,

10 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
yapraklarının altındadır. Acı ve zehirlidir. 7,5 gram Kınık-Antalya), Toskafa kavunu, Yer elması, Yer
adasoğanı öldürebilir. İçeriğinde “Scillarena glikozi- yenidünyası (Silifke). (BAY); Abdüsselamotu; adam- B
di” vardır. Tazeyken kullanılmaz. Aksi halde zehir- kökü; âdemotu; kankurutan; mandragora. (YAK);
lenme ve kusmalara yol açar. Soğanın etli olan orta (Alraunwurzel / Mandragore / Mandrake) Mavim-
C
kısmı dilimlenerek kurutulur. Sonra dövülüp toz si-mor renkli çiçekler açan, rozet yaprakli ve kazik Ç
haline getirilir. Ev ilaçlarında çok dikkatli kullanıl- köklü çok yıllık otsu bir bitki. Kökleri insana ben-
ması gerekir. Faydası: İdrar söktürür. Kalp hasta- zedigi için, bu isim verilmistir. Türkiye’de yetiştiği D
larında vücuda biriken suyu boşaltır. Azotemi’yi yerler: Bati ve Güney Anadolu. Kullanıldığı yerler:
azaltır. Böbrek hastalarının kullanmaması gerekir. Kökleri % 0,3 oraninda Hiyosiyaminlerle Skopol-
E
Uzun süre kullanılacak olursa “Albüminüri” yapar. amin alkaloitlerini tasir. Bundan dolayi zehirli bir F
bitkidir. Agri kesici, yatistirici, cinsel gücü arttirici
(BİT-2) etkileri vardir. Halen tedavide çesitli preparatlarin G
terkibinde kullanılmaktadır. Rastgele kullanıldığın-
H
Adaklık  Üzüm çardaklarına ayak yapılacak ağaç da zararli olur. (BİT); (Lat. Mandragora autumna-
(DLT) lis, İng. Mandrake, Osm. Esterenc, estereng) Patlı- I
cangiller (Solanaceae) familyasından, mavi çiçekli,
Adalya  Halk arasında aynı adla bilinen bir çiçek- meyveleri sarı renkli, hoş kokulu, çok yıllık, otsu ve İ
ten esinlenerek yapılan bir iğne oyası türü. (TEK) zehirli bir bitki. At elması, âdem-otu. (BİY); Yaban J
çiçeği (ÇİÇ); (Alraunwurzel / Mandragore / Man-
Adam haşhaşı  Haşhaş. (BAY) drake) (BİT-3); (köpekotu): Patlıcangillerden; geniş K
yapraklı, fena kokulu bir bitkidir. Kökü, insan şek-
Adam köknarı  Köknar. (BAY) lini andırır. Bilhassa Antalya çevresinde yetişir. L
İçeriğinde “Hyoscyamine”, “Hyoseine” ve “Atro- M
Adam kökü  Mandragora officinarum. Bu bitki- pine” vardır. Faydası: Şehvet artırıcıdır. (BİT-2)
nin kökü bazen küçük bir insan şekline benzediğin- N
den. (ATI) Adana çiğdemi  Çiğdem. (BAY)
O
Adamkökü  Bot. Adamotu. (TDK-2) Adana okaliptüsü  Sıtma ağacı. (BAY) Ö
Adamotu  Bot. Patlıcangillerden, geniş yaprak- Adem otu  Adam otu. (BAY) P
lı, kötü kokulu bir bitki, kankurutan, adamkökü
(Mandragora autumnalis). (TDK-2); Fena kokulu, Adenoblâst  (Yun. Aden. Bez; blastos. Tomurcuk
R
geniş yapraklı ve kökü insana benzetilen, patlıcan- Alm. Adenoblast, Fr. Adéno-blaste, İng. Adeno- S
gillerden bir bitki, kankurutan, adam kökü (man- blâst) Embriyonik bez hücresi. (BİY)
dragora officinarum). (MED); Patlıcangillerden Ş
bir bitki. Kökü bazen insanı andıran biçimler al- Adese  Kovukçuk (bitki anatomisinde). (MED);
T
dığından bu adla anılır. Ayrıca eskiden bu bitkide Bot. Kovucuk. (TDK)
acayip hususiyetler olduğuna inanılırdı. (HAY); U
Mandragora autumnaljs Bertol. (Solanaceae). Çok Adese  Bot. Kovucuk. (TDK-2)
yıllık, rozet yapraklı, kazık köklü ve mavi çiçek- V
li bir bitkidir. Meyveleri erik büyüklüğünde, sarı Adıyaman lalesi  Yaban çiçeği (ÇİÇ) Y
renkli ve hoş kokuludur. Zehirli bir bitkidir. Kökü
tedavide kullanılır. Eş anl. Abdüsselâm otu, Adem Adi akdiken  Yaban çiçeği (ÇİÇ) Z
otu, At elması (Silifke), Hacılar otu, İnsan otu,
Kankurutan, Köpek elması, Köpektaşağı (Kalkan, Adi altınbaşak  Yaban çiçeği (ÇİÇ) Â

11
A
Adi aslandişi  Yaban çiçeği (ÇİÇ) / Yuvarlak, elma biçimli meyveleri 4 cm. Çapında ve
B sapsızdır. Önceleri kırmızımsı-sarı, sonraları esmer,
Adi boynuzlukimyon  Yaban çiçeği (ÇİÇ) dumanlı bir renklenme gösterir. Etli meyve içinde,
C beş adet taş gibi sert tohum bulunur. Meyvenin
Ç Adi engerekotu  Yaban çiçeği (ÇİÇ) ucunda kraterimsi bir çukur bulunur, çukurun için-
den bıyıklar çıkar. Meyve eti son derece buruk ve
D Adi eşekdikeni  Yaban çiçeği (ÇİÇ) sert olduğundan, olgunlaşıp, yumuşadıktan sonra
yenilir. (AGÇ)
E Adi geyikdikeni  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
F Adi obrizya  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Adi karakafesotu  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
G Adi papatya  Papatya. (BAY)
Adi kartopu  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
H
Adi süpürgeçalısı  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
I Adi kurtbağrı  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Adi sütotu  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
İ Adi muşmula  Mespilus germanica / Döngel,
J Beşbıyık, Döngal, Ezgil, Gelinboğan, Tongel / Adi yabani keten  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Ülkemizde ve Akdeniz kuşağı diğer ülkelerde doğal
K olarak yetişen, metreye kadar boylanabilen, Adi yavşanotu  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
büyük bir çalıdır. Meyve ağacı olarak da yetiştirilir.
L Dalları ve sürgünleri kül renginde, kısa ve tek diken- Adi yılanekmeği  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
M lidir. Özel olarak yetiştirilen muşmula ağaçlarında
ise, boy 6 metreye ulaşır ve sürgünleri dikensizdir. / Adid  1. Ağaç kesmek. 2. Kesilmiş ağaç. 3. Tepes-
N Yaprakları oval-mızrak biçiminde ve kayış gibi sert- ine el yetişen hurma ağacı (OSM)
tir. Sürgünlere karşılıklı dizilmiş yaprak, cm.
O Boyundadır. Yaprağın üst yüzü donuk yeşil ve tüylü, Adiposelüloz  (Lat. Adeps. Yağ; cellula: küçük
Ö alt yüzü açık yeşil ve çok tüylüdür. Sonbaharda es- hücre, Alm. Adipozellulose, Fr. Adipocellulose, İng.
mer-kır-mızı veya koyu sarı bir renklenme gösterir. Adipocellulose) Mantar dokusunda olduğu gibi, faz-
P Yaprak tepesi sivridir. Yaprak damarları oldukça la miktarda süberin kapsayan selüloz. (BİY)
çıkıntılı, yaprak sapı kısadır. Beş parçalı, cm.
R Çapında, büyük beyaz çiçekleri, taze yapraklar And  Cennet, Eş anl. Behişt, firdevs, uçmak.
S arasında tek tek bulunur. Mayıs-Haziran aylarında (KAM); Cennet, behişt, firdevs, uçmak: Cennât-ı
açan çiçekleri kısa saplı ve sapı da bol tüylüdür. / adn = Cennet bahçeleri; adn-ı âlâ (Asıl mânâsı
Ş Yuvarlak, elma biçimli meyveleri 4 cm. Çapında ve daimî mesken olup, Yemen’deki Aden şehrinin ismi
sapsızdır. Önceleri kırmızımsi’Sarı, sonraları esmer, de bundan gelir. İbrânîce dahi bu mânâya gelip on-
T
dumanlı bir renklenme gösterir. Etli meyve içinde, dan Avrupa dillerine geçmiştir: Eden). (HAY)
U beş adet taş gibi sert tohum bulunur. Meyvenin
ucunda kraterimsi bir çukur bulunur, çukurun için- Adn Cenneti  Yedi kat göklerin üzerinde yaratılan
V den bıyıklar çıkar. Meyve eti son derece buruk ve sekiz Cennetten derece bakımından en yüksek
Y sert olduğundan, olgunlaşıp, yumuşadıktan sonra olanı. / Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen
yenilir. Meyve tanence zengindir, olgunlaşması çok buyurdu ki: / İmân ehli, altın bilezikler ve inci ile
Z hızlı olur, bu yüzden kısa sürede tüketilmesi gerekir. süslenecekleri Adn ismindeki Cennetlere girerl-
Eskiden Avrupa’daki manastır bahçelerinde çok bu- er. (Fâtır sûresi: 33) / Allahü teâlâ Adn ismind-
 lunan Beşbıyık, bugün süs bitkisi olarak yetiştirilir. eki Cenneti, günâh işleyecekleri zaman, Allahü

12 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
teâlânın büyüklüğünü düşünüp, O’ndan hayâ Adî şebboy  (Lat. Cheiranthus, İng. wallflower)
ederek günahtan kaçınan kimseler için hazırladı. Turpgiller (Cruciferae) familyasından, 50 cm ka- B
(Hadîs-i şerîf-Dürretü’l-Fâhire) / Adn Cenneti’ne dar boylanabilen, çok yıllık, otsu, çiçekleri sandan
peygamberler, şehîdler ve sıddîklar girecektir. Pey- turuncuya kadar değişen, kültürü de yapılabilen süs
C
gamber efendimizin derecesi olan Vesîle, Adn Cen- bitkileri. Sarı şebboy, gece menekşesi. (BİY) Ç
neti’ndedir. (İmâm-ı Birgivî) (DİN)
Adîmetü’t-tüveyc  Bot. Taçsızlar, Fr. Apetales. D
Adol  İncilop. (BAY) (FED)
E
Adonis  İbranice Tammuz’un (Türk. Temmuz) Aerob  (Yun. Aer: hava; bios: hayat, Alm. Aerobier, F
Yunanca adı. Adonis çok güzel bir delikanlıdır. Tan- Fr. Aerobe, İng. Aerobe) Oksijen varlığında yaşay-
rıça Venüs kendisine âşık olur. Bunu kıskanan diğer abilen herhangi bir organizma. Bütün yüksek yapılı G
tanrıçalar arasındaki kavgayı yatıştırmak isteyen hayvan ve bitkiler mecburî aerob, birçok bakteri ve
H
Zeus, Adonis’in yılın bir kısmını yeraltında, bir bazı mantarlar anaerob veya fakültatif anaerob can-
kısmını yerüstünde geçirmesine karar verir. Kışın lılardır. Aerobik. (BİY) I
yeraltında saklanan, baharda yeryüzüne dönen
bitkisel zenginliği simgeler. Adonis bayramında Aerobik ayrışma Havalı koşullarda faaliyet İ
doğanın yeşerme ve sararması sembolik olarak can- gösteren mikroorganizmalar veya mantarların or- J
landırılır. (SAN) ganik maddeleri ayrıştırmaları. (ÇEV)
K
Adventif embriyo  (Alm. Adventivembryo,. Em- Aerotropizm  (Yun. Aer: hava; trope: dönme,
bryoid, Fr. Embryon adventif, embryoïde, İng. Ad- Alm. Aerotropismus, Fr. Aéro-tropisme, İng. Aero- L
ventive embryo, embryoid) Döllenmiş yumurtadan tropizm) Bitkilerin köklerinin ve diğer kısımlarının M
başka kökenden gelen hücrelerden oluşan embriyo oksijen basıncının değişmesinde oksijene ve genel
ile in vitro büyüyen ve vejetatif bitki kısımlarına ait olarak gazlara karşı tepkisi. (BİY) N
hücrelerden türeyen embriyoya benzer yapılar. Em-
briyoit. (BİY) Afar  1. Arap diyarında çok olan bir yeşil ağaç. 2.
O
Hurma ağacını islah etmek. (OSM) Ö
Adî ardıç  (Lat. Juniperus communis, Alm.
Gemeiner Wacholder, Fr. Genévrier commun, Afara  1. Harmanyerindeki tahılın taş ve toprak P
genièvre, pétron, İng. common juniper tree) Ser- ile karışık kalıntısı; 2. Bahçe ve bostanlardaki
vigiller (Cupressaceae) familyasından, kışın yaprak- kalıntı; 3. Tütün tozu, ufalanmış tütün. (TRM)
R
larını dökmeyen, ülkemizde Artvin ve Erzincan ci- S
varında yetişen, genelde yaygın olan çalı ve ağaççık. Afaracı  1. Harman yerinde kalan tahılı topla-
(BİY); Ardıç. (BAY) makta çalıştırılan kimse; 2. Bağ, bahçe ve zeytin- Ş
liklerde kalan döküntüyü toplayan adam; 3. Har-
T
Adî servi  (Lat. Cupressus sempervirens, Alm. man işçisi. (TRM)
Echte Zypresse, Immergrüne cypresse, Fr. cy- U
près commun, İng. common ceypress) Servigiller Afat  Gentiana olivieri Griseb. (Gentianaceae).
(Cupressaceae) familyasından, 30 m kadar boy- 30 cm kadar yükseklikte, mavi çiçekli ve otsu bir V
lana-bilen, pulsu yapraklı, tohumlan kozalaklar bitkidir. Toprak üstü kısımları iştah açıcı ve kurt Y
içerisinde olan, Anadolu’da mezarlıklarda yetiştir- düşürücü olarak kullanılır. Bk. Centiyane. (BAY)
ilen bir ağaç türü. Mezarlık servisi, (BİY) Z
Afku  Kızıl ağaç. (BAY)
Â

13
A
Afrika menekşesi  Bot. İki çeneklilerden, tüylü bitkilerine, özellikle şeker pancarı ve asmalara çok
B yapraklı, mor, pembe, beyaz renkli çiçekleri olan, zararlı olan bir güve cinsi. (BİY)
evlerde saksıda yetiştirilen çok yıllık bir süs bitkisi
C (Saintpaulia ionantha). (TDK-2); (Lat. Saintpaulia Agrégat meyve  (Lat. Gregare: toplamak, Alm.
Ç ionantha, İng. African violet) Gesneriaceae fami- zusammengesetzte Frucht, Fr. fruit composé, fruit
lyasından, yaprakları rozet, çiçekleri çan şeklinde ve agrégé, İng. Aggregate fruit, composite fruit, com-
D mor, mavi renklerde, ana vatanı Afrika olan, sera ve pound fruit) Çok pistilli ve apo-karp ovaryumlu
evlerde süs bitkisi olarak yetiştirilen, çok yıllık, otsu, bir çiçekten meydana gelen meyve. Bu tip meyv-
E gövdesiz bitkiler. (BİY) elerde her pistil ayn bir meyve meydana getirir ve”
F bu meyveler bir topluluk oluştururlar. Örnek: çilek,
Afşar otu  Lat. Asarum europaeum Lat. (Aristo- böğürtlen. (BİY)
G lochiaceae). Çok yıllık, rizomlu otsu bir bitkidir.
Çiçeklerin iç kısmı esmer kırmızı renklidir. Gölgeli Agyâz  Ağaçlıklar, meşelikler (FED)
H
orman altlarında yetişir. Toprak altı kısmı kusturu-
I cu ve balgam söktürücü olarak tanınmıştır. Kökleri, Ağ baldır  Ak baldır. (BAY)
koku vermek için çeyiz sandığına konur (Bursa).
İ Ağızdaki içki kokusunu gizlemek için çiğnenir. Eş Ağ beneklilik  Arpa bitkisinde görülen mantar
J anl. Avşar otu, Çetük otu, Çobandüdüğü, Meyhan- hastalığı (Pyrenophora). (TDK)
eci otu. (BAY)
K Ağ dalak  Isırgan. (BAY)
Afyon  Haşhaş bitkisi başlarından çıkarılan
L uyuşturucu nitelikte olan sıvı. (TYS); Haşhaş bit- Ağ ganak  Hindiba. (BAY)
M kisinin sütünün pıhtılaşmasıyla elde edilen keyif
verici madde. Tıpta ilaç olarak kullanılır. (MED); Ağ kurdu  Bot. İnsan ve hayvanlarda hastalığa yol
N Haşhaş bitkisinden elde edilen bir uyuşturucu türü. açan ve birçok türü içine alan ilkel bitkiler toplu-
(HUK); Haşhaş. (BAY) luğu. (TDK-2); Bitkiler üzerinde ağ kurarak yaşıyan
O ve onlara zarar veren tırtıllara verilen ad. (MED)
Ö Afyon haşhaşı  Haşhaş. (BAY); Yaban çiçeği
(ÇİÇ) Ağ mantarlar  Bot. İnsan ve hayvanlarda hastalığa
P yol açan ve birçok türü içine alan ilkel bitkiler toplu-
Agavaceae  Yaprakları etli, rasemöz ya da panikul luğu. (TDK)
R çiçek durumlu, er dişi, rizomlu, ülkemizde doğal
S olarak bulunmayan, tropik kökenli, çok yıllık, ağaç, Ağacımsı tunda  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
çalı ya da otsu bitkiler. (BİY)
Ş Ağaç  Bot. Meyve verebilen, gövdesi odun veya
Aglâl  Ağaçlar arasından akan sular. (FED) kereste olmaya elverişli bulunan ve uzun yıllar
T
yaşayabilen bitki. 2. Sf. Bu gibi bitkilerin gövdesin-
U Agras  Taze fidanlar, yeni ekilmiş ağaçlar. (OTS); den ve dallarından yapılan: Ağaç tekne. 3. Direk.
Taze fidanlar, yeni dikilmiş ağaçlar. (OSM); Dik- Ağaç olmak argo bir yerde ve ayakta çok beklemek:
V ilmiş ağaçlar, fidanlar. (FED) Neredesin yahu, seni bekleye bekleye ağaç olduk.
Y Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur çocuk-
Agrotis  (İng. Agrotis moth) Pul kanatlılar (Lep- lar ana ve babalarından öğrendiklerini yapmaya
Z idoptera) takımından, bozkurt, toprak kurdu de- özenirler. Ağaç yaşken eğilir çocuklar küçük yaş-
nilen lârvalan toprak aranda yaşayan ve kültür ta kolay eğitilir. Ağaca çıksa pabucu yerde kalmaz
 davranışlarına engel olacak hiçbir takıntısı yok.

14 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Ağaca dayanma kurur, adama (veya insana) dayan- Direk, sırık. Karaağaç, kızılağaç, kanağacı vesaire
ma ölür insan yapacağı işte başkalarına değil, ken- terkiplerinin ilk sırasına bk. Ağaçtan, yani tahta ve B
dine güvenmelidir. Ağacı kurt, insanı dert yer kurt odundan yapılmış. Ar. haşebî = Ağaç tekne. (HAY);
ağacı nasıl içten içe kemirirse dert de insanı içten içe Sap ve dalları sert büyük bitki, şecer, şecere. Kereste,
C
yer bitirir. • ağaç arısı, ağaç balı, ağaç bilimi, ağaç tahta, odun, direk. Sopa, değnek. Ağaçtan imâl Ç
biti, ağaç çileği, ağaçdelen, ağaç ebegümeci, ağaçka- edilmiş, ahşap: Ağaç beşik. (MED); 1. Dikük, na-
kan, ağaç kaplama, ağaç kavunu, ağaçkesen, ağaç kil (süslenmiş-), sin sin ağacı (odununun ateşi uzun D
kurbağası, ağaç kurdu, ağaçküpesi, ağaç mantarı, süre sönmeyen bir-), toz ağacı (denize düşen zam-
ağaç minesi, ağaç mobilya, ağaç nemi, ağaç oyma, klarının dalgalarla dövüle dövüle kehruba olduğu
E
ağaç parkı, ağaç sakızı, ağaç sansarı, ağaç serçesi, söylenen bir-). 2. Baba (çatı yapımında tam merkeze F
ağaç yılanı, acı ağaç, akağaç, akçaağaç, başağaç, dikilen kalın-), esnek (anasını emmesin diye oğlağın
karaağaç, kızılağaç, kokak ağaç, kokar ağaç, kör ağzına bağlanan-), künde (ava alışkın doğanın üze- G
ağaç, top ağaç, aselbent ağacı, ağı ağacı, amber ağacı, rinde oturduğu-). (TSD); 1. Fersah (12 adım
H
avize ağacı, badem ağacı, ban ağacı, bilader ağacı, mesafesi) 2. Erkeklik uzvu, phallus (ATI); asma;
çayağacı, çivit ağacı, çubuk ağacı, dantel ağacı, da- Çöğür; dikme; fidan; kütük [üzüm için], deyim: I
rağacı, demir ağacı, ekmek ağacı, gazozağacı, gün- Noel ağacı. Bkz. Acıağaç; ağaç gövdesi; akçaağaç;
lük ağacı, hayat ağacı, Hint yağı ağacı, hurma ağacı, bitki; Çalı; filiz; kavak; orman; söğüt; tahta. (YAK); İ
İdris ağacı, iğ ağacı, ipek ağacı, kâfur ağacı, kâğıt Gövdesi odun veya kereste olmaya elverişli bit- J
ağacı, kandıra ağacı, karayemiş ağacı, kardeşkanı ki (OSS); [Alm. Holz] [Fr. Bois] [eski terim ağaç,
ağacı, kartal ağacı, katran ağacı, kene ağacı, kına tahta] Gövdesi büyük bitkilerden elde edilen, işlen- K
ağacı, kısmet ağacı, lale ağacı, lastik ağacı, mabet meye elverişli, yapılarda, mobilya ve eşya yapımında
ağacı, mantar ağacı, maya ağacı, mercan ağacı, mer- kullanılan ham gereç. (AGA); Tezhibde kullanılan L
sin ağacı, meyve ağacı, mum ağacı, Noel ağacı, oya süsleme motiflerindendir. Selvi, hurma, hayat ağacı, M
ağacı, öd ağacı, özek ağacı, papaya ağacı, paşa ağacı, meyveli, ya da çiçekli ağaçlar tezhib unsuru olarak
pelesenk ağacı, peygamber ağacı, peynir ağacı, por- kullanılmıştır. (YKS); (Alm. Baum, Fr. Arbre, İng. N
suk ağacı, sabun ağacı, sakız ağacı, salkım ağacı, Tree) Gövdelerinde sekonder kalınlaşmanın ve
sandal ağacı, sapot ağacı, servi ağacı, soy ağacı, süt odunlaşmanın olduğu, boylan 3 m’den daha uzun
O
ağacı, şeker ağacı, tespih ağacı, tik ağacı, yakı ağacı, olan çok yıllık bitkiler. (BİY); Ağan, büyüyen şey, Ö
yalancı öd ağacı, zamk ağacı (TDK-2); Büyük, şecer, dıraht, fidan. Eğer ratıp olmayıp hatap olur-
sap ve dalları sert bitki, Eş anl. Seçer. Dıraht: Ser- sa haşeb, ahşap, çöp, odun, heyme, heyzüm. Ker- P
vi ağacı, çınar ağacı. (Meyve isimlerinin sonuna este, poyrahk ağaç, saban ağacı, taban, koğuş kiriş,
gelerek o meyveleri veren ağaçlan belirtir: Elma,
R
yollama ağacı. Sf. Ağaçtan mamul ahşap, çûbîn.
armut, kestane ağacı). 2. Kereste. Tahta, odun. Eş Ağaç iği, ağaç çivi, ağaç tekne, ağaç kazık, atkı, S
anl. haseb Ağaçtan iskemle. 3. Direk, sırık. (KAM); askı, baskı, fetil, kol. Ağaç çitliği, ağaç sütleğeni,
Gövdesi odun olmaya elverişli, uzun yaşayabilen ağaç şakayıkı. Ağaç kurdu, ağaç lâlesi. Yastık ağacı. Ş
bitki (OSM); Degenek, odun ağacı, sopa, çop, Erik, idris, alıç, Amerika çınarı ki, camus, öküz,
T
asa, ser-deste, geminün diregi, dakal, tir, tir-i keş- elma, incir, ayva, badem, dıraki, zerdali, şeftali, tut,
ti, diraht, sütun, orta direk, sütun-i sefine (MEN); kayısı, güğüm, kiraz, vişne, holü, muşmula ve beş U
Tarak genişliği m olan kilim dokuma tezgahı. bıyık, ezgil, iğde, çitlenbik, ceviz, zeytin, sadele,
(DRS); Okçulukta ‘ağaç’ bileşik yayı oluşturan dört sumak, unnab, asma, kızılcık, koca yemişi, kes- V
ana maddeden biri. (OKÇ); 1. Büyük, sap ve dal- tane, meıiengeç, portakal, ketre, kebad. Um, limon, Y
ları sert nebat, ağaç, dal: Servi ağacı, çınar ağacı. mandolin yahut Yusufi turunç, betavi, hatmi, tes-
Meyvaların isimlerine göre anılarak o meyvaları pih, demir kecratı, hurma, Trabzon hurması, fıstık, Z
veren ağaçlara delalet eder: Elma, armut, kestane keçi boynuzu, temr-i hindi Ak, kara, kızıl ağaç, azat
ağacı. 2. Kereste, tahta, odun: Ağaçtan iskemle. 3. dıraht, ıhlamur, acı ağaç katalpa. Ardıç, arz, porsuk, Â

15
A
çam, servi, köknar, mazı, aru-karya, pernar, çınar, degenek urmak, ağaç urmak, kötek urmak, lett et-
B söğüt, sorgun, kayın, kavak, koğuş, kumar, gürgen, mek (MEN)
meşe, lebh, diş budak, ar-guvan, sarı salkım, gül, Ağaç çileği  Bot. Ahududu. (TDK-2); Çileğe ve
C ibrişim, köşegen, okaliptüs, taflan, huşe, magnolya, daha çok böğürtlen meyvesine benzeyen fakat on-
Ç mersi, nesteren, defne, zıkkım, aylantus. Ağaç dik- dan büyük olan güzel kokulu bir meyve. (KAM);
mek gars. Ağaç kakan karra, nakkab, çûpîne. Ağaç Çileğe ve böğürtlene benzeyen, fakat onlardan
D kavunu keter. Ağaç kurdu arza. Ağaç sökmek kal, büyük, hoş kokulu bir meyve, ahududu. (MED);
kesmek, ağaç uru yumru hastalığı. (LEH). Çileğe ve daha ziyade böğürtlen meyvasına ben-
E zer, lâkin ondan büyük, güzel, kokulu bir meyva.
F Ağaç  Topraktan yukarıya yükselen ve gittikçe Şeklen çileğe ve duta benzer olup küçük bir ağaç
inceleşerek dallanan kabuklu ve sert saplı bitkilere üzerinde hasıl olan kırmızı ve güzel rayihalı bir
G denir. Türkçede yükselmek mânasına ağmaktan meyve, ahududu. (HAY)
ağaç denilmiştir. Ağaçlar kök, gövde, dal ve yaprak
H
gibi muhtelif kısımlardan teşekkül eder ve nevil- Ağaç çivi  Çivi yerine kullanılan çivi şeklinde yon-
I erire göre muhtelif şekilde olurlar. Yabancı dille- tulmuş ağaç parçası. (MED); Marangozlukta ağaç
rde, nebatat bakımından ağaca verilen isimle inşa ve tahtaları biribirine bağlamak veya sıkıştırmak
İ ve imalâtta kullanılan ağaca verilen isim başkadır. için kullanılan çivi gibi yapılm: ş ağaç parçaları. Fr.
J Canlı ve yeşil ağaçlara Fransızcada “arbre” ve Al- Fiche. (ARS)
mancada “baum” tâbir edilir. Bir şeyi yapmak için
K kullanılan kesilmiş ağaçlara da Fransızcada “bois” Ağaç dalı  (körpe, ince-) çiğirdik. (TSD)
ve Almancada “holz” denir. Türkçede ise yakılmak
L için kesilmiş ağaçlara, ateş mânasına olan ot a nispe- Ağaç damarı  (Mar.) Ağaçların içinde bulunan
M tle, otun veya odan denilmiş ve inşaat için munta- muhtelif tabakaların husule getirdiği yol yol çizgile-
zam surette kesilerek hazırlanmış olanlarına, mal- rdir ki marangozlukta bunlardan bir süs olarak isti-
N zeme mânasına kereste tâbir olunmuştur. Halbuki fade edilir ve yapılan eşyaya tezyini bir mahiyet ver-
Fransızcada “bois” ve Almancada “holz” kelimeleri- irler. Bazı oda kapıları, yüklük ve dolap kapakları
O yle ifade edilen madde halindeki ağaca da ağaç de- gibi işlerde ağaç damarları taklidi yapılır. Nakkaşlar
Ö nir. Meselâ: “bahçede birçok ağaçlar vaı’” denildiği içinde bu işin mütehassısları vardır. Fr. Madrure,
vakit daha ziyade yeşil ve hayatta olan ağaçlar an- veinure. (ARS)
P laşılıp bunların gerek yakmak ve gerekse inşaat ve
imalâtta kullanılmak üzere kesilmiş veya topraktan Ağaç delgisi  [Alm. Holzbohrer] [Fr. Mèche à
R çıkarılmış ağaçlar olup olmadığı belli olmaz. Bunu bois] [İng. Anger, wimble, girnie] [eski terim ağaç
S ancak cümlenin mânasından anlıyabiliriz. Vakaa matkabı] Kesici ağzı, talaş iletici kanalları ağacı de-
bu hususta odun, kereste, tahta gibi tâbirler varsa da lecek özellikte delme aracı. (AGA)
Ş bunların her biri ba.
Ağaç denizi  Geniş ve gür ağaçlı orman. (MED)
T
Ağaç balı  Bazı ağaçlardan sızan zamk. (MED)
U Ağaç dikeni  Çöğür. (TSD)
Ağaç baskı  Ahşap levha üzerine desenin oyulup
V kağıt üzerine basılması esasına dayanan baskı-resim Ağaç gövdesi  Dal; gövde; köksap; kütük; sap.
Y tekniği. (MED) Bkz. Ağaç; tahta. (YAK)

Z Ağaç basmak  Degenek çalmak, ağaç çalmak, Ağaç güvesi  Ağacı delen kurt cinsi. (HAY);
kötek çalmak, degenek basmak, kötek basmak, Ağaçları kemiren bir cins böcek. (MED)
Â

16 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Ağaç hamuru  Tahta ve ağaçtan yapılan hamur Ağaç kasnak  Fabrikalarda döner bir mihver
madde. Fr. Pâte dé bois. (ARS); Kâğıt imalinde kul- üzerine tesbit edilmiş enli kasnak şeklinde teker- B
lanılan ağaçtan elde edilen hamur. (MED) lektir ki üzerine kayış geçirilerek çevrilir ve o mih-
veri döndürdüğü gibi ona merbut diğer bir kasnak
C
Ağaç işkence  [Alm. Holzschroubzwinge] [eski vasıtasiyie da bu hareketi başka bir çarka nakleder. Ç
terim afaç işkence] Ağaçtan vidası ile sıkıştırma ya- Fr. Roue en bois. (ARS)
pan el aracı. (AGA) D
Ağaç kavunu  Bot. 1. Turunçgillerden, Akdeniz
Ağaç işleri  (Osm. Haşebiyat). Bir binada yapılan ülkelerinde yetişen, taç yaprakları mavimsi pem-
E
bütün dülgerlik işleri. Doğrama ve marangozluk be, küçük bir ağaç (Citrus medica). 2. Bu ağacın F
işlerine de denir. Ağaç işleri ikiye ayrılır: biri bi- iri bir limon görünüşündeki buruşuk kabuklu
nanın esas inşaatına ait olan kuşaklama, taban, çatı, yemişi. (TDK-2); Limona benzeyen, kalın kabuklu, G
kirişleme, merdiven, döşeme gibi esaslı ve kaba işle- turunçgillerden bir bitki (citrus medicia). (MED);
H
rdir ki bunlara dülgerlik işleri denir; diğeri de kapı, Limona benzer, fakat daha büyük ve kabuğu pek
pençere, dolap, tavan, auvar kaplaması, parmaklık kalın bir meyvedir, reçeli yapılır. (KAM); (utruç): I
gibi daha ince işlerdir ki onlara da doğrama işleri Turunçgillerden; yaprakları mavimsi pembe bir
veya silici işleri tâbir olunur. Bunların hepsi de ağaç ağaçtır. Meyvesi; buruşuk kabuklu iri limona ben- İ
veya ahşap işlerdir. (Bak. Silici işleri). Fr. Fusterie. zer. Faydası: Ferahlatıcı, serinletici ve kabızlık gider- J
(ARS) icidir. (BİT-2)
K
Ağaç kabuğu  (Alm. Rinde, Borke, Fr. écorce, Ağaç kazık  (İnş) Yere ve toprağa saplanacak
İng. Bark) Odunsu bitkilerde damarlı kambiyumun kısmının ucu sivri olarak yontulan ağaç sırıklar L
dışında kalan, ikincil soymuk boruları, korteks ve (Bak. Kazık.) Fr. Pieu, pilotis. (ARS) M
peridermden oluşan tabakaya verilen ad. (BİY)
Ağaç kesiti  Ağaçların boylarına amut olarak N
Ağaç kalemi  Ahşap oymakta kullanılan oluk kesilmesinden hâsıl olan yuvarlak satıh ki buna
uçlu, tahta saplı âlet. (MED) enine kesit de denir. Tomruk halinde iki başı kesik
O
ağaçların kök tarafındaki kesitine dip kesit ve dallar Ö
Ağaç kama  (Mar.) İki ağaç kısım arasına soku- tarafındaki kesitine uç kesit denir. Ağaçların kes-
larak onları sıkıştırmağa veya biçilen ağaçların itleri ortadaki özden yani ilik kanalından kenarlara P
aralıklarına çakılarak testerenin kolay işlemesi- doğru, cinsîne göre muhtelif şekilde halkalar teşkil
ni temine yarıyan, bir tarafı enlice ve keskin bir ederler. Bazı marangozluk işlerinde böyle kesitine
R
balta ağzı şeklinde, diğer tarafı daha kalın Ağaç çıkarılmış tahtalar da kullanılır. Fr. Coupe d’un ar- S
kama olarak yontulmuş ağaç parçası. Fr. Bondiea, bre. (ARS)
languette. (ARS) Ş
Ağaç koruma  [Alm. Holzschutz] [eski terim em-
T
Ağaç kaplama  (Ins.) Binaların üzerine gerek içten prenye] Ağacı yıkımlayan bitki, böcek, kurtçuk vb.
ve gerek dıştan tahta levhalar kaplamak suretiyle Yaratıklardan ve ateşten korumak için zehirli kimy- U
yapılan örtü. Dışardakilere dış kaplama, içerdekil- asal maddeler sürme, içirme işlemi. (AGA)
ere iç kaplama (Fr. Boiserie) denir. Bunlara umumi- V
yetle tahta kaplama tâbir olunur. Fr. Ploquoge en Ağaç kovuğu  Gayet büyük ağaçların gövdel- Y
bois, boiserie (ARS); [Alm. Täfelung] [Fr. Boiserie] erindeki kovuklar. (ARS)
[eski terim lambri] Konut duvarlarını yalıtma ve gü- Z
zelleştirme amacı ile ağaç ya da ağaç ürünlerinden Ağaç kurdu  Ağaçları kemirerek gıdasını temin
faydalanarak kaplamak. (AGA) eden kurtçuk. (MED); Ağaçları delerek içlerinde Â

17
A
yaşayan bir cins kurt. (KAM); [Alm. Holzwurm] girecek ölçüde, küçük parçalardan katlanır şekilde
B [eski terim ağaçkurdu] Ağaç gövdesini besin olarak yapılmış, uzunluk ölçme aracı. (AGA)
kullanıp, içten yıkımlayan kurtçuklara verilen genel
C ad. (AGA) Ağaç minesi  Bot. Mine çiçe­igillerden, bahçelerde
Ç süs bitkisi olarak yeti_tirilen, k1rm1z1, mor çiçekli
Ağaç kurutma  [Alm. Holztrocknung] [eski terim bir a­açç1k (Lantana
D kurutma, ağaç kurutma] Doğal ya da yapay yön-
temlerle ağacın bünyesindeki suyu buharlaştırmak, Ağaç olmak  Bir yerde ve ayakta çok beklemek.
E nemini azaltmak. (AGA) (FDA)
F
Ağaç kütüğü  Ağaçlar kesildiği vakit topraktan Ağaç özdegi  Ağaç gövdesi (BAH)
G dışarı kalan kısa ve kalın kısım. Kesilmiş ve kereste
yapılmağa mahsus o!an kütükten bunu ayırmak için Ağaç sakı gelişmek  (Ağaç) baldırlanmak. (TSD)
H
böyle kökü toprak içindeki kütüklere ağaç kütüğü
I denir. Fr. Tronc d’arbre.; Kesilen bir ağacın toprak- Ağaç sakızı  Bazı çıralı ağaçların kabukları arasın-
tan biraz yukarı kalan kısmı. Bu kısım topraktan dan damhyan bir cins sakız Bunu toplamak için
İ çıkarılmış bulunursa ona sadece kütük ve uzunca ağaçları yararak o kısımlara kaplar asılır ve bu sakız
J olanlarına tomruk denir. Fr. Tronc d’abre. (ARS) o kapların içinde birikir. Buna reçine de denir. Fr.
Rétine. (ARS); Reçine. (TDK)
K Ağaç listesi  [Alm. Holzliste] [eski terim ker-
este listesi] Bir işin yapımı için gerekli ağaçların Ağaç sakızı  Bot. Reçine. (TDK-2)
L sayı, boyut, tür v.b. Özelliklerinin yazıldığı belli
M düzendeki liste. (AGA) Ağaç sanayii  İmalât ve inşaata gereken ağaçları
kesip hazırlamak ve ağaçlardan her türlü eşya yap-
N Ağaç lâlesi  Lâlenin. Ağaçta yetişen cinsi. (KAM) mak sanayiine denir. Fr. Industrie da bois. (ARS)

O Ağaç mantarı  Bot. Ağaçta biten bazitli mantar- Ağaç stebi  (İng. Steppe of tree) Seyrek olarak
Ö lara verilen ad. (TDK); Kav mantarı. Kütük man- ağaçların bulunduğu, ormanlarla step arasındaki
tarı. Yaşlı ağaç kütükleri üzerinde gruplar halinde geçiş bölgesi. (BİY)
P son bahar ve kışın meydana gelir. Yenen bir man-
tardır. Eş anl. Cücül, Kış mantarı. (BAY); (Lat. Ağaç sütleğeni  Sütleğen. (HAY)
R Collybia velutipes) Agaricaceae familyasından, son-
S bahar ve kış aylarında yaşlı ağaç kütükleri üzerinde Ağaç şakayığı  Ayı gülü. (BAY); Yer şakâyıkı-
görülen, yenen bir tür. Kış mantarı, cücül. (BİY) na karşılık küçük bir ağaçta açan şakayık çiçeği.
Ş (KAM)
Ağaç mantarı  Bot. Ağaçta biten bazitli mantar
T
(Collybia velutipes). (TDK-2) Ağaç şekline girmek  Ağaçlanmak (MEN)
U
Ağaç matkabı  [Alm. Holzbohrer] [Fr. Mèche à Ağaç tekne Ağaçtan oyularak veya birkaç
V bois] [İng. Anger, wimble, girnie] [eski terim ağaç parçanın birbirine geçirilip çivilenmesi suretiyle
Y matkabı] Kesici ağzı, talaş iletici kanalları ağacı de- yapılan uzunca yayvan kap ki ekseriya içinde hamur
lecek özellikte delme aracı. (AGA) yapılır veya çamaşır yıkanır. Tahta tekne veya sa-
Z dece tekne de denir. [Bak. Tekne] Fr. Auge ea bois,
Ağaç metre  [Alm. Holzmetre] [eski terim ağaç (ARS)
 metre] Genellikle ağaçişlerinde kullanılan, cebe

18 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Ağaç tıkaç  Bir fıçıdaki mayii almak veya ona makinesi] Genellikle elektrik enerjisi ile çalışan ve
doldurmak için açılan deliği tıkamağa mahsus yu- ağacın biçimlendirilmesinde kullanılan makine. B
varlak ağaç tapa. Fr. Douzil oudoisil. (ARS); (AGA)
C
Ağaç tıraş etmek  Rendelemek, ağaç yonmak, Ağaçküpesi  Bot. Hatmi. (TDK-2) Ç
rendiden, haret etmek, takşiye etmek, sahl etmek,
naht tmek (MEN) Ağaçlama  Kuyuların, temel çukurlarının ve D
maden galerilerinin topraklarını tutmak için ci-
Ağaç tomruğu  Kabukları soyulmuş olsun ol- darlarına tahta ve ağaç kaplama işi. Bu hususta
E
masın iki tarafı kesik olan ağaç gövdelerine de- kullanılan tahta ve ağaçlara ağaçlama kerestesi (Fr. F
nir. Köke yakın olan kısma tomruk dibi ve yukarı Boisage) denir. Bir yere ağaç dikme işiyle karıştır-
tarafına tomruk ucu tâbir olunur. Fr. Bille (ARS) mamak için buna ağaçlama ve diğerine ağaçlandır- G
ma demelidir. (Bak. Ağaçlandırma). Fr. Boisage.
H
Ağaç uğaç  Çalı çırpı (ATI) (ARS)
I
Ağaç yemek  Çubuk yemek, degenek yemek, Ağaçlamak  1. Sopa ile dövmek. 2. Ağaç dikmek.
kötek yemek, sille yemek, tabanca yemek (MEN) (KAM); Sopa ile dövmek (ATI); Ağaçlandırmak. İ
(TDK); Ağaçlandırmak. (MED); Bir odanın duvar- J
Ağaç yonmak  Rendelemek, ağaç tiraş etmek, ren- larına ağaç kaplamak veya temel çukurları, kuyular
diden, haret etmek, takşiye etmek, sahl etmek, naht ve maden galerilerinin topraklarını tutmak için yü- K
tmek (MEN) zlerine ağaç ve tahta kaplamak. Fr. Bo’ser, (ARS)
L
Ağaç zamkı  Ağaç köpüğü. (TSD) Ağaçlandırma  Ağaçlandırmak işi. (TDK); Ağaç- M
la donatma, ağaç dikme fiili. (KAM); Ağaçlandır-
Ağaçcık  Dalları dibinden itibaren çatallanan mak fiili, ağaçsız alanlara ağaç dikme. (MED); Bir N
küçük ağaç. (MED); Küçük ağaç. Bunların dalları yere ağaçlar dikerek orman vücuda getirme işi. Fr.
taflan gibi dibinden başlayarak çatallanır. (HAY); Boisement. (ARS)
O
Bot. Taflan gibi, dalları dibinden başlayarak çatal- Ö
lanan küçük ağaç. (TDK); fidan, nihal, çirpi, çali Ağaçlandırmak  Bir yeri ağaçlı duruma ge-
çirpi, şüceyre, dirahtek (MEN) tirmek. (TDK); Ağaçlık haline getirmek. (HAY); P
Boş ve çıplak bir araziyi üzerine ağaç dikmek sure-
Ağaçcıl  Ağaçlarda yaşıyan ve gıdasını temin eden tiyle ağaçlı hâle getirmek. (KAM); Ağaçlı duruma
R
hayvan. (MED) getirilmek. (TDK); Ağaçlandırma fiiline konu ol- S
mak, ağaç dikilmek. [g. Siz f.] Ağaçlandırmak fii-
Ağaççı  Ağaç kesen, oduncu (ATI) li yapılmak: Bu bölge vakıf kuruluşları tarafından Ş
ağaçlandırıldı. (MED); Bir araziye fidan dikerek
T
Ağaççık  Bot. Taflan gibi, dalları dibinden başla- ağaçlık hâline gelmesini sağlamak. (MED); Bir yere
yarak çatallanan küçük ağaç. (TDK-2) ağaçlar dikerek orasını orman haline getirmek. Bu U
hususta ağaçlamak tâbirini kullanmamalıdır. [Bak.
Ağaççılık  Ağaç yetiştirme işi. (TDK) Ağaçlamak] Fr. Boiser. (ARS) V
Y
Ağaçişleri makinesi [Alm. Holzbearbeitung- Ağaçlanmak  Ağaçlı duruma gelmek. (TDK);
smaschine] [Fr. Machines à travail du bois] [İng. Ağaç şekline girmek (MEN); Ağaçlı hâle gelmek. Z
wood-working machine] [eski terim marangoz (MED)
Â

19
A
Ağaçlaşma  Bitki şekilleri gösteren ve akiklerde Meksika kökenlidir. Yapraklar kesilip makinelerde
B olduğu gibi maden filizlerinin gerek yüzeyinde ger- taranarak 20 m uzunluğunda çok sert lifler
ek içlerinde rastlanan tabiî desen. (TDK) elde edilir. Henneguen, maguey, pile, tampiko, sisai
C gibi değişik adlar alan bu liflerden sicim, halat, fırça
Ç Ağaçlı  Ağacı olan. (TDK); Ağacı olan, ağaçlık. yapılır. (TEK)
(KAM); Ağacı olan, ağaç ihtiva eden. (MED)
D Ağbenek  1. Bot. Açıklı koyulu kahverengi ağ
Ağaçlı yol  İki tarafına ağaçlar dikilmiş şehir dışı görünüşünde olan, arpa yapraklarına yerleşerek old-
E yolları, şehir içindekilere ağaçlı cadde veya ağaçlı ukça önemli zararlara yol açan asklı mantar. 2. Bu
F sokak demelidir. Fr. Route Boisék. (ARS) mantarın ortaya çıkardığı ekin hastalığı. (TDK-2)

G Ağaçlık  Ağacı bol olan yer. (ARK); Ağacı çok, Ağcık  Bot. Palmiyelerde çiçeklerin dibinin
ormansı (yer): Ağaçlık bir mahal. İçinde ağaçlar bu- çevresindeki telli kın. (TDK-2)
H
lunan küçük yer. Küçük koru (KAM); Ağacı çok,
I ormanımsı yer: Ağaçlık bir mahal. Ağaçları olan Ağda çiçeği  Çuha çiçeği. (BAY)
küçük yer, küçük koru: Orada bir ağaçlık vardı.
İ (HAY); Ağaç topluluğu. Küçük koru. Ağacı çok yer. Ağı  Ağı ağacı defne, taflan, alkam, zakkum,
J (MED); 1. Ağaç öbeği. 2. Ağacı bol olan yer (TDK); har-zehre. Ağı bardağı, ağı otu baldıran, hayvan
Orman gibi ağaçları sık olmıyan ve seyrekçe birkaç ağısı humma. (LEH)
K ağacın bir araya toplanarak bir küme teşkil etmesi-
yle husule gelen ve ekseriya etrafı açıklık olan ağaçlı Ağı ağacı  Bot. Zakkum. (TDK-2)
L yerler ki gölgelerinde gezilir vv oturulur küçük
M ormancık ve ağaç bahçeleri mahiyetindedir. Fr. Ağı çalısı  Zakkum. (BAY)
Bosquet. (ARS)
N Ağı çiçeği  Zakkum. (BAY); Bot. Zakkum.
Ağaçlık hakkı  Eski hukukta, miri arazi işlet- (TDK-2); Yaban çiçeği (ÇİÇ)
O icisinin (mutasarrıfının) ölümüyle boşalan yerin
Ö başkasına verilmesi halinde timar sahibinin aldığı Ağı dalı  Zakkum. (BAY)
vergi. (HUK)
P Ağı otu  Bot. Baldıran. (TDK-2); baldıran (baldır-
Ağaçlıklı  Ağacı bulunan. (MED) gan). (YAK); Maydanozgillerden zehirli bitki.
R Baldıran. (MED)
S Ağaçmemesi  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Ağıcık  Zakkum. (BAY)
Ş Ağaçsı  Ağaca benzeyen, ağacı andıran. (TDK);
Ağaca benzeyen, ağacı andıran. Fazla yüksek Ağın ağacı  Zakkum (ATI); Zakkum (ATI)
T
olmıyan, dipten dallanan odunlaşmış bitkiler.
U (MED) Ağırotu  Sarı çiçekli papatyaya benzer bir ot.
(MER)
V Ağan ağacı  Zakkum (ATI); Zakkum. (BAY)
Y Ağırşak  1. Yün ve iplik eğirmeğe mahsus iğ de-
Ağare  Mantar ağacı, mantar (MEN) nilen aletin şakuli vaziyette ve muvazeneli olarak
Z dönmesi için alt kısmına küçük bir ağırlık hâsıl
Ağave  Etli ve uçları dikenli, boyu 3 m kadar ola- edecek surette basık yumurta şeklinde yuvar-
 bilen yapraklarından lif elde edilen bir süs bitkisi. lak bir tahta. Ağaçtan, fildişinden veya kemikten

20 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
yapılmışları vardır.; 2. Çadır ve sancak direkleri- Gürün-Sivas). Fritillaria crassifolia Boiss. Et Huet-
nin tepesine takılan basık küre şeklinde yuvarlak Doğu Anadolu bölgesi (Erzurum) dağlarında ye- B
tahta tepelik. İğ ağırşağına benzediği için bu isim tişir. Çiçek sapının bükük olması nedeniyle Van
verilmiştir. Fr. Tête de mât (ARS); Yün, iplik eğir- bölgesinde “Boynubükük” adı verilir. Fritillaria
C
ilen ipi ağırlaştırmak için alt ucuna geçirilen yarım erzurumica Kasaplıgil- Erzurum çevresinde yetişir. Ç
küre biçiminde ortası delik ağaç veya kemik parça. Fritillaria persica Lat. Güneydoğu Anadolu bölge-
(TDK) sinde (Şenköy-Antakya) yetişen, cm kadar D
bir yüksekliğe erişebilen, mor renkli çiçekli ve çok
Ağızlık  Meyve küfelerinin üzerine konulan dal ve gösterişli bir türdür. Fritillaria sıbthorpiana (Sm.)
E
yapraklar. (HAY); 1. Kirizme yapılırken bağ, bahçe Baker Güneybatı Anadolu bölgesinde (Bozbu- F
bellenirken belin açtığı derinlik, ilk çukur; 2. Fidan run-Muğla) yetişen sarı çiçekli bir türdür. (BAY);
dikmek için açılan yer; 3. İki bağın arasındaki yol; (Lat. Frittllaria imperialis, Alm. Keizerskroon, Fr. G
4. Tarlalarda ekim yâ da sürüme ilk başlanan yer. fritillaire impériale, couronne impériale, İng. crown
H
(TRM) imperial, crown imperial fririale) Zambakgiller (Lil-
iaceae) familyasından, cm boyunda oiruncu I
Ağızlık almak  Tarlaya, tavalara suyolu açmak. çiçekli, soğanlı, otsu bir süs bitkisi. İmparator lâlesi.
(TRM) (BİY); Yaban çiçeği (ÇİÇ) İ
J
Ağızotu  Deli tütün. (BAY) Ağrıma  Ağaç ve ot çiçeklerinin tozundan oluşan
hayvan hastalığı. (MER) K
Ağlamak  Ağaç budandığında kesilen yerlerden
besi suyu veya öz su akmak. (TDK); Ağaç gövdesi Ağrâs  Taze fidanlar, yeni dikilmiş ağaçlar. L
veya dalı mevsiminde kesildiğinde, köklerden dal- (KAM) M
lara giden su akmak. (MED)
Ağterme  Dermansız, bitkin (HLK) N
Ağlar ağaç  Söğüt. (BAY)
Ağu ağacı  Zakkum. (BAY)
O
Ağlarbeğler  Gâvurotu da denilen ince yapraklı, Ö
beyaz çiçekli, yere yayılan; yumurtalı kavrulup ya Ağu otu  Baldıran. (BAY)
da haşlanıp yoğurtla yenilen bir ot. (MER) P
Ağukunduzu  Ak çöpleme. (BAY)
Ağlayan çam  (Lat. Pinus grifitthis, İng. cry pine)
R
Çamgiller (Pinaceae) familyasından, her dem yeşil, Ağul  1. Ağıl, 2. Eve yakın bir bir yerde, etrafı S
iğne yapraklı, 50 m kadar boylanabilen, Himalaya’ çevrili ufak sebze bahçesi. (TRM)
lann ılıman bölgelerinde tabiî olarak yetişen, ülke- Ş
mizde kültürü yapılan bir tür. (BİY) Ağustos kara yemişi  Kara yemiş. (BAY)
T
Ağlayangelin  Fritillaria imperialis L (Liliace- Ahfiye  Ağaç çiçeğini setr eden ince kabuk- U
ae). cm yükseklikte, turuncu çiçekli, otsu lar. (MÜK); Çiçeğin tomurcuğunu örten kabuk.
ve soğanlı bir bitkidir. Doğu Anadolu dağların- (OSM) V
da yabanî olarak yetişir. Önemli bir süs bitkisidir. Y
Trakya bölgesinde (Silivri köyleri) süs bitkisi olarak Ahku  Kızıl ağaç. (BAY)
yetiştirilmektedir. Eş anl. Gelin çiçeği, Şahtuğu. Z
Aşağıdaki türler süs bitkisi olarak bir öneme sahip- Ahlat  Bot. 1. Gülgillerden, kendi kendine ye-
tirler. Fritillaria aurea Schott- Terslâle (Pınarbaşı, tişen, üzerine armut aşılanan ağaç, yaban armudu Â

21
A
(Pirus piraster). 2. Bu ağacın, armuda benzeyen ve Ahşap  1. Ağacın odun kısımları 2. Kereste. Tahta
B ancak iyice olgunlaştıktan sonra yenilebilen yemişi. ağaç. (OTS); Güzel kokulu, rayihalı bitkiler; şi-
(TDK); Yaban armudu (ATI); 1. Yabani armut. falı otlar (EVL); Ağaçtan imal edilmiş her türlü
C Tanesi küçük olup, iyice olmadıkça yenmez. 2. Bu eşya. Gümüş işçiliğinde ahşaba tel kakma ve çak-
Ç meyveyi veren ağaç. (KAM); Gülgillerden bir ağaç ma teknikleri uygulanır. (GÜM); Arapçada ağaç
ve bu ağacın armuda benzeyen meyvası. Kendi ken- mânasına hasep kelimesinin cem’idir. Türkçede in-
D dine yetişen bu ağaca armut aşılanır. Yaban armudu şaatta kullanılan ağaçlara ve ağaç kerestelerine tâbir
(Piraster). (HAY); Armuda benzeyen, yabanî olarak olunarak Türkçeleşmiş ve cemi mânasını kaybet-
E kendi kendine yetişen, gülgillerden bir bitki ve mey- miştir. Türkçed’e umumiyetle canlı ağaçlara ağaç,
F vesi, yaban armudu (piraster). (MED); Yabanî ar- yakmağa mahsus olan ağaçlara odun ve inşaatta
mut ağacı, armudun kakı ki mübarek hoşavı olur kullanılan ağaçlara kereste denilmiştir. Ahşap tâbiri
G kavun. Ahlat turşusu. (LEH); Pyrus elaeagnifolja sırf ağaç inşaat hakkında kullanılıp ağaçtan yapılan
Pallas (Rosaceae), Beyaz çiçekli, dikenli veya diken- mobilya ve eşya hakkında bu tâbir kullanılmaz.
H
siz bir ağaççıktır. Memleketimizde iki alt türünün Ahşap bir ev denirse de ahşap bir masa denmez.
I yetiştiği bilinmektedir, subsp. Elaeagnifolia -Dalları Marangozluk işlerinde ağaç tâbiri kullanılır. Kereste
dikenli. Subsp. Kotschyanus (Boiss.) Browicz. -Dal- tâbiri ise gerek inşaatta ve gerekse ağaçtan yapılan
İ ları dikensiz. Pyrus amygdaliformis Vill. (Çöğür eşyada kullanılan kısilmiş ve hazırlanmış ağaçlar
J adıyla tanınır) ve Pyrus communis Lat. Türleri de hakkında kullanılır. İcabına göre ağaç, ahşap veya
ahlat olarak tanınmaktadır. Olgun meyveleri taze kereste tâbir olunan bu madde Fransızcada bois
K halde veya kurutulduktan sonra yenir. Kurutulup kelimesiyle ifade olunur. Türkçe’de buna tek bir
dibekte dövülmüş ahlat meyvesine “Kükürt” adı karşılık yoktur. (Bak. Ağaç). Fr. Construction en
L verilir (Bozkır-Konya). Eş anl. Ahlat armudu, Ahlet. bois. (ARS)
M Aklap, Alfat, Alhat, Argun, Banda, Banta, Çakal
armudu, Çorduk, Çötür, Çövür, Dığdığı, Dızdığı, Ahşap duvar  Ağaçtan yapılmış duvar. Fr. Paroi
N Halfat, Haliç, Kerte, Kertme, Kialmas, Kokoz, Pan- en charpente. (ARS)
ta ‘(Savşat-Artvin), Üngülüz, Yaban armudu, Zingit.
O (BAY); (Lat. Pyrus elaeagnifolia) Gülgiller (Rosa- Ahşap inşaat  Ağaçtan yapılan inşaat. Fr. Con-
Ö ceae) familyasından, ağaç formunda, beyaz çiçekli, struction en bois. (ARS)
meyveleri olgunlaştıktan sonra yenen yabanî armut.
P Çakal armudu, yaban armudu. (BİY); (Yabanarmu- Ahşap iş  (İnş.) (Osm. Neccari) Binaların ağaçtan
du / Piraster / Pirus elaegrifolia / Wild pear-tree / yapılan kısımları. Buna dülgerlik işleri de denir. Taş
R Poirier sauvage) (BİT-3); (yaban armudu): Gülgille- ve tuğla kısımlara kagir iş (Fr. Maçonnerie) veya du-
S rden; kendi kendine yetişen ve üzerine armut aşıla- varcı işleri tâbir olunur. Fr. Charpenterie, (ARS)
nan bir ağaçtır. Yemişi iyice olgunlaştıktan sonra
Ş yenir. Faydası: Meyveleri, ishal keser. Zehirli hayvan Ahşap işçilik  (Osm. Neccari veya neccarlık)
sokmalarında da filizleri dövülüp, konur. (BİT-2) Ağaçtan bina yapmak sanatı. Buna dülgerlik de de-
T
nir. Fr. Charpenterie. (ARS)
U Ahlat armudu  Ahlat. (BAY)
Ahşap köprü  Ağaç kazıklar üstüne kereste ile
V Ahlet  Ahlat. (BAY) yapılan köprü. Fr. Pont en bois. (ARS)
Y
Ahnâsiyye  Bot. Ananasgiller. Fr. Bromeliacees. Ahşap yapı veya bina Tamamiyle ağaçtan
Z (FED) yapılmış binalara ve yapılara denir. Bunların taş
ve tuğladan yapılmış olanlarına kagir denir. Ahşap
 bina, kagir bina gibi Orta Asya’da kagire tasgir,

22 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
tuğladan olanlara kaşgir tâbir olunur. Fr. Construc- hastalıklarında faydalanılır. Taze olarak, şeker ve
tion en bois. (ARS) böbrek hastalıklarında perhiz yiyeceği olarak isti- B
fade edilir. Halk arasinda ishal ve ateşli hastalıklara
Ahududu  Bot. 1. Gülgillerden, böğürtleni karşı tavsiye edilir. (BİT); (Lat. Rubus idaeus, Alm.
C
andıran, çalı görünümünde, dikenli bir bitki (Ru- Echter Himbeerstrauch, Fr. framboisier, ronce fram- Ç
bus idaeus). 2. Bu bitkinin duta benzeyen, kırmızı boisier, İng. raspberry, framboise) Gülgiller (Rosa-
renkli, sulu ve kokulu yemişi, ağaç çileği. (TDK-2); ceae) familyasından, cm kadar boylanabilen, D
Kırmızı ağaç çileği. (KAM); Kırmızı ağaç çileği. beyaz çiçekli, dikenli gövdeli, tüylü ve kırmızı ren-
(HAY); Gülgillerden böğürtlene benzeyen kırmızı kli meyveleri olan, meyveleri taze yenen ya da reçeli
E
ve kokulu yemişi dutu andıran bitki, kırmızı ağaç yapılan çok yıllık, çalı şeklindeki bir bitki. Morun, F
çileği (rubus idaeus). (MED); Rubus idaeus Lat. totuk. (BİY); (Himbeere / Framboise Common /
(Rosaceae). cm kadar bir yüksekliğe erişebilen Rasberry bush) (BİT-3); (ağaççileği): Gülgillerden; G
dikenli, beyaz çiçekli ve çok yıllık bir bitkidir. böğürtlen gibi çalı halinde, dikenli bir bitkidir.
H
Meyveleri kırmızı renkli ve tüylü olup taze hal- Kümeler halindedir. Kendiliğinden yetişir. Meyvesi
de yenir veya reçel yapılır. Eş anl. Moruh, Totuk duta benzer. Sarımtırak kırmızı portakal renginde, I
(Kars). Rubus discoJor Weihe et Nees -Bük üzümü, sulu ve güzel kokuludur. Meyvesi toplanıp, kurutu-
Kuş üzümü (İskilip-Çorum). Rubus saxatiljs Lat. lur. Reçel, şurup ve likör yapılır. Meyve olarak da İ
-Horozgözü, cm boyda, çok yıllık, sürünücü, yenir. Faydası: Kanı temizler, vücutta biriken ze- J
dikenli ve beyaz çiçekli bir bitkidir. Meyveleri ye- hirli maddelerin atılmasını sağlar. Terletir ve idrar
nir. Çıldır (Kars) bölgesinde “Horozgözü” adıyla söktürür. Kabızlığı giderir. Vücuda dinçlik verir. K
tanınır. (BAY); (Himbeere / Framboise Common Romatizma, mafsal kireçlenmesi, nikris, boğaz,
/ Rasberry bush) Ağaç çileği ve sultan böğürtle- bademcik ve göz iltihaplarında kullanılır. Kansızlık L
ni olarak tanınır. Haziran-temmuz ayları arasın- ve veremde çok iyi bir gıdadır. Ateş’i düşürür. Üre M
da beyazimtrak renkli çiçekler açan, cm ve şeker hastalarına da faydalıdır. Mide ülseri olan-
boyunda, çok senelik, dikenli, çalı görünüsünde ların kullanmamaları gerekir. (BİT-2) N
bir bitkidir. Dağlık mıntıkalarin orman ve koru-
larında tesadüf edilir. Gövdesi dallı, dikenli ve ya- Aigisthos  (Fr. Egisthe İng. Aigisthus) Kral Thy-
O
tiktır. Yaprakları parçalı, sivri uçlu, yaprak sapi estes’in kendi öz kızı Pelopia’dan kazandığı oğlu. Ö
kivrik dikenlidir. Çiçekler ekseriya dallarin ucun- Baba ile kızı arasındaki bu iğrenç sevginin meyve-
da çiçekli salkım halindedirler. Meyvesi etli si olan bu çocuk, halkın ayıplamasından utanıldığı P
ve birçok eriksi tipli meyvelerin biraraya gelmesi için doğruca ormana bırakılmıştı. Çobanlar, keçi
ile meydana gelmis, küre biçiminde, kırmızi renk-
R
sütü ile bunu beslediler. Sonradan amcası Atreus’u
li ve güzel kokuludur. Meyveleri temmuz ve ağus- öldüren ve Trobia savaşına giden (Agamemnon)‘un S
tos aylarında olgunlaşır. Çoğu çeşitleri bahçele- karısını ayartan, bu bahtsız delikanlı, Agamem-
rde yetiştirilir. Umumiyetle sonbaharda ,5 m non’u da öldürdü. Fakat kendisi de Orestes tarafın- Ş
aralık bırakılmak suretiyle dikilir. Ahudutları her dan öldürüldü. Bir çok şair, bu acıklı olaylardan
T
senede bir yenilenmelidir. Türkiye’de yetistiği ilham alarak eserler yazdılar. Bunlar arasında Aishy-
yerler: Ege, Marmara, Karadeniz bölgeleri. Kul- los vardır. (MİT) U
lanıldığı yerler: Kullanılan kismı, meyve, çiçek ve
yapraklarıdır. Meyveler tamamen olgunlaştıkları Aile  Temel niteliği bir olan dil, hayvan veya bitki V
zaman toplanır. Yapraklarında tanen, meyvel- topluluğu (TDK) Y
erinde ise organik asitler (malik asit, sitrik asit vs.)
seker, pektin, uçucu ve sabit yaglar bulunmaktadır. Ak ağaç  Gürgengillerin, kerestesinden yarar- Z
Yaprakları boğaz hastalıklarında gargara için kul- lanılan beyaz kabuklu bir türü (Betula alba).
lanılır. Çiçeklerinden romatizma ve nikris (gut) (TDK); Bot. Gürgengillerin, kerestesinden Â

23
A
yararlanılan beyaz kabuklu bir türü (Zelkova parazitlerinin öldürülmesinde kullanılır. Zehirli bir
B carpinifolia). (TDK-2); Kızıl ağaç (MEN); Zelkova bitkidir. Bk. Karaca ot. Eş anl. Ağukunduzu, Beyaz
carpinıfoJia (Pallas) C. Koch (Ulmaceae). m çöpleme, Beyaz harbak, Cumah (Sürmene-Trab-
C yükseklikte ve kışın yapraklarını döken bir ağaçtır. zon), Çomağ (Uzundere-Rize), Çomah, Çomak
Ç Doğu Anadolu’nun meşe ormanlarında nadiren (Hamsiköy-Trabzon). Dokuzbaşlı, Dokuztepeli,
görülür. (BAY); Kayın cinsinden kerestelik bir çeşit Kökenfiye, Kunduzağu, Sumaç (Maçka-Trabzon),
D ağaç (butula alba). (MED); Kayın ağacı türlerinden Zumağu. (BAY); Zambakgillerden, yapraklarının
kerestelik bir ağaç. (KAM); Kayınağacı çeşidinden uzun, geniş olması, çiçeklerinin güzelliği dolayısıy-
E kerestelik bir ağaç. (HAY); (Lat. Zelkova carpini- la bahçe çiçekleri arasına giren zehirli bir bitki cinsi
F folia, Alm. Silberbirke, Fr. Bouleau blanc, İng. Sil- (Veratrum albüm). (TDK)
verbirch) Karaağaçgiller (Ulmaceae) familyasından,
G yaprak döken, m kadar boyda, Doğu Anado- Ak damkoruğu  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
lu’da nadir olarak yetişen bir tür. (BİY)
H
Ak darı  Bot. Buğdaygillerden, bir yıllık veya daha
I Ak amber  Sıcak ülkelerde yetişen bir ağaçtan uzun yaşayabilen otsu bir bitki türü (Panicum mili-
(Hymenea) elde edilen katı, güzel kokulu reçine. aceum). (TDK); Darı. (BAY); (Lat. Sorghum bicol-
İ (TDK) or, İng. Sorghum) Buğdaygiller (Gramineae, Poace-
J ae) familyasından, hayvan yemi için kültürü yapılan
Ak baba  Papatya (BAY) bir yıllık otsu bitki. (BİY)
K
Ak babaç  Papatya. (BAY) Ak diken  Bot. Hünnapgillerden, kırlarda ken-
L diliğinden yetişen, hekimlikte ve boyacılıkta kul-
M Ak babaçça  Papatya. (BAY) lanılan, sert odunlu bir ağaç, gövem eriği, geyik
dikeni, alıç (Crataegus monogyna). • yabani ak-
N Ak baldır  Ornilhogalum narbonense Lat. (Lili- diken (TDK-2); Meyveleri ishal yapan dikenli bir
caeae). 80 cm kadar bir boya erişebilen, çok yıllık, bitki. (KAM); Meyvaları müshil olan dikenli bir
O soğanlı, beyaz çiçekli ve otsu bir bitkidir. Genç bitki. (HAY); Tıpta ve boyacılıkta kullanılan diken-
Ö yaprakları, Güneydoğu Anadolu bölgesinde (Diyar- li bir bitki. Hünnapgillerden olup “gövem eriği”
bakır, Siverek) pazarlarda satılır ve sebze olarak kul- veya “geyik dikeni” de denir. (rhamnus). (MED);
P lanılır. Bk. Ak yıldız. Eş anl. Ağ baldır, Ak pandur. Alacehir; cehri; ebicel; geyikdikeni; gövemeriği
(BAY) (güvemeriği). Deyim: boyacı dikeni. (YAK); (Ge-
R meiner Kreuzdorn / Nerprun Alaterne / Common
S Ak bardak  Çan çiçeği. (BAY); Kardelen. (BAY) Buckthorn) Mayıs-haziran aylarında, sarı-yeşil ren-
kli, küçük çiçekler açan bodur bir ağaç. Orman ve
Ş Ak burçak  Bot. Baklagillerden, burçağa yakın bir koru kenarlarında bulunur. Dalları karşılıklı, uçları
bitki cinsi (Lathyrus sativus). (TDK-2); Müdürmük. diken halindedir. Yaprakları karşılıklı ve saplıdır.
T
(BAY) Çiçekler küçük demetler halinde bir araya toplan-
U mıştır. Küre şeklinde ve bezelye büyüklüğündeki
Ak çöpleme Bot. Zambakgillerden, yaprak- meyvası evvela yeşil, olgunlukta morumsu-siyah
V larının uzun, geniş olması, çiçeklerinin güzelliği renk alır. Türkiye’de yetiştiği yerler: Bolu ve Trab-
Y dolayısıyla bahçe çiçekleri arasına giren zehirli bir zon civarı. Kullanıldığı yerler: Bitkinin kullanılan
bitki cinsi (Veratrum album). (TDK-2); Veratrum kısmı taze meyvalarıdır. Meyvelerinde yağ, renkli
Z album Lat. (Liliaceae). cm kadar bir yüksekliğe maddeler, seker ve glikoz vardir. İyi bir müshildir.
erişebilen, kazık köklü, yeşilimsi beyaz çiçekli, çok Şurubu yapılır. Müshil ilacı olarak kullanılır.
 yıllık ve otsu bir bitki. Rizomları hayvanlarda vücut Bunlardan baska meyvelerinden yeşil bir boya da

24 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
hazırlanır. Memleketimizde yetişmekte olan bir Ak- Ak kavak  Bot. Söğütgillerden, yapraklarının altı
diken çeşidi de “Cehri” adıyla anılır. Bu cins sadece beyaz olan bir kavak türü, akçakavak, Hollanda B
memleketimizde yetişir. (BİT); Rhamnus catharti- kavağı (Populus alba). (TDK-2); Beyaz kabuklu bir
cus. (Rhamnaceae). m yükseklikte bir çalı veya cins kavak ağacı. Fr. Peuplier blanc. (ARS); Kavak.
C
küçük bir ağaççıktır. Dallar dikenli, meyve olgun- (BAY); Bot. Yapraklarının altı beyaz olan bir kavak Ç
lukta siyah renklidir. Meyveleri müshil olarak kul- türü. (KAM)
lanılır. Bk. Ala cehri, Cehri. Eş anl. Acı cehre (Van), D
Cumurd. Geyik dikeni, Gövem eriği, İt cumurdu, Ak kelebek  Hemen bütün meyve (TDK); Bot.
Mürdeşe. (BAY); (Gemeiner Kreuzdorn / Nerprun Meyve ağaçlarında tomurcuklara zarar veren bir ke-
E
Alaterne / Common Buckthorn) (BİT-3); (geyikdik- lebek cinsi. (KAM) F
eni): Cehrigiller familyasından; metre boyunda
bir bitkidir. Meyveleri; siyah ve etkilidir. Hekimlik- Ak mantar  Bot. Tadı güzel ve besleyici bir tür G
te; meyvelerinden yapılan şurup “Sirop de Nerprun” mantar, keçi mantarı (Agaricus campestris). (TDK-
H
kullanılır. Ev ilaçlarında; kök ve kabuklarından 2); Evlek mantarı. (BAY); yelli mantar. (TSD)
yararlanılır. Faydası: 20 tane meyve yenecek olur- I
sa, şiddetli müshil tesiri gösterir ve kabızlığı gider- Ak ormangülü  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
ir. Kaşıntıları da keser. Ancak, belirtilen miktardan İ
fazla kullanılmamalıdır. Aksi halde, şiddetli karın Ak pandur  Ak baldır. (BAY) J
ağrılarına sebep olur. (BİT-2)
Ak pelin  Pelin otu. (BAY); Acı bir bitki. (HAY) K
Ak dut  Bot. Beyaz renkte olan dut. (TDK-2);
Dut. (BAY) Ak saz  Hasır otu. (BAY) L
M
Ak geven  Geven. (BAY) Ak sedef otu  Acı yavşan. (BAY)
N
Ak gül  Gül. (BAY) Ak soğan  Bot. Ada soğanı. (TDK-2); Ada soğanı,
ayı soğanı, beyaz soğan, deniz soğanı, loteşir soğanı,
O
Ak günek  Hindiba. (BAY) nuteşir soğanı, ölü soğanı, urginea maritima (lilia- Ö
ceae). Tedavide soğanı kullanılır, yaprakları zehirl-
Ak güneyik  Hindiba. (BAY) idir. (CER); Ada soğanı. (BAY); Ada soğanı (BİY); P
Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Ak günlük  Tütsü olarak yakılan bir tür ağaç
R
sakızı. (TDK) Ak süsen  Süsen. (BAY) S
Ak gürgen  Gürgen. (BAY) Ak yavşan  Civanperçemi. (BAY); Yaban çiçeği Ş
(ÇİÇ)
T
Ak hindiba  Hindiba. (BAY)
Ak yıldız  Ornithogalum (Liliaceae) türlerine ver- U
Ak huş  Huş ağacı (BAY) ilen genel ad. Yumrulu, beyaz çiçekli ve otsu bitkil-
er. Bk. Ak baldır. Eş anl. Köpek soğanı (Alanya-An- V
Ak ılgın  Ak toz ağacı artı, debg yaparlar, debga. talya), Kurt soğanı, Tükrük otu. Ornithogalum Y
(LEH) arcuatum Stev.-Kurtkirişi (Kemah-Erzincan). Orni-
thogalum narbonense Lat. -Kurt soğanı. Yaprakları Z
Ak kanak  Hindiba. (BAY) Doğu Anadolu bölgesinde sebze olarak kullanılır.
Bk. Akbaldır. Ornithogalum nutans Lat. Soğanları, Â

25
A
süs bitkisi olarak dış ülkelere satılır. Ornithogalum bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen, sarmaşıcı
B monTanum Cyr.-Karga soğanı (Dinar-Afyon). Or- çiçek (elematis) (Eş anl. Yabanasması, meryemana
nithogalum oligophyllum E. D. Clarke Kurt soğanı. asması, filbahar). (TEM); Clematis (Ranunculaceae)
C Yaprakları Doğu Anadolu bölgesinde sebze olarak türlerine verilen genel ad. Odunsu, tırmanıcı, bileşik
Ç kullanılır. (BAY) veya basit yapraklı bitkiler. Çiçekler beyaz veya
sarımsı renktedir. Memleketimizde 5 tür yabanî
D Akaçay  Ağaçay (EVL) olarak yetişmektedir. Bazı kültür çeşitleri bahçel-
erde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Eş anl. Filbahar,
E Akaju  Tesbihağacıgillerden, tropikal bölgelerde Filbahri (Fulbahri-İlkbahar ful’u anlamına gelir),
F yetişen ağaç. (MED);. Fr. Acajou 1. Bot. Maun. 2. Yaban sarmaşığı. Clematis orientatis Lat. Köpek-
Maundan yapılmış. (TDK-2); Maun. (YAK) tutağı (Erzincan) Clematis vitalba Lat. Peçek (Er-
G zincan). Clematis viticella Lat. Yakmuk (Gaziköy-
Akakır  Hekimlikte kullanılan bitki kökleri. Tekirdağ). (BAY); meryemanaasması; yabanasması.
H
(OTS) (YAK); (Lat. Clematis, İng. white bryony, white
I clematis, Osm. fulbahri) Düğün çiçeğigiller (Ra-
Akala  Amerikan tohumundan yetiştirilen bir nunculaceae) familyasından, odunsu, tırmanıcı,
İ pamuk cinsi (ATI); Amerikan tohumundan yurdu- basit ya da bileşik yapraklı, beyaz ve sarımsı çiçekli,
J muzda üretilen bir pamuk türü. (TDK) ülkemizde de beş yabanî türü bulunan bk. cins. Fil-
bahar, yaban sarmaşığı. (BİY)
K Akantiyun  Bir bitki ‘dikenli bir nebat’ (akanta
‘diken’) (ATI) Akasya  Bot. 1. Baklagillerden, sıcak iklimlerde
L birçok çeşitleri yetişen ve tanen, zamk, boya vb.
M Akantus  [yaban enginarı] Yaprakları Eski Maddelerinden yararlanılan bir ağaç (Acacia). 2.
Yunan’da Korent sütun başlıklarında stilize edilerek Baklagillerden, yurdumuzda yetişen bir süs ve gölge
N kullanılmış olan bir bitki. Akantus bilhassa Roma ağacı, salkım ağacı, yalancı akasya (Robinia pseu-
tapınaklarının sütun başlıklarında kullanılan bir doacacia). • yalancı akasya, gümüşi akasya, zamk
O motif olmuştur. (SAN) akasyası. Fr. Acacia (TDK-2); l. Dikenli ve dikensiz,
Ö çiçekli ve çiçeksiz pek çok çeşidi olan bir cins ağaç.
Akar  Han ve hane ve dükkân ve bağ ve tarla ve 2. Park ve bahçelere süs ve gölgelik olarak dikilen
P bostan misilli mülk. (MÜN) bir cins ağaç. (KAM); Dikenli ve dikensiz, çiçekli ve
çiçeksiz çeşitleri olan bir cins ağaç. (HAY); Küçük
R Akar amber  Bot. Asya ve Amerika’da yetişen, sıra yapraklı cinsleri gölgelik, küçük cinsleri süs için
S odunu ceviz ağacınınkine benzeyen, güzel kokulu yetiştirilen baklagillerden bir ağaç. Salkım ağacı da
öz suyu olan büyük bir ağaç (Liquidambar orienta- denir (robinia pseudocacia). (MED); Salkım ağacı.
Ş lis). (TDK-2) (YAK); Robinia pseudoacacia Leguminosae. 25 m
kadar yükselebilen, beyaz çiçekli bir ağaç. Vatanı
T
Akarlar  Bot. Gövdeleri halkasız, başları göğüsle Kuzey Amerika olmakla beraber Türkiye’de özel-
U birleşik, ağız yapıları ısırıcı, sokucu veya emici likle yol kenarlarında yetiştirilir. Çiçekleri kabız,
örümceğimsiler takımı. (TDK-2) yatıştırıcı ve safra artırıcı etkilere sahiptir. Eş anl.
V Beyaz salkım, Salkım ağacı (BAY); [Alm. Aka-
Y Akasma  Bot. Düğün çiçeğigillerden, beyaz çiçek zie] [Fr. Acacia véritable] [Lat. Acacia melanoxy-
veren, bahçelerde süs çiçeği olarak yetiştirilen sar- lon] [eski terim akasya] Kerestesi sarı, yeşil çizgili,
Z maşık özelliği gösteren bir bitki, yaban asması, or- dağınık gözenekli, sert ve sıkı olan, yıkımlayıcı
man sarmaşığı, meryemana asması (Clematis vital- böceklere karşı çok dayanıklı bir tür ağaç. (AGA);
 ba). (TDK-2); Düğünçiçeğigillerden, beyaz çiçekli, Dikenli ve dikensiz, çiçekli ve çiçeksiz çeşitleri olan

26 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
bir cins ağaç. (HAY); (Lat. Acacia, Alm. Akazie, Akbuğday  Bot. Kurak iklime dayanıklı, beyaz
Fr. Acacia, İng. Acacia) Küstüm otugiller (Mimo- kabuklu, ekmeklik buğday. (TDK-2) B
saceae) familyasından, parçalı yapraklı, san çiçekli,
çanak ve taç yapraklan parçalı, park ve bahçel- Akça armudu  Bot. İnce kabuklu, sarı, etli ve
C
erde süs bitkisi olarak yetiştirilen, ülkemizde doğal sulu bir tür armut. (TDK-2); Sarı kabuklu, meyvesi Ç
olarak yayılış gösteren çalı ya da ağaç formundaki yaz ortasında olgunlaşan güzel kokulu yerli armut.
bitkiler. (BİY); Salkım gibi kokulu çiçeği olan, yol (MED) D
va bahçeleri süsleyen küçük yapraklı bir cins ağaç.
(YTL); (salkımağacı): Baklagillerden; bir çeşit süs ve Akça bardak  Kardelen. (BAY)
E
gölge ağacıdır. Salkım çiçekli ve küçük yapraklıdır. F
Çiçekleri güzel kokar. Çiçekleri kullanılır. Faydası: Akçaağaç  Bot. Akçaağaçgillerden süs ağacı olarak
Nefes darlığını giderir. Astımın şikayetlerini giderir. da dikilen, tahtası hafif ve sağlam bir ağaç, isfen- G
(BİT-2) dan (Acer). (TDK-2); Sağlam ve hafif tahtalı, kendi
H
adıyla anılan aileden bir ağaç (acer). (MED); Acer
Akasya ağacı Sert ağaçlardan biridir. Sarı türlerine (Aceraceae) verilen genel ad. Kışın yaprak I
yeşilimtırak bir ağaç olup elyafı doğru ve elâstikîdir. döken ağaç veya ağaççıklardır. Türkiye’de 10 kadar
Salkım şeklinde beyaz ve kokulu bir çiçek açan türü bulunur. Eş anl. Akça ağaç, Akçe ağaç. İsfen- İ
ağaçtır. Çok su istemediği için ekseriya kurak şe- dan. Acer tataricum Lat. Keleve adıyla tanınır ve J
hirlerin yol ve parklarına dikilir. (ARS) dallarından ağızlık yapılır. (BAY); İsfendan. (YAK);
[Alm. Ahorn] [Fr. érable] [Lat. Acer] [eski terim K
Akasyalık  Akasya ağaçlarının çok olduğu yer. akçaağaç] Kerestesi sarı ya da pembe beyaz, özışınlı,
(MED) dağınık gözenekli, parıltılı, hava kurusunun özgül L
ağırlığı gr. ‘cm3 olan bir tür ağaç. (AGA); M
Akaulesent  (Alm. Stengellos, stiellos, Fr. Acaule, (Lat. Acer, Alm. Feldahorn, Fr. érable, İng. Maple,
İng. Acauline, stemless) çiçek saplarının toprak se- Osm. İsfendan) Akçaağaçgiller (Aceraceae) fami- N
viyesinden çıktığı, gövdesi olmayan bitkiler için kul- lyasından, yaprak döken, ülkemizde 10 kadar türü
lanılan bir terim. (BİY) bulunan, ağaç ve ağaççık şeklindeki bitkiler. İsfen-
O
dan. (BİY) Ö
Akbaldır  (Lat. Omithogalum narbonense, Alm.
Milchstern, İng. chincherin-chee, star of Bethle- Akçaağaçgiller  Bot. İki çeneklilerden, örneği P
hem) Zambakgiller (Liliaceae) familyasından, beyaz akçaağaç olan bir bitki familyası. (TDK-2); (Lat.
çiçekli, soğanlı, 80 cm kadar boylanabilen otsu bir Aceraceae, Alm. Feldahornen, Fr. érables, İng. Ma-
R
bitki. Tükrük ota (BİY); Yaban çiçeği (ÇİÇ) plé family) Yapraklan karşılıklı dizilişli, çiçekleri er S
dişi ya da tek eşeyli, çanak ve taç yapraklan adet
Akbaş  Chrozophora tinctoria Lat. Rafin. (Eu- serbest ya da birleşik, ovaryum üst durumlu, şizo- Ş
phorbiaceae). Bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Boyar karp tipi meyvesi olan, ülkemizde l cins ve 11 türle
T
madde olarak kullanılır. (BAY); Tane bağlama- temsil edilen, ağaç ya da çalı formunda olan bitkiler.
mış başak. Tane bağlamayı önleyen bitki hastalığı. (BİY) U
(MED)
Akçakavak  Bot. Akkavak. (TDK-2); Kavak. V
Akbaşlı  Civanperçemi. (BAY) (BAY) Y
Akbubaç  Papatya. (BAY) Akçakesme  Bot. Kesme. (TDK-2); Dikensiz, Z
küçük yapraklı, karabibere benzer tohumları olan
Akbubaşce  Papatya. (BAY) bir tür pırnal. Mersin çalısına benzer, siyah küçük Â

27
A
yuvarlak tohumlu, tohumunun içindeki sıvı egza- Akılgın  Meyvelerini develerin yediği, kabuğu ile-
B ma türü cilt rahatsızlıkları için kullanılan bir bitki. ricilikte kullanılan ve daha çok kumluk yerlerde ye-
(MER); Kesme. (BAY) tişen bir ağaç. (KAM)
C
Ç Akçakızı  Altın dikeni. (BAY); Yaban çiçeği (ÇİÇ) Akıntı  Çam türü ağaçlarda bulunan reçinenin
eriyerek akması olayı. (TDK); [eski terim akıntı] 1-
D Akçalı  Yassı dallı, dikenli, çit çalısı. (MED) Çam türü ağaçlarda bulunan reçinenin eriyerek ak-
ması olayı. 2- Sıvı yapıştırıcıların ağaç yüzeylerine
E Akçe bardak  Çan çiçeği. (BAY) gereğinden çok sürülmesiyle oluşan durum. (AGA)
F
Akçe tahtası  Üzerinde para saymağa mahsus bir Akkavza  Bir bitki, Fr. Behen bleu. (HAY)
G ucu gittikçe darlaşan ve oluk teşkil eden kenarlı tep-
siye benzer bir tahta. Bunun sedef ve bağa işlenmiş Akkız  Cengel (BAY); Şevketibostan. (BAY)
H
veya oymalı olarak yapılmış gayet süslüleri vardı
I Büyük alış verişlerde paralar hep bu tahta üzerinde Akkub  Devenin çok yediği yassı yapraklı bir
sayılırdı. Bunu umumiyetle sarraflar ve tüccar- dikenli ot. (OSM)
İ lar çok kullanırlardı. Bazı akçe tahtaları üzerinde
J sayılan paraların henüz sayılmıyanlarla karışma- Akkulağı  Camuşkulağı. (BAY)
ması için ayrılmış bir kısmı bulunurdu. (ARS)
K Akkuyruk  Bot. Tadını artırmak için çay har-
Aken  (Yun. A: sız; chainein: yazılmak, Alm. manına katılan beyaz bir çay türü. (TDK-2)
L Achäne, Fr. Achaine, achène, İng. Achène, acheni-
M um) Alt durumlu ovaryumlarda meydana gelen, Aklap  Ahlat. (BAY)
perikarpın tohumun testasma sıtaca değdiği fakat
N tohumdan ayrı olduğu, küçük, kuru bir tohumlu Aklar ot  Lythrum saJicaria Lat. (Lythraceae).
meyve. Kapçık meyve. (BİY) m yükseklikte, çok yıllık, pembe çiçekli ve otsu bir
O bitkidir. Yapraklan kabız ve kan dindirici olarak
Ö Akhuşağacı  (kayınağacı): Kayıngillerden; nemli kullanılır. Eş anl. Hevhulma. (BAY)
topraklarda yetişen bir ağaçtır. Meyveleri küçük-
P tür. Yaprakları ilkbahar aylarında toplanıp kurutu- Akma  Çam ağaçlarının gövdesinden kendi ken-
lur. Faydası: İdrar söktürür. Vücutta biriken suyu dine akan reçine, çamsakızı. (MER)
R boşaltır. Böbreklerin düzenli çalışmasını sağlar.
S Şişmanlamayı önler. Romatizma ağrılarını din- Akmalık  Sokak ve bahçe yollarının iki tarafında
lendirir. Ayak kokularını keser. Saçları gürleştirir, suların akıp gitmesi için yapılan üstü açık ve oluk
Ş kepekleri yok eder. Cilt hastalıklarını tedavi eder. şeklinde bırakılan çukurca yollar. Bunlara dere
Kalp kifayetsizliğinin sebep olduğu idrar tutuk- de denir. Dam deresi, yol deresi gibi. Fr. Conduit.
T
luğunu giderir. Vücutta biriken tuzu atar. Üremi ve (ARS)
U albüminde faydalıdır. (BİT-2)
Akonit  Bot. Kurtboğan adı verilen ve kendis-
V Akhâf  Ağaçtan yapılmış kaplar. (FED) inden akonitin denilen zehirli madde çıkarılan bir
Y bitki. (Fr. Aconite) (KAM); Yaprakları koyu yeşil,
Akhûn  Güzel koku veren bir bitki, papatya (SÜL) çiçeği koyu mavi ağulu bir bitki. Boğanotu. (TYS);
Z Kurtboğan denilen bitki ki, özünden akonitin de-
nilen zehirleyici madde çıkar. (HAY); Özünden
 akonitin denilen zehirli madde çıkarılan bitki,

28 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
boğanotu, kaplanboğan, kurtboğan. (MED); (Fr. Aksugülü  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Aconit) Yarakları koyu yeşil, çiçeği koyu mavi ağulu B
bir bitki. Boğanotu. (TYS) Aksular meristem (Lat. Axilla: koltuk altı
çukuru, Yun. Meristos: bölünmüş, Alm. Axillare
C
Akonitin  Kurtboğan denilen bitkiden çıkan ze- Meristem, Fr. Meristeme axillaire, İng. Axillary Ç
hirli bir madde. (KAM); Akonit (kurtboğan) bit- meristem) Yaprak tabanında bulunan koltuk altı to-
kisinden çıkarılan ve tıpta kullanılan zehirli madde. murcuklarının uç (apikal) meristemi. (BİY) D
(MED)
Akşamsefası  Bot. İki çeneklilerden, gece açan
E
Akpas  Bot. Lahana, turp, şalgam, karnabahar vb. küçük kokulu çiçekleri olan, otsu bir bitki, gece se- F
Bitkilerin kök dışındaki bütün bölgelerine yerleşe- fası (Mirabilis jalapa). (TDK-2); Akşamları açan bir
bilen, özellikle semizotugillerde karşılaşılan yosu- süs bitkisi, gece sefası (mirabilis julapa). (MED); G
numsu mantar (Albugo candida). (TDK-2) Akşamsefası çiçeğinden esinlenilmiş, iğne oyası ile
H
yapılan bir motif. (TEK); Gecesefası. (YAK)
Akri  Kırmızı ve dayanıklı kerestesi olan bir ağaç I
(ATI) Aktar  Baharat ve ilâç olarak kullanılan çeşit-
li bitkiler vb. Satan kimse veya dükkân, baharatçı. İ
Akrokarpus  (Yun. Akros: uç; karpos: meyve, (KAM) J
Alm. Akrokarp, gipfelfliichtig, Fr. Acrocarpe, İng.
Acrocarpous, acrocarpie) Ana gövdenin dik olduğu Aktarmak  [ağaç fidesini]; transfer etmek. (YAK) K
durumlarda, büyümenin sınırlandığı uç noktalarda
kapsüllerin oluşması durumu. (BİY) Aktaş  Kardelen. (BAY) L
M
Akrolit  Yukarı ve uç tarafları taştan ve mer- Aktaş  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
merden ve vücudu başka bir maddeden, ekseriya N
ağaçtan yapılmış heykel. (ARS) Aktinomorf  (Yun. Aktis: ışın; morphe: şekil,
Alm. Aktinomorph, Fr. Actino-morphe, İng. Ac-
O
Akromatik  Fr. Achromatique fiz. 1. Beyaz ışığı tinomorphous, actino-morphic) Işınsal simetrili, Ö
çözümlemeden geçiren, renksemez: Akroma- ikiden fazla simetri ekseni Jjulunan ve birbirine ben-
tik mercek. Akromatik teleskop. 2. Bot. Hücrede zeyen bölümlere ayrılabilen çiçek örtü yaprakları P
boyayı kabul etmeyen (bölüm). • akromatik iğ iplik için kullanılan bk. Terim. (BİY)
(TDK-2)
R
Akualand  Fransızca aqualand. Lâtince “su” an- S
Aksedir  Bot. Kaplaması mobilyacılıkta kul- lamındaki aqua sözü ile, “kara, toprak, yer, mem-
lanılan, açık kahverengi öz odunlu olan bir ağaç leket” anlamındaki land sözünden yapılmış birleşik Ş
(Thuya occidentalist). (TDK-2); [Alm. weisse Zeder] bir kelimedir. Bir tür havuz anlamındadır. Kurulu-
T
[Lat. Thuya occidentalis] [eski terim aksedir] Kök muz, bu kelime için su bahçesi karşılığının kullanıl-
kaplaması mobilyacılıkta kullanılan, açık kahveren- masını önermektedir. Örnek Sıcaktan bunalınca U
gi özodunlu, hava kurusunun özgül ağırlığı kendisini su bahçesine atan bir turist, Pamukkale
grlcm3 olan ağaç. (AGA); Bot. Kaplaması mobily- görüntüsündeki havuzda serinlerken âdeta kendin- V
acılıkta kullanılan bir ağaç. (KAM) den geçmiş. (YKK) Y
Aksöğüt  Bot. Söğütgillerden, kabukları eczacılık- Akuleat  (Lat. Aculeus: dikenli, Alm. Aculeate, Fr. Z
ta kullanılan bir söğüt türü (Salix alba). (TDK-2); Aculeate, İng. Aculeat, prickly, spine-like) Bitkilerde
Söğüt. (BAY) Â

29
A
bir çeşit yüzey şekli; kaide kısmı kaim, kısa, sert, Ala kangal  Gengel. (BAY)
B ucu sivri yapılara sahip olan. (BİY)
Ala kenger  Gengel. (BAY); Yaban çiçeği (ÇİÇ)
C Akunduz  Yaylalarda yetişen otsu gövdeli, geniş
Ç yapraklı, dalsız bitki, ak çöpleme (ATI) Ala pancar  Yabanî pancar. (BAY)

D Akut  (Lat. Akutus: keskinleşmiş, Fr. Acute, İng. Ala sulu  Yeni olgunlaşmaya başlamış (meyve)
Acute) Yaprak ayasının uç kısmının sivri olması. (TDK)
E (BİY)
F Alaaçık  (= alaçık) çadır; bağ, bahçe, bostan başı-
Akvebakökü  Yaban çiçeği (ÇİÇ) na ağaç ve dallarla yapılmış kulübe, çardak. (MER)
G
Akzambak  Bot. Zambakgillerden, süs bitkisi Alabaş  Bot. Turpgillerden, şalgama benzeyen bir
H
olarak yetiştirilen, çiçeği diş ve yüz şişlerinin te- bitki. (TDK-2); Şalgama benzer bir bitki. (KAM);
I davisinde kullanılan bir bitki (Lilium candidum). Şalgama benzer bir bitki (Bressica oleracea). (HAY);
(TDK-2); Zambak. (BAY); Süs bitkisi olarak ye- Şalgama benzer bir sebze, yapraklan lahanaya ben-
İ tiştirilen ve çiçeği şişlikler için kullanılan bir bitki. ziyen, kökü şalgamdan daha büyük olan ve yemeği
J (KAM); Yaban çiçeği (ÇİÇ) yapılan bir çeşit bitki (EVL); Şalgama benzer, turp-
gillerden bir bitki (brassica oleracea). (MED)
K Ala  (Lat. Ala: kanat, Alm. Flügel, Fr. Aile, İng.
Ala, wing) Bazı meyve ya da tohumların rüzgârla Alaca  Ağaçta ilk olgunlaşan meyve, Meyvelere,
L dağılmasını sağlayan zarsı uzantı. (BİY) daha çok üzüme düşen ben. (TDK); Tahta parmak-
M lıklı ağıl, bostan, bahçe kapısı. (TRM); Bot. Mey-
Ala ceher  Ala cehri. (BAY) velere, genellikle üzüme düşen ben. Alaca düşmek
N meyve olgunlaşmaya başlamak. (TDK-2)
Ala cehri  Rhamnus (Rhamnaceae) türlerine ver-
O ilen genel ad. Dikenli veya dikensiz, kışın yaprak Alaca çiğdem  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
Ö döken ağaç veya ağaççıklardır. Bk. Cehri. Eş anl.
Kara diken. Rhamnus alaternus Lat. Meyve ve ka- Alacamenekşe  Bot. Hercai menekşe. (TDK-2);
P buklar müshil etkilidir. Rhamnus catharticus Lat. Bot. Hercâimenekşe. (KAM)
Bk. Ak diken. Rhamnus frangula Lat. Bk. Barut
R ağacı. Rhamnus oleoides Lat. Kör diken. Rham- Alacık  Yay şeklinde bükülmüş çadır ağaçları.
S nus orbiculatus Bornm. Bk. Cehri. Rhamnus pal- (MER); 1. Göçebelerin kullandıkları etrafı açık bir
lasii Fisch. Et Mey.-Çoban çırası (Gümüşkaya-Tor- nevi çadır. 2. Ağaç dallarından ve kalınca çalılardan
Ş ul). Rhamnus petiolaris Boiss. Bk. Cehri. (BAY); yapılmış kulübe. (Kayseri). (ARS); Bağ ve bahçel-
Dikenli bir bitki ve kökünden yapılan sarı boya erde yapılan tahta ya da hasır barınak. (Dereköy
T
(ATI) Uluborlu -Isp.; Garibçe Güdül -Ank.) (ZAN)
U
Ala ciğir  Ala cehri. (BAY) Alaçam  Bot. Rengi kızıla yakın bir çam türü (Pi-
V cea excelsa). (TDK-2)
Y Ala ciyir  Ala cehri. (BAY)
Alaçam kerestesi  (Inş.) İnşaatta kullanılan bir
Z Ala cüer  Katran yoncası. (BAY) nevi çam ağacından kesilmiş kereste. Fr. Bois de
sapin. (ARS)
 Ala haşhaş  Haşhaş. (BAY); Yaban çiçeği (ÇİÇ)

30 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Aladiken  (= alatiken) yaprakları hardal yaprağına renkte, yapışkan madde. (TDK); Bitki ve hayvan-
benzer, mor çiçekli, dikenli bir ot. (MER) ların doku ve sıvılarında bulunan karbon, oksijen, B
azot, hidrojen ve kükürt bileşimi madde. (TYS);
Alaf  Ağaçtan yapılmış çeşme sularının toplandığı Bitkilerin ve hayvanların vücut yapısında bulunan
C
oyulmuş ağaç. (YÖR); Yeşil bitkilerden oluşan hay- bileşik bir madde. Birçok hastalıklarda vücuttaki Ç
van yemi (RİZ) albümin oranı çoğalır. Aktutma. (HAY); Bitki ve
hayvanların bünyelerinde bulunan karbon, oksijen, D
Alak  Bağ, bahçe kulübesi, (TRM) azot, hidrojen ve kükürtün terkip ettiği bir madde.
Bazı hastalıklarda albümin nisbeti çoğalır. (MED)
E
Alan  Orman içinde düz ve ağaçsız yer (ATI); Or- F
manların ortasında etrafı ağaçlarla çevrilmiş boş Alca  Erik. (BAY)
yerlere denir. Fr. Clairière. (ARS) G
Aldanmak  Bitkiler için) Havanın birden ısın-
H
Alanca  Bahçelerde ağaçlıklar arasında bırakılan masıyla zamansız açan çiçek, soğuk sebebiyle don-
çimenli veya çimensiz küçük alanlar, Fr. Selle. mak. (TDK); Bitkiler, havanın erken ısınması I
(ARS) yüzünden erken çiçek açmak. (MED)
İ
Alantin  Beyaz renkte, yenebilir bir çeşit mantar Ale  Ağaçlıklı yol. (TYS) J
(ATI)
Ale gümeci  Ebe gümeci. (BAY) K
Alavur  Su kabağı. (BAY)
Alebe  Bot. Yemiş kapçıkları, çanaklar, Fr. cap- L
Alavurt  Su kabağı. (BAY) sules. (FED) M
Alavut  Su kabağı. (BAY) Alebî  Bot. Yemiş kapçığı, çanak ile ilgili, Fr. cap- N
sulaire. (FED)
Alayaprak  Yaban çiçeği (ÇİÇ)
O
Alem bileziği  Alemlerde kova ve armut denilen Ö
Alaycık çiçeği  Ölmez çiçek. (BAY) kısımların arasına konulan ve kalın bir simide ben-
zeyen halka gibi kısım. Fr. Anneau. (ARS) P
Alaza  Dökülen tohumlarla ertesi yıl kendiliğin-
den çıkan tahıl, soğan vb. (TDK); Dökülen tohu- Aleyçin  Çiğdem. (BAY)
R
mlarla ertesi yıl kendiliğinden çıkan tahıl, soğan vb. S
(KAM); Dökülen tohumlardan çıkan bitki. (MED) Alfa  Kuzey Afrika bölgesinde bulunan buğday-
gillerden bir bitki. (TYS); Bot. Kuzey Afrika’da ve Ş
Albe  Bot. Bazı maddeleri havi kapçıklara verilen İspanya’da yetişen ve kâğıt, ip, halı yapımında kul-
T
isimdir, kapsül. Fr. Capsule. (HAY) lanılan bir bitki. (TDK-2)
U
Albino  (Lat. Albus: beyaz, Alm. Albinos, Fr. Al- Alfa tokoferol  (Alm. Alpha Tpkopherol, Fr. Al-
binus, İng. Albino) Bitkilerde kromoplast eksikliği. pha tocophérole, İng. Alpha tocopherol) Yeşil sebze- V
(BİY) lerde, bitki yağlarında ve buğday tohumlarında bol Y
bulunan, kuvvetli antioksidan özelliği olan, üreme
Albümin  Bitkilerin, hayvanların doku ve hücreleri için gerekli olan ve eksikliği hâlinde kümes Z
sıvılarında bulunan, birleşimi karbon, oksijen, azot, hayvanlarında, sıçanlarda ve insanlarda kısırlığa
hidrojen ve kükürt olan,’ suda eriyen, beyaza yakın Â

31
A
sebep olan, yağda çözünen bir vitamin. E vitamini. szovitsii Pojark.-Koyun alıcı (Zara-Sivas). Meyveleri
B (BİY) sarı-turuncu renkli, mm çapında, yenir, Cra-
taegus tanacetifolia (Lam.) Pers. -Ayva alıcı, Çakır
C Alfat  Ahlat. (BAY) alıcı (Zara-Sivas), Godon alıcı (Zara-Sivas), Göden
Ç alıcı (Zara-Sivas), Kotan alıcı (Zara-Sivas). Meyvel-
Alg  Lat. Bot. Su yosunu. (TDK-2) eri mm çapında, sarı renkli ve kırmızı lekeli.
D Kuzey ve Orta Anadolu’da yaygındır. Meyveleri son
Algler  (Alm. Algen, Fr. Algue, İng. Algae) Vücut- baharda pazarlarda satılır ve yenir. (BAY); Yabani
E ları kök, gövde ve yaprak olarak farklılaşmamış, meyvedir. Sarısı gayet muattar olur, ejdef. Kırmızısı
F fotosentez yapan, sularda yaşayan prokaryot ya kınalı alıç ki bayan muşmulası ve ekşi muşmu-
da ilkel bitki grupları. (BİY); Bot. Su yosunları. la dahi denir. Ayzurân, kemhûr, şerezdek ve kehye
G (TDK-2) ahudududur. Çûm, kevhel, kevhec. Kehc onun gayri
olup koca yemişi olmak gerektir. Bahçelerde katmer
H
Alhagi pseudoalhagi  Deve dikeni (BİY) alıç, katlap. (LEH); Yabani meyvedir. Sarısı muat-
I tar olur, ejdef. Kırmızısı kınalı al bayan muşmulası
Alhat  Ahlat. (BAY) ve ekşi muşmula da nir. Ayzurân, kemhûr, şerezdek
İ ve kehy dududur. Çûm, kevhel, kevhec. Kehcj gay-
J Alıç  Bot. 1. Akdiken: “Sık pırnallıklar, erguvan, ri olup koca yemişi olmak gerekti çelerde katmer
defne, alıç kümeleri yer yer yolu boğuyor. “ -N. alıç, katlap. (LEH); (Lat. Crataegus) Gülgiller (Ro-
K Cumalı. 2. Bu ağacın mayhoş yemişi. (TDK-2); Bir saceae) familyasından, yapraklan basit ya da loplu,
ağaç ve onun yenen meyvası (ATI); Crataegus (Ro- meyvesi san, kırmızı, mor ya da siyah renkli, doğal
L saceae) türlerine verilen genel ad. Kışın yapraklarını dağılış gösteren, yapraklarım döken, çoğunluk-
M döken ağaç veya ağaççıklardır. Dallar genellikle la dikenli, ülkemizde 17 tür ile temsil edilen, ağaç
dikenli, çiçekler beyaz veya pembe renkli, meyvel- ya dà çalımsı bitkilere verilen genel ad. Alış, kuş
N er sarı, kırmızı, koyu kırmızı veya siyah renklidir. yemişi, yemişen. (BİY); Bot. 1. Gülgillerden, kır-
Ekseri türlerin meyveleri yenir ve son baharda larda yetişen yabanî bir ağaç (Crataegus) (TDK);
O iplere dizilerek pazarlarda satılır (A). Eş anl. (ekşimuşmula): Gülgillerden; kırlarda yabani olarak
Ö Alış, Aloş, Aluç, Eloç, Geyik dikeni, Haliç, Ha- yetişen bir ağaçtır. Meyveleri; küçük muşmulaya
luç, Kızlar yemişi. Kuş yemişi, Yemişen, Yemişken, benzer, kırmızı renklidir. Tadı mayhoştur. Hekim-
P Yemşen. Crataegus aronia Lat. Bosc. -Sarı alıç likte meyvesi kullanılır. Faydası: Asabi çarpıntıları
(Yeşilkent-Gazi Antep). Meyveleri sarı renkli, giderir. Sinir bozukluğunu geçirir. Yüksek tansiyonu
R 18 mm çapında, yenir. Crataegus monogyna Jacq. düşürür. Aritmide kullanılır. Uykusuzluğu giderir.
S -Enişen (Yeşilkent-Gazi Antep), Geyik dikeni, Gır- Kalbi kuvvetlendirir. Damar sertliği ve göğüs ne-
gat (Şavşat), Keçi alıcı (Zara-Sivas), Kırmızı alıç, zlesinde faydalıdır. (BİT-2)
Ş Kocakarı yemişi (Kocaeli), Öküzgöbeği, Öküzgötü,
Sürsülük (Divriği-Sivas), Yemişen, Yemişgen, Alıkapı  Bahçe, avlu kapısı. (TRM)
T
Yemişken, Yemşen (Çepni, Gemerek-Sivas). Mey-
U veleri kırmızı veya esmer kırmızı renkli, mm Alış  Alıç. (BAY)
çapında ve yenmez. Dallarından baston yapılır.
V Çiçekleri tedavide kullanılır. Crataegus oriental- Alıştırma testeresi  Alm. Feinsäge] [eski terim
Y isPallas ex Bieb.-it alıcı (Zara-Sivas), Kırmızı alıç alıştırma testeresi’] İnce parçalarla, alıştırılması ge-
(Çepni, Gemerek-Sivas). Meyveleri kırmızımtırak reken ek yerlerini kesmede kullanılan ince dişli tes-
Z turuncu renkli, mm çapında, yenir. Cratae- tere. (AGA)
gus pseudoheterophylla.-Aluç (Tunceli). Meyveleri
 kırmızı renkli, mm çapında, yenir. Crataegus

32 Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening

 A
Alio  Bahçede, sebze yetiştirmek için ayrılan ve ke- menekşe rengi verir. Garans içinde mevcut olan aliz-
narı çitle çevrilen yer. (TRM) arinle purpurin pamuklu kumaşları gayet sağlam B
bir kırmızıya boyar ki bu renge Avrupalılarca dahi
Aliökrüz  Güz çiğdemi. (BAY) Edirne kırmızısı denir. Alizarin kimyevi olarak taş
C
kömürü katranından da çıkarılır. Bu usul de Ç
Aliöksüz  Güz çiğdemi. (BAY) Grabe ve Lieber-mann taraflarından bulunmuş-
tur. Avrupadan ucuz fiyata suni alizarin boyaları D
Alizarin  L. Kökboya adlı bitkinin kökünde gelmeğe başladıktan sonra bizdeki halılarda eskiden
glikozit hâlinde bulunan, fakat bugün sentez yoluy- kullanılan kök boyalar yerine bu bo-alar kullanıl-
E
la hazırlanan boya maddesi. 2. Kök kırmızısı. mağa başlanmış ve bu yüzden gerek sağlamlık v. E F
(KAM); Kökbaya, kökbayası, kökkırmızısı da gerek güzellik itibariyle halılarımız sanat cihetinden
denir. Kök-boya adlı bitkinin kökünde glikozit çok kaybetmişlerdir. Fr. Alizarine. (ARS) G
halinde bulunan bir boyarmadde. Günümüzde sen-
H
tez yoluyla katrandan elde edilmektedir. (TEK); Allahekmeği  Yağmurbastığı. (BAY)
Bitkiden çıkarılan kök boya maddesi. (TYS); Es- I
kiden kök boyası denilen bitkiden çıkarılırken Allium cepa  Soğan (BİY)
şimdi kimya usulleriyle hazırlanan boya maddesi. İ
(HAY); Eskiden kökboyası bitkisinden elde edil- Allogen süksesyonu  (Lat. Successio: dizi, Yun. J
irken, bugün kimyevî usullerle yapılan boya mad- Allos: diğer; ergon: faaliyet, Alm. Allogenischsukz-
desi. (MED); Fransızcada “garance” adı verilen bir ession, Fr. Succession allogènique, İng. Allogen- K
bitkiden çıkarılan boya. Kumaş boyası olarak ve ic succession) Bir ekosistemde yangın vb. Gibi dış