Safra Kesesi Taşı Perhizi
Safra kesesinin içini döşeyen yapının bozulması nedeniyle organ içinde taş oluşumu meydana geldiğinde tek tedavi seçeneği kesenin cerrahi olarak çıkartılması oluyor. Bu ameliyattan sonra hastalar, organın eksikliğini çekmeden hayatlarını sürdürebiliyor.
Safra kesesinin vücuttaki işlevi nedir?
Safra kesesi ince bir kanalla ana safra kanalına bağlanıyor. Ana safra kanalı ise karaciğer ve on iki parmak bağırsağı arasında bulunuyor. Safra, karaciğer hücrelerinde yapılıyor, buradan on iki parmak bağırsağına akıyor. Bu süreçte, safra kesesi içinde safra biriken bir depo görevi görüyor. Yağlı yemeklerin parçalanması ve emilmesi için ortamda safraya ihtiyaç var. Özellikle yağlı yemeklerden sonra gıdalar on iki parmak bağırsağına geçince vücut safra kesesinin kasılmasını sağlayan “kolesistokinin” adlı bir hormon salgılıyor. Bunun sonucunda kese kasılıyor ve ihtiyaç duyulan depo safra on iki parmak bağırsağına boşalıyor. Yani safra kesesi safranın depolanmasını, konsantrasyonunu ve kasılıp safranın boşalmasını sağlıyor. Her seferinde 20-40 cc kadar safra boşalıyor.
Sık rastlanan safra kesesi hastalıkları nelerdir?
Safra kesesinin iltihaplanması yani ‘kolesistit’, sık rastlanan bir safra kesesi hastalığı. Safra kesesi içindeki safra, denge halinde bulunan bazı bakteriler içeriyor. Kese kanalının tıkanması yani depo safranın ana kanala boşalmasının engellenmesi, dengenin bozulması ve bakterilerin çoğalıp kesenin iltihaplanması ile sonuçlanıyor. Kanalın tıkanmasına ise genellikle kese içinde gelişen taş, nadiren de tümör ya da parazitler neden oluyor. Bazen safra kesesinde taş olmadan, safra kesesini besleyen damarların bozulması sonucunda da taşsız kolesistit oluşabiliyor.
Taş oluşumunun sonuçları nelerdir?
Safra kesesindeki taş hareketli ise, keseyi ana kanala bağlayan ince kanalı tıkayarak kesenin boşalmasına engel oluyor. Bunun sonucunda kese içinde safra hapsoluyor ve denge halindeki bakterilerden biri veya birkaçı çoğalarak kesenin iltihaplanmasına neden oluyor. Kese içindeki küçük taşlar ise kanaldan geçerek ana kanala iniyor. Burada büyüyerek ana kanalın tıkanmasına ve sarılığa yol açıyor. Ana kanaldaki küçük taşlar kanaldan on iki parmak bağırsağına geçiş esnasında pankreatite sebebiyet verebiliyor. Bu tablo, yaşamı tehdit edip ölümle sonuçlanabiliyor. Safra kesesi taşları nadir de olsa kesede kanser gelişmesine de neden olabiliyor.
Safra kesesinde taş tanısı nasıl konuluyor?
Hasta hikayesi, doktor muayenesi ve laboratuvar testleri ile tanı konuluyor. Karın ultrasonu, safra kesesi içinde taş ve kese duvarında kalınlaşmayı gösteriyor. Ayrıca akut olaylarda kese etrafında sıvı bulunması da tanıyı pekiştiriyor.
Safra kesesi taşlarının belirtileri nelerdir?
- Genellikle sağ üst karında, sağ köprücük kemiği altına yayılan veya karın üst orta bölgesinde mide ağrısı tarzında, hafif, orta ya da şiddetli ağrı
- Bulantı ve kusma
- Hafif derecede ateş
- Nadiren sarılık (iltihaplı safra kesesinin kanal üzerinde bası oluşturması nedeniyle)
Taş tedavisi nasıl yapılıyor?
Günümüzde safra kesesindeki taş tedavisi, safra kesesinin çıkarılmasıyla yapılıyor. Bu işlem yüzde 99 laparoskopik yöntemle, yüzde bir ise açık yöntemle yapılıyor. Tek başına taşların çıkarılması, eritilmesi veya kırılması gibi yöntemler tedavide geçerli olmuyor. Taşlar kesenin içini döşeyen yapının bozulmasından dolayı ortaya çıktığı için kesenin mutlaka çıkartılması gerekiyor. Yapılan araştırmalar, safra kesesinin alınmasından sonra karaciğerde yapılan ve ana kanala atılan safra miktarında bir artış olduğunu gösteriyor. Eğer hasta normal miktarda beslenirse, herhangi bir problem gelişmiyor. Ancak kuruyemiş gibi aşırı yağ içeren besinler alındığında hafif karın ağrısı ve hafif derecede ishal meydana gelebiliyor.
Cerrahi ne zaman gerekiyor
Hasta, akut kolesistit atağı yani ani şiddetli karın ağrısı, bulantı, kusma ve hafif ateş ile kliniğe başvurmuş ise, ağrının başlamasından itibaren 72 saat içinde cerrahi olarak tedavi edilebiliyor. Bu zaman aşıldığında ise yapılacak cerrahi tedavi organın iltihaba bağlı komşu dokulara aşırı yapışması sonucu ciddi komplikasyonlara neden olabiliyor. Bu durumdaki hastalar ise hastaneye yatırılıyor, antibiyotik ve sıvı tedavisi veriliyor, ağrı kesici uygulanıyor, ağızdan besin alımı durduruluyor. Hasta doktor kontrolünde takip ediliyor. Klinik düzelmesi sağlandıktan sonra safra kesesi diyeti ile hastaneden taburcu ediliyor. Hastanın cerrahi işleme kadar sofradan az yemek yiyerek kalkması, yumurta, aşırı yağlı yemek, çikolata, kahve gibi koleretik (safra kesesinin kasılmasını sağlayan) besinlerin alımını kısıtlaması isteniyor. Kolesistokinin hormonunun salınımını engellemesi için mide koruyucu ilaç veriliyor. Ataksız evrede, en erken üç hafta sonra en uygun şartlarda ameliyat ediliyor.
Cerrahi sonrası bakım
Eğer kapalı yöntem ile ameliyat yapılmışsa, hasta bir gün sonra uygun diyetle herhangi bir beslenme kısıtlaması olmadan hastaneden taburcu ediliyor. Açık yöntemle yapılan cerrahide hasta dördüncü gün taburcu ediliyor. Ameliyattan 24 saat sonra banyo yapabiliyor ve günlük aktivitesine bir hafta sonra erişiyor.
Prof. Dr. Zafer Ferahköşe
Bayındır Söğütözü Hastanesi Genel Cerrahi Uzmanı
01.09.2018
Safra kesesinde taş olanlar için beslenme önerileri
SAFRA KESESİ NEDİR?
Safra, karaciğerde sentez edilen ve karaciğer içi safra kanalları ile onikiparmak bağırsağına aktarılan bir vücut sıvısıdır. Günlük 1,5 litre arasında sentez edilir. Karaciğerde üretilen safranın büyük bir kısmı, safra kesesinde depolanır. Safra kesesi ise karaciğerin alt kısmında karaciğere yapışık olarak bulunan yaklaşık 50 ml safra depolama kapasitesi bulunan kanalı ile ana safra yoluna açılan ve karaciğerde yapılan safranın depolanması ve yoğunlaştırılması ile ilgili bir organdır.
Safra kesesinin içinde depolanan safranın sıvı kısmı emilir ve daha kıvamlı hale getirilir. Yemek sonrasında safra kesesi uyarır, kese kasılır ve içindeki safrayı onikiparmak bağırsağına boşaltır. Aktarılan bu safra tuzları, fosfolipitler, kolesterol, bilirubin gibi organik ve elektrolitler gibi organik olmayan maddeler içerir. Safra besinler ile alınan suda çözünmeyen özellikteki lipidlerin ve kolesterolun çözülmesini ve emilmesini sağlar.
SAFRA KESESİNDE NEDEN TAŞ OLUŞUR?
Safra kesesi, normalde 50 ml kadar hacmi olan armut şeklinde bir organdır ve safra yollarından arta kalan safrayı depolar. Bu esnada, safranın su kısmını absorbe eder (emer) ve kıvamlı bir hale getirir. Bu esnada safranın içinde bulunan kolesterol eğer fazla ise kristalleşir. Bu aşamada olan süreç kahve ve içindeki telvesine benzetilebilir. Zaman içinde kolesterol kristalleri birleşerek önce safra çamurunu ardından da safranın içindeki diğer glikoproteinlerle birleşerek safra taşlarını oluşturur.
Kısacası, safra kesesinin kasılıp gevşeme fonksiyonunun ve duvar iç yüzünden salgı fonksiyonunun bozulması taşa zemin hazırlar. Zamanla daha sert bir çekirdek oluşur ve safra taşı haline gelir.
Safra kesesi taşlarının çoğu sarı-kahverengi renkte, kolaylıkla ezilebilen kolesterol taşları iken, az bir kısmı siyah veya kahverengi renkte, -bilinen katı, sert taş yapısında- kalsiyum ve bilirubin içeren pigment taşlarıdır.
SAFRA KESESİ TAŞININ AZ BİLİNEN BELİRTİLERİ
• Safra kesesi taşının neden olduğu ağrılar genellikle karnın sağ üst köşesinde (kaburgaların alt bölgesinde) veya karnın hemen üstünde orta bölgede yoğunlaşır.
• Ağrı şiddetlendikçe sırt bölgesine ve karnın geneline yayılabilir. Bu ağrılar süreklidir ve 10-15 dakikadan 1-2 saate varan sürelerde devam edebilir. Eğer ağrı 4-5 saatten uzun sürdüyse bu durum çoğunlukla safra kesesinin tahriş olduğu anlamına gelir.
• Ağrının şiddeti vücudun pozisyonu değiştikçe azalıp artmaz. Ağrının şiddetlenmesiyle birlikte kusma görülebilir. Bunlara ek olarak kişi aşırı terleyebilir, ateşi yükselebilir ve titreyebilir.
• Safra taşı nedeniyle gıdalarla birlikte alınan yağın sindirimi zorlaştığı için özellikle yağlı yiyecekler yedikten sonra aşırı şişlik oluşabilir.
En sık görülen belirti olan şiddetli karın ağrılarına dikkat! Eğer, sistik kanalın taşla tıkanması sonucu ani başlayan, şiddeti giderek artan 3-6 saat sonra yavaş yavaş azalan ağrılar görülüyor ve buna bulantı hissi ve kusma eşlik ediyorsa safra kesenizde taş olabilir.
Taş safra kanallarını, safra kesesini tıkayacak kadar büyükse, safra akışını engelliyorsa, şiddetli ağrılara yol açıyorsa ve bulunduğu bölgenin iltihaplanmasına neden oluyorsa ihmal etmeden müdahale edilmesi gerekir.
Uygulanan tedavi yöntemleri;
• Ameliyat: Safra kesesi taşı bulunan hastaların büyük bir bölümü ameliyatla tedavi edilmektedir. Ameliyat 2 farklı şekilde uygulanmaktadır. Eskiden açık yapılan safra kesesi ameliyatları, günümüzde %95'in üzerinde bir oranda laparoskopik, yani kapalı yöntem ile yapılmaktadır. Bu ameliyatta karna açılan 3-4 adet 1 cm'lik delikten yerleştirilen aletler ile safra kesesi alınır. Ameliyat süresi genellikle 1 saatten kısadır.
Ameliyat sonrası erken dönemde hasta ayağa kalkabilmekte, yürüyebilmekte ve yemek yiyebilmektedir. Ameliyat için ortalama 1 gün hastanede yatış yeterlidir ve sıklıkla da hastalar ameliyatının ertesi veya sonraki gününde taburcu edilir.
SAFRA KESESİNDE TAŞ OLANLAR NASIL BESLENMELİ?
Safra kesesinde taş olanlar beslenme düzenlerine ekstra dikkat etmek zorundadır. Bu yüzden diyet ve sağlıklı beslenme hayatlarının bir parçası haline gelmeli. Aşağıda yazılan maddeleri uygulayarak daha sağlıklı bir yol haritası izleyebilirsiniz.
• Safra kesesi taşı olanlar hangi besinden uzak durmalı derseniz yumurta derim. Yumurta, safra kesesi alınmadan önce safra kesesinin kasılmalarına neden olabiliyor. Özellikle de yağda yapılan yumurta çok daha fazla zarar verebiliyor. Eğer çok yumurta yemek istiyorsanız çok az ve sadece yumurtanın beyazını yiyebilirsiniz.
• Sakatatlar, yağlı etler, kavurmalar, sebze kızartmaları, kızartmalar, şarküteri ürünlerinden uzak durulması gerekiyor.
• Bitkisel yağlar bile safra kesesini zorlayabiliyor. Zeytinyağının da az tüketilmesinde fayda var.
• Gazlı içecekler de kasılmalara sebep olacağı için uzak durulmalıdır.
• Çiğ sebzeler uzak durulması gereken besinlerden. Pişirerek tüketebilir, haşlayabilir veya fırınlayabilirsiniz.
• Yoğurt, süt grubu yiyecekler hastaların gazını artıracağı için doktor kontrolüne gidene kadar bu besinlerden uzak durmaya dikkat edilmelidir. Kendi evinizde hazırladığınız lor peyniri gibi az yağlı peynirler yenilebilir.
• Gaz yapan taze sebze ve meyveler, kuru baklagiller ve bulgur da sınırlı ve kontrollü tüketilmelidir. Gazları alındıktan sonra yenmelidir.