Satranç At Fil Matı

Satrançta bazı konumlar Halley kuyruklu yıldızı gibidir. 76 yılda bir dünyadan görülen Halley gibi hayatınızda fil at matı bir kez gelebilir veya hiç de gelmemesi çok olasıdır.

Tartışma konusu şu: Madem gelme olasılığı bu kadar düşük Fil At matını çalışmaya gerek var mı?

Aşağıdaki Büyükusta Fil, At matını yapamamış. Acaba o da bazıları gibi nasılsa oyunumda gelmez diye mi düşünmüştü?

Veya Dünya Kadınlar şampiyonluğu Maçında Ushenina’nın mat edememesine ne demeli? Bu olayı “Skandal!” diye duyurmuştuk

1. Büyükustalar çok kuvvetli oyuncular nasıl olur da Fil, At matı yapamazlar
2. Fil, At Matını öğrenmek gerekli mi?

Büyükustalar, çok kuvvetli oyuncular nasıl olur da Fil, At matı yapamazlar

Fil, At matını belli bir düzeyin üzerindeki her oyuncu çalışmıştır, bilir. Yalnız 1-2 incelik vardır ki senede bir de olsa 10 dakikalığına tekrar ile rahatlıkla hatırlanır. Seneler içerisinde güçlü oyuncu bu tekrarı yapmazsa zorlanabilir.

Yukarıdaki örneklerde oyuncuların mat edemesinin temel sebebi ise büyük olasılıkla yorgunluk. Ustalar oyun esnasında inanılmaz güç sergilerler. Hamle sırası rakipteyken bile düşünürler ki bu 4 saat boyunca yoğun bir beyin faaliyeti anlamına gelir. Üstelik satranç oynamak rutin bir düşünme işlemi de değildir; oyuncular yüksek stres altında oynarlar.

Yeni zaman kontrolleriyle beraber oyuncuya az süre de kalmış olabilir. Oyuncu dinç iken Fil, At matını rahatlıkla yapabilir ama yorgunluk, stres ve az zaman faktörleri birleşince Fil, At matı kaçabilir. Üstelik yukarıdaki örnekler nadir olan şeylerdir. Kramnik’in de bir hamlede mat olmasını beklemezsiniz ama işin içerisine insan girince başarısızlık da olabilir.

Fil, At Matını öğrenmek gerekli mi?

Kesinlikle gereklidir. Bu konuda Capablanca’nın “Satrancın Esasları” kitabında yazdıklarına kulak verelim. Fil, At matını kitabının ilk bölümünde anlattıktan sonra şöyle der:

“Bu finalin uzun olduğu görülüyor. Dikkat edilecek iki önemli nokta vardır: Şahın kovalamaya yakından katılması ve filin ters renginde olan karelerin at ve şah tarafından kontrol edilmesi. Metodik olarak bu finale çalışılması önerilir. Çünkü bu taşların gerçek güçleriyle ilgili çok iyi bir fikir verdiği gibi, oyunun kurallarına göre de matın elli hamlede yapılması gerektiğinden dolayı, daha ilerisini görmeye alışmak için de yardımcı olur”

Capablanca kitabında ayrıca Vezire karşı Kale konumunu ve hatta Şah iki ata karşı şah piyon konumunu kısaca incelemektedir. Elbette rakip yanlış oynamazsa tek kalmış şahı iki at mat edemez. Ama atlardan biri piyonu bloke eder ve diğer at ve şahla rakip şahı sıkıştırırsanız kazanabilirsiniz. Rakip şah sıkıştıktan sonra piyonu bloke eden at mata gelir.

Aşağıdaki bir etüd ama bu şekilde mat oyunlarda da gelmiştir.

Satrançla amatör olanlar için Fil, At matı anlaşılması zor ve gereksiz gelebilir. Ama ilerleme iddiasında olan bir oyuncu iseniz temel oyunsonlarını çalışmak durumundasınız. Yukarıdakine benzer zor durumları iddialı oyuncular çalışmaktadır. Sadece oyunda gelirse diye değil ama tahta hakimiyetini ve analiz becerilerini geliştirmek için de çalışmaktadırlar.

A

Açarak şah: Bir taşın oynayarak, diğer bir taşın önünü açmak suretiyle şah çekmesi.

Ajurne: Turnuvada belirli bir zaman zarfında tamamlanamayıp başka bir güne bırakılan parti.

Açmaz: Yerinden kaldırılınca kendi Şah'ını rakibin atağına açık bırakan bir figür veya bir Piyon'un durumunu anlatan deyimdir.

Ağır figürler: Vezir ve Kale'ler.

Aktif satranç: Taraflara verilen toplam sürenin 30 dakika olduğu oyunlar.

Ayrık Er: Komşu düşey sütunlarında aynı renkten başka Piyon bulunmayan Piyon.

B

Bekleme hamlesi: Başlıca amacı oyun sırasını rakibe bırakmak olan hamle.

Blitz (Yıldırım): Taraflara genelde en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı.

Boğmaca matı: Şah'ın kendi taşlarıyla sıkıştırılması sonucunda At'la yapılan mat.

C-Ç

Caissa ("Kaisa"): Mitolojide satranç ilahesi.

Çatal: Bir Piyon'un iki figüre karşı aynı anda hücumu.

Çifte şah: Bir taşın hareketiyle hem hareketlenen taşın hem de aynı taşın yolunu açması sayesinde başka bir taşın şah çekmesi durumu.
Çoban Matı: Oyunun ilk hamlelerinde Vezir ve Fil ile f7 ve f2 haneleri üzerinde yapılan mat.

D

Daimi şah: Sürekli şah veya devamlı şah. Şah'lardan birinin rakibin şahlarından doğru oynanması halinde kurtulamama durumu.

Değirmen: Açma şahı kullanarak kurulan taktik bir motif.

Değişme: Tarafların taş alıp vermeleri.

Diyagonal (çapraz): Yan yana ve aynı renkli kareler.

Duble Piyonlar: Üst üste piyonlar. Aynı renkte iki Piyonun bir düşey sütun üzerinde bulunması.

E

En Passant ("e.p" "Geçerken"): İlk karesinde bulunan bir Piyonun iki sürülmesi sonrası, yan yana pozisyon elde ettiği rakip Piyon tarafından alınabilmesi durumu. Bu hak ilk hamlede kullanılmazsa ilerleyen aşamalarda bir daha o durum için kullanılamaz.

Etüt: Taraflardan birinin koşulan şartlara göre oyunu kazanmak veya beraberliği sağlamak zorunda bulunduğu, dizili bir durumdur.

F

Feda: Belli bir amaç uğruna taraflardan birinin sahip olduğu materyalden vazgeçmesi.

Fianchetto: Filin büyük çapraz sütun üzerinden gelişmesi.

FM: Usta için kısaltma (FIDE Master).

FIDE: Federation International des Echecs=Uluslararası Satranç Federasyonu.

Figür: Taş, alet. Piyonlar haricindeki diğer taşlar için kullanılan ifade.

G

Gambit: Hızlı gelişim amacıyla er veya figür feda edilerek oynanan açılış.

Geçer Piyon: İlerleyişi rakip Piyon'larla engellenemeyen Piyon.

GM: Büyükusta için kısaltma (Grand Master).

H

Hafif figürler: Fil'ler ve At'lara verilen genel isim.

I

İsviçre Sistemi: Turnuvaların organizasyonu için bir sistem.

IM: Uluslararası usta için kısaltma (International Master).

J

J'adoube ("Jadub"): Herhangi bir taşı düzeltirken, oynama zorunluluğunda kalmamak için söylenen söz. Düzeltiyorum anlamına gelir.

K

Kalite: Kale ile hafif bir figür arasındaki kuvvet farkı. Bir hafif figürü rakibin Kale'siyle değişmeye kalite kazanmak denir.

Kanat: Satranç tahtası iki kanattan oluşur. Vezir'in bulunduğu yarıya Vezir kanadı, Şah'ın bulunduğu yarıya Şah kanadı denir.

Kombinezon: Hamle zorunluluğu içeren fikir yapılarına denir.

Kompansasyon: Feda edilen materyale karşı elde edilen girişim üstünlüğü.

Karşı hücum: Hücumu defanstaki tarafın hücumla yanıtlaması.

Konsültaston (Danışma) Partileri: Tarafların (veya yalnız bir tarafın) 2-3 kişi tarafından oluşturulduğu oyunlara denir. Taraflar farklı yerlerde bulunurlar ve taşları hareket ettirme şansına sahiptirler.

Körleme: Tahtaya bakmadan, notasyon aracılığıyla oynanan oyun.

M

Manevra: Figürleri daha iyi konumlara getirebilmek veya rakip kampta bir takım zayıflıklar yaratmak amacıyla yapılan hamlelere denir.

Mat ağı: Şahın, açık bir yerde, mat tehlikesini içeren kuvvetli hücumlara uğramasıdır.

Merkez: d4, d5, e4, e5 karelerine verilen ad.

N

Notasyon: Bir oyunun, daha önceden belirlenmiş koordinat kurallarına göre yazılması.

P

Piyon: Er

Piyon zinciri: Bir çapraz sütun üzerinde aynı renkten birkaç piyonun sıralanmasıdır, c7, d6, e5, f4 gibi.

Problem: Taraflardan birinin mat ettiği kompozisyon.

S-Ş

Satır: Yatay

Satranç körlüğü: Açık, basit bir hamlenin oyuncunun gözünden kaçması.

Simultane: Çok masa gösterisi. Bir ustanın pek çok sayıda rakibe karşı aynı zamanda oynamasıdır.

Sütun: Dikey
Şah Çekme: Şahı tehdit etmek. Kiş çekme.

T

Taşlar: Şah, Vezir, Kale, Fil, At ve Piyon'ların tümünü kaplayan bir deyimdir.

Tempo: Bir tempo = bir hamle birimi. Tempo kaybı zaman kaybını ifade etmek için kullanılır.

V

Varyant: Sürdürüm veya devam yolu. Belli bir amacı güden hamle zinciri.

Y

Yarı açık hat: Üzerinde yalnız bir Piyon bulunan düşey sütun.

Z

Zayıf hane: Zayıf kare. Rakip figürlerin hücumu karşısında savunulması zor olan karelerdir. Genelde bu tür kareler piyon desteğinden de yoksundurlar.

Zeitnot (Zaman kıtlığı, Tzaytnot): Saatle oynanan oyunlarda zaman sıkışıklığını ifade için kullanılır.

Zugzwang (Almanca, tsugtsvang): Oyun sırasında bir hamle yapmak gerekliliğinin çekinilecek olduğu durumlara denilir.