Satranç Rok Yapma
Rok ve Geçersiz Hamle
Rok ve Geçersiz Hamle
Ortaya çıkan duruma anlayış geliştirirken kural maddelerini bütünüyle ve maddeler arasında ilişki kurarak çözümleme yapmak gerekir.
Ortaya çıkan bir durum üzerinde görüş doğurur, anlayış geliştirirken ‘FIDE Satranç Kurallarını’ bütünüyle ve maddeler arasında ilişki kurarak çözümlemek gerekir. Yöneltilen sorunun temelini oluşturan kural maddesi ’nin özünde yanıtı da bulmak olanaklı aslında. Gerçekten de, soruda yöneltildiği gibi, madde özünde saate basıldığında geçersiz hamle uygulaması yapılması gerektiğine değinilmez. Ama maddeyi tam ve diğer maddelerle ilişkilendirince tüm uygulamalar kendiliğinden ortaya çıkıyor. Ayrıntıları görmeye çalışalım.
Madde şah taşının hareketini anlatır. Alt maddelerin her biri şah taşının her hareketindeki yolu ve anlamı ortaya koyar.
- Madde şah taşının en yakınındaki bir kareye dik ya da çapraz oynayabileceğini söyler. Buradan anlıyoruz ki şah taşı ancak bir kare ilerleyebiliyor.
- Madde yine bir şah hareketi olan ‘rok’ hamlesini anlatır, tüm ayrıntısıyla. “Şah, başlangıç karesinden, yine başlangıç karesinde bulunan kaleye doğru iki kare ilerler, ardından kale, şahın en son geçmiş olduğu kareye konur.” Görüldüğü gibi, şah taşı sadece rok hareketinde iki kare ilerleyebiliyor.
Madde yapılan hamlenin ve oluşan konumun geçerli veya geçersiz olma koşulunu tanımlar. Madde , taşların hareketi için anlatılan kurallara atıfla “ilgili koşulları karşılamayan bir hamle geçersizdir.” der.
Oyuncu şahı elinden bıraktığı anda hamle yapılmış mıdır?
Madde ’de hamlenin ne zaman ne şekilde yapılmış sayılacağı anlatılır. Madde ’de rok hamlesi için tanım yer alır. “Rok yapılırken, oyuncu kaleyi şahın en son geçmiş olduğu kareye bıraktığında hamle yapılmıştır. Oyuncu şahı elinden bıraktığı anda, hamle henüz yapılmamıştır.” Yani sadece şah taşı oynamış, kale taşıyla birlikte yapılması gereken hamlenin bir parçası eksik kalmıştır.
Bu yolla da, madde ’de anlatıldığı biçimde, rok hamlesinin yapılışına ilişkin tanıma uygun bir hamle gerçekleşmemiş ‘ilgili koşullar karşılanmamıştır.’ Öyleyse sadece şah taşıyla iki kare ilerleyerek yapılan bu hamle geçersiz olacaktır. Maddeler ilişkilendirilince bu sonuca varmak güç olmasa gerek.
Uygulama
- Şah taşının nasıl oynadığını anımsayacak olursak, bu hamlede şah iki kare ilerlemişti.
- Oyuncu saatini durdurduğunda hakem oyuna müdahale ederek durumu saptayacak, sonrasında geçersiz hamle uygulamasını gerçekleştirecektir.
- Oyunun devamı yine şah taşıyla yapılacaktır.
- İlkesel olarak, geçersiz hamle uygulaması sonrasında, ilgili taş eski yerine konularak dokunulan bu taşla bir hamle yapması beklenir.
- Burada öyle olmayacak. Şah taşıyla herhangi bir hamle yapılmayacak.
- Kural diyordu ki: “Hamle henüz yapılmamıştır.” Ve ayrıca “bu yönde geçerli bir rok yapma olanağı varsa oyuncunun başka bir hamle yapma hakkı kalmamıştır.”
- Oyuna, o hamlede oyuncunun yapamadığı hamleyle, eğer olanaklıysa bu yöne rok hamlesi yapılarak devam edilecektir.
- Salt bu durum için, rok yapma koşulu üzerine, geçersiz hamle uygulamasına özel bir koşul ve uygulama biçiminin getirilmiş olduğu dikkatten kaçmamalıdır.
Benzer durumda bir geçersiz hamle uygulaması yapılacaksa, madde ’de ki ‘başlangıç karesi’ vurgusuna dikkat edilmelidir. Çünkü şah ve kale taşları daha önce oynamış, sonrasında başlangıç konumuna yeniden gelmiş olabilir. Bu durumda rok hamlesi yapılamaz. Öyleyse maddenin ikinci hükmüyle hareket edilemeyecektir. Madde ’nin dördüncü hükmü benzer durumu karşılamaya yeterlidir.
Bu doğrultusunda şah taşıyla bir hamle yapılarak, şah taşının geçerli bir hamlesi yoksa her hangi bir hamleyle oyuna devam edilecektir. Bu ayrıntıya da dikkat etmek gereklidir.
15 Nisan
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar- Yorum Yaz
SATRANÇTA PAT DURUMU
Bu diyagramların ilk ikisinde hamle sırası siyahta, sonuncusunda beyazdadır. Siyah ve beyaz şahlar güvenli bir kareye gidemez. Yani kurallar uygun oynayacak hamlesi yoktur. Böylesi şah çekilmemiş durumlarda kurallar dahilinde bir hamlenin olmadığı durumlara pat denir. Sonuçta uyun berabere biter.
SATRANÇTA ROK YAPMAK
Şah ve kale ile yapılan özel hamledir ve söyle gerçekleşir: Şah bulunduğu kareden kaleye doğru iki kare ilerler, sonra kale şahın üzerinden şahın son geçtiği kareye geçirilir. Yandaki diyagramda beyazın hareketine küçük rok, Siyahın vezir kanadına yaptığı özel harekete büyük rok denir. Küçük rok ile büyük rok ile gösterilir. Rok yaparken her iki taş(Şah ve kale) aynı anda tutularak ya da önce şah iki kare kale tarafına götürüp sonra kalenin üzerinden atlaması ile de gerçekleşir.
Rok şu durumlarda yapılamaz:
- Şah ve rok yapılacak kale hareket ettirilmiş ise,
- Şahın bulunduğu, geçmek zorunda olduğu ve gideceği kareyi rakip taşlardan bir veya daha fazlası tehdit ediyorsa
- Şah ile rok yapılacak kale arasında herhangi bir taş varsa.
SATRANÇTA NOTASYON
Satranç tahtasındaki Her KARENİN bir ismi vardır. Bu kareler dikey ve yataydaki harf ve sayıların kesişiminden ortaya çıkmaktadır. Hangi taşı haraket ettirdiğimizi not etmek için taşların adının baş harflerini kullanırız. Şah için &#;Ş&#;, Vezir için &#;V&#;, Kale için &#;K&#; Fil için &#;F&#;, At için &#;A&#;. Piyonlar için herhangi bir harf kullanılmaz. Dikkat edin ki aletler için
BÜYÜK HARF kareler için KÜÇÜK HARF kullanılır. Hamleleri yazmak taşın nereden geldiğini yazmazsınız, sadece gittiği yeri yazarsınız Örneğin Eğer Atı g1&#;den f3&#;e gidersek Af3 yazılır. Piyon sadece kareler kullanarak yazılır.
Örneğin beyaz şahının önündeki piyonu 2 kare sürerse bu hamle e4 olarak yazılır. Alışları ifade etmek için x harfini kullanırız. Eğer f3&#;deki bir At e5&#;deki bir piyonu alırsa, Axe5 yazarız Eğer e4&#;deki piyon d5&#;den bir taş alırsa exd5 yazarız, kısa hali de exd5&#;dir. Eğer şah çekersek hamleden sonra + işareti koyarız: Fb5+. Mat için # işaretini kullanırız. Vxf7# Şah kanadına rok atarsanız , Vezir kanadına rok atarsanız yazarız.
Satranç Kullanma Kılavuzu
Oyunda Mac’inize ya da başka bir kişiye meydan okuma: Oyun > Yeni’yi seçin.
İpucu: Yeni bir oyun başlattığınızda, hakkında daha fazla bilgi almak için imleci Türev ve Oyuncular açılır menülerindeki öğelerin üzerinde getirin.
Çevrimiçi oyun oynama: Game Center’a giriş yapın, Oyun > Yeni’yi seçin, Oyuncular açılır menüsünü tıklayın, sonra Game Center Eşleme’yi seçin.
İpucu alma: Hamleler > İpucu Göster komutunu seçin. Bir ok, taşı hareket ettirmeniz gereken yeri işaret eder. Zorluk düzeyi Daha Hızlı olarak ayarlanmışsa, ipuçları kullanılamaz.
Bir hamleyi geri alma: Geri almak istediğiniz her bir hamle için Hamleler > Hamleyi Geri Al komutunu seçin.
Hamleleri görme: Hamleler > Son Hamleyi Göster’i seçin. Taşı, başlangıçta bulunduğu kareden yeni karesine doğru işaret eden bir ok görünür. Oyun sırasında yapılan tüm hamleleri görmek için Hamleler > Oyun Günlüğü komutunu seçin.
ROK
2 değişik şekilde rok yapılabilir:
1. Büyük Rok (Uzun Rok)
2. Küçük Rok (Kısa Rok)
Satranç tahtasını dikine ikiye böldüğümüz zaman, bu çizginin Şah olan tarafına Şah kanadı, Vezir olan tarafına da Vezir kanadı denir. Şah kanadına yapılan rok küçük rok, Vezir kanadına yapılan ise Büyük rok adını alır. Her iki rok'ta da Şah iki kare yer değiştirir. Şah'ın oyun sırasında bir kareden fazla ilerleyebildiği tek hareket rok'tur. Rok'ta Şahın üzerinden geçeceği ya da geleceği kare, rakip oyuncunun herhangi bir taşı tarafından tehtid ediliyorsa, bu durum ortadan kalkıncaya kadar rok yapılmaz. Kale ile Şah arasında herhangi bir taş var ise rok bu durum ortadan kalkıncaya kadar yapılamaz. Kalelerden birisi hareket ettirildiğinde, hareket ettirilen Kale tarafına rok yapılamaz, diğer tarafa, arada taş yoksa ve Şahın üzerinden geçeceği ya da geleceği kare rakip oyuncunun herhangi bir taşı tarafından tehtid edilmiyorsa) yapılabilir. Şah bir kere bile hareket etmiş ise her iki rok yapılamaz. Rok yapılacağı ana kadar Şah hiç hareket etmemiş olmalıdır. Oyun içinde oyuncunun bir tek rok hakkı vardır. Küçük rok yapan, o oyunda büyük rok yapamaz. Büyük rok yapan, o oyunda küçük rok yapamaz. Rok keyfi bir harekettir ve oyuncu isterse oyunun sonuna kadar hiç yapmayabilir. Rok'un avantajı, Şah'ı oyun tahtasının kenarına çekip, çoğunlukla 2 kalenin birbirini görmesini sağlayıp, daha güvenli bir yerde durmasını sağlamaktır. Rok, oyunun başlarında ya da ileriki safhalarda yapılabilir. Şah çekildiğinde rok yapılamaz. Şah'ın rok yapacağı taraftaki Kale istendiği durumda rok yapılabilir.
1. Büyük Rok
| Siyah ve beyaz yukarıdaki şekilde rok yapmak üzere. Siyah kale Şah'ın bulunduğu karenin bir sağına gelir, Şah ise onun yanına, iç tarafa geçer. | Büyük rok sol kale ile, küçük rok sağdaki kale ile yapılır. Yukarıdaki şekilde hem siyah hem de beyaz soldaki kalelerle büyük roku gerçekleştirmiş durumdalar. |
2. Küçük Rok
| Hem beyaz hem de siyah için küçük rok, büyük rokun aksine sağdaki kalelerle yapılır. | Kaleler Şah'ın bulunduğu karenin bir sağına gelirken, Şah, kalenin bulunduğu yerin bir soluna geçer. |
| Yukarıdaki şekilde büyük ve küçük roku aynı anda görebilirsiniz. Her iki rokta da Şah, her zaman kalenin diğer tarafına, içeriye doğru geçer. Her iki rok'ta da Şah, Kale'ye doğru 2 kare ilerler ama küçük rok'ta Şah'ın, tahtanın kenarına daha çok yaklaştığına dikkat edin. | |
Hangi durumlarda rok yapılamaz?
1. Rok hakkı oyunun sonuna kadar her iki taraf için saklıdır. Bunun için:
a) Rok yapılacak taraftaki kale daha önce oynamış ise o tarafa rok yapılamaz
(Rok yapılmayacak taraftaki kale oynanmış olabilir)
b) Şah o ana kadar hiç yerinden oynamamış olmalı
c) Rok yapılacak taraftaki kale ile Şah'ın arasında kendisine ya da rakibe ait bir taş bulunmamalı
2. Hangi durumlarda rok yapılabilir?
a) Rok yapılacak taraftaki kale o ana kadar yerinden hiç oynamamış ise
b) Kendi Şah'ı, o ana kadar hiç yer değiştirmemiş ise
c) Rok yapacağı taraftaki kalesi ile kendi Şah'ı arasındaki karelerde kendisine ya da rakibe ait hiç bir taşı yoksa. Eğer aynı anda diğer taraftaki kalesi ile Şah'ı arasında kendisine ait bir taş varsa, bu durum diğer tarafta (Şah'ı ile kalesi arasında kendisine ait bir taşın olmadığı rok yapacağı taraftaki) rok'a engel olmaz.
d) Rok yapacak tarafın Şah'ı ile kalelerinden birisi arasındaki kareleri rakibin herhangi taşının görebildiği bir durumda dahi rok yapabilir. Burada dikkat edilecek husus, rok sonunda kalenin ya da Şah'ın geleceği karelere rakibin herhangi bir taşı ulaşamamalı. Diğer karelere ulaşırsa bu rok'a engel oluşturmaz.
e) Aynı oyunda bir oyuncu yalnız bir kere rok yapabilir.
3. Oyun esnasında geçici olarak rok yapılamayan durumlar? (Bu şartlar ortadan kalktıktan sonra rok yapılabilir).
a) Rakip Şah çekmiş ise o anda yapılamaz.
b) Şahın geçtiği ya da yerleştiği kareler rakip tarafından tehtid ediliyorsa
c) Şah ile Kale arasında herhangi bir taş varsa
ÖRNEKLER:
Soru 1 ve 2: Aşağıdaki şekillerde hangi taraf rok yapabilir?
| Yukarıdaki şekilde sizce hangi taraf rok yapabilir? Cevap: Her iki taraf da rok yapabilir. Siyah her iki yöne de yok yapabilir. Beyazın filinin siyahın kalesini tehtid etmesi önemli değil. Beyaz sadece bir tarafa rok yapabilir. Çünkü, diğer tarafta kalesi ile Şah arasında kendi fili var. | Siyah, küçük rok yapabilir. Büyük rok yapamaz, çünkü Şah'ın rok yaparken geçeceği kareyi beyaz Vezir kontrol ediyor. Beyaz, küçük rok yapamaz, çünkü siyah Vezir, Şah'ın geleceği kareyi görüyor. Beyaz, büyük rok yapabilir. |
Soru 3 ve 4: Aşağıdaki şekillerde hangi taraf rok yapabilir?
| Yukarıdaki şekilde sizce hangi taraf rok yapabilir? Cevap: Siyah sadece bir tarafa yapabilir, çünkü soldaki kalesini hareket ettirmiş. Diğer tarafa yapabilir (küçük rok). Beyaz küçük rok yapamaz, çünkü rok sonucu Şah'ının geleceği kare siyah vezir tarafından konrol ediliyor. Beyaz, büyük rok da yapamaz. Çünkü, yukarıdaki siyah kale, şahın sola doğru yapacağı büyük rok sırasında Şah'ın üzerinden geçeceği kareyi tehtid etmesi önemli. Yani, Beyaz, hiç bir tarafa rok yapamaz. | Beyaz küçük rok yapamaz. Çünkü, küçük rok sonunda Şah'ın geleceği kareye siyah Kale gelmekte. Beyaz, sadece büyük rok yapabilir. Siyah ise Şah çekildiği için şu an itibarıyla geçici olarak büyük rokunu yapamaz. Şah'ını tehlikeden kurtardıktan sonra rok haklı saklıdır. Kale'lerini ve Şah'ını oynatmadıkça, rok haklı saklı kalır. Yukarıdaki örnekte Siyah, piyonu bir kare öne sürerek (Vezir'in yanına gelerek) Beyaz Fil'in önünü kapatarak Şah'ını kıpırdatmadan koruyabilir. |
Soru 5 ve 6: Aşağıdaki şekillerde hangi taraf rok yapabilir?
| Beyaz rok yapamaz, çünkü a5'teki siyah fil, Şah'ı tehtid ediyor. Siyah kısa rok yapamaz, çünkü Şah ile Kale arasında g8'deki At var. Siyah uzun rok da yapamaz, çünkü, b3'teki beyaz Kale, b8 karesini etkiliyor. | Beyaz, b1'deki siyah At yüzünden büyük rok, f1'deki Fil yüzünden küçük rok yapamaz. Siyah, b6'daki beyaz At yüzünden (Şah'ın geleceği c8 karesini kontrol ettiğinden) büyük rok yapamaz, ama küçük rok yapabilir. |