Isıtma Havalandırma Ders Notları Pdf

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ

ISITMA, SOĞUTMA ve HAVALANDIRMA

ANKARA 2006
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1.KLİMA SİSTEMİ ................................................................................................................. 3
1.1.Klima Sisteminin Görevi ve Genel Yapısı..................................................................... 3
1.2.Klima Sistemlerinde Temel Tanımlar............................................................................ 4
1.2.1. Basınç .................................................................................................................... 4
1.2.2.Vakum .................................................................................................................... 4
1.2.3.Isı ............................................................................................................................ 4
1.2.4. Sıcaklık .................................................................................................................. 5
1.2.5. Nem ....................................................................................................................... 5
1.2.6. Serinletme.............................................................................................................. 5
1.2.7. Serinletme Sisteminini Etkileyen Faktörler........................................................... 5
1.3.Klimanın Kullanım Amaçları......................................................................................... 5
1.3.1. Kabin İçi Sıcaklığının İstenilen Değerde Ayarlanması ......................................... 5
1.3.2. Kabin İçi Nem Oranının Ayarlanması ................................................................... 5
1.3.3.Kabin İçine Temiz Havanın Alınabilmesi .............................................................. 6
1.3.4.Hava Sirkülasyonunun Sağlanması ........................................................................ 6
1.3.5.Klima Elektronik Kontrol Ünitesi .......................................................................... 6
1.4. Kompresör..................................................................................................................... 6
1.4.1.Yapısı...................................................................................................................... 6
1.4.2.Çalışması ................................................................................................................ 8
1.4.3. Bakımı ve Kontrolleri ............................................................................................ 9
1.4.4. Elektro-manyetik Kavramalı Kasnak .................................................................... 9
1.5. Klima Sistemi Soğutucu Akışkan Devresi Elemanları ............................................... 11
1.5.1. Kondenser (Yoğunlaştırıcı) ................................................................................. 11
1.5.2. Evaparatör (Buharlaştırıcı) .................................................................................. 12
1.5.4. Basınç Anahtarı (Presostat) ................................................................................. 14
1.5.5. Nem Tutucu Filtre................................................................................................ 16
1.5.6. Kondenser Fanı.................................................................................................... 17
1.5.7. Evaparatör Fanı.................................................................................................... 18
1.6. Klima Soğutucu Akışkan Devresi ve Çalışması ......................................................... 19
1.7.Klima Gazları ve Özellikleri ........................................................................................ 20
1.7.1.Klimalarda Kullanılan Gazların Çeşitleri ve Özellikleri ...................................... 20
1.7.2. İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri .............................................................................. 22
1.7.3. Klima Kompresör Yağının Özellikleri ................................................................ 22
1.8. Klima Soğutucu Akışkan Tüplerinin Kullanılmasında Dikkat Edilecek Hususlar ..... 23
1.9. Klima Servis Cihazları ................................................................................................ 24
1.10. Klima Sistemleri Elemanlarının Bakımları ve Kontrolleri ....................................... 25
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 28
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 30
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 33
2. ISITMA VE HAVALANDIRMA SİSTEMİ ..................................................................... 33
2.1. Isıtma ve Havalandırma Sistemlerinin Çalışması ve Yapısı ....................................... 33
2.2. Isıtma ve Havalandırma Sistemlerinin Parçaları ve Görevleri.................................... 34
i
 2.2.1. Dış Hava Giriş Klapesi ........................................................................................ 34
2.2.2. Dış Hava Giriş Elektrofan Motoru ...................................................................... 35
2.2.3. Karışım Klapesi ................................................................................................... 35
2.2.4. Kalorifer Radyatörü ............................................................................................. 36
2.2.5. Kabin İçi Dağıtım Kapakları ............................................................................... 36
2.3. Ayar Düğmeleri .......................................................................................................... 36
2.3.1. Yatay Yönde Ayar Düğmesi................................................................................ 36
2.3.2. Hava Miktarı Ayar Düğmesi ............................................................................... 37
2.4. İlave Kalorifer Sistemleri............................................................................................ 37
2.4.1. Yapısı................................................................................................................... 37
2.4.2. Çalışması ............................................................................................................. 40
2.4.3. Kontrolleri ........................................................................................................... 42
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 43
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 44
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 47
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 48
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 50

ii
 AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 525MT0071

ALAN Motorlu Araçlar Teknolojisi

DAL/MESLEK İş Makinaları Bakım ve Onarımı-Liman Hizmet

MODÜLÜN ADI Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Sistemleri

Isıtma, soğutma ve havalandırma sistemlerinin bakım,

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Temel Elektrik ve Elektronik 2 Modülünü başarmış olmak

Isıtma, Soğutma ve Havalandırma sistemlerinin bakımını

iii
 GİRİŞ

GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Teknolojideki gelişmeler insanların ilgilerinin konfora ve lükse yönelmesine sebep

Değişik mevsim şartlarında çalışan iş makinalarının kabin sıcaklığı bazen dayanılmaz

İş makinalarında kullanılan bu sistemlerin bakım ve onarımı çalışma veriminin artması

Bu modülde Isıtma, soğutma ve havalandırma sistemlerinin tanımı, yapısı, çalışması,

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ

Bu öğrenme faliyeti ile ısıtma, soğutma ve havalandırma sistemlerinin arıza teşhis,

ARAŞTIRMA

¾ Çevrenizde bulunan araç servislerinde ısıtma, soğutma ve havalandırma

1.KLİMA SİSTEMİ
1.1.Klima Sisteminin Görevi ve Genel Yapısı

''Klima'' rahatlık veren bir ortam sıcaklığı sağlayabilmek için aracın içindeki havayı
soğutan veya nemini alan bir ünitedir.

Kabin havasının sıcaklığı yüksek olduğu zaman, havanın ısısı alınarak (soğutularak) ve
havanın içerisindeki nem miktarı da fazla ise havanın nemi alınarak (kurutularak) araçta
bulunan kullanıcıya büyük konfor sağlanır. Bir araç için klima sistemi temel olarak,
kompresör, kondenser, nem tutucu filtre, genleşme valfi ve evaparatörden oluşur.
Şekil.1,1’de bir klima sistemi ve parçaları görülmektedir.

Normal oda sıcaklığına yakın şartlara ulaşmanın tek yolu klimadır. Klima ev tipi
buzdolabına benzer şekilde çalışır. Motor tarafından tahrik edilen bir kompresör buhar
halindeki soğutma maddesini yoğunlaştırıcıya (kondenser) gönderir, soğutucu madde bu
esnada ısınır ve ardından kondenserde soğutulur ve sıvı haline dönüşür. Daha sonra, sıvı
haline gelen soğutucu madde bir genleşme valfi üzerinden buharlaştırıcıya (Evaparatör)
püskürtülerek buhar haline getirilir. Evapatördeki soğutucu, sıvı halden gaz haline geçer ve
evaparatör petekleri arasındaki havayı soğutur, sonra bu soğuk hava elektrofan tarafından
aracın içine verilir. Klima sistemi, aracın kendi ısıtma ve havalandırma sistemini
tamamlayıcı niteliktedir. Manuel ve otomatik olarak iki tip klima sistemi bulunmaktadır.

3
 Şekil.1.1: Klima Sistemi ve Parçaları

1.2.Klima Sistemlerinde Temel Tanımlar

Basınç, katı, sıvı veya gaz halindeki maddeler tarafından, birim yüzeye etki eden dik
kuvvettir. Basınç birimi olarak, genellikle kg / cm2 veya bar kullanılır. Atmosfer basıncı ise
atmosferdeki havanın, birim yüzeye uyguladığı kuvvettir. Atmosfer basıncı, deniz seviyesinde
1,033 kg / cm2 'ye eşittir. Yaklaşık 1 kg / cm2 olarak alınabilir. Gazlar, ısındıkça genleşir ve
hafifler.

1.2.2.Vakum
Kapalı bir kap içersindeki basıncın, atmosfer basıncından düşük olmasına denir.
1.2.3.Isı

Isı, bir enerji çeşididir. Birimi, kalori (cal) 'dir. Genellikle de kilokalori (kcal) olarak
kullanılır. Uluslar arası birim sisteminde ise Watt (W) ve üst birim sistemi Kilo Watt (kW)
kullanılmaktadır.
4
1.2.4. Sıcaklık

Sıcaklık, ısı etkisi ile değiştirilebilen büyüklüktür. Basınç ile sıcaklık arasında doğru
orantılı bir ilişki vardır. Basınç arttıkça, sıcaklık da artar.

1.2.5. Nem

Havanın içerisindeki su buharı miktarına nem denir. Soğuk havalarda pencere

1.2.6. Serinletme

Ortamdan ısı çekilerek hava sıcaklığının düşürülmesi işlemine serinletme denir.

1.2.7. Serinletme Sisteminini Etkileyen Faktörler

1.3.Klimanın Kullanım Amaçları

Kabin sıcaklığı manuel (elle) veya otomatik olarak ayarlanır. Sıcaklık ayar düğmesi ile
istenilen sıcaklık 18 °C ile 32 °C arasından seçilebilir. Otomatik sistemlerde kabin içi
sıcaklığını istenilen değerde sabit tutmak mümkündür. Normal çalışma sıcaklığını ayarlamak
için sıcaklık kontrol düğmesi 24 °C'a ayarlanabilir.

1.3.2. Kabin İçi Nem Oranının Ayarlanması

Kabin içerisindeki fazla nem klima tarafından alınmaktadır. Araç içerisine alınan taze
hava veya araç içindeki hava evaparatör petekleri üzerinden geçerken içerisinde bulunan
nem yoğunlaşır ve kabin içerisine nemi alınmış hava alınır.

5
1.3.3.Kabin İçine Temiz Havanın Alınabilmesi

Hava sirkülasyon (iç hava dolaşımı) düğmesi kapalı konumda iken, dış ortam havası
emilerek aracın içine gönderilir. Dış hava girişinde yer alan bir anti - toz / anti - polen filtresi
ile daha temiz bir hava alınır.

1.3.4.Hava Sirkülasyonunun Sağlanması

1.3.5.Klima Elektronik Kontrol Ünitesi

Klima elektronik kontrol ünitesi; kendisi ile bağlantılı olan parçaların sürat ve
hareketleri ile aldıkları pozisyonlar ve çalışma şekillerinden elektriki bilgileri algılayarak
çalışır. Hava değeri ve aracın durumu sensörler aracılığıyla algılanıp, klima elektronik
kontrol ünitesine bildirilir. Bu sensörler tarafından elde edilen hava sıcaklığı, arzu edilen
kabin iç hava sıcaklığı değeri ve aracın değerleri klima elektronik kontrol ünitesine iletilir.
Daha sonra elektronik kontrol ünitesi kompresör kavramasının devreye girip - çıkmasına
kontrol edilmesi, hava giriş klapelerini çalıştıran motorlara kumanda ederek klapelere
pozisyon sağlanması ve evaparatör fan motorunun belirli bir hızda çalışmasının sağlanması
gibi bazı işlemleri gerçekleştirir.

1.4. Kompresör
1.4.1.Yapısı

Kompresör klima gazının basıncını yükseltmek için tasarlanmış bir pompadır. Stroklu
(pistonlu) veya dönel kanatçıklı (paletli) tip olabilmektedir. Kompresör evaparatörde
buharlaşarak ortam havasının ısısını çekmiş olan soğutucu akışkanın emilerek kondensere
basılmasını sağlar.

6
 Şekil.1.2: Paletli Tip Kompresör

¾ Paletli tip kompresör; kanatçıklı tip olup, odacığı içeren bir gövde ile gövde
ekseninden kaçık yataklanmış bir göbek ve göbek tarafından döndürülen 4 adet
paletten oluşmaktadır. Şekil.1.2’de paletli tip kompresör görülmektedir.

¾ Pistonlu tip kompresör; salgı plakası, piston, debriyaj balatası, bazı modellerde
lastik formlu eleman, kayış kasnağı, gövde ve kapaklardan oluşur. Şekil.1.3’de
ve şekil.1.4’de pistonlu tip komresör kesiti görülmektedir.

Şekil.1.3: Pistonlu tip kompresör

Aletli kompresör hareketini krank mili kasnağından bir oluklu kayış ve manyetik
kavraşmalı kasnak yardımıyla alır. Klima sistemi çalışmadığı zaman manyetik kavrama
devre dışı bırakılarak kompresörün boş yere dönmesi ve krank milinden güç çekmesi önlenir.
Gövdedeki odacığın şekli, dönen paletlerin daima odacığın iç yüzeyi ile temasta
olmasını sağlar. Böylece, dönme sırasında paletler arasındaki boşluk değeri sürekli
değişmiş olur. Biri önde, diğeri de arkada olmak üzere, muhafazaya iki kapak tesbit
edilmiştir. Gaz, ön kapaktaki giriş yeri ile içeri alınır. Gövdedeki kanal ve düşük basınç
odacığı boyunca ilerler. Paletlerin dönüşü ile sıkıştırılan gaz, yüksek basınç odacığındaki
çıkış kanalı boyunca itilir. Çıkış kanalının önünde bulunan valf, kompresör durduğunda
yüksek basınçlı gazın geri gitmesini engeller.

Kompresör gövdesinin üzerinde bulunan emniyet termal kontağı; elektromanyetik

Pistonlu tip kompresör, salgı plakası prensibiyle çalışır. Salgı plakasının eğiklik
durumu değişir, bununla strok hacmi belirlenir ve böylece soğutma gücü belirlenmiş olur.
Bazı modellerde kompresör çalışırken; oluklu kayış kasnağı ve balata, lastik formlu elemanla
birbirine kuvvetlice bağlıdır. Kompresör, oluklu kayış tahrikiyle klima sistemi kapalıyken de
çalışmaya devam eder. Bu elektromanyetik kavrama yerine kullanılan farklı bir tasarımdır.
Şekil.1.6’da lastik formlu eleman ve çalışması görülmektedir.

Şekil.1.4: Pistonlu tip kompresör kesiti

8
1.4.3. Bakımı ve Kontrolleri

Kompresör, soğutma gazı ile birlikte sistemde dolaşan özel bir yağ ile yağlanır.
Yağlamada kullanılan yağ, yüksek basınç odacığı içerisinde bulunur. Kompresör değiştirilecek
ise yeni kompresörde yeterli miktarda yağ bulunmaktadır. Bu nedenle; kompresörü yerine
takmadan önce, sistem içinde kalan miktara bağlı olarak bir miktar yağı boşaltmak gerekir.
Sistem içinde kalan yağ şöyle tespit edilebilir:

¾ Değiştirilmesi gereken kompresörün çıkışına monte edilen yağ ayırıcı aygıt

1.4.4. Elektro-manyetik Kavramalı Kasnak

Elektromanyetik- kavrama kompresörün motorla bağlantısını sağlamak veya ayırmak

9
 Şekil.1.5: Elektro-manyetik Kavramalı Kasnak Parçaları

¾ Çalışması

Kompresör kasnağı motorun çalışması ile birlikte dönmeye başlar. Ancak, kompresör
hareketini motordan almasına rağmen kasnak kompresörün hareket veren miline
kavraştırılmadığı müddetçe çalışmaz. Bu halde klima sistemi devrede değildir ve kopresörün
kasnağı yataklar üzerinde boşa döner. Kasnak üzerindeki dönme hareketi kompresöre
manyetik kavrama düzeneği ile iletilir. Klima çalıştırıldığında elektro-manyetik kavramanın
içerisindeki stator sargılarına elektrik akımı gönderilir ve güçlü bir manyetik kuvvet oluşur,
bu manyetik kuvvet ile baskı plakası çekilerek kasnak ile mil mekanik olarak bağlanırlar, bu
durumda hareket kasnaktan kompresöre iletilir. Lastik formlu eleman elektro-manyetik
kavramadan farklı şekilde çalışır. Şekil.1.6’da Lastik formlu kasnağın çalışması
görülmektedir.

¾ Bakımı ve Kontrolleri

Kompresör yerinden söküldüğünde;

¾ Elektro-manyetik kavramayla bağlantılı termik şalterin elektriki kontrolleri

1.5. Klima Sistemi Soğutucu Akışkan Devresi Elemanları

1.5.1. Kondenser (Yoğunlaştırıcı)

Kompresör tarafından sıkıştırıImış yüksek sıcaklık ve yüksek basınçtaki soğutma

11
 Şekil.1.7: Kondenser

Kondenser termik ısı değişkenliği yüksek alüminyum kanatçıkları olan bakır veya
alüminyum borulardan oluşur. Kondanser aracın ön kısmına radyatörün önüne ya da uzağına
yerleştirilmiştir, soğutulmasını sağlamak için bir de elektrofanı vardır. Soğutucu gaz
kondenserin serpantinlerinden geçerken gaz halinden sıvı haline dönüşür. Kondenserde oluşan
yetersiz bir ısı değişikliği sistemde basıncın yükselmesine neden olacağı gibi soğutucu gazın
yoğuşmamasına neden olur ve genleşme valfine (Expansiyon) hala gaz şeklinde geleceğinden
sistemin soğutma kapasitesi düşer. Şekil.1.7’de kondenser görülmektedir.

1.5.2. Evaparatör (Buharlaştırıcı)

Evaparatörün amacı kondanserin amacıyla terstir, sistemin soğutma elemanıdır.

Evaparatör, alüminyum kanatçıklı bakır borulardan yapılmıştır, evaporatörün de

12
 Şekil.1.8: Evaparatör

1.5.3. Expansiyon (Genleşme Valfi)

Genleşme valfi, evaparatörün giriş ve çıkış boruları üzerinde bulunur. Soğutucu sistem
üzerindeki alçak ve yüksek basınç devrelerini birbirinden ayırır. Soğutucu akışkanın
evaparatöre girmeden önce sıvı halden gaz haline geçmesini sağlayarak akışını ve
genleşmesini düzenler. Ana hatlarıyla, sıcaklık alıcısı yay, iğne valf, diyafram, kılcal boru ve
gövdeden oluşur. Şekil.1.9’da ve şekil.1.10’da genleşme valfi kesitleri görülmektedir.

Şekil.1.9: Expansiyon Valf Kesiti ve Şematik Resmi

13
 Şekil.1.10: Expansiyon (Genleşme Valfi)

Kondenserden gelen sıvı haldeki soğutma gazı, bir dar geçitten püskürtülür, sıvı
haldeki soğutucu gaz aniden genleştirilerek buğu şeklinde (kısmen sıvı kısmen gaz) düşük
sıcaklıkta ve düşük basınçlı soğutma gazına dönüştürülür. Expansiyon valfin soğutma
sistemindeki görevi iki madde ile açıklanabilir:

¾ Soğutucu akışkanı evaparatöre sevkeder ve basıncını düşürür.

¾ Basınç dengeleme sistemi sayesinde evaparatöre gerektiği kadar soğutucu

Termal genleşme valfini kullanarak, evaparatöre yalnız evaparatörün

1.5.4. Basınç Anahtarı (Presostat)

Basınç anahtarı, nem tutucu filtre ile genleşme valfinin arasına yerleştirilmiştir.
Soğutma çevriminin yüksek basınç hattındaki basıncın aşırı yüksek veya aşırı düşük
olmasından doğacak tehlikeleri önlemek için kullanılır. Araç durdurulduğunda veya aracın
hareketi ile oluşan hava akımının mevcut olmaması ya da yetersiz olması durumunda
14
soğutucu akışkanın yoğuşması için havalandırma gerektiği zaman; basınç anahtarı
elektrofanı devreye sokar. Şekil.1.11’de basınç anahtarı ve kesiti görülmektedir.

Yüksek basınç hattına bağlı olan perostatın sistemdeki basınca göre üç görevi vardır:

¾ 15 bar basınçta, araç park halinde veya yükte iken gazın yoğunlaşması
(kondense olabilmesi) için kondenser elektrofanını devreye alır.

¾ Soğutucu akışkan basıncı 25 bar üzerine çıktığında (kondanser fanı herhangi bir
nedenden dolayı devreye girmez ise basınç yükselir), sistemde kaçak olduğunda
veya dış hava sıcaklığı 10 °C 'nin altına düştüğünde kompresörü devre dışı
bırakır.

¾ Soğutucu akışkan basıncı 2,5 bar altına indiğinde kompresörü devre dışı bırakır.

Ayrıca klima sistemlerinde buzlanmayı önleyici termostatik sensör (algılayıcı) de

Şekil.1.11: Basınç Anahtarı ve Kesiti

15
1.5.5. Nem Tutucu Filtre

Drayer, toplayıcı-kurutucu da denilir, klima sisteminin çok önemli bir parçasıdır.

Şekil1.12: Nem Tutucu Filtre

Nem tutucu filtrenin duruş konumu nemi tutacak şekildedir. 81,94 cm³’teki ve 65,56
ºC’deki yoğunlaşmayı önceden gösterir. Sıcaklık artınca kurutucu elemanı nem oranını
düşürür. Bu özellik çevre sıcaklığı ile orantılıdır. Nem tutucu filtre bazı elemanlardan
meydana gelmektedir. Bunlar:

Kurutucu Elemanı: Havadaki rutubeti önler. Silis jel ve elek görevi yapan bir
maddeden oluşur. İki süzgecin arasında yer alır. Nadiren tankın içinde de olabilir. Kapasitesi
kullanımına bağlı olarak hacimdeki nem artışına göre değişir. Örneğin; 81,94 cm³ silis jel 65
ºC 'de 100 damla nemi absorbe edebilir. Katkı maddesinden istenen sistemdeki aşırı nemi
engellemesidir. Katkı maddesi bir çeşit alkoldür. Diğer kurutucular alkol yüzünden hızla
kötüleşir. Katkı maddesinin sistemin fazla soğumasını önlemesine karşın bu durum otomatik
klimalarda tavsiye edilen bir unsur değildir.

Filtre: Birçok kurutucuda soğuk havanın depodan çıktıktan sonra içinden geçtiği
filtreler vardır. Filtre elemanları tozun ve katı maddelerin klima sisteminde dolaşmasını
16
engeller. Bazı sistemlerde biri kurutucunun içinde olmak üzere iki filtre bulunabilir. Soğuk
hava, depodan çıktıktan sonra mutlaka filtreden geçmek zorundadır. Bazı sistemlerde filtreye
gerek duyulmayıp filtrenin yaptığı iş süzgece devredilmiştir.

Ayıklama Tüpü: Ayıklama tüpü soğutma maddesinin termostattan % 100 sıvı olarak
geçmesinin sağlar. Soğutucunun depoya girmesine kadar hava ile sıvı karışabilir ve
soğutucunun gazlı kısmı en üstte kalabilir. Ayıklama tüpü, deponun dibine yayılmış
vaziyettedir. Böylece gerekli miktarda havanın ve sıvının termostattan geçmesini sağlar.

Süzgeç: Çok ince tellerin birbirine geçmesiyle oluşan süzgeç pisliklerin atılmasına
yardım eder. Bazı sistemlerde bir tanesi kurutucunun içinde olmak üzere iki süzgeç bulunur.
Bazı sistemlerde de filtre yerine filtrenin görevini yapan süzgeçler kullanılabilir. Soğutucu
akışkanın sisteme dağılmadan filtreden ve süzgeçten muhakkak geçmesi gerekir.

Gözetleme Deliği (gözetleme camı) : Gözetleme deliği sistemin çalışmasına dikkat

Akümülatör: Bazı klima sistemleri kurutucuya benzeyen bir alet içerir. Bu alet
akümülatör olarak bilinir. Kompresörden gelen nemi engeller.

1.5.6. Kondenser Fanı

Soğutucu akışkan kondenser içerisinde sıkıştırılır ve basıncı artar, dolayısıyle

17
 Şekil1.13: Kondenser ve Fanı

1.5.7. Evaparatör Fanı

Evaparatör kanatları arasında soğutulan havanın, yönelticilere değişik hızlarda

Şekil.1.14: Evaparatör Elektrofanı

18
1.6. Klima Soğutucu Akışkan Devresi ve Çalışması
Evaparatöre giren soğutucu akışkan, çeperlerden ısı alarak buharlaşır. Araç içinden
gelen sıcak havanın evaparatör kanatçıklarından geçmesi sağlandığında, havanın ısısı
evaparatör tarafından çekilir, böylece hava soğutulur. Soğutulmuş hava aracın içini konfor
sıcaklığına getirmek için üflenir. İçeri giren havadaki aşırı nem yoğunlaştırılarak alınır.
Klima sisteminin bu işlem sırasına soğutma çevrimi denir. Şekil.1.11’de klima soğutucu
akışkan devresi ve çalışması görülmektedir. Sistem şöyle çalışır:
¾ Kompresör, evaparatörden emilen, yüksek sıcaklıkta ve yüksek basınçta
soğutma gazı basar.
¾ Gaz halindeki bu soğutma gazı kondensere girer. Kondenserde gaz halindeki
soğutma gazı ortama ısı vererek sıvı haline dönüşür.
¾ Sıvı haldeki bu soğutma gazı, evaparatör soğutma gazına ihtiyaç duyuncaya
kadar sıvıyı saklayıp filtre eden nem tutucu filtreye geçer.
¾ Genleşme valfi sıvı haldeki soğutma gazını düşük sıcaklıkta düşük basınçlı sıvı
- gaz karışımına dönüştürür.
¾ Bu soğuk ve baloncuklu soğutma gazı evaparatöre geçer. Evaparatörde sıvının
kaynayarak buharlaşmasıyla evaparatör peteklerinden geçmekte olan sıcak
havanın ısısı, soğutma gazı tarafından alınır.
¾ Evaparatör içerisinde, sıvı haldeki soğutma gazının tümü gaz haline dönüşür ve
sadece ısı yüklü soğutma gazı kompresöre girer. Daha sonra işlem tekrarlanır.

19
 Şekil.1.11: Klima Soğutucu Akışkan Devresi ve Çalışması

1.7.Klima Gazları ve Özellikleri

1.7.1.Klimalarda Kullanılan Gazların Çeşitleri ve Özellikleri

Araçların klimalarında atmosferik basınçta kendiliğinden buharlaşan ve buharlaşırken

¾ Atmosfer basıncında kaynama sıcaklığı düşük olmalıdır.

¾ Doygunluk basıncı, genleşme valfi basıncının altında bulunmalıdır.

¾ Yanıcı ve patlayıcı olmamalıdır.

¾ Devre elemanlarını olumsuz yönde etkilememeli, aşındırmayan ve

¾ Zehirleyici olmamalıdır.

¾ Ucuz ve kolay temin edilebilmelidir.

¾ Küçük kapasiteli bir kompresörün kullanımına elverişli olmalıdır.

¾ Kapalı devrelerde sistemdeki kaçaklar kolayca tespit edilebilmelidir.

Yukarıdaki özelliklerin hemen hemen hepsini karşılayan R-134a gazı ve Freon12

Freon 12 gazı; 1 atmosfer basınç altında, -29,7 °C sıcaklıkta kaynar. 5-6

Araçlarda bugüne kadar soğutucu gaz olarak R-12 gazı kullanılmaktaydı. Ancak R-12
gazı atmosfere bırakıldığı zaman ozon tabakasını delmekte veya ozon tabakasındaki
mevcut deliği büyütmektedir. Dünya atmosferinin üst kısmında bulunan ozon tabakası
dünyaya gelen güneş ışınlarının insan sağlığı için zararlı olan kısımlarını yansıtmakta ve
bunların dünya yüzeyine ulaşmasına engel olmaktadır. Ozon tabakasında meydana gelen
bu delikten yeryüzüne ulaşan bu zararlı ışınlar insanlarda cilt kanserine neden olmakla,
hatta dünya havasının sıcaklığını artırarak dünya ikliminin değişmesine neden olmaktadır.
Ozon tabakasının korunabilmesi için, çevre koruma örgütleri ve hükümetlerce alınan
kararlar uyarınca, freon gazları (R-11, R-12, R-113, R-114, R-115) yerine, daha zararsız
soğutucu gazlar kullanılacaktır. R-12 gazı yerine HFC-134a (R-134a) gazı kullanılmaya
başlanmıştır. R-134a gazının doğaya hiçbir zarar vermediği tespit edilmiştir. 1995 yılı ile
birlikte tüm otomotiv imalatçıları R-134a gazına geçmek mecburiyetindedir.

21
 R-134a gazı; ozon tabakasına zarar vermemekte, ancak " greenhouse " (sera)
etkisine yol açmaktadır. Greenhouse etkisi, " atmosferin ısı önleme özelliğini azaltma etkisi "
şeklinde açıklanabilir. Bu etki sonucu, yerkürenin ısısı artmaktadır. R-134a gazı; Ekim - 1993
yılından itibaren ülkemizde üretilen araçların bir kısmında kullanılmaya başlanmıştır.

R-134a gazının kimyasal ve fiziksel özellikleri tamamen farklı olduğu için freon gazları
bulunan klima devrelerinde kesinlikle kullanılmamalıdır. Çünkü; R-134a gazının kullanılacağı
klima sistemlerinde, bir çok parça farklıdır. Klima sistemi servis hizmetleri sırasında; R-12
parçaları ile karıştırılırsa komple sistemin hasar görmesi riski vardır. R-134a devresindeki tüm
rekor bağlantıları değiştiğinden, kullanılacak tamir ve bakım takımları da değişik olacaktır. R-
134a devrelerine gaz dolumu için, bu gazın özelliklerine uygun dolum cihazları ve kaçak
dedektörleri geliştirilmiştir. R-12 gazının dolumunda kullanılan gaz dolum cihazları, R-134a
gazını doldurmak için kesinlikle kullanılmamalıdır. Yanlış kullanımları önlemek için, boru
bağlantıları değiştirilmiş, dolum vanaları değiştirilmiş, uyarıcı etiket ve yazılar kullanılmıştır.

1.7.2. İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Klima gazının deriye ve göze temasında, solunması veya içilmesi durumunda

¾ Kalıcı bir etkisi olmamasına karşın; sıvı halindeki klima gazı deriye temas
ettiğinde, soğuk yanıklar görülebilir. Genellikle deri ile temas ellerde
olabileceğinden dolayı, özel malzemeden imal edilmiş eldiven ile korunmalıdır.
Deri ile temas eden bölge; bez ile kurulanarak, bol su ile yıkamalıdır. Herhangi
bir etki görüldüğünde doktora başvurulmalıdır.

¾ Klima gazının sıvı veya buhar halinde göze temasında; göz sıvısı ve doku
tabakası donabilir. Klima gazı ile temas eden göz ovalanmamalı, en az 10 dakika
steril göz yıkama solüsyonu ile yıkanmalıdır ve hemen doktora başvurmalıdır.
Klima sistemindeki herhangi bir çalışma anında, koruyucu gözlük
kullanılmalıdır.

¾ Uzun süre klima gazının solunmasında; yetersiz oksijen alınması nedeniyle,

¾ Kalıcı etkisi olmamasına karşın; R-134a gazının mideye gitmesi durumunda,

Soğutma kompresörlerinde kullanılan yağlama yağlarında normal bir mekanik cihaz

22
 ¾ Yağ, sıkıştırılan soğutucu akışkanın basınç hattından emme hattına sızmasını
önlemelidir.
¾ Soğutmaya yardımcı olmalı ve kompresör içinde hareket eden parçaların
meydana getirdiği gürültüyü kısmen de olsa yutmalıdır.
¾ Ne kadar önlem alınırsa alınsın, yağlama yağının bir kısmı kondenser ve
evaparatöre taşınır. Önemli olan bu yağın buralarda toplanıp kalmaması ve süratle
kompresöre dönmesidir. Bunu sağlamak üzere, yağlama yağı düşük sıcaklık
seviyelerinde de akıcı olmalıdır.
¾ İyi bir ısı iletimi sağlaması ve kompresöre çabuk dönebilmesi için yağın, tüm
çevrim boyunca soğutucu akışkanla iyi karışma özelliğini koruması gerekir.
¾ Yağlama yağı temas ettiği yüzeylerde kimyasal reaksiyona girip bozulmamalıdır.

Yağlamada kullanılan yağ, yüksek basınç odacığı içerisinde bulunur. Soğutucu

Freon 12 gazı kullanılan sistemlerdeki kompresör yağları, R-134a içinde çözünemez ve

Kompresör değiştirilecek ise yeni kompresörde yeterli miktarda yağ bulunmaktadır. Bu

1.8. Klima Soğutucu Akışkan Tüplerinin Kullanılmasında Dikkat

23
 ¾ Doldurulan klima gazının, doğru olduğu mutlaka kontrol edilmeli, üzerindeki
etiketler asla sökülmemelidir.
¾ Soğutucu akışkan metal tüpler içine depolanır; kesinlikle güneş ışınlarına
maruz bırakılmamalı, ısı kaynaklarından uzak tutulmalı ve düşürülmemelidir.
¾ Tüpler; her zaman iyi havalandırılmış, kuru ve yangın riskinden uzak
depolanmalı ve kullanılmalıdır. Klima gazları yanıcı olmamasına karşın;
yangın durumunda, aşırı basınçtan dolayı patlayabilir. Bu gibi durumlarda
tüplerin su ile soğutulmalıdır.
¾ Tüp vanalarının emniyetli bir şekilde takıldığı kontrol edilmelidir. Tüpler ve
tüp valfleri asla tamir edilmemeli ve bozuk olanları kullanılmamalıdır.
¾ Dolum tüpleri uzun süre tamamen dolu olarak bırakılmamalı ve boşaltma
esnasında tüp kesinlikle ters çevirilmemelidir.
¾ Tüp içerisine, yağ ve su gibi yabancı maddelerin girmesi önlenmelidir.
¾ Kış aylannda, tüp içindeki düşük basınç sebebi ile tüpün boşaltılması zor
olabilir. Bu durumda boşaltma işleminden önce, tüpü sıcaklığı 35 °C'den yüksek
olmayan bir ortamda tutulur. Tüpün ısıtılması gerekiyorsa; ısıtma işlemi
kesinlikle çıplak ateşle yapılmamalıdır, ısıtma 40 °C 'nin üzerinde
olmayacak şekilde sıcak su veya hava kullanılarak yapılmalıdır.
¾ Tüpün basıncı; doluluk oranı için bir gösterge olarak kabul edilmemelidir,
tüpün tartılması ile boş veya dolu olduğuna karar verilir.

1.9. Klima Servis Cihazları

R-134a soğutucu akışkanı için kullanılan servis cihazlarının kullanımı servis kitaplarında
kullanım klavuzunda bulunmaktadır, servis cihazları aracın klima sistemi üzerinde aşağıda
belirtilen işlemlerin yapılması için kullanılır:

24
 ¾ Sistemin çalışmasının kontrolü,
¾ Sistemde mevcut olan soğutucu akışkanın geri kazanımı,
¾ Soğutucu akışkanın temizlenmesi,
¾ Sistemin boşaltılması ve nemden arındırılması,
¾ Klima sisteminin doldurulması,

1.10. Klima Sistemleri Elemanlarının Bakımları ve Kontrolleri

Klima sistemi elemanlarının aracın servis kataloğunda belirtilen kilometre veya yılı
doldurmalarıyla ve çeşitili nedenlerden dolayı bakım ve kontrolleri, sistemin verimli
çalışması açısından önemlidir. Elektronik kontrol ünitesi; sistemi etkileyebilecek bir dizi
hatayı ve arızayı sensör kumanda yazılımı ve kendi kendine ayarlanan aktüvatörler vasıtası
ile kaydederek hafızasında saklayabilir. Eğer bu arızalardan herhangi biri ortaya çıkarsa,
kontrol ünitesi hatalı değerleri düzeltme değerleri ile değiştirerek sistemin çalışmasına
kumanda etmeye devam eder. Bu şekilde sistem çok iyi olmasa da çalışmasına devam eder.
İki tür arıza kaydedilir:
• Ara sıra ortaya çıkan arızalar. Bu arızalar kontak anahtarı STOP
konumuna çevrildiğinde silinirler.
• " Kalıcı " arızalar. Eğer herhangi bir arıza 5 defadan daha fazla belirli bir
süre için ortaya çıkarsa, bu arıza kalıcı arıza olarak kabul edilir ve kontrol
ünitesinin hafızasında saklanır. Bu arızalar kontak anahtarı STOP
konumuna çevrildiğinde silinmezler, sadece test cihazı kullanılarak
giderilebilirler.

Klima sistemleri elemanlarının bakım ve kontrolleri esnasında ve herhangi bir

¾ Klima gazı atmosfere bırakılacak olursa havanın içerisindeki oksijen ile yer
değiştirir. Dolayısıyla, Klima sistemi ile ilgili işler iyi bir havalandırmaya sahip
yerlerde yapılmalıdır.
¾ Soğutucu akışkanın klima sisteminden boşaltılmasını kolaylaştırmak için, önce
aracın motoru ve klima sistemi 10-15 dakika kadar çalıştırılmalıdır.
¾ Araçtan klima sistemi sökülecek ise; öncelikle akünün negatif kutup başını
sökülür. Sistem boşaltılır ve soğutucu akışkan toplanır.

25
¾ Araçtan klima sistemi söküldüğünde, içlerinde kompresör yağı bulunan klima
elemanlarının tapaları hemen kapatılır, nem ve toz girişini önlemek için
boruların uçları ve rekorlar tıkanır.
¾ Sistem elemanlarında hasar veya kırılmalar olduğunda ve boruların çok uzun bir
süre için açık havaya maruz kaldığı tamir işlemlerinin yapılması durumunda,
nemin giderilmesi için sistemin iyice temizlenmesi gerekir.
¾ Anti - toz ve anti - polen filtresi kirli ise temizlenir veya gerekiyorsa değiştirilir,
aksi takdirde soğutma verimi düşer.
¾ Kondenser ve evaparatör petekleri kirli ve tıkanmış ise temizlenir, kanatçıklarda
kapanma, ezilme ve yamulma varsa düzeltilir, değiştirilmesi gerekiyorsa
değiştirilir.
¾ Sistem parçalarının değiştirilmesini gerektiren tamir işlemlerinde, değiştirilen
her parça için aracın kataloğunda belirtilen miktar kadar yağ eklenmelidir.
¾ Klima montajı esnasında, elemanların montajını yaparken sistemin, bilhassa nem
tutucu filtrenin nem almaması için seri hareket edilmelidir.
¾ Rekorlar ve borular yerlerine takılırken, bağlantılardaki o-ringler soğutucu
akışkanına dayanıklı olan yenileri ile değiştirilir. Bağlantı yerlerindeki dişler
belirtilen tipteki donmaya karşı dayanıklı yağ ile yağlanır.
¾ Sistemdeki kaçakların tespiti için sisteme belirli bir miktarda (yaklaşık 200 g)
R134a soğutucu akışkanı doldurulur; bir kaçak tespit dedektörü kullanarak,
nerede kaçak olduğunu belirlenir ve daha sonra akışkan boşaltılarak kaçaklar
giderilir.
¾ Sistem basıncı; dolum ekipmanı kullanılarak, motor çalışır durumda (yaklaşık
1500 dev/dk' da) ve dış hava sıcaklığı 20-30 °C iken kontrol edilir. Bu şartlar
altında basınç ölçüm cihazının düşük basınç ve yüksek basınç devrelerinin
katalog değerlerini göstermesi gerekir.
¾ R–12 gazı ile R-134a gazı kesinlikle karıştırılmamalıdır, iki gaz çok küçük
miktarlarda bile karıştırılsalar klima kompresörü arızalanır.
¾ Klima gazlarının stoklandığı yerin ısısı 52°C 'den fazla olmamalıdır. Klima
gazının içerisinde bulunduğu kaba kesinlikle açık ateş tutulmamalı ve
düşürülmemelidir.

26
¾ R-134a gazının kullanıldığı araçların klima kompresörünün yağı özeldir. Yağ
seviyesini tamamlamak için, sadece belirtilen tipte yeni yağ kullanılmalıdır.
Başka çeşit bir kompresör yağı kullanımı sistemde çok ciddi hasara neden olur.
¾ R-134a gazının kullanıldığı klima sistemindeki kompresör yağı atmosferin
rutubetinden hemen etkilenir ve özellikleri bozulur. Yağın bulunduğu kabın iyi
izole edilmiş olduğu kontrol edilmeli, kalan yağın bozulmaması için kabın kapağı
sıkıca kapatılmalıdır.
¾ Kompresör yağının kesinlikle aracın plastik bölgelerine temas etmesine ve R-
134a gazının atmosfere dağılmasına izin vermemelidir. Uygun bir geri toplama
sistemi kullanılmalıdır.

27
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

¾ Çeşitli klima sistemlerinin genel yapısını, ¾ Aracı uygun olan bir yere çekiniz.
çalışmasını ve parçalarını inceleyiniz.
¾ Yangın tüpünü hazır bulundurunuz.
¾ Çeşitli klima kompresörlerini sökünüz.
¾ Araç katoloğunu hazırlayınız.
¾ Pule-klanç-manyetik mekanizmayı
sökünüz. ¾ Gerekli takım ve avadanlıkları
hazırlayınız.
¾ Klima pule rulmanını değiştiriniz.
¾ Parçaları takarken sökme sırasının tersi
¾ Gövdeyi sökünüz. işlem yapınız.

¾ Gaz basıncını sağlayan mekanizmayı ¾ Çalışma alanında yangın tehlikesi

¾ Pule rulmanını, conta ve keçelerini ¾ Çalışma alanının temiz ve düzenli

¾ Kompresör içersine, gazın cinsine göre ¾ Sökülen parçaları yerleştirmek için iş

¾ Kondenseri rekorlardan sökünüz ve ¾ Sistemi nemden korumak için gerekli

¾ Fanı sökünüz ve elektriki kontrollerini ¾ Sistem elemanlarınının kontrollerini

¾ Drayeri (Nem tutucu filtre) sökünüz ve ¾ Servis cihazlarının kullanımını

¾ Alçak basınç (Anahtarı) müşirini ¾ Sistemde kullanılan yağın ve soğutucu

¾ Sistem üzerinde alçak basınç-yüksek ¾ Parçaları takarken sökme sırasının tersi

¾ Expansion sökünüz ve basınca ¾ Sökülen parçaları yerleştirmek için iş

¾ Kompresör arıza testi yapınız. Kilitlenip ¾ Servis cihazlarının kullanımını

¾ Basınç vererek özel sıvı ile kaçak ¾ Sistemde kullanılan yağın ve soğutucu
kontrolü yapınız. akışkanın cinsini doğru tespit ediniz.

¾ Sisteme 15-20 bar hava basıncı vererek ¾ Çalışma alanında yangın tehlikesi
basınç kontrol saati bağlayınız ve oluşturacak herhangi bir cihaz
kaçak testi yapınız. çalışmadığından emin olunuz.

¾ Klima sistemine vakum cihazı bağlayarak ¾ Çalışma alanının temiz ve düzenli

¾ Sisteme gaz şarj (katalog değerindeki

¾ Klima kontrol ünitesinin kontrolünü

¾ Klima tesisat kablolarının bağlantılarını

¾ Klimanın (termometre ile) verim

29
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

1. ''Klima'' nın tanımı aşağıdakilerden hangisidir?

2. Aşağıdakilerden hangisi klima sistemi parçalarından değildir?

3. Klima sistemi parçası aşağıdakilerden hangisidir?

4. Aşağıdakilerden hangisi klima sisteminde kullanılan bir kompresör çeşitidir?

5. Aşağıdakilerden hangisi serinletme sistemini etkileyen faktörlerden değildir?

6. Aşağıdakilerden hangisi klimanın kullanım amaçlarından değildir?

7. Elektro-manyetik kavramanın parçası aşağıdakilerden hangisidir?

30
8. Aşağıdakilerden hangisi klima sistemi soğutucu akışkan devresi elemanı değildir?
A) Kondenser
B) Radyatör
C) Evaparatör
D) Perostat

9. Klima soğutucu akışkan devresinde soğutucu akışkan hangisinde sıvı hale geçer?
A) Perostat
B) Kondenser
C) Evaparatör
D) Genleşme valfi

10. Araçların klima sisteminde kullanılan soğutucu gaz aşağıdakilerden hangisidir?

11. Klima sisteminde kullanılan akışkan tüpleri hakkında aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Güneş ışınlarından ve sıcaktan korunmalıdır.
B) Soğuk havalarda açık ateşle ıstılmalıdır.
C) Üzerindeki etiketler sökülmemelidir.
D) Çok uzun süre dolu olarak depolanmamalıdır.

DOĞRU – YANLIŞ SORULARI

Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise (D) yanlış ise (Y) işareti koyunuz.

1. (…..) Havanın içerisindeki su buharı miktarına nem denir.

2. (…..) Kompresör soğutucu akışkanı emer ve basar.

3. (…..) Soğutucu akışkana çıplak elle temas edilebilir.

4. (…..) Kondenser su ile soğutulur.

5. (…..) R 12 gazı ile R-134a gazı kesinlikle karıştırılmamalıdır.

6. (…..) Yağlama yağı temas ettiği yüzeylerde kimyasal reaksiyona girmelidir.

7. (…..) Klima gazı ucuz ve kolay temin edilebilmelidir.

8. (......) Evaparatör buharlaştırıcıdır.

9. (…..) Basınç anahtarı gerektiğinde elektrofanı devreye sokar.

10. (…..) Nem tutucu filtre sistemdeki gazı nemlendirir.

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Evet Hayır

32
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ

Bu öğrenme faliyeti ile ısıtma ve havalandırma sistemlerinin arıza teşhis, onarım,

ARAŞTIRMA

¾ Çevremizde bulunan araç servislerinde ısıtma ve havalandırma sistemlerinin

2. ISITMA VE HAVALANDIRMA SİSTEMİ

2.1. Isıtma ve Havalandırma Sistemlerinin Çalışması ve Yapısı

Araç içinin havasız kalmaması ve soğuk kış aylarında gerekli sıcaklığın temin
edilmesi araç içerisinde bulunanların sağlık, güvenlik ve konforu açısından önemlidir. Bu
ısıtma ve havalandırma işleminin gerçekleştirilmesi, araçlarda kullanılan ısıtma ve
havalandırma sistemleri ile yapılır. Modern teknolojinin ürettiği araçlar, insanın rahatı ve
sağlığı daha çok düşünülerek farklı şekilde imal edilmektedir. Fakat her modelin ısıtma-
havalandırma sisteminin çalışma prensibi ve yapısı temelde aynıdır. Dolayısıyla bu kısımda
size genel bilgiler verilecektir.

Araçlardaki ısıtma ve havalandırma sistemleri:

¾ Klasik ısıtma ve havalandırma (klima olmaksızın)

Yeni model araçlarda daha çok otomatik kalorifer sistemi kullanılır. Otomatik
kalorifer sistemi pratik olarak klasik sistemin aynısı olup tek bir komple kutudan ibarettir,
sistem bir kumanda paneli ile elektronik olarak kontrol edilir. Klapeler (kapak) ve kalorifer
musluğunun açma kapama işlemi, fan hızı, kabin içerisine alınan havanın sıcaklığı ve nemi
otomatik olarak kontrol edilir; iç hava sirkülasyonu, sabit fan hızı, buğu çözme gibi bazı
33
işlemler manuel olarak yapılır. Isıtma sistemine dizel araçlar için bir elektrik rezistanslı hava
ısıtıcısı ilave edilmiştir, ayrıca dizel ve bazı benzinli araçlar için ek su ısıtma tertibatı
kullanılmaktadır.

Isıtma tertibatında, dışarıdan alınan havanın kalorifer radyatöründen geçirilerek kabin

2.2. Isıtma ve Havalandırma Sistemlerinin Parçaları ve Görevleri

Şekil.2.1: Klasik Istma ve Havalandırma Tertibatı

2.2.1. Dış Hava Giriş Klapesi

Havanın dışarıdan, doğrudan doğruya kabin içerisine alınmasını kontrol eder. Hava
üfleme tertibatının içerisinde bulunur. Elektrofanın ön tarafına veya arka tarafına yeleştirilir.
Kalorifer sisteminde elle bir tel vasıtası ile ayarlanarak kumanda edilir. Klima sisteminde ise
elektronik kumandalıdır; dış havanın içeri girişi önlendiğinde sadece iç dolaşım havası emilir
ve iç havanın sirkülasyonu sağlanır.

34
2.2.2. Dış Hava Giriş Elektrofan Motoru

Dış havayı veya iç dolaşım havasını muhafaza - dağıtıcı ünitesine göndermekle

Şekil.2.2: Elektrofan Motoru

2.2.3. Karışım Klapesi

Dışarıdan emilen havanın aracın değişik kısımlarına sıcak şekilde (kalorifer

Aktüvatör 12 volt gerilimle beslenen bir motordur, direkt olarak hava karışım
kapakçığı üzerinde etkili olan kumanda piminin dönme hareketine kumanda eder. Bir
potansiyometre gerçek konumu kaydeder ve kontrol ünitesine sinyal gönderir. Şekil.2.4’de
klapeler ve aktüvatörler görülmektedir.

35
2.2.4. Kalorifer Radyatörü

Motorlarda bulunan radyatörlerin küçük bir benzeridir. Araç içerisini ısıtmak için
kullanılır. Motor soğutma suyu bir musluk vasıtasıyla kalorifer radyatöründen geçirilir ve bu
esnada üzerindeki ısıyı ortama bırakır, bu sıcak hava bir elektrofan ile kabin içerisine üflenir.
Kalorifer radyatörü alüminyum veya bakırdan imal edilmiştir. Aracın değişik bölümlerine
sıcak havanın daha etkin gönderilebilmesi için bazı araçlarda birden fazla kalorifer radyatörü
kullanılmaktadır. Şekil.2.3’de kalorifer radyatörü görülmektedir.

Şekil.2.3: Kalorifer Radyatörü

2.2.5. Kabin İçi Dağıtım Kapakları

Kabin içerisine alınan hava, aracın alt kısmına (ayak bölümüne), ön göğüs kısmına ve
yanlara, ön camlardaki buz ve buğuyu gidermek için defrost çıkışına kabin içi dağıtım
kapakları (klape) ile sağlanır. Bu klapeler klasik sistemlerde elle, otomatik sistemlerde
aktüvatör ile kumanda edilir. Havanın nereye yönlendirileceği kumanda paneli üzerindeki
düğmeler vasıtası ile yapılır. Camlardaki buz buğunun çözülmesi defrost (MAX DEF)
düğmesi ile yapılır. Klima beyni buz / buğu çözme klapesinin kumandasını bir konumlama
motoru ile yönetir. Bu motor bir klapeyi hareket ettirerek, ön hava devresindeki havanın
akışını ön cam ve yan kapı cam ızgaralarına doğru yönlendirir. Şekil.2.4’de otomatik
havalandırma tertibatında bulunan klapeler görülmektedir.

2.3. Ayar Düğmeleri

Kabin içine verilecek havanın sıcaklığını veya soğukluğunu ayarlayan düğmedir.

36
2.3.2. Hava Miktarı Ayar Düğmesi

Hava miktarı elktrofan kumanda anahtarıyla veya hava ızgaraları üzerinde bulunan
düğmeler ile ayarlanır. Hava miktarı ayarı kumanda düğmesi, havalandırmaya kumanda
eder. Bu düğme de çeşitli açısal konumları kaydeden ve elektronik kontrol ünitesine sinyal
gönderen bir potansiyometreye bağlıdır. Manuel olarak dört sabit hava akımı miktarı
seçilebilir. Eğer "AUTO" fonksiyonu seçilmiş ise; sistem otomatik olarak, gereken sıcaklığa
ulaşmak ve bu sıcaklığı sabit tutmak için en uygun hava akımı miktarını seçer.

Şekil.2.4: Otomatik Kontrollü Klima Isıtma ve Havalandırma Tertibatı

2.4. İlave Kalorifer Sistemleri

Dizel motorlu araçlara ''elektrikli ek ısıtıcı'' yerleştirilir. Elektrikli ek hava ısıtması,

37
alır ve 1000-1800 watt gücündedir. Şekil.2.5’de elektrikli ek hava ısıtma elemanı
görülmektedir.

Elektrikli ek hava ısıtmasının çalıştırılmasında aşağıdaki şartlar dikkate alınır:

¾ Otomatik veya yarı otomatik klima tertibatında veri hattı üzerinden otomatik
olarak, kaloriferde ise, kullanıcılar kumanda ünitesinde %90' lık bir ısıtma gücü
ayarlamışlarsa (analog sinyal)
¾ Motor soğutma sıvısı sıcaklığı 60 °C- 75 °C'den düşükse
¾ Devir, 500 d/dk'dan yüksekse
¾ Yük yönetim sistemi aktif değilse
¾ Dış hava sıcaklığı 13 °C'den düşükse
¾ Akü gerilimi 11,5 volttan yüksekse
¾ Alternatör yükü % 65'ten düşükse
¾ AC veya bazı modellerde ECON tuşu basılı değilse

Şekil.2.5: Elektrikli Ek Hava Isıtma Elemanı

Motordan bağımsız çalışan ilave ısıtma cihazlarından biride ''ek su ısıtması'' dır. Ek su
ısıtmasını etkinleştirmenin üç olanağı vardır. Isıtma ya da havalandırma fonksiyonları
gösterge paneli ekranında ayarlanabilir.

¾ Ek su ısıtmasının, kullanma ünitesindeki hemen ısıt komutu tuşunun üzerinden

38
 ¾ Ek su ısıtmasının, veri ekranına sahip çok foksiyonlu gösterge üzerinden
programlanması. Programlama, gösterge panelinde bulunan ekran üzerinden
''Bağımsız kalorifer'' adı altında gerçekleştirilir.
¾ Ayrı ek su ısıtması uzaktan kumandası ile açılıp kapanması.

Motorun çalıştırılmasından sonra, soğutma suyu ek bir ısıtıcıyla ısıtlır. Bu sayede dizel
motorlar, performanslarını artırır ve kısa süre içinde çalışma sıcaklığına ulaşır. Ayrıca aracın
içi de daha hızlı bir şekilde ısıtılır. Motor çalışmadığı sırada ek su kaloriferi devreye
sokulursa, soğutma suyu kapama solenoid valfi kapanır. Devir daim pompası soğutma
suyunu, ek su kaloriferi içindeki su kılıfının içinden ve daha sonra aracın içindeki kalorifer
radyatörlerinin içinden pompa valf ünitesine ve tekrar ek su kaloriferine pompalar ve aracın
içi ısıtılır. Kullanıma başlamadan önce aracın içinin ısıtılması ile camlardaki buğulanma ve
karlanma açılır. Çevrenin daha iyi görülmesi sağlanır. Önceden ısıtılmış bir aracın içindeki
uygun kıyafetler, emniyet kemerinin koruma etkisini ve sürücünün tepki verme yeteneğini
artırır. Bu nedenle ek kaloriferin kullanılmasında fayda vardır. Ek su ısıtma cihazları sıcaklık
sensörüne sahiptir ve su sıcaklığının denetimi ve ayarı bu sensörle yapılmaktadır. Soğutma
suyu sirkülasyonu, motorun çalışlmadığı durumlarda devir daim pompası ile sağlanır. Devir
daim pompası, ek su kaloriferi kontrol ünitesi tarafından elektrikle çalıştırılır. Ek su ısıtma
cihazı, egzost borusu ve susturucudan oluşan bir egzost sistemine sahiptir. Egzost sistemi,
ortaya çıkan egzost gazlarını, aracın egzost sisteminden bağımsız olarak açığa iletir. Aracın
yakıt deposundan ısıtma cihazına yakıt gönderilmesini dozaj pompası üstlenir. Dozaj
pompası, bir besleme, dozaj ve blokaj sistemidir. Dozaj pompası çalışma sırasında yakıtın
dozajını ayarlar ve ısıtma cihazı kapatıldıktan sonra yakıt akışını bloke eder. (durdurur)
Şekil.2.6’da ek su ısıtma cihazı kesiti görülmektedir.

39
 Şekil.2.6: Ek Su Isıtma Cihazı Kesiti

Ek su ısıtması aşağıdaki görevler için kullanılır:

2.4.2. Çalışması

Ek su kaloriferinin başlatma aşaması, hemen çalıştırma, ön zaman seçimi ya da

40
pompası çalıştırılır. Yaklaşık 30 saniye sonra dozaj pompası yakıt gönderir. Yakıt
enjeksiyonu için ventüri memesi vardır. Emilen hava, ventüri memesi biçiminde
şekillendirilmiş olan seramik bir muhafaza tarafından aktarılır. Bu şekilde yakıt enjeksiyonu
emme etkisiyle desteklenir. Yakıt hava karışımının yapılanması yanma odasında gerçekleşir.

Şekil.2.7: Ek Su Isıtma Tertibatının Çalışması

Daha sonra kıvılcım borusunda yanma gerçekleşir. Fotoselli ön ısıtma bujisi yanma
odasında yer alır ve çalıştırma aşamasında yakıt hava karışımını ateşler. Yakıt hava
karışımının ateşlenmesi, sıcak aşamada, yanma odasının kızan duvarlarında gerçekleşir.
Yanma sırasında oluşturulan ısı, su perdelemesinin içinde soğutma suyuna aktarılır. Soğutma
suyu, soğutma suyu giriş ağzından su perdesinin muhafazasına (ısı aktarıcısı) gider. Orada,
ısıtmak için gerekli ısıyı alır. Soğutma suyu, soğutma suyu çıkış ağzından muhafazayı terk
eder. Ek su kaloriferinin kapanması; motorun durdurulması, ek su kaloriferinin kapatılması
ya da otomatik ısıtma süresinin dolması ile gerçekleşir. Dozaj pompası kapatılır, yanma
sonlandırılır, yanma havası fanı ve devir daim pompası soğutmak için çalışmaya devam eder
ve daha sonra otomatik olarak kapatılır. Şekil.2.7’de ek su ısıtma tertibatının çalışması
görülmektedir.

41
 Şekil.2.8: Ek Su Isıtma Tertibatı Şematik Resmi

2.4.3. Kontrolleri

Kontroller, ölçüm ve teşhis cihazı ile yapılır. Aşağıdaki sistem elemanları teşhisle
denetlenir:

¾ Ek su kaloriferi kontrol ünitesi

Ek olarak, besleme voltajı ve veri hattı iletişimi kontrol edilir ve hatalı fonksiyonlar
hata hafızasına kaydedilir. Arızalı sistem elemanları değiştirilir.

42
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

¾ Kalorifer ve havalandırma sisteminin ¾ Gerekli takım ve avadanlıkları

¾ Kalorifer sisteminin radyatörünü sökerek, ¾ Parçaları takarken sökme sırasının tersi

¾ Kalorifer sisteminin fanını sökünüz ve ¾ Çalışma alanının temiz ve düzenli

¾ Termal sistemli kalorifer devresini ¾ Sökülen parçaları yerleştirmek için iş

¾ Kalorifer ve havalandırma sisteminin

¾ Hava karışım, hava dağıtım, iç dolaşım

43
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

A.ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

2. Aşağıdakilerden hangisi klasik ısıtma ve havalandırma sistemi parçalarından değildir?

3. Klasik ısıtma ve havalandırma sisteminin yarı otomatik sistemden farkı

4. Yarı otomatik ısıtma ve havalandırma sisteminin kontrolü hangi şekilde yapılır?

5. Isıtma ve havalandırma sistemine temiz hava aşağıdakilerden hangisi ile alınır?

6. Aşağıdakilerden hangisi dış hava elektrofanının özelliklerindendir?

7. Sıcak ve soğuk hava karışımını aşağıdakilerden hangisi yapar?

44
8. Araç içinin kısa sürede ısıtılmasını aşağıdakilerden hangisi sağlar?
A) Elektrikli ek hava ısıtması
B) Soğutma suyu radyatörü
C) Sıcaklık sensörü
D) Elektrikli cam rezistansı

9. Motor soğutma suyunu ve araç içinin hızlı ısıtılmasını aşağıdakilerden hangisi sağlar?
A) Ek su ısıtma tertibatı
B) Motor radyatörü
C) Konumlama motoru
D) Klapeler

10. Ek su kaloriferinin kapanması hangi durumda gerçekleşmez?

DOĞRU – YANLIŞ SORULARI

Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise (D) yanlış ise (Y) işareti koyunuz.

1. (…..) Isıtma, havanın kalorifer radyatöründen geçirilip kabinin soğuması ile olur.

2. (…..) Aktüvatör hava karışım kapakçığı dönme hareketine kumanda eder.

3. (…..) Konumlama motorunun diğer adı akümülatördür.

4. (…..) Dozaj pompası, bir besleme, dozaj ve blokaj sistemidir.

5. (…..) İlave kalorifer sisteminde hatalı fonksiyonlar hata hafızasına kaydedilir.

6. (…..) Yarı otomatik kalorifer sistemi elektronik olarak kontrol edilir.

7. (…..) Ek su ısıtma cihazı, bir egzost sistemine sahip değildir.

8. (......) Kalorifer radyatörü çelikten imal edilmiştir.

9. (…..) Ek ısıtma ile soğuk çalıştırma sonrası araç içinin hızlı ısıtılması sağlanır.

10. (…..) Klasik ısıtma ve havalandırma klima olmaksızın yapılır.

45
 PERFORMANS TESTİ
PERFORMANS TESTİ

Yapılacak iş: Isıtma ve havalandırma sisteminin parçalarını tespit etmek, bakım ve

Kullanılacak gereç: Maket kalorifer ve havalandırma tesisatı, servis cihaz ve

KONTROL LİSTESİ

GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR EVET HAYIR

Not: İşlem basamaklarını yaptıktan sonra kontrol listesinde işaretleme yapınız.

46
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızın tamamının doğru olması beklenir. Yanlış işaretlediğiniz sorular için

Modülle kazanacağınız yeterliği ölçen bir ölçme aracı öğretmeniniz tarafından

Uygulama sonunda yapılan değerlendirme ile bir sonraki modüle geçip

47
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ -1 CEVAP ANAHTARI

Çoktan Seçmeli Cevap

48
ÖĞRENME FAALİYETİ -2 CEVAP ANAHTARI

Çoktan Seçmeli Cevap

49
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
¾ ATA Yakup, Fatih YAMAÇ, “Motor Tekâmül Kursu” Kurs Notları, Ankara,
1997.
¾ TOFAŞ, Servis Kataloğu.
¾ VOLKSWAGEN AG, Servis Eğitimi, 2004.
¾ RENAULT, Servis Eğitimi, 2004.
¾ AUDİ, Servis Eğitimi, 2002.
¾ www.obitet.gazi.edu.tr7

50

1 ÍKLÍMLEMDÍRME AVALANDIRMA UYGULAMALARI DERS NLARI

2 BÖLÜM İKLİMLENDİRME Isıta, soğuta, havalandıra ve iklilendire/klia konularında ana hedef insanlar için daha iyi, daha rahat, huzurlu, sağlıklı ve eniyetli bir yaşa sağlaaktır. Diğer yandan, bugünkü teknolojinin ve çeşitli endüstriyel işlelerin yapılası sırasında da çalışılan ortaın belirli ve yapılan işlere uygun olan şartlara getirilesi gerekektedir. Ayrıca, havanın şartlandırılası ihtiyacı sadece insanlar için değil, çeşitli aaçlarla beslenen evcil hayvanlar, hatta bitkiler için de gerekektedir. Bu uygun şartlar; ortaın sıcaklığı, bağıl ne seviyesi, içindeki oksijen iktarı, toz-duan/koku gibi zararlı addelerden arındırılıp teizlenesi ve orta havasının tü hacideki hoojen dağılıının yani hava hareketinin sağlanası şeklinde özetlenebilir. Bu aaçla uygulanan işlelere "avanın Şartlandırılası" veya "İklilendire" adı verilekte olup diliize Alancadan giriş olan "Klia" ve İngilizceden giriş olan "Air conditioning" deyileri de sık sık kullanılaktadır. Bütün bunları sağlarken de beklenen en öneli husus, ekonoiklik ve çevreye en az zarar verecek tarzda tesis ediliş olasıdır (çevre kirliliği, gürültü, dış estetik görünü). Dolayısıyla, ihtiyaçları yeterli derecede iyi sağlayan ve aynı zaanda da kuruluş ve işlete asrafları yönünden ükün olduğunca ekonoik olan bir iklilendire sistei beklenir. ek tek ünferit eleanları bu esaslara göre standartlaştırılış ve ial ediliş, ayrıca iyi projelendirilip cihaz-ekipan seçileri de doğru ve titizlikle yapılış ve en önelisi sistein çalıştırılacağı yapıya, aaçlara uygun şekilde yerleştiriliş, testleri-ayarları-balansları düzgün yapılarak devreye alınış olası yanında iyi eğitiliş işleticilerin eline tesli ediliş bir iklilendire sistei bekleneni vererek uzun yıllar çalışaya deva edecektir... İKLİMLENDİRMENİN ÖNEMİ Dünyada kabul ediliş araştıralara göre, insanlar belli bir sıcaklık ve ne aralığında ve teiz havalı ortalarda rahat etektedirler. Bu aralık konfor bölgesi olarak tanılanıştır (ne %30 ile %60, sıcaklık 0-70C). Sıcaklığın gereğinden fazla veya az olasının rahatsız edici olduğu açıktır. Ne düzeyinin az olası boğaz kuruluğu, gözlerde yana gibi rahatsızlıklara yol açasının yanında, fazla ne de terleeye ve bunaltıcı bir sıcaklık hissine neden olur. Ayrıca ortaın havası teiz ve taze olalıdır, toz, duan, polen ve diğer zararlı addelerin filtre edilesi ve insanın fark eteyeceği aa teiz havayı getirip kirli havayı götürecek bir hava dolaşıı gereklidir. Günüüzde pek çok insanın yaşaının öneli bir bölüü kapalı ekânlarda geçektedir. Bu ekânlar gerek haci, gerekse barındırdıkları insan sayısı olarak büyük boyutlara ulaşışlardır. Fuar, konferans, tiyatro, sinea salonlarının, alışveriş erkezlerinin, diskotek ve gazinoların, pencereleri açılayan yüksek binaların vb. yaşanabilir hâlde tutulası için iklilendire (klia) şarttır. teller, hastaneler, gıda, tekstil, elektronik, kâğıt, tütün, vb. endüstrileri de iklilendireye ta anlaıyla uhtaçtırlar. Küçük işyerleri ve konutlarda da klia kullanıının yararları tartışılazdır. Fazla sıcak, fazla soğuk, rutubetli, fazla kuru, oksijeni az-karbondioksiti fazla, tozlu, duanlı, kokulu ortalarda yaşaayı, çalışayı, hatta al ve eşyalarını bulundurayı elbette ki hiç kise isteez. Yazın seyahat ederken bindiğiniz taşıtın calarını sıcaktan bunalaak için açaayacağınız, açsanız da fayda eteyeceği durularda ise araç klianız idadınıza koşacaktır. İklilendiriliş ortalar, iş gücü veriinde artış ve sağlıklı bir yaşa sağlar. Yukarıda sayılan zararlardan kurtulak ve yararları elde etek için iklilendire gereklidir. Bu bilgilerin ışığında klia bir lüks değil, insanca yaşaak için bir ihtiyaç hâline geliştir. İklilendire soğuta değildir. İklilendire, kapalı ekânın havasının istenen sıcaklık, ne, hava dolaşıı, teizlik ve tazelikte tutulasıdır. Bunların hepsinin olasa da, birkaçının kontrol altında tutulası da iklilendire olarak tanılanabilir. Bir iklilendire cihazı yazın içerideki fazla ısıyı dışarıya atarak içerisini serinletir. Bu sırada havanın fazla nei alınır, içeride gerekli hızda hava dolaşıı sağlanır ve hava filtre edilir. Cihazın ısı popası özelliği de varsa, kışın yaz çalışasının tersine çalışarak dışarıdan aldığı ısıyı içeriye vererek ısıta da sağlar. Isı, soğutulan ortadan evaporatör (buharlaştırıcı) vasıtası ile çekilir, kondenser vasıtası ile ısıtılan ortaa verilir.

3 Sıcaklık ve bağıl ne seviyelerinin uhafazası, oksijen ihtiyacı, toz-duan ve kokudan arındıra, hava hareketini sağlaa şeklinde özetlenen iklilendirenin altı ana unsuru aşağıdaki şekilde sağlanır:. Sıcaklık seviyesinin uhafazası: İnsan veya ialat kontrolü için orta sıcaklığı konfor veya tasarı şartlarını sağlanalıdır. Bu şartlar insan konforu için 8-7 ºC arasında değişektedir. İklilendirilen hacin ısı kaybı (kış konuu) veya ısı kazancı (yaz konuu) duruuna göre ısıta veya soğuta işleleri ile sıcaklık seviyesi uhafaza edilir. a. Isıta: Merkezi bir ahalde üretilen sıcak su, kızgın su, buhar ile elektrikli ısıtıcılarla, direkt yakıcılara sahip cihazlarla, ısı popaları ile, atık ışılan geri kazana cihazları ile, güneş enerjisinden yararlana usulleri ile sağlanır. b. Soğuta: Mekanik soğuta usulleri, evaporatif soğuta, soğuta enerjisinin depolanası gibi uygulaalarla sağlanır.. Ne seviyesinin sağlanası: Burada da hacin ne kaybı veya kazancı duruuna göre nein alınası veya ilave edilesi gerekecektir. Özellikle kışın ne oranı düşük olan dış havanın ısıtılarak iklilendirilen hace verilesi işleinde çok düşük seviyelere düşen hava bağıl ne yüzdesinin, hacin kullana aaçlarına uygun seviyelere çıkartılası gerekir. İnsan konforu için bağıl ne %30 - %60 arasında tutulalıdır. a. Bağıl nein yükseltilesi, nelendiricilerle sğlanır (buharlı, püskürteli) b. Bağıl nein düşürülesi ise hava sıcaklığının çiğ nokta değerinin altına indirilip tekrar ısıtılası veya kiyasal usullerle sağlanır. 3. ksijen ihtiyacının sağlanası: Doğada bol iktarda bulunan ve yaşayan tü varlıkların vazgeçilez ihtiyacı olan oksijen, pratik olarak sadece dış havadan sağlanabilektedir. Bu aaçla iklilendirilen hace ulaştırılak üzere iklilendire sisteine hesaplanan belirli oranlarda dış havanın alınası gerekecektir. 4. İklilendirilen hacin havasının kir, toz, koku, sigara duanı gibi zararlı ve rahatsız edici addelerden arındırılası: avanın değişik tür ve veri değerlerine sahip filtrelerden geçirilesi ile sağlanır. Koku ve sigara duanının atılası en etkin şekilde dış taze hava ile sağlanakta olup aktif karbon filtreler, bazı özel yıkayıcılar, absorban addelerle teas ettire gibi usullerde uygulana gereksiniine göre kullanılaktadır. 5. avanın harekete geçirilesi: İklilendirilen hacin gerek sıcaklık ve ne seviyesi, gerekse kirlene duruu her noktada aynı olayacaktır. Isı kayıp ve kazançları, başta ca olak üzere dış yüzeylerde daha fazladır. Kirlene duruu ise kirlene kaynağının yoğunlaştığı noktalarda fazla olacaktır. Ayrıca konfor için yaz aylarında daha fazla, kış aylarında nispeten daha düşük hava hareketi gereklidir. İklilendire sistelerinde hava hareketini sağlayan eleanlar vantilatör veya fan diye adlandırılır, radyal ve aksiyal diye iki grupta toplanır. 6. eizlik: avanın içindeki partikül adde (PM) ve zararlı gazların (S, C vb.) filtrelenesi gerekir. İklilendire sisteinin bütün bu sayılan işlelerini Şekil. de ve iklilendire soğuta ilişkisini Şekil.. de gösterek ükündür. AVA AREKEİ NEMLENDİRME AZE AVA İİYACI SĞUMA İKLİMLENDİRME ISIMA AVANIN ZLARDAN SÜZÜLMESİ KURUMA Şekil.. İklilendire sisteinden beklenen işleler KİRLİ AVANIN AILMASI

4 3 İKLİMLENDİRME SĞUMA Isıta, nelendire ve hava kalitesinin kontrolü İklilendirede soğuta ve ne ala işleleri Endüstriyel soğuta, besin hazırlaayı da içeren kiyasal ve proses endüstrileri Şekil.. İklilendire ile soğuta ilişkisi Bir iklilendire sistei, yukarıda sayılan özellikleri ile bir bütün teşkil edecek tarzda tasarlanıp uygulanacaktır. Ancak, her uygulaanın ayrı özelliklerinin olacağı ve belirli ihtiyaçları karşılaasının bekleneceği uhakkaktır. Bu da, söz konusu işlelerden tüüne ihtiyaç olayabileceği (örneğin nelendire gibi), bazı işlelerin daha basit veya daha koplike şekilde (örneğin bir aeliyathane iklilendire cihazının EPA filtresi gibi) yapılasının gerekebileceği anlaını taşıaktadır. Siste, belirli bir yapıya oturtula aacını taşıdığına göre bu yapının bağısız hacilerinin ayrı ayrı tü ihtiyaçlarını karşılaası beklenecektir. Klia sisteinin tasarıında yukarıda sayılan işleleri yapası beklenirken bunu en ekonoik ve çevreye en az zarar verecek tarzda yapası esastır, iklilendirilen haciden uzaklaştırılası istenen ısı, ne ve hava kirlilikleri, ükün olduğunca kaynağında yakalanıp hace yayıladan uzaklaştırılalıdır. Bu surette hedeflenen değerlere daha kolay erişilebilecektir. Görüldüğü gibi, iklilendire işlelerinin teelinde ava esas unsuru teşkil etektedir. avanın iklilendire işleindeki görevleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir: a. Isı ve nei taşır (iklilendirilen hace veya dışarıya) b. ksijeni taze havadan sağlar. c. Koku, toz, duan v.s. dışarıya taşır. Bu da hava unsuru çok iyi tanıaızı ve fiziksel özelliklerini iyi kavraaızı gerektirir. Bu konuda fizik, terodinaik, ısı transferi ve akışkanlar ekaniği teel bilgilerine sık sık ihtiyaç duyulur... FİZYLJİK ESASLAR VE KNFR İnsan ve diğer canlılar vücutlarında sürekli enerji üretirler. Bu enerjinin büyük bir kısı ısıl enerji olup insanlarda bu, aktivitesine göre 00 ila 000 W arasında olaktadır. Vücut sıcaklığının dar bir sınır içinde kalası, gerek konfor ve rahatlık hissi gerekse sağlık için gereklidir. Bundan aşırı sapalar sıcak veya soğuktan rahatsızlık hatta tepki şeklinde ve hayat kaybına kadar varabilen sonuçlara neden olabilektedir. Bu nedenle vücut ısısının, insanın rahatça dayanabileceği sıcaklıkların sınırı içinde kalacak şekilde kontrollü tarzda vücuttan çevreye verilesi gerekektedir. Vücut tarafından üretilen etabolik enerjinin bir kısı vücut adaleleri ile işe dönüşecek, kalan kısı ise çevreye verilecek ve kalanı vücut sıcaklığının artasına neden olacaktır. Ancak, vücut sıcaklığının artası ile kontrol ekanizası bunu düşürek üzere bir yandan terlee hızını arttırıp çevreye gizli ısı verek sureti ile diğer yandan da insanın şelf kontrolü ile giysilerini çıkartak, serin bir ortaa geçek, ükün olabiliyorsa aktivitesini azaltarak etabolik enerji seviyesi büyük ölçüde değişir. Biri vücut yüzeyinden uyurken 40 W/ civarında iken güreş üsabakası gibi çok ağır spor sırasında 500 W/ seviyelerine çıkaktadır. rtalaa.8 olan insan vücudu yüzeyinde bu raka 900 W seviyesinde olacaktır. Buna bağlı olarak insanın oksijen ihtiyacı da değişecek ve uyurken 0.5 It/dak iken çok ağır iş yapa duruunda It/dak ya yükselektedir. Kalp atışları da aktivite arttıkça artakta ve l/dak ya kadar çıkaktadır. Şekil.3 te teral konforu etkileyen faktörleri gösterektedir. İlk olarak vücut, vücut sıcaklığını sağlaak için etabolik işlelerle ısı üretir. Metabolik işleler yaş, sağlık ve aktivite seviyesi gibi faktörlerden etkilenir. Örnek olarak verilen bir çevre koşulları ortadaki bir kişi için yeterince uyulu olabilirken diğerinin hastalanasına neden olabilir. Mevsiler değiştiğinde bir kişi giydiği elbiseleri ile ayarlaak isteyebilir. nlar çevre şartlarını arzu ettiklerinden daha geniş kadeede konforlu bulabilirler.

5 4 Vücut ısı kayıpları Işını Buharlaşa aşını Yalıtı faktörleri Giyi Aktivite Yaş Sağlık duruu Psikolojik faktörler ava sıcaklığı Yüzey sıcaklığı ava hareketi Bağıl ne eral konfor faktörleri Şekil.3. eral konforu etkileyen faktörleri gösterektedir Fanger tarafından geliştirilen sürekli reji odelleri, vücudun ısıl dengede olduğunu ve enerji depolaasının ihal edilebileceğini kabul eder. Vücut içi ve deri tek bir böle olarak ele alındığı için, titree ve kan akışı ile deneti göz önüne alınaz ve sıcaklık zaan göre sabit kabul edilir. Sürekli rejide üretilen enerji, ısı kaybına eşit olur ve enerji dengesi; M W Q sk - Q res (C R E sk ) (C res - E res ) bağıntısı ile verilir. Bu bağıntıdaki değerler aşağıda tanılanıştır. M Metabolik ısıl enerji üretii, W/ W Yapılan ekanik iş, W/ Q res Solunu ile olan topla ısı kaybı, W/ Q Sk Deriden olan ısı kaybı, W/ C res Solunula ilgili taşını kaybı, W/ E res Solunula ilgili buharlaşa kaybı, W/ C R Deriden duyulur ısı kaybı, W/ E sk Deriden topla buharlaşa kaybı, W/* Şekil.3. İnsan vücudu ve çevrenin ısıl etkileşiinin silindirik odeli Dört çevresel faktör vücudun ısı dağıta kabiliyetini etkileektedir. Bunlar, hava sıcaklığı, çevre yüzeylerin sıcaklığı, ne ve hava hızıdır. Giyiin iktarı ve tipi ve sakinlerin eyle seviyeleri de bu faktörleri etkileektedir. Bir iklilendire sisteinde bu dört faktörü kontrol edilerek tasarıında kolaylık sağlanır. Şayet bir kise uygun giyiliyse aşağıdaki kadeeler genellikle kullanışlı olabilecektir.

6 5 Etkili sıcaklık 8 ile 7 ºC Ne ile 7 ºC çiğ noktası sıcaklığında rtalaa hava hızı 0.5 /s den yukarıda Isının çevreye verilesinde, giyiin tecrit özellikleri ve teri geçirgenliği, çevre havası sıcaklığı ve bağıl ne seviyesi ile hava hareketlerinin duruu, çevredeki yüzeylerin sıcaklık-konu ve absorptivite-eissivite özellikleri yani radyasyonla ısı alış veriş şartları öneli etkenler olarak sayılabilir. Buradan gidilerek, etken sıcaklık deyii ortaya çıkış ve çevre konfor şartları için bir ölçü oluştur. Sıcaklık ile beraber bağıl ne ve hava hızını da dikkate alarak yeni bir sıcaklık ölçeği tarif etek gerekiştir. Bu sıcaklığa etken sıcaklık (E) adı veriliş olup fizyolojik olarak hissedilen sıcaklığı tesil eder. Aşağıdaki şekilde (E) ve konfor bölgeleri görülektedir. Şekil.4. Standart etkin sıcaklık ve ASRAE konfor bölgeleri Belirli bir sıcaklık ve ne seviyesindeki bir ortada vücuttan atılan ısıya eşdeğer ısı atılan ve bağıl nei % 50 olan bir başka ortaın sıcaklığı etken sıcaklık olarak tarif edilektedir. Ancak, etken sıcaklığın giyi ve aktiviteye bağlı bir değer olası ve bu değerlerin hesaplanasının, değişken sayısının çokluğu nedeni ile ve bunların sürekli değişesinin söz konusu olduğundan basit bir tabloda toplanası çok zor ve yanıltıcı olaktadır. Gelişen bilgisayar teknolojisi bunların hesapla çözüünü ükün hale getiriştir. Konfor şartlarının tespiti bu şekilde yapılabilektedir..3. İÇ AVA KALİESİ ipik bir insanın örünün büyük bir çoğunluğu yapıların iç hacilerinde geçektedir. Bununla birlikte 970 li yıllarda petrol bunalıından sonra daha fazla öne kazanan enerji tasarrufuna yönelik bina yapıı özellikle dış atosferden daha sıkı şekilde tecrit ediliş iç hacilere sahip yapıların ortaya çıkasını sağlaıştır. Bu tür yapılarda ise, yapılan istatistikler, iç hava kirliliğinin öncekilere göre daha yüksek seviyelere çıkış olduğunu gösterektedir. Dış ortaa göre iyi yalıtılış bu hacilerde bu defa kirli havanın atılası ve taze havanın iç ortaa alına ihtiyacı beliriştir. Unutulaası gereken hedef öncelikle insan sağlığı ve onun ihtiyaçları olduğuna göre ve insan örünün ortalaa %90 ı bu iç hacilerde geçtiğine göre iç hava kalitesi bugün iklilendire-havalandıra konularının en öneli unsurunu teşkil etelidir ve etektedir de. İç hacilerin kirlenesine neden olan ikron ertebesinde büyüklükteki zerreler ile birçok kiyasal buharlar ve gazlar ve insan sağlığına zararlı etkileri şöylece özetlenebilir:. Karbon Monoksit. Azot Dioksit 3. idrokarbonlar ve Karbon Dioksit 4. Foraldehitler (C - Bina inşaat ve izole alzeeleri ile efruşat ve bazı giyi eşyalarında) 5. Radon gazı (Uranyu ve diğer radyoaktif adde karışılı çevre, taş, toprak, bazı kuyu suları ve bazı doğalgaz)

7 6. Asbest (İnşaat alzeelerinde) 7. Ev eşyalarında bulunan toksik addeler (Boya, cila, sentetik kuaş v.b.) 8. Solunu yollarına ulaşır türden havada asılı toz ve zerreler ile uçucu organik bileşiler (%98 i ikrondan daha küçük boyutlu olup özel yüksek verili filtrelerle tutulabilektedir). 9. Sigara duanı 0. Alerjen addeler (Polen, antar v.b.). Patojenler (Bakteri, virüs ve çeşitli ikroorganizalar) Gerçek olan husus, iç havanın kirlenesinden en çok etkilenen ve zarar gören insan, iç haci havasının kirletilesinde de yine en başta gelen etkendir. Örneğin, insan solunu yolu ile C ve su buharı neşreder, ayrıca vücut kokusu, birçok hastalık ikroplan ile sigara içii, evde yapılan boya-cila-teizlik, yeek pişire gibi işler insanın neden olduğu hava kirlilikleridir. Özetle, iç hacilerdeki hava kirliliğinin istatistiksel olarak artasının dört ana sebebi vardır: a. Enerji tasarrufu aacı ile iç hacilerin tabii havalandırılasının aşırı derecede azaltılası b. Sentetik alzee kullanıının çok fazla artası c. İç hacilerde havayı kirletici unsurların, havalandıra yetersizliği ile daha etken hale gelesi d. İç hava kirliliğine yönelen dikkatler sonucu bu konunun daha etraflı şekilde ortaya çıkış olası İç hava kirliliğinin artasını önleenin ilk ve en etkin şekli hava kirliliğine neden olan kaynağın kurutulasına çalışaktır. Ancak, bunun her zaan tüüyle ükün olayacağı açıktır. Bu nedenle, en etkin önle olarak "iç hacilerde üreyen hava kirletici addeleri ürediği hızdan daha hızlı şekilde söz konusu iç ortadan atak" gerekektedir. Bunun için ise iyi bir havalandıra ve filtrelee sistei ile iç havayı kirleten kaynakların heen yanında tesis edilecek eici ağızlarla kirliliğin yayılasına eydan vereden yakalayıp dışarıya atak etkin bir çözü yolu olaktadır. Diğer yandan, bina içinde eydana gelen hava kirliliğinin bir kısı da gene büro içi eleanlar tarafından absorbe veya adsorbe edilektedir. İç hava kirliğinin insan sağlığı ve konforuna etkileri üç safha olarak gruplanabilir:. Rahatsız edici, sıkıntı verici orta. Kısa süreli rahatsızlıklar, solunu zorluklan, alerjik reaksiyonlar, gözlerde yana ve kaşıntı, dikkat dağılası ve düşüne zorlaşası 3. Uzun süreli, kronik hastalıklar Bunlardan en ciddi ve en öneli olanı şüphesiz Akciğer kanseri olup, kronik solunu yolları ve akciğer hastalıkları da insan sağlığı yönünden önelidir. İç hava kirliliğinden etkilene derecesi ve şekli insanların kalıtısal yapısı, genel sağlık seviyesi, yaşı, cinsiyeti ve daha pek çok başka etkenlere bağlı olarak değişektedir. İç hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki öneli etkilerinden bir olan, dikkatin dağılası, isteksizlik, halsizlik olayı çalışa veriini azaltıcı sonuçlar doğuraktadır. Aynı zaanda iç hava kalitesi eğer ahal bir üreti tesisi ise, üretilen alın kalitesine de direk etki eder. Dolayısıyla iç ortaın istenilen değerler ertebesinde şartlandırılası pek çok açıdan öne arz etektedir. avalandıra, ısıta ve soğuta cihazlarında öneli bir yükü oluşturur ve böylelikle enerji kullanıında öneli bir katılıcıdır. rtaın kullanı şekli ve havalandıra seviyeleri dikkatlice düşünülelidir. Örnek olarak binanın bir bölüünde sigaraya izin verilesi binanın diğer kısını etkileyeceğinden sigara için havalandıra debileri düzgün olarak kabul edileelidir. Ayrıca geri dolaşı için havanın teizlenesi ve filtrelee araştırası dikkatlice incelenelidir. Geri dolaşı havasının kullanıı dış hava sıcaklığı son derece yüksek veya düşük olduğunda enerji tasarrufu sağlayacaktır. ASRAE standardı [] geri dolaşı havası için izin verilebilir seviyelerini belirleesi için aşağıdaki prosedür verektedir. V V r V V havalandıra aaçları için beslee havası debisi, l/s V r geri dolaşı havası debisi, l/s V ortaın kullanı duruu için iniu dış hava debisi, Örneğin olarak ablo. de verilen havalandıra için dış hava ihtiyacı için sigarasız değer alınacak olursa dış hava ihtiyacı kişi başına.5 l/s den az olaalıdır. Ayrıca; V V V 0 r E 0 V belirli ortalar için dış hava debisi (sigaralı veya sigarasız, yaklaşık olarak), L/s (ablo.) E hava teizlee cihazının kirletici uzaklaştıra verii. 6

8 Veri uzaklaştırılacak kirletici için bağıl olarak belirlenelidir. ablo. de ASRAE tarafından μ partikülün uzaklaştırılası için yaklaşık değerleri veriliştir. ablo.. avalandıra için dış hava ihtiyacı İşlev er 00 alan için Kişi başına dış hava ihtiyacı, l/s hesaplanan kişi sayısı Sigaralı Sigarasız Bürolar 7 0,5 oplantı ve beklee ortaları 60 7,5 3,5 Lobiler 30 7,5,5 ablo.. ASRAE toz leke verileri (- μ parçacıkta) Filtre ipi Veri Kadeesi, Uygulaa % Yapışkan(viskoz) çarpa 5-5 oz ve lif uzaklaştıra Kuru orta Ca yükü, çok kadeeli selüloz, yün keçesi 5-40 Yukarıdakine benzer ve bazı endüstriyel uygulaalar için 3-0 μ a uygun 6-0 kalınlığında lif Bina geri dönüş ve taze hava sisteleri μ a uygun lif(genellikle ca lifi) astane aeliyathaneleri, teiz odalar, özel uygulaalar Elektrostatik(tipine bağlı olarak) 0-90 Polen ve havada uçan parçacıklar Örnek Proble.. Bir büro binasının toplantı odası için şayet sigaraya izin verilirse havalandıra debisini, dış hava seviyesini ve geri dönüş havası debisini hesaplayınız. (ava teizlee cihazı tütün duanını E %60 uzaklaştırabilektedir.) Çözü ablo. den herhangi bir geri dolaşı ve teizlee olaksızın havalandıra kişi başına gerekli dış hava iktarı 7.5 l/s bulunur. Ayrıca tablodan sigara içilen ortada kişi başına en az 3.5 l/s dış hava debisi gerekektedir. Bu tasarı problei için iki çözü evcuttur: Beslee havası kişi başına 7.5 l/s veya Uygun geri dönüş havası ve gerekli havalandıra debisi aşağıdaki gibi hesaplanabilir. V 0 V V r E V V r V l / s l / s kişi başı Yukarıdaki örnekteki ikinci yaklaşıdaki topla havalandıra debisi daha yüksek ölçüden, enerji gereksiniinin daha az olasını sağlaak için dış hava debisi azaltılır. Şayet kirlene, tütün duanından, vücut kokusundan, neden veya insanlardan kaynaklanan yüksek C den kaynaklanıyorsa ortada insanlar oladığı zaan havalandıra gerekez. Bununla birlikte ekipan ve işleler gibi alzeelerden çıkan gaz, doğal radon üretii varsa orta boş bile olsa uygun seviye havalandıra sağlanalıdır. 7

9 8 BÖLÜM İKLİMLENDİRME SİSEMLERİ İklilendire sisteleri kullanı alanlarına göre iki gruba ayrılabilir:. Konfor iklilendiresi Evler, otel, otel, konaklaa tesislerinde insan konforu için kullanılır.. Endüstriyel iklilendire ekstil, kiya, ilaç, gıda, vb. iş kollarında ürün veya prosesin gerektirdiği özel ortaların sağlanası aacıyla kullanılır... İKLİMLENDİRME SİSEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI... Merkezi Sisteler Bu tür sisteler daha çok büyük binaların iklilendirilesi için kullanılır. Bir kazan ve radyatörlerden oluşan bir kalorifer tesisatına benzetilebilir. Kazan yerine bir klia santrali, radyatörler yerine de havalandıra kanalları, enfezleri ve/veya fanlı serpantin üniteleri (fan-coil unit) vb. cihazlar bulunaktadır. Sistein boru veya kanalları içerisinde su, hava veya bir soğutucu akışkan dolaştırılarak ısıta-soğuta-havalandıra ve ne kontrolü sağlanır. Merkezi sisteler taaen havalı, taaen sulu ve sulu-havalı sisteler olarak üç ana sistee ayrılabilir. aaen havalı sisteler Merkezi bir klia santralinde şartlandırılan havanın kanallar yardııyla iklilendirilecek ortaa gönderilesidir. Özellikle büyük ahallerin iklilendirilesinde kullanılır. Merkezi klia santrali karışı hücresi, filtre, aspiratör, vantilâtör, ısıtıcı batarya, soğutucu batarya ve nelendirici hücrelerden eydana gelir. avanın soğutulası, serpantinde soğuk su veya doğrudan soğutucu akışkan dolaştırılarak sağlanır. aaen havalı sisteler kendi aralarında, yeniden ısıta terinalli, iki kanallı ve değişken hava debili olak üzere alt gruplara ayrılaktadır. Şekil.. aaen havalı siste şeası aaen sulu sisteler Çok odalı binalarda, ofis binaları, otel, otel, hastane ve apartanlarda yaygın olarak kullanılır. er bir odaya yerleştirilen hava şartlandıra cihazı (fan coil) ile odaların soğutulası sağlanır. Fanlı serpantinlerde dolaşan su, erkezi bir soğuta grubunda (chiller) popalar yardııyla tesisata gönderilir. er bir odanın sıcaklığı bir terostat yardııyla kontrol edilebilir. Sulu sisteler de kendi aralarında aşağıdaki şekilde sınıflandırılır: İki borulu, üç borulu, dört borulu

10 9 Şekil.. aaen sulu siste şeası Sulu ve havalı sisteler Bir erkezde şartlandırılan teiz havanın ve erkezi bir soğuta grubunda soğutulan suyun, fanlı serpantin birilerine gönderilerek ahallerin, insanların teiz hava ihtiyaçlarını da karşılayarak soğutulası işleidir. Sulu-havalı sisteler de kendi aralarında şu tiplere ayrılırlar: İndüksiyonlu tip, fanlı-serpantinli tip... Bağısız (Yerel) Sisteler Şekil.3. Sulu-havalı siste şeası Bağısız iklilendire sisteleri paket cihazlar ve ayrık (split) tip klialar olak üzere ikiye ayrılır. Ayrık (Split) tip klialar da kendi aralarında sınıflandırılaktadır.. Paket cihazlar a. Salon tipi b. Döşeekonsol tipi c. Çatı tipi d. Pencere tipi. Ayrık (Split) tip klialar a. Duvar tipi b. Döşee tipi c. Salon tipi d. Kanal tipi e. avan tipi f. Gizli tavan (kaset) tipi g. Portatif Klialar

11 Şekil.4. Yerel iklilendire cihazları 0

12 BÖLÜM 3 PSİKRMERİ Psikroetri, neli havanın terodinaik özellikleri ile bu özellikleri kullanarak neli havadaki işleler ve şartlar ile ilgilenen terodinaiğin bir dalıdır. Son yıllarda yapılan çalışalar ile sıcaklığa bağlı olarak terodinaik özellikler için yeni bağıntılar bulunuştur. Bu yeni forüllere göre neli havaya ve suya ait terodinaik özellikler EK ve EK deki tablolarda sunuluştur. Çözülerde basitlik hız ve ekonoi sağlanası bakıından iklilendire problelerinde kullanılan ideal gaz kanunları ile bu forüllerin sonuçlarının karşılaştırılası duruunda, aradaki farkın ihal edilebilir ertebede olduğu görülebilir. İdeal gaz bağıntıları kullanılası duruunda 0.35 kpa basınç ve -50 ila 50 ºC sıcaklıkları arasında duyuş havanın entalpi ve özgül nedeki hata oranı, % 0.7 değerinden daha küçük olduğu, hrekeld tarafından ispatlanıştır. Artan basınçlarda bu hata oranı daha azalaktadır. Bu bölüdeki inceleelerde genel olarak ideal gaz yaklaşıı kullanılacaktır. 3.. KURU VE NEMLİ AVANIN BİLEŞİMİ Atosferik hava çok sayıdaki gaz ve su buharının karışıı ile çeşitli kirli gaz, çiçek tozları (polen) ve duandan oluşur. Genelde kirletici kaynaklardan uzakta atosferik hava içinde duan ve kirli gaz bulunaz. Kuru hava ise içindeki su buharı taaen alınış atosferik havadır. assas ölçüler ile kuru havanın izafi olarak sabit olduğu gösteriliştir. İçindeki bileşenler, coğrafi bölgelere, yüksekliğe ve zaana bağlı olarak çok az değişebilektedir. acisel olarak kuru hayada yaklaşık olarak % Azot, % ksijen, % Argon, % Karbondioksit, % Neon, % elyu % Metan, % 0 ila % Kükürt dioksit, % idrojen ve topla % Kripton, Ksenon, zon gazlarından oluştuğu kabul edilir. Karbon- skalasına göre kuru havanın ol kütlesi kg/ol ve gaz sabiti aşağıdaki değerlerdedir. R J/ol K / kg/ol J/kgK 0.87 kj/kgk Neli hava, kuru hava ve su buharının karışıı olarak iki bileşenden eydana geldiği kabul edilir. ava içindeki su buharının iktarı, sıfırdan (kuru hava) sıcaklık ve basınca bağlı olarak bir aksiu değere kadar değişir. ava içinde şu buharının aksiu ola duruu, doyuş olarak adlandırılır ve neli hava ile yoğuşuş suyun (sıvı veya katı) doğal denge halidir. Aksi belirtiledikçe yoğuşuş su yüzeyine teasta olan havanın teasta olduğu kısı doyuş olarak kabul edilir. Karbon- skalasına göre suyun ol kütlesi kg/ol ve su buharının gaz sabiti aşağıdaki değerlerdedir. R J/ol K / kg/ol 46.5 J/kgK 0.46 kj/kgk 3.. SANDAR AMSFER Atosferik havanın baroetrik basıncı ve sıcaklığı, esas olarak deniz seviyesinden olan yükseklikle değiştiği gibi, coğrafi durula ve hava şartları ile de değişir. İklilendire ühendisliğinde belirli bir referansa göre, çeşitli yüksekliklerde havanın fiziksel özelliklerini bulabilek için standart atosfer tanıı gereklidir. Deniz seviyesinde standart havanın sıcaklığı 5 C, standart baroetrik basıncı ise 0.35 kpa değerindedir. roposfere (Atosferin alt katanına) kadar havanın sıcaklığının, yükseklik ile doğrusal değiştiği ve stratosferde sabit değere ulaştığı kabul edilir. Atosferin alt kısılarında kuru havanın bileşeninin sabit olduğu ve ideal gaz davranışı gösterdiği kabul edilir. Standart yer çekii /s değerindedir. Deniz seviyesinden olan yüksekliklere göre standart atosferik havanın sıcaklık ve basıncının değişileri ablo 3. de veriliştir.

13 ablo 3.. Standart atosferik havanın özelliklerinin deniz seviyesinden olan yükseklikle değişii 3.3. İDEAL GAZLARIN DURUM DENKLEMİ Yükseklik, Sıcaklık, ºC Basınç, kpa İdeal gazlara ait ilk yasa R. Boyle ve E. Mariotte tarafından çıkartılıştır. Bunlar, belli iktarda gaz için sabit tutulan sıcaklıkta, haci ve basıncın çarpıının sabit olduğunu tespit etişlerdir (Boyle - Mariotte yasası). P.V sabit Bu duru, sabit sıcaklığa ve gazın cinsine bağılıdır. sabit olak üzere duruundaki haci enerjisi duruundakine eşittir. P P v, 3 /kg v v 0 v Şekil 3.. İzoterlerin P-V diyagraında gösterilişi 9. y.y. başlarında J. L. Gay - Lussac ve J. Dalton sabit basınçta haci ile sıcaklık arasındaki bağıntıyı araştırdılar. Sonuç olarak hacisel genleşe katsayısının bütün ideal gazlar için aynı değerde olduğu tespit ediliştir. v 0 v ( β) v v 0 P K Burada v ve v 0 gazın sabit basınçta ve 0 C sıcaklıklarındaki hacileridir. Bu ifadeye. Gay - Lussac yasası denilir. Basıncın, sabit hacide sıcaklığa bağılılığını Boyle - Mariotte ve Gay - Lussac yasalarından türetek ükündür. Şekil 3. deki gibi bir gaz P 0 basıncında ısıtılarak v 0 hacinden v hacine genleştiriliyor ve sabit sıcaklığında izoter sıkıştırılarak v 0 hacine isabet eden P basıncına getiriliyor. sabit için Böyle - Mariotte yazılacak olursa,

14 3 P P P ºC v 0 v Şekil 3.. Charles yasasının türetilişi v P 0. v P. v 0 ve P 0 sabit için v v ifadesi geçerli olduğundan; P P ifadesi elde edilir. Bu ifade Charles yasası olarak bilinektedir. P 0 için ºC elde edilir ki, bu utlak sıfır noktasıdır. Bu yasalar her duru değişiinde bir büyüklüğün sabit tutulasını şart koşaktadır. Basıncın, hacin ve sıcaklığın aynı zaanda değiştiği duru değişiklikleri için geçerli ideal gaz duru denklei Boyle - Mariotte ve Gay - Lussac, yasalarından türetilebilir. Bunun için Gay - Lussac yasasını utlak sıcaklık cinsinden ifade etek gerekir. v v 0 0 Burada 73.5 K dir. Şekilde belirtildiği üzere P 0 basıncında bir gaz, v 0 özgül hacinden v e ısıtılarak izobar olarak genişletilekte ve sıcaklığına getirilektedir. Daha sonra bu noktadan izoter olarak P basıncına sıkıştırılaktadır. v v 0 P v 0 0 P v Bu iki ifadeden; P0 v 0 P v 0 şeklinde ideal gaz denklei yazılabilir. P0 v 0 0 terii her gaz için aynı değer taşıakta olup, özel gaz sabiti adını alaktadır.

15 4 P v 0 0 R Pv R 0 V v P V R ρ V P ρ R Bir gazın bir olünün kütlesine ol kütlesi denir ve M hatfi ile gösterilir. Buna göre kütlesi olan gaz; n M adet oldür. n.m P V n M R Mol haci aşağıdaki şekilde tanılanır; V v M P v M M R n Genel gaz sabiti; R R.M P v M R ifadesi elde edilir. Avagadro yasasına göre bütün gazların ol haci P 0 at ve K ile belirli noral şartlarda.44 l/ol dür. Bu değerler genel gaz sabiti için yerleştirilirse; P0 v R 0 M at.44l / ol R 73.5K R l at / olk R J/ olk.987 cal/ olk P 3 > > 3 Şekil 3.3 İdeal gaz duru denklei v

16 İKLİMLENDİRME İLE İLGİLİ ANIMLAR Kuru teroetre sıcaklığı () avanın, içindeki su buharı ve radyasyonun tesiri altında kalaksızın herhangi bir şekilde ölçülen sıcaklığa kuru teroetre sıcaklığı denir. Bildiğiiz teroetrelerden okunan sıcaklıktır. Yaş teroetre sıcaklığı ( yaş ) Belirli bir su kütlesinin doygun olayan hava tarafından etkilendiğini varsayalı. Suyun sıcaklığı doygun olayan havanın sıcaklığından daha büyük olursa sudan havaya ısı akıı başlar ve su yavaş yavaş buharlaşarak sıcaklığı düşer. Suyun sıcaklığı havanın sıcaklığına eşit olunca sudan havaya ısı akıı son bulur. Ancak hava doygunlaşadığı için buharlaşa deva eder ve buharlaşanın deva etesi, suyun sıcaklığının havanın sıcaklığının altına düşesine neden olur. Bu duruda havadan suya doğru bir ısı akıı başlar. Buharlaşan suyun kaybettiği ısı iktarı havadan suya iletilen ısı iktarından büyük olursa suyun sıcaklığı düşeye devanı eder ve bir süre sonra öyle bir noktaya gelinir ki, artık buharlaşan suyun kaybettiği ısı iktarı, havadan suya iletilen ısı iktarına eşit olur. İşte bu sıcaklığa yaş teroetre sıcaklığı denir. Bu sıcaklığı ölçek için özel teroetreler kullanılır. Pratikte haznesi ıslak pauk ile sarılış bir teroetrenin üzerinden 5 /s hızındaki hava akıı geçirilesi duruunda teroetrenin gösterdiği sıcaklık yaş teroetre sıcaklığına çok yakındır. Üzerinden hava akıı geçirilen su ancak yaş teroetre sıcaklığına kadar soğutulabilir. Bu sıcaklık öyle bir sıcaklıktır ki su buharlaşak suretiyle havayı aynı sıcaklıkta adyabatik olarak doyuş hale getirir. Yoğuşa noktası sıcaklığı (Çiğ Noktası Sıcaklığı) ( yoğ ) Bir neli havanın yoğuşa noktası, su buharına doyuş hale gelene kadar soğutulası gerekli sıcaklık derecesidir. Ancak bu soğutada havanın bileşiinin ve basıncının sabit kalası koşulu vardır. Bir başka deyişle şartları veriliş olan bir havanın aynı baroetrik şartlar altında bulunan ve aynı iktar su buharı ihtiva eden doyuş hava sıcaklığına o havanın yoğuşa noktası sıcaklığı denir. Neli hava içindeki su buharının kısi basıncı (P ) Su buharının neli hava içindeki kısi basıncıdır. P P P P P P P : Kuru havanın kısi basıncı P : Su buharının kısi basıncı Mutlak ne (d v, gr/ 3 ) 3 neli havanın içerdiği su buharı kütlesine utlak ne denir. Bir başka deyişle biri haci içindeki su buharının kütlesine utlak ne denir. d v / V Mutlak nei belirleek için 3 neli hava, ne tutucu bir adde olan CaCl üzerinden geçirilir. CaCl neli havanın içerdiği su buharını tutar. CaCl nin neli hava geçirileden önceki ağırlığı ile neli hava geçirildikten sonraki ağırlığı arasındaki fark, neli havanın içerdiği su buharı iktarını yani utlak nei ifade eder. Özgül ne (, kg ne / kg kuru hava ) Neli hava içindeki su buharı kütlesinin kuru hava kütlesine oranı özgül ne olarak ifade edilir. Biri ağırlıktaki kuru hava içinde bulunan su buharının ağırlığıdır. /

17 6 Bağıl ne (φ) Neli havanın içindeki su buharı ağırlığının aynı şartlardaki havanın içinde bulunası ükün olan aksiu su buharı ağırlığına oranıdır. Bir başka deyişle havanın içindeki su buharının kısi basıncının o havanın çiğ noktasındaki nein doya basıncına oranıdır. φ / D φ P / P D : Neli hava içindeki su buharının ağırlığı, kg D : avanın içinde bulunası ükün olan aksiu su buharı ağırlığı, kg P : erhangi bir sıcaklık ve nedeki havanın içindeki su buharının kısi basıncı, Pa P D : Mevcut havadaki doya noktasındaki (çiğ noktası) suyun kısi basıncı, Pa Doya derecesi (μ) Neli havanın özgül neinin o havanın doyuş haldeki özgül neine oranıdır. μ / D Duyulur ısı erhangi bir cisin sıcaklığını yükseltek için verilesi gereken lüzulu ısı iktarına duyulur ısı denir. Burada sıcaklık değişikliği söz konusu olduğundan, bu ısıyı duyularıızla anlayabiliriz. erhangi bir cisin duyulur ısı iktarındaki değişe; kuru teroetre sıcaklıklarındaki fark ile bu cise ait ortalaa özgül ısı biliniyorsa aşağıdaki şekilde tayin edilebilir. Q D C P (Δ) Q D : Duyulur ısı, kcal/kg : Kütle, kg C P : rtalaa özgül ısı, kcal/kg C Δ : Kuru teroetre sıcaklıkları farkı ( C) Gizli Isı erhangi bir cisin sıcaklığı değişeksizin faz duruunu değiştirek için verilen veya alınan ısı iktarına gizli ısı denir. Gizli ısı sıcaklığın bir fonksiyonudur. Bir açık kapta kaynayan su, 760 g basınç altında 00 C de buharlaşaya başlar. Bütün kaptaki su taaen buharlaşana kadar sıcaklığı sabit ve 00 C de kalır. Buharlaşak için gerekli ısı ise, kabı kaynatan ısı kaynağından alınır. kg suyun 00 C de buhar olası için gerekli gizli ısı r kcal/kg dir. Aynı şekilde, kaynaa noktası altında noral sıcaklıklarda, hava içersinde buharlaşada da bu ısıya ihtiyaç vardır. Mesela, yaş teroetre sıcaklığının ölçüünde keçe sathından buharlaşan su, gerekli ısıyı havadan alıştır ve hava bu ısıyı vererek kendisi soğuuştur. avanın soğutak suretiyle verdiği duyulur ısı, suyun buharlaşası için gerekli gizli ısıya dönüşüştür ve bu işlede gizli ısı duyulur ısıya eşittir, dolayısıyla işle adyabatiktir. Suyun 760 g basınç altında 0 C de buharlaşa gizli ısısı r kcal/kg dir. Özgül aci (v) ava ve su buharı karışıı bakıından kg havanın işgal ettiği hacidir Birii 3 / kg dır. Yoğunluk (ρ) 3 addenin kütle iktarıdır. Birii kg/ 3 tür. Yoğunluk ile özgül haci birbirlerinin tersidir (ρ/v). Entalpi (h) ava ve ne karışıının ısıtılırken verilesi gereken veya soğutulurken alınası gereken ısı iktarıdır (kj/kg). Gizli ve duyulur ısıların toplaından oluşur.

18 PSİKRMERİK BAĞINILAR İdeal Gaz Kanunu ve Kısi Basınçlar PV R PV R P P P P P P ve P ϕpd P P ϕp D ve ϕd ϕ D R R ve R M R M M kg/kol kg/ol M 8.0 kg/kol kg/ol yerine konursa; R J/olK J J J kj olk J R olk ve R kg kgk kgk kg kgk ol ol Kuru ava Kütlesi P V R kj kgk R kj 0.87 kgk kgk kj V ( P ϕp ) D Su buharı Kütlesi P R V R kj 0.46 kgk kgk.69 kj V ( ϕp ). 69 D Doya Duruunda Su Buharı Kütlesi V ϕ.69 Neli avanın Kütlesi D P D V ( P ϕp ) ( ϕp ).69 ( 3.484P.35ϕP ) D V D V D

19 8 Neli avanın Yoğunluğu ρ V ρ V ( 3.484P.35ϕP ) V D 3.484P.35ϕPD ρ Özgül Ne ϕpd 0.6 P ϕp D V V ( ϕp ) D.69 ( P ϕp ) D ϕ D D PD 0.6 P P D Neli avanın Özgül aci Neli havanın özgül haci, neli hava hacinin kuru hava iktarına oranı olarak belirlenir. V v 3 /kg kuru hava Diğer taraftan özgül haci; v V v V V v ( er iki tarafı a bölersek; V v ( ) ) v v( ) PV ( )R er iki tarafı V ye bölersek; R P v K RK y R K y R v R K P

20 9 R R R R R R R R K K R R P v P R v K ( ) R R R P v R R P v ) v( v Neli havanın Özgül Entalpisi h h h : Kuru havanın özgül entalpisi h : Su buharının havanın özgül entalpisi Karışıın Özgül Entalpisi h şeklinde tanılanır. h h h h, kadar nei olan neli havanın özgül entalpisidir. 0ºC deki entegrasyon sabitini ihal ederek, kuru havanın özgül entalpisi için; P P, 0 P, d h C C h C) (0 h C h P, o C h P, Su buharının özgül entalpisi için ise; C h h P, B Δ Burada Δh B, su buharının buharlaşa entalpisidir. Kuru havanın ve su buharının entalpisi h eşitliğinde yerine konursa; ( ) C h C h P, B P, Δ Burada özgül ısılar ortalaa olarak aşağıdaki şekilde alınabilir. kggrad kj.805 C kggrad kj.006 C P,, P

Daha göster

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
PROJESİ

TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE
İKLİMLENDİRME

HAVALANDIRMA TESİSAT ELEMANLARI

ANKARA 2008
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
 Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
 Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşabilirler.
 Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak
dağıtılır.
 Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iv
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1. FAN SEÇİMİ ....................................................................................................................... 3
1.1. Fan ve Kullanım Alanları.............................................................................................. 3
1.1.1. Emme Fanı............................................................................................................. 3
1.1.2. Egzoz Fanı ............................................................................................................. 3
1.1.3. Basma (Besleme ) Fanı.......................................................................................... 4
1.2. Fan Çeşitleri .................................................................................................................. 4
1.2.1. Aksiyal (Eksenel) Tip Fanlar................................................................................. 4
1.2.2. Radyal Tip Fanlar .................................................................................................. 5
1.3. Kapasitelerine Göre Fan Çeşitleri ................................................................................. 6
1.3.1. Blower’’lar............................................................................................................. 6
1.3.2. Körükler................................................................................................................. 6
1.3.3. Yüksek Basınçlı Fanlar.......................................................................................... 7
1.3.4. Orta Basınçlı Fanlar............................................................................................... 7
1.3.5. Alçak basınçlı fanlar .............................................................................................. 7
1.4. Fan Seçiminde Kullanılan Gerekli Ölçü Değerleri ....................................................... 7
1.4.1. Mutlak Basınç........................................................................................................ 8
1.4.2. Basma Yüksekliği.................................................................................................. 9
1.4.3. Fan Gücü ve Verimi............................................................................................... 9
1.4.4. Debi ....................................................................................................................... 9
1.5. Fan Seçimi................................................................................................................... 10
1.6. Fan Devir Kontrolü ..................................................................................................... 10
1.7. Fan Bakımı .................................................................................................................. 10
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 11
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 12
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 13
2. MENFEZ VE DAMPERLERİN SEÇİMİ.......................................................................... 13
2.1. Hava Akış Yönünün Tayini......................................................................................... 13
2.1.1. Menfez ve Difüzörler (Anemostat)...................................................................... 13
2.1.2. Difüzörler (Anemostat)........................................................................................ 14
2.1.3. Menfez ve Difüzör Seçimi................................................................................... 16
2.2. Damperler.................................................................................................................... 19
2.2.1. Dış Hava Giriş-Çıkış ve Karışım Damperleri...................................................... 19
2.2.2. Yüzey ve By-Pass Damperleri............................................................................. 20
2.2.3. Yangın Damperleri .............................................................................................. 20
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 21
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 23
ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 24
3. FİLTRE, SERPANTİN VE NEMLENDİRİCİLERİN SEÇİMİ ........................................ 24
3.1. Filtreler........................................................................................................................ 24
3.1.1. Hava Filtresi Çeşitleri .......................................................................................... 25
3.1.2. Filtre Seçimi ........................................................................................................ 28
3.2. Serpantinler ................................................................................................................. 29

i
 3.2.1. Serpantin Çeşitleri ............................................................................................... 29
3.2.2. Serpantin Seçimi.................................................................................................. 32
3.3. Nemlendiriciler ........................................................................................................... 33
3.3.1. Nemlendirici Çeşitleri.......................................................................................... 34
3.3.2. Nemlendirici Tipi ve Kapasite Belirleme Seçim Kriterleri ................................. 37
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 38
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 39
ÖĞRENME FAALİYETİ–4 .................................................................................................. 40
4. SUSTURUCU VE TİTREŞİM KESİCİLERİN SEÇİMİ .................................................. 40
4.1. Susturucular................................................................................................................. 40
4.1.1. Ses ve Gürültü Kirliliği........................................................................................ 40
4.1.2. Ses Sönümleyici(Susturucu) Seçimi İle Gürültünün Azaltılması........................ 44
4.2. Titreşim Kesiciler........................................................................................................ 46
4.2.1. Titreşimler ........................................................................................................... 46
4.2.2. Titreşim Alıcılar .................................................................................................. 46
4.2.3. Titreşim Alıcılar Seçilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar.......................... 47
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 48
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 49
ÖĞRENME FAALİYETİ–5 .................................................................................................. 50
5. HAVA KANALI YALITIM MALZEMELERİ................................................................. 50
5.1. Isı Yalıtımı .................................................................................................................. 50
5.1.1. Isı yalıtımı malzemelerinin sınıflandırılması....................................................... 52
5.1.2. Yalıtım Malzemelerinin Seçimi........................................................................... 52
5.2. Titreşim Yalıtımı ......................................................................................................... 54
5.2.1. Çeşitli Titreşim Kesiciler..................................................................................... 54
5.2.2. Titreşim Alıcılar Seçilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar.......................... 55
5.3. Sismik Koruma Yalıtımı ............................................................................................. 55
5.3.1. Sismik Koruma Yapmak için Bilinmesi Gerekenler ........................................... 58
5.4. Ses Yalıtımı ................................................................................................................. 58
5.4.1. Ses Yalıtımı Yapılırken Kullanılan Malzeme ve Yöntemler............................... 59
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 61
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 62
ÖĞRENME FAALİYETİ–6 .................................................................................................. 63
6. HAVA KANALLARINA UYGUN TESPİT VE BAĞLAMA ELEMANLARI SEÇİMİ 63
6.1. Galvaniz Rot (Tij) Çeşitleri......................................................................................... 63
6.2. Çakmalı Dübel ............................................................................................................ 64
6.3. Çekmeli Dübel ............................................................................................................ 64
6.4. Sac Gömlekli Dübel .................................................................................................... 65
6.5. Cıvatalı Borulu Dübel ................................................................................................. 65
6.6. Galvaniz Perfore L ve U Profil ................................................................................... 66
6.7. Uzatma Somunu .......................................................................................................... 67
6.8. Kanal Flanşı ................................................................................................................ 67
6.9. Kanal Köşe Parçası...................................................................................................... 68
6.10. Kanal Montaj Malzemeleri........................................................................................ 68
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 70
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 71
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 72
ii
CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 73
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 75

iii
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 522EE0200
ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI Havalandırma Tesisat Elemanları
Havalandırma tesisat elemanlarının tanıtıldığı ve ortama
uygun havalandırma tesisatlarında kullanılan elemanların
MODÜLÜN TANIMI
seçimini yapabilmek için, gerekli bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/24
ÖN KOŞUL
Havalandırma tesisatında kullanılan alet ve
YETERLİK avadanlıkların özelliklerini bilmek, kullanılacak tesisat
elemanlarının seçimini yapabilmek.
Genel Amaç
Gerekli uygun ortam sağlandığında havalandırma tesisat
elemanlarının seçimini yapabileceksiniz.
Amaçlar
1.Fan seçimini yapabileceksiniz.
2.Menfez ve damperlerin seçimini yapabileceksiniz.
MODÜLÜN AMACI 3.Filtre, serpantin ve nemlendiricilerin seçimini
yapabileceksiniz.
4.Susturucu ve titreşim kesicilerin seçimini
yapabileceksiniz.
5.Yalıtım malzemelerinin seçimini yapabileceksiniz.
6.Havalandırma tesisat kanallarının tespit ve bağlama
elemanlarının seçimini yapabileceksiniz.
Ortam
Atölye, sınıf, laboratuvar, kütüphane, İnternet ortamı
(Bilgi teknolojileri ortamı), işletme, ev vb. kendi
kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar.
EĞİTİM ÖĞRETİM
Donanım
ORTAMLARI VE
Büyük ekran televizyon, sınıf veya bölüm
DONANIMLARI
kitaplığı, VCD veya DVD çalar, tepegöz, projeksiyon,
bilgisayar ve donanımları, Internet bağlantısı, öğretim
materyalleri vb.
Atölye ve fabrika ortamı vb.
Modül içerisindeki her bir öğrenme faaliyetinden sonra
belirtilen ölçme araçları ile kendinizi
ÖLÇME VE değerlendireceksiniz.
DEĞERLENDİRME Modülün sonunda ise, kazanmış olduğunuz bilgi, beceri
ve tavırlarınız öğretmen tarafından hazırlanacak ölçme
araçları ile değerlendirilecektir.
iv
 GİRİŞ

GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Bilindiği gibi tarih boyunca insanlar yaşayabilecekleri ortamlar oluşturarak ferdi ya da

İnsanlar toplu ve aynı mekânlarda yaşamaya başlayınca ortamda bulunan havanın bir
şekilde temizlenmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu işlemi insanlar zaman ve teknolojik
gelişmelerin ışığında gerçekleştirerek günümüze kadar gelmiştir.

Bir havalandırma sisteminin temel amacı ; insanların daha rahat (konforlu) bir ortam
içerisinde yaşamalarını sağlamak, bir ürünün saklanması veya endüstriyel işlem için gerekli
ortamı oluşturmaktır. Bu amaç doğrultusunda;

Bu sistemin gerçekleştirilebilmesi için, kurulum aşamasında uygun kapasitede, uygun

Teknolojideki baş döndürücü gelişmeleri yakından takip etmek gerekir. Tüm dünyada
küresel ısınmadan söz edildiği sırada gelecek asrın mesleği olan havalandırma tesisatçılığına
gereken önem gösterilmelidir.

İnsanların seçtikleri meslekleri benimsemeleri ve işlerini severek yapmaları, başarının

Mesleğinizde başarılı olmanız dileğiyle…

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda, havalandırma tesisatında kullanılan
fanları tanıyacak, tekniğine ve standardına uygun olarak seçimlerini yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
 Havalandırma tesisatı bulunan tesisleri dolaşarak fanların kullanıldığı yerler
hakkında araştırma yapınız.
 Fanlarla ilgili sektörde faaliyet gösteren firmaları dolaşarak bilgi toplayınız.
Topladığınız bilgileri rapor haline getirerek arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. FAN SEÇİMİ
1.1. Fan ve Kullanım Alanları
Bir basınç farkı oluşturarak havanın akışını sağlayan cihazlara fan denir. Fanın
hareketli elemanı olan kanatlar hava üzerinde iş yapar ve ona statik ve kinetik enerji
kazandırır. Havaya kazandırılan bu statik ve kinetik enerjilerin birbirine oranı, fanın
özelliklerine bağlıdır.

Kullanım yerine göre fanlar;

1.1.1. Emme Fanı

Emme fanları çalıştıkları ortamların basıncını düşürerek görev yapar. İklmlendirmede

1.1.2. Egzoz Fanı

İç-dış hava karışımı ile çalışan, ancak emiş fanı kullanılmayan sistemlerde bulunur ve
alınan hava kadar dönüş havasının egzoz edilmesini sağlar.
Bu sistemlerde basma fanı, dış hava alınmayan durumda, sistemde oluşan statik
basıncı karşılayacak şekilde seçilmelidir. Dış hava alınan durumda ise, egzoz fanı, alınan
havadan biraz daha düşük miktarda dönüş havasını dışarıya atarak mahal içinde bir artı
basınç oluşmasını sağlar.
3
1.1.3. Basma (Besleme ) Fanı

Bir hava kanalına bağlanan fan kanal içerisinde artı basınç oluşturur ve havanın
hareketini sağlar. Bu tip fanlar basma fanıdır.

1.2. Fan Çeşitleri

1.2.1. Aksiyal (Eksenel) Tip Fanlar

Aksiyal tip fanlarda basınç farkı oluşturularak meydana gelen havanın hareketi
eksenel yöndedir.

Aşağıdaki resimlerde çeşitli aksiyal tip fanlar gösterilmiştir. Aksiyal tip fanlar pervane
kanatlı tip, silindir kanat tip ve kılavuzlu silindir tip olmak üzere üç kısma ayrılır.

Resim 1.1: Aksiyal tip fanlar

Şekil 1.1: Aksiyal tip fan kısımları

4
  Pervane kanatlı tip: Alçak, orta ve yüksek basınçlı genel ısıtma, havalandırma
ve klima uygulamalarında kullanılır.
 Silindir kanat tip: Alçak ve orta basınçlı sistemlerde, kurutma ve boyama
kabinlerinin egzozlarında kullanılır.
 Kılavuzlu silindir tip: Alçak statik basınçlı, büyük hava debileri için kullanılır.

a.) Pervane kanatlı tip b.) Silindir kanat tip c.) Kılavuzlu silindir tip

Şekil 1.2: Radyal tip fan çeşitleri

Radyal tip fanlarda basınç farkı oluşturularak meydana gelen havanın hareketi eksenel
yönde olmayıp santrifüj (merkezkaç) kuvveti doğrultusundadır. Aşağıdaki şekilde çeşitli
radyal tip fanlar gösterilmiştir. Radyal tip fanlar radyal (eğimsiz) tip, öne eğimli kanatlı tip,
geriye eğimli kanatlı tip ve aerodinamik kanatlı tip olmak üzere dört kısma ayrılır.

Resim 1.2: Radyal tip (santrifüj) fanlar

Şekil 1.3: Radyal tip (santrifüj) fan parçaları

Şekil 1.4: Radyal (eğimsiz) tip Şekil 1.5: Öne eğimli kanatlı tip

Şekil 1.6: Geriye eğimli kanatlı tip Şekil 1.7: Aerodinamik kanatlı tip

1.3. Kapasitelerine Göre Fan Çeşitleri

1.3.1. Blower’’lar

4 000-1 700 000 m³/h ve 1 300-27 000 Pa kapasitelerinde profil kanatlı, tek veya çift
emişli olarak üretilir. Çimento fabrikaları, kurutma, çeşitli kimyasal prosesler gibi
endüstrilerde, büyük miktarlardaki hava ve gaz akışlarını sağlamada ve pnomatik toz ve
malzeme taşımada kullanılır.

1.3.2. Körükler

120-4 800 m³/h ve 1 500-20 000 Pa kapasitelerinde geriye eğik kanatlı merkezkaç
fanlardır. Yakıt yakıcılara birinci (primer) hava göndermek için tasarlanır. Yüksek basınçlı
hava gerektiren diğer uygulamalarda da kullanılabilir.

6
1.3.3. Yüksek Basınçlı Fanlar

400-80 000 m³/h ve 500-10 000 Pa kapasitelerinde geriye eğik kanatlı merkezkaç
fanlardır. Endüstriyel egzoz ve toz toplama sistemlerinde, pnomatik taşımada, sıcak gaz
naklinde ve yakıt yakıcılarda kullanılır.

1.3.4. Orta Basınçlı Fanlar

500-150 000 m³/h ve 400-5 000 Pa kapasitelerinde geriye eğik kanatlı merkezkaç
fanlardır. Yukarıdakilere benzer endüstriyel uygulamalarda kullanılır.

1.3.5. Alçak basınçlı fanlar

400-250 000 m³/h ve 100-2 400 Pa kapasitelerinde merkezkaç ve eksenel (aksial)

1.4. Fan Seçiminde Kullanılan Gerekli Ölçü Değerleri

2. Kanun: Benzer fanların basınç oranları, devir oranlarının karesine eşittir.

Örnek : Debisi 10300 m3/h, statik basıncı 25 mmSS, devir sayısı 1687 d/dk. ve gücü
3.08 BG olan bir fanın yeni debisi 15000 m3/h çıkartılırsa yeni karakteristikleri ne olur?

Q1 n1
 10300 1687

Q2 n2 15000 n2
15000
n2  1687. n2  2457 d / dk
10300

7
 P1 (n1 )2 25  1687 
2
  
P2 (n2 )2 P2  2457 
2
 2457 
P2  25.   P2  53 mmSS
 1687 

N1 (n1)3 3, 08  1687 
3
  
N2 (n2 )3 N2  2457 
3
 2457 
N2  3,08.  N 2  9, 51 B G
 1687 
bulunur.

1.4.1. Mutlak Basınç

Mutlak basınç iki bileşenden oluşur. Bunlar atmosferik basınç ve etkin (efektif)
basınçtır.
P  Patm  Pe
Atmosferik basınç (Patm), söz konusu yerin üzerindeki atmosfer kalınlığındaki hava
tabakası ağırlığı tarafından oluşturulur (1 Atm=101,325 kPa). Etkin basınç ise, zaten
atmosferik basınç etkisinde olan akışkana, bir başka dış kuvvet uygulanarak oluşturulur.
Bir U borulu manometrenin, içinden geçen gaz akışı olan bir kanala bağlanış şekline
göre, kanalda hüküm süren üç değişik basınç okunabilir.

Şekil 1.8. İçinde akış olan bir kanaldaki statik, dinamik ve toplam basınç

8
 V2
Pt  Pst Pd Pd  h. (Pascal)
2
Toplam basınç
Pst  Statik basınç Pd  Dinamik basınç

h  Havanın yoğunluğu (1,2 kg/s) V  Havanın hızı (m/s)

1.4.2. Basma Yüksekliği

Bazen basınçların Pa (Pascal) birimi yerine mmSS (milimetre su sütunu) birimi ile
verilmesi tercih edilir. Bu durumda, herhangi bir sistemin iki noktası (1 ve 2) arasındaki
basınç farkına karşı gelen yüksekliğe basma yüksekliği denir.
su .g.H
 Pst Pd Pz (Pa)
1000
H = Basma yüksekliği (mmSS)
 su = Suyun yoğunluğu (998,3 kg/m ) 3

g = Yer çekimi ivmesi (9,81 m/s2)

Bir fanın teorik gücü aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır. Hava kaçakları, mil sürtünmesi
kayıpları ve akış sürtünmesi dirençleri nedeniyle bir güç kaybı olur ve fan verimi terimi
ortaya çıkar.
N  Q.Pt (kW )
Q= Havanın hacimsel debisi (m3/s)
Pt  Fanın giriş ve çıkışı arasındaki toplam basınç farkı (Pa)

1.4.4. Debi

Debi, birim zamanda geçen hava miktarıdır.

9
1.5. Fan Seçimi
Belirli bir hava dağıtım sisteminde fan seçimi yapılması için;
 Sistemin tamamen tasarlanmış olması, tüm elemanlarının ve boyutlarının
belirlenmiş olması gereklidir.
 Hava miktarı (debisi) değerleri tespit edilmelidir.
 Kanal, menfez, panjur, damper, hava yıkayıcısı, filtre, ısıtıcı ve soğutucu
serpantin gibi kısımlardaki basınç kayıpları toplanarak statik basınç tayin
edilmelidir.
 Bulunan bu karakteristiklere göre fan seçimi tercih edilen firma kataloglarından
yapılır.

1.6. Fan Devir Kontrolü

 Fan hızını değiştirerek

1.7. Fan Bakımı

10
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

UYGUN FAN SEÇIMI

İşlem Basamakları Öneriler

 Kullanılacak yerin özelliklerine  Edindiğimiz bilgilere göre uygulamayla ilgili

 Kullanılacakları yerin özelliklerine uygun

 Tip, çark, gövde ve tasarım  Fan yapısına göre görev yapacakları yere
özelliklerine göre seçim yapınız. uygun tercihte bulunmalısınız.

 Firmaların fanın eğrileri çizelge değerlerine

11
 ÖLÇME
ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. Bir basınç farkı oluşturarak havanın akışını sağlayan cihazlara ne ad verilir?

2. Alınan hava kadar dönüş havasının egzoz edilmesini sağlayan cihazlara ne denir?
A) Radyal fan B) Serpantin C) Aksiyal fan D) Egzoz fanı

3. Endüstriyel tesislerde malzeme nakli için veya yüksek basınçlı klima tesislerinde hangi
fan kullanılır?
A) Aksiyal fan B) Egzoz fanı C) Radyal (eğimsiz) fan D) Eksenel fan

4. Basınç farkı oluşturularak meydana gelen havanın hareketini eksenel yönde sağlayan
fan hangisidir?
a) Radyal fan b) Aksiyal fan c) Egzoz fanı d) Besleme fanı

5. Atmosferik ve etkin (efektif) basınçların toplamına ne denir?

6. Bir kanaldan birim zamanda geçen hava miktarına ne denir?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış
cevap verdiğiniz ya da cevap verirken kararsız kaldığınız sorular için faaliyetin ilgili
bölümüne geri dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanlış cevaplarınız doğru cevaplarınızdan
fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanızı tavsiye ederiz.

12
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,
gerekli donanımı kullanarak havalandırma tesisatında kullanılan menfez ve damperleri
tanıyacak, tekniğine ve standardına uygun olarak seçimlerini yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
 Havalandırma tesisatı bulunan tesisleri dolaşarak araştırma yapınız.
 Menfez ve damperlerle ilgili sektörde faaliyet gösteren firmaları dolaşarak bilgi
toplayınız. Topladığınız bilgileri rapor haline getirerek arkadaşlarınızla
paylaşınız.

2. MENFEZ VE DAMPERLERİN SEÇİMİ

2.1.1. Menfez ve Difüzörler (Anemostat)

Bir havalandırma sisteminin en son unsurudur. Bulunduğu mahal içine gelen besleme
ya da kullanılan havanın toplanmasını sağlayan elemanlara denir. Menfezlerden genel olarak
beklenenler şunlardır:
 Gerekli hava debisini vermesi,
 Havanın mahal içinde yayılmasını sağlaması,
 Rahatsız edici hava akımları oluşturmaması,
 Havayı doğrudan toplayıcı menfezlere göndermesi,
 Gürültü oluşturmaması,
 Mimari tasarımının ve estetiğinin uygun olması.
Menfezler havanın akış yönüne göre şu
şekilde sınıflandırılabilir.

 Dağıtıcı menfezler: Genellikle

Resim 2.1: Dağıtıcı menfez

Resim 2.2: Toplayıcı menfez

 Transfer menfezleri: Genellikle duvarlara ve kapılara konulan ve havanın artı

Resim 2.3: Transfer menfezi

 Lineer menfezler: İnce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir. Özellikle fan-
coil üstlerinde, bilgisayar odalarındaki yükseltilmiş tabanlarda, konferans
salonu, bekleme salonu gibi geniş mahallerde havalandırma menfezi olarak,
yüzme havuzu kenarlarında ızgara olarak ve daha birçok amaçla kullanılır.
Lineer görünüm istenen ortamlar için birçok elemanın birleşmesiyle metrelerce
uzunlukta menfez elde edilebilmektedir.

Resim 2.4: Lineer menfez

Besleme havasını farklı yönlerde ve düzlemlerde dağıtan hava çıkış elemanlarına

 Kare tavan difüzörleri: Teknik özellikleri bakımından haddelenmiş

 Yuvarlak tavan difüzörleri: Yuvarlak tavan difüzörleri çok miktarda hava

Resim 2.5: Yuvarlak tavan difüzörü

 Gemi difüzörleri: Genellikle gemilerde tercih edildiğinden bu adla anılır.

Resim 2.6: Gemi difüzörü

 Lineer difüzörler: Yönlendirici kanatlarla, düşey veya yatay hava akışı

Resim 2.6: Lineer difüzör

15
2.1.3. Menfez ve Difüzör Seçimi

Havalandırma tekniğinde kullanılan menfez ve difüzörler için bazı önemli terimler

Şekil 2.2: Menfezin hava atış uzaklığı ve düşmesi

Atış uzaklığı (Difüzyon yarıçapı): Hava jetinin ortalama hızının belirli bir Vuç
hızına kadar düştüğü nokta ile menfez arasındaki yatay uzunluktur.

Düşme: Belirli bir atış uzaklığında, jet merkezi ile menfez yatay ekseni arasındaki
düşey uzaklıktır.

Çıkış hızı: Jetin menfezden çıkışındaki hava hızıdır.

Uç hızı: Jetin ucundaki hava hızı (Vuç=0,15…………….1,0 m/s)

Menfez seçimi ve yerleşimi için aşağıdaki yol izlenebilir:

 Her hacme üflenecek hava miktarı belirlenir.

Örnek: Bir ortamdaki hava debisi 5000 m3/h ve 10 adet dağıtıcı kullanılacaktır.
Menfez boyutlarını seçiniz.

Çözüm: Her bir menfezde 5000/10=500 m3/h hava debisi düşer. Çizelge 2.1’den buna
en yakın değer 510 m3/h debili, 15  30 cm2’lik bir menfez seçilebilir.

16
 Tablo 2.1: Bir firmaya ait toplayıcı menfez seçim değerleri

FAYDALI HAVA HIZLARI m/s

HIZ m/s 1 1,53 2 2,54 3 3,55 4

17
 Örnek: Bir ortamdaki hava debisi 6000 m3/h ve bu ortam için 8 adet yuvarlak
anemostat kullanılacaktır. Anemostat boyutlarını seçiniz.
Çözüm: Bir anemostat için 6000/8=750 m3/h debi bulunur. Çizelge 2.2’den en yakın
değer 720 m3/h debi ile çerçeve çapı 500 mm ve hava çıkış hızı 4 m/s olan anemostat seçilir.

Örnekte çıkan değerleri aşağıdaki çizelgeden işaretlediğimiz gibi tespit ederiz.

Tablo 2.2: Bir firmaya ait yuvarlak anemostat seçim değerleri

YUVARLAK TAVAN DİFÜZÖRLERİNİN SEÇİM TABLOSU

Hava çıkış
hızı (m/s) 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Hava miktarı
28 56 84 112 140 168 196 224 252
(m³/h)
100 ( 0,00785 m² )

Atış mesafesi 0,23 0,6 0,7 0,9 1,0 1,15 1,3 1,5 1,7
300 (mm)

min.
(m) 0,4 0,8 1,2 1,55 1,9 2,3 2,7 3,1 3,5
max.
Statik basınç
0,2 0,4 1,0 1,6 2,5 3,8 5,5 7,5 9,5
(mmSS)
Hava sesi (
18 21 23 25 28 30 33 35 40
dBA )
Hava miktarı
70 140 210 280 350 420 480 560 630
(m³/h)
150 ( 0,01756 m² )

Atış mesafesi 0,4 0,8 1,0 1,3 1,6 1,9 2,1 2,4 2,7
400 (mm)

min.
(m) 0,7 1,3 2,0 2,6 3,1 3,7 4,4 5,0 5,6
max.
Statik basınç
0,2 0,4 1,0 1,7 2,6 3,8 5,6 7,5 9,6
(mmSS)
Hava sesi (
19 22 25 28 31 33 36 39 42
dBA )
Hava miktarı
180 360 540 720 900 1060 1260 1440 1620
(m³/h)
250 ( 0,049 m² )

Atış mesafesi 0,55 1,1 1,45 1,9 2,3 2,7 3,1 3,5 3,9
500 (mm)

min.
(m) 1,0 2,0 2,9 3,8 4,4 5,5 6,5 7,0 8,0
max.
Statik basınç
0,3 0,5 1,1 1,9 3,0 4,0 5,7 7,6 9,8
(mmSS)
Hava sesi (
21 24 27 31 34 37 41 44 47
dBA )
Hava miktarı
350 700 1050 1400 1750 2100 2450 2900 3150
(m³/h)
350 ( 0,0962 m² )

Atış mesafesi 0,8 1,5 1,95 2,55 3,1 3,6 4,1 4,7 5,15
600 (mm)

min.
(m) 1,5 2,7 4,0 5,2 6,3 7,5 8,55 9,5 10,5
max.
Statik basınç
0,3 0,5 1,1 2,0 3,0 4,1 5,7 8,0 10,0
(mmSS)
Hava sesi (
22 26 31 33 38 40 45 49 51
dBA )
18
2.2. Damperler
Akış yolları üzerinde (kanal kesitinde) yerleştirilen damperler siteme giren ve çıkan
hava akışlarını düzenleyerek (akış kesitlerini kısmen açıp kapayarak) yüksek kontrol ve
konfor sağlar. Aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar.
 Dış hava giriş-çıkış ve karışım damperleri
 Yüzey ve bay-pass damperleri
 Yangın damperleri

2.2.1. Dış Hava Giriş-Çıkış ve Karışım Damperleri

Dış hava girişleri üzerinde oluşan direnç, konstrüksiyona bağlı olarak değişir. Bunun
için tercihen küçük direnç kayıplı ve yağmur suyunun içeri taşınmasına izin vermeyen,
sızdırmazlığı iyi olan damperler seçilmelidir.

Minimum dış hava giriş ve çıkışı için ayrı damper bölümü kullanılması iyi olur.
Maksimum dış hava miktarı ve ara miktarların ayarı için ise tüm dış hava damper alanı
kullanılır.

Egzoz çıkışları dış hava girişlerine benzer olarak düzenlenir. Yüksek rüzgar basıncı ile
geri akışı engellemek için mutlaka geri-akış damperleri konulmalıdır. Egzoz çıkışları, dışarı
atılan kirli havanın, temiz dış hava girişine kaçmasını engelleyecek şekilde yapılmalıdır.

İç-dış hava karışımı kullanılan sistemlerde, egzoz damperlerinin, maksimum dış hava
damperleri ile aynı hava hızında seçilmesi kontrolü kolaylaştırarak verimi artırır.

Resim 2.7: Hava damperi

Şekil 2.3: Hava damperi görünüşleri

19
 Şekil 2.4: Hacim damperleri

2.2.2. Yüzey ve By-Pass Damperleri

Sistem içerisinden geçen hava miktarını kontrol etme esasına göre çalışır. Sistemdeki
çıkan hava ile yüzey damperleri kısılırken by-pass damperleri açılarak gerekli ayarlama
yapılır. Örneğin; eşanjörlerdeki buzun defrostu (eritilmesi) gibi.

Şekil 2.5: Yüzey ve by-pass damperleri

Klima ve havalandırma sistemlerinde, komşu duvar geçitlerinde kolon ayrımlarında ve

Resim 2.8: Yangın damperleri

20
 UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
Projeye uygun kapasitede menfez ve damperler üretici firma kataloglarından seçimleri
yapılır.

Aşağıdaki uygulamaları 2.1 ve 2.2 nu.lı çizelgelerden faydalanarak anemostat ve

Uygulama-1: Bir ortamdaki hava debisi 8000 m3/h ve bu ortam için 5 adet yuvarlak
anemostat kullanılacaktır. Anemostat boyutlarını seçiniz.

Uygulama-2: Bir ortamdaki hava debisi 12000 m3/h ve bu ortam için 16 adet yuvarlak
anemostat kullanılacaktır. Anemostat boyutlarını seçiniz.

Uygulama-3: Bir ortamdaki hava debisi 7000 m3/h ve 10 adet dağıtıcı kullanılacaktır.
Menfez boyutlarını seçiniz.

Uygulama-4: Bir ortamdaki hava debisi 8280 m3/h ve 20 adet dağıtıcı kullanılacaktır.
Menfez boyutlarını seçiniz.

21
UYGUN MENFEZ SEÇIMI

İşlem Basamakları Öneriler

 Havanın akış yönüne uygun  Uygulamayla ilgili edindiğimiz bilgiler

 Menfezleri seçerken görev yapacakları yerin

 Firmaların kataloglarından uygun seçim yapınız.

22
ÖLÇME VEVE
ÖLÇME DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. Bulunduğu mahal içine gelen besleme ya da kullanılan havanın toplanmasını sağlayan

2. Şartlanmış havayı mahal içine veren elemanların genel ismi nedir?

3. Mahal havasını veya mahal havasının çok kirli ve sıcak bir bölümünü mahalden emen
menfezlere ne denir?
A) Dağıtıcı menfez B) Transfer menfezi C) Lineer menfez D) Toplama menfezi

4. Besleme havasını farklı yönlerde ve düzlemlerde dağıtan hava çıkış elemanlarına ne

5. Akış yolları üzerine (kanal kesitinde) yerleştirilen ve sisteme giren çıkan hava akışını
düzenleyerek (akış kesitlerini kısmen açıp kapayarak) yüksek kontrol ve konfor
sağlayan parçalara ne denir?
A) Damper B) Menfez C) Fan D) Anemostat

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış
cevap verdiğiniz ya da cevap verirken kararsız kaldığınız sorular için faaliyetin ilgili
bölümüne geri dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanlış cevaplarınız doğru cevaplarınızdan
fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanızı tavsiye ederiz.

23
 ÖĞRENME FAALİYETİ–3

ÖĞRENME FAALİYETİ–3
AMAÇ

Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,

ARAŞTIRMA

 Havalandırma tesisatı bulunan tesisleri dolaşarak konu ile ilgili araştırma

3. FİLTRE, SERPANTİN VE
NEMLENDİRİCİLERİN SEÇİMİ
3.1. Filtreler
Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da başka partikülleri ayrıştırmaya yarayan
cihaz ya da elemanlara filtre denir.

Bir iklimlendirme santralinin temel elemanlarındandır. En önemli işlevleri,

 İnsan sağlığı ve konfor açısından solunan havadaki kötü tanecikleri süzer.

Bütün filtreler, en ufak bir sızdırmaya izin vermeyecek şekilde imal edilir. İstenilen
hava kalitesine ulaşmak için kademeli filtrelendirme sistemi kullanılır.

Klima uygulamalarında hava temizliği, insan sağlığı yönünden olduğu kadar

24
 Hangi tip filtre kullanılacağının seçimine yardımcı olmak için hava filtrelerinin
verimleri tespit edilmiştir. Diğer yandan havada bulunan zerrelerin büyüklüklerine göre
sınıflandırılması yapılmıştır. Uygulamanın özelliklerine göre havadaki zerrelerin cinsleri
tespit edilip bunların ne seviyede temizlenmesi isteniyorsa ona göre filtre cinsi seçilir.

Bir hava filtresinin seçiminde 3 unsur etken olacaktır.

 Filtre verimi
 Hava verimi
 Filtrenin ömrü veya toz tutma kapasitesi

Bunlardan filtre verimi, değişik metotlarla hesaplanmakta olup aşağıdakiler sırayla en

 Tutulan toz ağırlığına göre değerlendirme: Belirli oranlarda değişik zerrelerden

Diğer testler: Sızdırma testi, zerre büyüklüğü verimi testi, muhit şartlarına uygunluk
testi gibi testlerdir.

3.1.1. Hava Filtresi Çeşitleri

3.1.1.1. Panel Tip Filtreler

Kaba liflerden yapılmış ve yüksek boşluk oranına sahip filtrelerdir. Bu filtreler düşük
maliyetli olmasına karşılık, yüksek hava hızında düşük performans sergiler. Daha çok
yüksek verimli filtrelerden önce ön filtre olarak kullanılır. Filtrelime ortamı, taneciklerin
yapışmasını kolaylaştırmak için, yağ gibi viskoz bir madde ile kaplanmıştır.

Filtreler yapışkan madde kaplı tip ve kuru tip olmak üzere 2 kısma ayrılır. Yapışkan
madde elyaflı tip filtrelerin düzenleme şekilleri ise;

 Düz levha tipi (hava akımına dik) ,

25
 Levha tipi, Kıvrımlı Tip, Sıklığı Artan Tip Filtreler
Şekil 3.1: Yapışkan madde elyaflı tip filtreler
Filtre elyaflarını levha şeklinde tutmak üzere iki yüzeyine tel örgülü muhafaza ile dış
kenarlarını içeren metal çerçeve konulan uygulamalar olduğu gibi kıvrımlı veya zikzaklı bir
tel kafes üzerine gergin şekilde tespit edilmiş filtre yorganı uygulamaları da sık sık görülür.
Zikzak ve kıvrımların sebebi, filtre yüzeyini artırmak ve hava geçiş hızını düşürmektir.

Şekil 3.2: Kuru tip elyaflı filtreler

Filtrenin uzun bir çalışma ömrüne sahip olması istendiğinde kullanılır, az bakım
gerektirir. Filtre elyafı bir rulo üzerine sarılıdır. Basınç düşümü, fark basıncı şalteri
üzerindeki önceden ayarlanan değere gelince rulo otomatik olarak döner ve hava yeni
açılmış olan temiz filtre elyafından geçmeye başlar.

26
 a) Atılır tip b) Temizlenir tip
Şekil 3.3: Elemanı devamlı tazelenir tip filtreler
3.1.1.3. Filtre Elemanı Değişebilir Tip Paket Filtreler

 Torbalı filtreler
Torbalı filtreler mekanik olarak sağlam ve güçlü,
yüksek kaliteli sentetik filtrelime ortamından yapılmıştır.
Bunlar, yüksek toz tutma ve hava temizleme kapasitesi
gerektiren uygulamalarda yüksek performans
göstermeleriyle ünlüdür.
Güçlü, sağlam malzemelerden yapılmış olan bu
filtreler mükemmel bir aşınma dayanımına sahiptir.% 100'e
varan bağıl nem, yüksek debi ve ağır toz yükü koşullarında
gayet iyi bir performansa sahiptir.
Piyasaya çıkmalarından beri, bu filtreler konfor, ilaç, Resim 3.1. Torba filtre
gıda işleme ve otomotiv sanayilerinde çok büyük başarılara
imza atmıştır.

 Hepa filtreler
Hijyenik ortamlar için kullanılır. Verimleri çok
yüksektir. Ameliyathaneler, elektronik ve kimya
endüstrisi en yaygın kullanım alanlarıdır.
Hepa filtreler, yüzey hızının fonksiyonu olan,
dirençli tasarımlarından dolayı mükemmel bir hava
temizleme verimine sahiptir. Yüksek kaliteli MDF
hücre çeperleri geçirimsiz bir yapı sağlar. Termoplastik
separatörleri olan mini kıvrımlı ortam paketi, mümkün
en düşük dirençle, yüksek oranda hava parçacıklarını

Resim 3.2: Hepa filtre

 Turbo kompresör ve gaz filtreleri

 Kompakt tip filtreler

3.1.2. Filtre Seçimi

Bir hava filtresinin seçiminde, temizlenmiş havanın karakteristikleri, kirli havadaki toz
ve yabancı maddelerin cins ve miktarı, havadan alınan toz vs. maddelerin filtreden
uzaklaştırılma şekli gibi etkenler ve ölçüler rol oynayacaktır.

Diğer önemli olan özellikler şunlardır:

Merkezi hava sistemleri için aşağıdaki hususlar önerilmektedir.

3.2. Serpantinler
İklimlendirme santrallerinde, havayı ısıtmak, soğutmak veya nemini almak için
kullanılan kanatlı boru türünden bataryalara (ısı değiştiricilere) serpantin denir. Santralde
seçilen kapasiteye uygun olarak çok sayıda soğutma ve ısıtma serpantinleri seri ya da paralel
bağlanabilir.
3.2.1. Serpantin Çeşitleri
3.2.1.1. Yapım Şekline Göre

Şekil-3.4: Ters akımlı 4 devreli 4 geçişli sulu serpantin çalışma şeması

29
 Resim.3.5: Evaparatör ve kondenser tipi serpantin
Evaparatör ve kondenser tip serpantinlerin kullanıldığı yerler:

 Kompresör hava soğutucuları,

Kullanılan akışkan cinsleri: Hava, su, yağ, buhar, soğutma gazları

Resim.3.6: İki borulu serpantin

İki borulu tip serpantinlerin kullanıldığı yerler:

 Tekstil makineleri hava ısıtıcıları,

Kullanılan akışkan cinsleri : Hava, su, deniz suyu, yağ, kızgın yağ, buhar

30
 Resim 3.7: Borulu serpantin

Şekil 3.5: İki borulu serpantin iç kesit resmi

3.2.1.2. Kullanım Yerlerine Göre Serpantinler

 Isıtma serpantinleri; İklimlendirme havasını ısıtmak için kullanılan ısıtma

3.2.1.3. İçinde Kullanılan Akışkan Cinsine Göre Serpantinler

 Sulu serpantinler ve özellikleri

 Doğrudan genleşmeli serpantinler ve özellikleri

Bu tür serpantinler büyük akışkan hacimli ve doğrudan genleşmeli türden sistemlerde

Soğutucu akışkanın, yoğuşturucudan buharlaştırıcı serpantine geçerken genişlemesi,

3.2.2. Serpantin Seçimi

 Soğutma serpantini seçim parametreleri:

 Yük gereksinimleri; soğutma, nem alma ve diğer sistem bileşenleri

 Isıtma serpantin seçim parametreleri

 Gerekli olan ısıtma kapasitesi.

32
3.3. Nemlendiriciler
Farklı sanayilerde, iş kollarında ve hatta günlük hayatımızda önemli yer tutan birçok
maddenin (higroskopik) suyu emici özelliği vardır. Her birinin ısı ve nem oranı için denge
noktası farklı olan bu maddelerin hayatiyetini ve özelliğini koruması, ortamdaki hava
şartlarının o madde için en uygun duruma sabitlenmesi ile mümkün olur.
Bu özelliği sağlamak için sistem santrifüj prensibi ile çalışıp suyu 10-30 µm.lik
partiküllere bölerek ideal bir nemlendirme ve serinlik sağlar.

Resim 3.8: Endüstriyel alanlarda nemlendirme

Boyahaneler, iplik, dokuma ve örme tesisleri evaporatif soğutma, tavuk çiftlikleri,

Nemlendirici nozul sistemi, kontrol edilen, sabit nemin gerekli olduğu her endüstriyel
uygulamada kullanılacak nemlendirme sistemidir.

Nozul, vakum (enjöktör) prensibi ile çalışır. Nozula basınçlı hava beslemesi
yapıldığında, içerisinde vakum meydana gelir ve vakum, valfı açar, gerekli olan miktar kadar
su nozulun içine girer. Bu emme prensibi bir emniyet işlevidir ve nozula basınçlı hava
verildiği sürece su girer. Böylece kontrolsüz su basması ve damlama riski önlenmiş olur. Su
ve hava, nozuldan çıkana kadar birbirine karışmaz böylece kireç, tortu birikimi ve bakteri
üreme riski ortadan kalkar. Sistem direkt olarak mevcut su şebeke sistemine bağlanabilir.

Nozul sistemi modüler paket üniteler veya serbest montajlı olarak temin edilebilir.

Kullanım Avantajları:

 Çevreye uyumludur, zarar vermez.

Resim 3.9: Nemlendirici

3.3.1. Nemlendirici Çeşitleri

 Su püskürtmeli(Atomizerli) nemlendiriciler
 Buharlı nemlendiriciler
 Evaporatif nemlendiriciler

 Su püskürtmeli (atomizerli) nemlendiriciler

Tekstil, ağaç gıda, sigara, plastik, deri ve daha birçok endüstri kollarında soğuk su
atomize edilerek ortamın nemlendirilmesi tercih edilmektedir. Tamamen paslanmaz çelikten
mamul nozullar, kontrol ünitesiyle istenen rutubet şartını sağlarken evaporatif soğutma da
sağlamaktadır.

Çok ince sis tabakası halinde havaya nemi verebilen nozullar, direkt olarak mahalle
veya santralde kanal içine monte edilebilmektedir. Gıda endüstrisi gibi hijyenik ortamların
nemlendirilmesinde, sistem için gerekli nemin, bakteri veya kimyasal partikül içermemesi
gerekir.

34
 Şekil 3.6: Su püskürtmeli nemlendirici montaj şeması
Avantajları

 Paslanmaz çelik nozul,

Atomizer (pülverize) veya slinger (fırlatan) nemlendiriciler bir nem hissedicisiyle

 Buharlı nemlendiriciler

Endüstriyel uygulamalarda hazır buharı olan fabrika, hastane ve tüm tesislerde hazır
buhar nemlendirme amacı için kullanılır. 1000 kg/h 'e kadar kapasiteleri mevcuttur. Hazır
buharın hava kanalı içine dağılımı için yapılmış olan Condair Esco sistemi 0.2 ile 0.4 bar
arasındaki hazır buharı nemlendirme amacı ile kullanır. Seramik radyal diski ile mutlak
sızdırmazlık sağlar. Filtre, su seperatörü, buhar tutucusu, seramik radyal disk kontrol valfi ve
acil durum fonksiyonlu radyal aktüatörü ile komple bir ünitedir.

35
 Buhar dağıtım boruları planınıza uygun olacak biçimde yatay veya düşey olarak
şekillendirilir. Mutlak sızdırmaz buhar valfları korozyondan dolayı biçim değişikliğine
uğramadan mükemmel bir hijyenik ortam sağlar. Oransal kontrol imkânı bulunmaktadır.

Resim.3.9: Buharlı nemlendiriciler

Şekil 3.7: Kanal tip buharlı nemlendiriciler

Tablo 3.1: Buhar tipi nemlendiricinin teknik özelliklerine bir örnek

 Evaporatif nemlendiriciler

Evaporatif nemlendiriciler 2 alternatif media pad malzemesi ile kullanılabilir.

HUMI-KOOL pad basit olarak, ıslanabilirlik ve sağlamlık sağlayan kimyasal madde

36
 HU-CELL padler, su absorbe eden ve ıslanmayı sağlayan katkı maddeli cam elyaf
levhalardır. Düşük basınç düşümlerinde optimum performansı sağlayan kompakt yapıdadır.
HU-CELL pad inorganiktir ve yanmaz yapıdadır. Her iki tip pad yıkama sistemine haiz çelik
kasadan meydana gelir ve nemlendirme ünitesine kolayca monte edilebilir.

Buhar dağıtım paneli, çok küçük mesafelerde ıslanma problemi olmadan hızlı
absorbsiyon sağlar. Paneller kanal veya klima santrali içine monte edilebilir.

Resim 3.10: Fanlı evaporatif nemlendirici Şekil 3.8: Montaj şema ve ölçüleri

HAVA Tavsiye FAN Soğutma ÖLÇÜLER mm

 Mahal boyutları (mt)

37
 UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
FİLTRE VE NEMLENDİRİCİ SEÇİMİ YAPMAK

İşlem Basamakları Öneriler

 Edindiğimiz bilgilere göre uygulamayla

 Serpantinlerde;
 Serpantinlerde görev yapacakları yere
 Kullanılan soğutucu akışkana,
uygun tercihte bulunmalısınız.
 Yük ihtiyacı olan sıcaklık değerlerine,
 Soğutucu akışkan, yük ihtiyacı,
 Hava ve soğutucu akışkan debilerine,
kullanılacak devre çeşitleri, boyut ve
 Kullanılacak devre çeşitlerine,
kontrol türüne göre serpantin seçimlerini
 Boyut ve kontrol türüne göre serpantin
yapınız.
seçimini yapınız.

 Firmaların kataloglarından uygun seçim

38
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da başka partikülleri ayrıştırmaya yarayan

2. Kaba liflerden yapılmış ve yüksek boşluk oranına sahip filtrelere ne ad verilir?

3. Yüzey hızının fonksiyonu olarak direnç tasarımları sayesinde mükemmel hava

4. Sanayi ve ticari HVAC tesislerinde kullanılmaya yönelik üretilmiş hafif, filtre

5. İklimlendirme santrallerinde, havayı ısıtmak, soğutmak veya nemini almak için

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış
cevap verdiğiniz ya da cevap verirken kararsız kaldığınız sorular için faaliyetin ilgili
bölümüne geri dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanlış cevaplarınız doğru cevaplarınızdan
fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanızı tavsiye ederiz.

39
 ÖĞRENME FAALİYETİ–4

ÖĞRENME FAALİYETİ–4
AMAÇ

Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,

ARAŞTIRMA

 Havalandırma tesisatı bulunan tesisleri dolaşarak konu ile ilgili araştırma

4. SUSTURUCU VE TİTREŞİM
KESİCİLERİN SEÇİMİ
4.1. Susturucular
Klima ve havalandırma sistemlerinde meydana gelen gürültüyü, kabul edilebilir
düzeylere indirmede kullanılır. Susturucu kasası galvanizli çelikten imal edilir ve kanal
sistemine montajının yapılabilmesi için kasanın her iki tarafında özel flanş profilleri
kullanılır. Susturucunun sönümleme elemanlarında yüzeyi çürümeye ve neme karşı dayanımı
artırılarak, 50 kg/m³ yoğunlukta preslenmiş cam yününden imal edilir. 20 m/s hava hızına
kadar yüzey aşınmasını önleyecek şekilde cam lifiyle kaplanır.

4.1.1. Ses ve Gürültü Kirliliği

Ses, belli bir frekansta titreşim yapan bir kaynaktan yayılan enerjiye sahip dalgalara
denir. Bu dalgaların şiddeti ses kaynağının büyüklüğüne ve titreşim sayısına bağlıdır.

Ses şiddeti, birim zamanda birim yüzeye düşen ses enerjisi olarak tanımlanır.

Büyüklük olarak ise dB (desibel) ile ifade edilir. Ses seviyesi ile ilgili şu örnekleri
verebiliriz:

40
 Tablo 4.1: Çeşitli ses kaynakları ve ses şiddetleri
Ses kaynağı ve konumu Ses şiddeti seviyesi dB (A)
Kalkış halindeki uçak (25 m mesafede) 140 dB (A)
Yol kazısı (7 m mesafede) 90 dB (A)
Çalar saat zili (1 m mesafede) 80 dB (A)
50 km/h hızla giden otomobilin içi 70 dB (A)
Normal konuşma (1 m mesafede) 50 dB (A)
Sakin yatak odaları (olması gereken) 35 dB (A)

Desibel sesin duyum birimidir. Sıfır desibel 10-12 Watt’tır.Normal bir kulak için 1000
Hz’lik ses, orta bir sestir. Bu frekanstaki bir sesin şiddeti 10-12 ile 1 W/m2 arasında değişir.
Bu ses şiddetleri 130 eşit parçaya ayrılırsa bu parçalardan her birine 1 desibel’lik ses denir ve
dB ile gösterilir.

Hız: Ses dalgalarının birim zamanda aldığı yoldur. Atmosferdeki ses hızı 340
m/sn’dir. Katı maddelerde ses hızı daha çok artmaktadır.

Frekans: Birim zamanda üretilen dalga sayısına frekans denir. Hertz (Hz)’dır.

Dalga Boyu: Art arda meydana gelen, aynı fazda titreşen iki nokta arasındaki uzaklığa
denir. λ ile gösterilir. Birimi metre (m)’dir.

Periyot: Bir dalga boyu kadar dalganın yol alması için geçen zamana denir. T harfi ile
gösterilir. Birimi saniye sn.dir.

Genlik: Periyodik bir dalganın ulaştığı en büyük değere denir.

Ses Yüksekliği: Frekansa bağlı bir özelliktir, sesin frekansı büyük ise ses yüksekliği
de büyük demektir.

Ses Enerjisi: Enerji hem genliğe, hem de frekansa bağlı bir özelliktir. Genlik ve
frekansın artmasıyla sesin enerji seviyesi de artar.

Gürültü: Yüksek frekanstaki ses kaynaklarının çoğalması gürültü diye tanımladığımız

41
 İklimlendirme sistemindeki gürültü kaynakları

 Elektrik motorları,
 Fanlar,
 Pompalar gibi hareketli elemanı olan makineler,
 Damper ve menfezler,
 Vanalar gibi içerisinden akışkan geçince gürültü üreten elemanlar.

Bu cihazlardan yayılan gürültü ve titreşimler (şekil 4.1’de) gösterildiği gibi, bina

 Döşeme üzerinden bina yapısı ile

Şekil 4.1:Gürültü sorunları olan bir iklimlendirme santral odası yerleşimi

42
Tablo 4.2: Çeşitli uygulamalar için tavsiye edilen ses seviyeleri

43
4.1.2. Ses Sönümleyici(Susturucu) Seçimi İle Gürültünün Azaltılması

Bir bina içinde akustik yönden istenen ses seviyelerinin muhafazası için önce bu ses
seviyelerinin bilinmesi gereklidir. Çeşitli uygulamalar için tavsiye edilen ses seviyeleri,
yukarıdaki tabloda verilmiştir. Konutlarda bina dışına konan cihazların maksimum gürültü
seviyesi 60 dB olarak tavsiye edilmektedir.

Bina dışına konan cihazların seçiminde ses ve gürültü yönünden aşağıdaki özelliklere
dikkat edilmelidir.

 Cihazlar mümkün olduğu kadar şikayet gelecek yerlerden uzak mesafelere

Şekil 4.2:Gürültü sorunlarından arındırılmış bir iklimlendirme santral odası yerleşim planı

44
 Şekil 4.3:Ses sönümleyiciler (susturucular)

B( mm ):Genişlik
H( mm ):Yükseklik
L( mm ):Boy
d( mm ):Sönümleme eleman kalınlığı
s( mm ):Hava yolu genişliği
n ( Ad ):Sönümleme eleman sayısı
V( L/s ):Hava debisi
V(m³/h):Hava debisi
Vs( m/s ):Hava hızı
Vt( m/s ):BxH kesitindeki hava hızı Vs=Vt x d+s.
Ap(Pa):Basınç kaybı
Fm(Hz):Oktav merkez frekansı
De(dB) :Absörbe edilen ses şiddeti
Lw(dB):Akım kaynaklı gürültünün şiddeti
LwA(dB(A)):Akım kaynaklı gürültünün A-ağırlıklı ses şiddeti
LPA(dB(A)):Akım kaynaklı gürültünün A-ağırlıklı ses şiddeti
Ls dB:B x H = 1 m² için düzeltmeler

A. Hava geçiş aralığının dar olması için kısa boy ve büyük kesit seçilmelidir.
B. Hava geçiş aralığının geniş olması için uzun boy ve küçük kesit seçilmelidir.
Tablo 4.3: Susturucu teknik özelliğine bir örnek
Sönümlemesi istenen
Ses seviyesi ( fm=250 Hz ) De=12 dB
Max boy L=1000 mm
Max basınç kaybı Ap=50 Pa
Hava debisi V=1260 L/s
Hava debisi V=4550 m³/h

45
 Ses yalıtımı

 Gürültünün zararlı etkilerinden korunması gereken alanlarda (konutlar, okul,

4.2. Titreşim Kesiciler

4.2.1. Titreşimler

Hava yolu ve titreşim yolu ile olmak üzere iki yolla yayılan sesler bütününden oluşan
gürültünün, insan sağlığı üzerinde meydana getirdiği bozukluklar bilimsel olarak tartışılmaz
halde kanıtlanmıştır. Engellenmesi için çeşitli aparatlar geliştirilmiştir.

Titreşim, belirli zaman aralıklarında, bir kütlenin belirli bir mesafede yapmış olduğu
periyodik hareketlere denir. Buradaki mesafeye genlik denir. Bu hareketlerin bir saniyedeki
sayısına frekans adı verilir. Frekansların birbirine uymasına rezonans denir. Yani cihazın
çalışma frekansı ile titreşim alıcının doğal frekansının aynı zaman diliminde aynı değerde
olması durumudur.

Rezonans oluşumunu engellemek için, cihazı destekleyen yapının dinamik sertliğinin,

4.2.2. Titreşim Alıcılar

Titreşim kontrolünde en önemli özelliklerden birisi de rezonanstır. Titreşim ve darbe

 Üzerine yerleştirilen cihazdan, sabitlendiği yapıya geçen kuvvetlerin etkisini

Çeşitli titreşim kesiciler

 Neopren pedler: Kullanım alanları kritik olmayan cihazlar ile bodrum

4.2.3. Titreşim Alıcılar Seçilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

 Titreşim yalıtımı yapılan donanımın türü ve bulunduğu yer (içte mi/dışta mı)
 Yalıtım yapılacak donanımın ağırlığı ve ağırlık merkezinin yeri
 Yalıtım yapılacak birimin tüm boyutları
 Cihazın en düşük çalışma hızı
 Her birim için kaç adet titreşim sönümleyici istendiği

Yukarıda belirttiğimiz kurallar doğrultusunda titreşim alıcılar uygun şekilde seçilir.

47
 UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
SUSTURUCU VE TİTREŞİM ÖNLEYİCİ SEÇİMİ YAPMAK

İşlem Basamakları Öneriler

 Edindiğimiz bilgilere göre uygulamayla

 Susturucuları görev yapacakları yere

 Firmaların kataloglarından uygun seçim

 Kullanım yerleri ve şartlarına uygun

48
 ÖLÇME
ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. Belli bir frekansta titreşim yapan bir kaynaktan yayılan enerjiye sahip dalgalara ne ad
verilir?
A) Hız B) Frekans C) Ses D) Titreşim

2. Sesin duyum birimi nedir?

3. Ses dalgalarının birim zamanda aldığı yola ne denir?

4. Birim zamanda üretilen dalga sayısına ne denir?

5. Atmosferde ki ses hızı kaç m/sn. dir?

6. Konutlarda bina dışına konan cihazların maksimum gürültü seviyesi kaç dB olarak
tavsiye edilmektedir?
A) 65 B) 55 C) 65 D) 60

7. Belirli zaman aralıklarında, bir kütlenin belirli bir mesafede yapmış olduğu periyodik
hareketlere ne denir?
A) Atılım B) Titreşim C) Frekans D) Zıplama

8. Cihazın çalışma frekansı ile titreşim frekansların birbirine uymasına ne denir?

9. Kritik durumlarda kullanımı en yaygın titreşim alıcısı hangisidir?

10. Ses köprüsü ve borudaki gerilimi azaltması için, kesme vanalarının cihaz tarafına ne
yerleştirilmelidir?
A) Kauçuk genleşme parçası B) Çelik yay C) Hava yayı D) Neopren ped

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış
cevap verdiğiniz ya da cevap verirken kararsız kaldığınız sorular için faaliyetin ilgili
bölümüne geri dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanlış cevaplarınız doğru cevaplarınızdan
fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanızı tavsiye ederiz.

49
 ÖĞRENME FAALİYETİ–5

ÖĞRENME FAALİYETİ–5
AMAÇ
Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,
gerekli donanımı kullanarak havalandırma tesisatında kanalların yalıtımında kullanılan
yalıtım malzemelerini tanıyacak, tekniğine ve standardına uygun olarak seçimlerini
yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Havalandırma tesisatı bulunan tesisleri dolaşarak konu ile ilgili araştırma

5. HAVA KANALI YALITIM

50
 Isı yalıtım malzemelerinin performansını etkileyen faktörler;

 Isı iletim kat sayısı k (W/mK): Ne kadar küçük olursa ısıyı o kadar az geçirir.
 Buhar geçirme direnci (µ) : Buhar geçişine direnci yüksek olmalıdır.
 Sıcaklığa dayanma: Malzemenin hangi sıcaklık aralığında kullanılacağı
bilinmelidir.
 Yangına dayanımı: Malzeme yangına ve aleve karşı dayanıklı olmalıdır.
 Gözenek yapısı: Açık veya kapalı gözenekli olup olmadığı belirtilmelidir.
 Yoğunluk (kg/m³): Kullanım yerine göre olabildiğince düşük yoğunlukta
olmalıdır.
 Hacimce su emme: Sudan doğrudan etkilenmemeli, ıslanarak k değeri
yükselmemelidir.
 Ekonomiklik: Benzerleriyle karşılaştırıldığında ekonomik olmalıdır.

Isı yalıtım şekillerinden biz burada sadece tesisat yalıtımını inceleyeceğiz.

Tesisat yalıtımı: Enerji verimliliği için binadaki ısıtma, soğutma veya sıcak su
hazırlama tesisatlarına mutlaka ısı yalıtımı yapılmalıdır. Tesisat yalıtımında kullanılabilecek
çeşitli yalıtım malzemeleri bulunmaktadır. Ayrıca verimli ısıtma ve soğutma sistemleri tercih
edilmeli ve otomatik kontrol teknolojilerinden faydalanılmalıdır.

Tesisat yalıtımında kullanılan malzemeler ve bu malzemelerin ürün standartları

Tablo 5.1: Isı yalıtım malzemeleri ve standartları

Isı yalıtım malzemeleri Ürün standartları

Tasarımdan, uygulamaya kadar tüm yönleri ile bir uzmanlık dalı olan yalıtımın ana
unsurları “doğru detay” , “nitelikli malzeme” ve “sağlıklı uygulama” dır.

51
5.1.1. Isı yalıtımı malzemelerinin sınıflandırılması

 Lifli malzemeler (Cam yünü, Taş yünü, Seramik yünü)

 Hücreli köpükler (expanded polistiren (EPS), extruded polistiren(XPS), fenol

 Tanecikli köpükler (Flex malzemeler)(Elastomerik kauçuk köpüğü, polietilen

 Cam köpüğü, kalsiyum silikat türü malzemeler

 Cam yünü: Beyaz olanları 550ºC’ye kadar ve genellikle sanayi yalıtımlarında

 Polietilen köpük, Etilen ve propilenden hazırlanan polimerilerden imal edilen,

52
 Tablo 5.2: Soğuk hatlarda kullanılması gerekli polietilen ve kauçuk köpüğü kalınlıkları

Polietilen ve kauçuk köpüğü

Tablo 5.3: Ilık hatlarda kullanılması gerekli polietilen, kauçuk köpüğü ve cam yünü kalınlıkları

Polietilen, kauçuk köpüğü ve

Tablo 5.4: Sıcak hatlarda kullanılması gerekli cam yünü ve taş yünü kalınlıkları

Cam yünü ve Taş yünü

İklimlendirme kanallarının yalıtımında levha tipi, folyo kaplı polietilen köpük, kauçuk
köpüğü ve cam yünü kullanılır. Folyo kaplı malzemelerin ek yerleri, alüminyum bant ile
yapıştırılır. Bina dışında olanlara mutlaka galvaniz sac kaplanır. Sıcak hacimlerden geçen
soğuk hava kanallarındaki yoğuşmayı önlemek için, bir yüzü alüminyum folyo kaplı
polietilen levha veya kauçuk köpüğü ile dıştan yalıtımı yapılır.

53
5.2. Titreşim Yalıtımı
Konu 4.2.1’de anlatıldığı gibi titreşimlerden oluşan gürültüleri engellemek için çeşitli
aparatlar geliştirilerek kullanılmaktadır.

5.2.1. Çeşitli Titreşim Kesiciler

 Neopren pedler: Kullanım alanları kritik olmayan cihazlar ile bodrum

Resim 5.2: Neopren ayaklar ve askılar

 Çelik yaylar: Kritik durumlarda kullanımı en yaygın titreşim alıcılardır.

Resim 5.3: Çelik yaylar

Resim 5.4: Çelik kaideler

5.2.2. Titreşim Alıcılar Seçilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

 Titreşim yalıtımı yapılan donanımın türü ve bulunduğu yer (içte mi/dışta mı),
 Yalıtım yapılacak donanımın ağırlığı ve ağırlık merkezinin yeri,
 Yalıtım yapılacak birimin tüm boyutları,
 Cihazın en düşük çalışma hızı,
 Her birim için kaç adet titreşim sönümleyici istendiği.

Yukarıda belirttiğimiz kurallar doğrultusunda titreşim alıcılar uygun şekilde seçilir.

5.3. Sismik Koruma Yalıtımı

Bu korumayı sağlamak için cihaz bağlantı yerlerinde, özel olarak tasarlanmış, ileri
teknoloji ile üretilmiş ve deprem kuvvetlerine karşı koyabilecek birtakım elemanlardan
faydalanılır. Bu elemanlar ve taşımaları gereken özellikler aşağıdaki gibidir.

 Sismik sınırlayıcı kauçuk titreşim alıcı ayak: Her yönden gelen sismik
kuvvetleri taşıyabilir özellikte, dökme demir gövde ve bu gövde içinde neopren
sönümleme elemanı bulunan ayaklardır.

55
 Şekil 5.1: Sismik sınırlayıcı titreşim alıcı ayak

 Sınırlandırılmış yay üzerinden yük kalktığı zaman yayın açılmasını önleyen

Şekil 5.2: Sismik sınırlayıcı yaylı takoz

Şekil 5.3: Sismik sınırlayıcı titreşim izolatörlü çelik halat

56
 Şekil 5.4: Sismik sınırlayıcı çelik bağlantı
 Sismik sınırlayıcı (snubber) sismik sönümleyiciler, yüksek dayanımlı şok
yutucu neopren malzeme ve çelik bağlantı elemanlarından oluşur.

 Dişi saplama ankraj dübeli zemine yapılan montaj dübelidir. Dübel

Cihaz bağlantı parçası

Saplama bağlantı ankraj dübeli

Şekil 5.5: Zemine montajlı dişi saplama ankraj

57
  Küresel kompanzatör, dış yüzeyi peroksit ile sertleştirilmiş kauçuk
malzemeden, iç yüzeyi ise kort bezinden mamul malzemedir. Borularda
meydana gelen genleşmeleri ve sismik kuvvetleri kompanze eden esnek
bağlantı parçasıdır.

Şekil 5.6: Küresel kauçuk kompanzatör

5.3.1. Sismik Koruma Yapmak için Bilinmesi Gerekenler

Bir donanımın sismik korumasının nasıl yapılacağı hesaplanırken aşağıdaki

 Donanımın bulunduğu yerin, hangi deprem bölgesinde olduğu,

Cihazların sismik koruması, bütün veriler dikkate alınarak kuruluş aşamasında

5.4. Ses Yalıtımı

Yapı elemanlarında sesin iletimi ve yayılımı iki yolla olur :

 Hava doğuşumlu sesin bir mekândan diğerine iletilmesi

5.4.1. Ses Yalıtımı Yapılırken Kullanılan Malzeme ve Yöntemler

Özellikle konut, okul, hastane gibi gürültüye duyarlı yapılar için yapı elemanlarının
ses geçiş kaybı değerlerinin belli limitlerde olması gerekmektedir. Yapı akustiği açısından en
doğrusu mimari tasarım aşamasında gürültü kontrolünün yapılmasıdır. Mekânların işlevleri
ve bu mekânları etkileyen gürültü kaynakları göz önüne alınarak alınabilecek bazı önlemler
şu şekildedir:

Yapının konumu

 Yapının otoyollardaki trafik, demir yolu ve hava yolu taşıtlarının

Yapımda kullanılan metot

 Çift tabakalı duvar uygulaması yapmak.

Ses Yalıtımında Kullanılan Malzemeler

 Mineral yünler
 Polietilen kauçuk köpüğü
 Ahşap yünü
 Poliüretan

59
Ses yalıtımı nerelerde yapılmalıdır?
Ses yalıtımı;

 Gürültünün zararlı etkilerinden korunması gereken alanlarda (konutlar, okul,

60
 UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
YALITIM MALZEMESİ SEÇİMİ YAPMAK

İşlem Basamakları Öneriler

 Edindiğimiz bilgilere göre uygulamayla

 Görev yapacakları yere uygun tercihte

 Mekanik titreşim ihtiyacı, kullanılacak

 Firmaların kataloglarından uygun

61
 ÖLÇME
ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. Binaların dış cephe duvarları, cam ve doğramaları, çatıları, döşemeleri ve

2. Tesisat yalıtımı ile enerji kayıp veya kazançları dışında, hattı oluşturan boruların
yoğuşma sebebiyle ne oluşması önlenir?
A) Korozyon B) Ekonomi C) Ses D) Gürültü

3. Bina veya tesisattaki sıcaklık, terleme sıcaklığının altına düşerse ne olur?

4. Tesisatlarda yoğuşma; ısı yalıtımı yapılmaz veya yetersiz yapılırsa nerede olur?
A) İçeride B) Depoda C) Odada D) Yüzeyde

5. Isı yalıtım malzemesinin buhar difüzyon direnç katsayısının (µ) yetersiz olması
durumunda yoğuşma yalıtım malzemesinin neresinde olur?
A) İçinde B) Üzerinde C) Yanında D) Arkasında

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış
cevap verdiğiniz ya da cevap verirken kararsız kaldığınız sorular için faaliyetin ilgili
bölümüne geri dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanlış cevaplarınız doğru cevaplarınızdan
fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanızı tavsiye ederiz.

62
 ÖĞRENME FAALİYETİ–6

ÖĞRENME FAALİYETİ–6
AMAÇ

Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,

ARAŞTIRMA

 Havalandırma tesisatı bulunan tesisleri dolaşarak konu ile ilgili bilgi toplayınız.
 Tespit malzemeleri ile ilgili sektörde faaliyet gösteren firmaları dolaşarak bilgi
toplayınız. Topladığınız bilgileri rapor haline getirerek arkadaşlarınızla
paylaşınız.

6. HAVA KANALLARINA UYGUN TESPİT

Tablo 6.1: Galvanizli rot ölçüleri

Ölçü M6 M8 M10 M12 M14 M16 M18 M20

Boy(mm) 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

Boy(mm) 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000

Paket Ad. 100 50 50 25 20 15 15 10

Resim 6.1: Rot (tij)

63
6.2. Çakmalı Dübel
Beton zeminlerde kısa delik gerektiren yerlerde kullanılan dübel çeşididir. Montajı
kolaydır. İçindeki konik bağlı çekirdeği sayesinde dengeli açılma yaparak betona daha
güvenli olarak oturur. Beton içinde dönme yapmaz. Paslanmaya karşı 8-12 mikron çinko
kaplıdır.
Tablo 6.2: Çakmalı dübel ölçüleri

ÇAKMALI DÜBEL
Ölçü M6 M8 M10 M12 M16 M20
Boy(mm) Q8-30 Q10-32 Q12-40 Q15-50 Q20-60
Q25-80 mm
mm mm mm mm mm
Paket Ad. 700 400 250 150 75 35

Resim 6.2: Çakmalı dübel

Tablo 6.3: Çekmeli dübel ölçüleri

64
 Resim 6.3: Çekmeli dübel

6.4. Sac Gömlekli Dübel

Tablo 6.4: Sac gömlekli dübel ölçüleri

Boy(mm) Q8-30 Q8-45 Q10- Q10- Q12- Q12- Q16- Q16-

Resim 6.4: Sac gömlekli dübel

65
 Tablo 6.5: Cıvatalı borulu dübel ölçüleri
CIVATALI BORULU DÜBEL
Ölçü M6x65 M8x75 M10x85 M12x90 M16x120 M20x140
Boy(mm) Q10-45 Q13-45 Q15-50 Q17-60 Q22-75 Q25-90 mm
mm mm mm mm mm
Paket Ad. 200 200 200 100 50 25

Resim 6.5: Cıvatalı borulu dübel

6.6. Galvaniz Perfore L ve U Profil

GALVANİZ PERFORE

L PROFİL

30x30x3 mm 2000 mm

40x40x3 mm 2000 mm

40x40x4 mm 2000 mm

50x50x4 mm 2000 mm

GALVANİZ PERFORE

U PROFİL

30x30x30x3 mm 2000 mm

40x40x40x3 mm 2000 mm

40x40x40x4 mm 2000 mm

50x50x50x4 mm 2000 mm

66
 Resim 6.6: Galvaniz perfore “L” ve “U” profil

6.7. Uzatma Somunu

Resim 6.7: Uzatma somunu

Resim 6.9: Kanal köşe parçası

6.10. Kanal Montaj Malzemeleri

68
 Tablo 6.10: Kanal montaj malzemesi çeşitleri
HAZIR KANAL MONTAJ MALZEMELERİ
Neopren conta 12x4 mm 1Rulo=10 m
Neopren conta 20x4 mm 1Rulo=10 m
Sıkıştırma klipsi
Cıvata (M8x25 mm)
Somun (M8)
Cıvata (M10x25)
Somun (M10)

69
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler

 Uygulamayla ilgili bilgiler doğrultusunda

DEĞERLENDİRME

Eksiklerinizi gördükten sonra; faaliyete dönerek, araştırarak ya da öğretmeninizden

70
 ÖLÇME
ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. Askı sistemlerinde çeşitli adaptörler yardımıyla kullanılan bağlantı elemanlarına ne

2. Beton zeminlerde kısa delik gerektiren yerlerde kullanılan dübel çeşidi hangisidir?
A) Borulu B) Çakmalı C) Çekmeli D) Cıvatalı

3. Standart cıvata ve saplama ile kullanılan dübel çeşidi hangisidir?

4. Yüksek doz betonda ve sert zeminde kullanılan orta yük montajında kullanılan dübel
hangisidir?
A) Sac gömlekli B) Çakmalı C) Çekmeli D) Cıvatalı

5. Standart cıvata ve saplaması kendinden kısa mesafeli bağlantı parçası olarak

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış
cevap verdiğiniz ya da cevap verirken kararsız kaldığınız sorular için faaliyetin ilgili
bölümüne geri dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanlış cevaplarınız doğru cevaplarınızdan
fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanızı tavsiye ederiz.

71
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
Öğretmeninizle birlikte belirleyeceğiniz uygun bir alana, havalandırma tesisatı
uygulaması yapınız. Uygulama yapılan kanala uygun fan, menfez, damper, filtre, serpantin,
nemlendirici susturucu ve titreşim önleyiciyi seçiniz, uygun montaj elemanlarını kullanarak
monte ediniz, gerekli yalıtımı yapınız.

PERFORMANS DENETİM LİSTESİ

Havalandırma tesisat elemanlarının seçimini yapmak Değerlendirme

Gözlenecek Davranışlar Evet Hayır

Fan seçimini yaptınız mı?

Menfez sayı ve seçimini yaptınız mı?

Gerekli olan yere damper koydunuz mu?

Filtre, serpantin ve nemlendirici montajını yaptınız mı?

Montaj yaparken susturucu ve titreşim önleyicileri monte ettiniz mi?

Uygun montaj elemanlarını seçerek montajı gerçekleştirdiniz mi?

Kanal için gerekli yalıtımı yaptınız mı?

İş ve iş güvenliği kurallarına uydunuz mu?

Uygun takım kullandınız mı?

Tertipli, düzenli ve temiz çalıştınız mı?

İşi verilen sürede yapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Modül sonunda yeterli bilgi ve becerileri gözlemlediyseniz kendinizi başarılı, başarısız

72
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 A
2 D
3 C
4 B
5 A
6 C

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 A
2 C
3 D
4 B
5 A

ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 B
2 C
3 A
4 D
5 C

73
ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 C
2 D
3 A
4 B
5 A
6 D
7 B
8 C
9 D
10 A

ÖĞRENME FAALİYETİ-5’İN CEVAP ANAHTARI

1 B
2 A
3 C
4 D
5 A

ÖĞRENME FAALİYETİ-6’NIN CEVAP ANAHTARI

1 C
2 B
3 D
4 A
5 A

74
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
 Çeşitli Kataloglar (DEMİRDÖKÜM,ISISAN,ALFA- LAVAL, ALARKO )

 KLİMA TESİSATI tmmob. Makine Mühendisleri Odası Yayınları

 YILMAZ Mehmet, Osman Nuri ŞARA(Makine Yüksek Mühendisi), Ders

 ROTHENBERGER, hauptkatalog. www.rothenberger.com, 2003/2004

ÇEŞİTLİ İNTERNET ADRESLERİ

 www.tekfil.com
 www.karmasltd. Com
 www gvn.com.tr
 www.izoder.org .tr
 www.Ezgiizolasyon.com
 www.filtresanayi.com
 www.dipaz.com.tr/
 www.Pamsan.com
 www.emotesisat.com.tr
 www.vivaturka.com
 www.havak.com.tr
 www.civtas.com
 www.serplast.com.tr
 www.oparsan.com
 www. Deneysan com tr

75