18. yy Osmanlı İmparatorluğu'nda artık gerileme ve çöküş devrinin başladığı dönemdir. Ardı ardına alınan yenilgiler, geniş Osmanlı topraklarında birbiri ardına gelen isyanlar, yönetimi bir arayış içine çekmiş, III. Selim devrinde ilk kez orduda yapılan ıslahat hareketlerinin üstünlüğü karşısında imparatorluk yönünü batıya çevirmek zorunda kalmıştır. Gülhane Hattı Hümayunu'nun yürürlüğe konmuş olmasıyla her alanda bir yenileşme hareketi başlamıştır. Okullarda öğretimin Türkçeye dönmesi, gazeteciliğin başlaması ve gelişen milliyetçilik sonucunda edebî yenileşme de beraberinde gelmiş, bu değişmelere uyanan yeni fikir akımlarına paralel olarak ortaya çıkmış, yeni bir medeniyet değişiminin sonucu olarak gelişmiştir. Divan edebiyatı dönemiyle birlikte edebiyatımızda sosyal ve siyasal konuların yanında günlük olaylar tartışma alanına çekilmiştir.
Tanzimat edebiyatı genel özellikleri[değiştir kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir kaynağı değiştir]
Türk edebiyatına gazete ilk olarak Tanzimat döneminde girmiştir. Tanzimat dönemi sanatçıları halka ulaşabilmek ve bir şeylere farkındalık yaratabilmek için gazeteyi bir araç olarak görmüşlerdir. Tanzimat ile birlikte gazetenin Türk edebiyatına girmesi birçok şeyin tetikleyicisi olmuştur. Gazete ile aydınlar ve sanatçılar makalelerini paylaşmışlardır, ayrıca roman, hikâye, tiyatro gibi türlerin gelişmesinde de gazetenin etkisi olmuştur. Tanzimat edebiyatının önemli sanatçılarından Ali Suavi gazete için: “Anlıyor musunuz, gazete ne güzel mekteptir ve orada okuyanlar nasıl da uyanıyorlar!” ifadelerini kullanmıştır.[3]Osmanlı İmparatorluğu'nda çıkarılan ilk gazete 1831 tarihli Takvim-i Vekayi'dir Takvim-i Vekayi gazetesi haftalık olarak Türkçe basılmış olup bunun yanı sıra Arapça, Ermenice, Farsça, Fransızca ve Rumca gibi dillerde de baskıları yapılmıştır. Bunların dışında Takvim-i Vekayi gazetesi ilk resmi gazete sayılmaktadır ve genel olarak bu gazetenin içeriği resmi duyurular ve kabul edilen yasa metinleri olmuştur.[4] Tanzimat döneminin ilk yarı resmi gazetesi ise William Churchill tarafından çıkarılan 1840 tarihli Ceride-i Havadis gazetesidir. Bu gazete daha çok haber içerikli yayınlar yapmıştır fakat halk tarafından ilgi görmemiştir, ilk üç sayısı ise ücretsiz olarak dağıtılmıştır.[5] Tanzimat döneminin en önemli gazetelerinden birisi de İbrahim Şinasi ile Agah Efendi'nin birlikte çıkardıkları Tercüman-ı Ahvâl gazetesi olmuştur. Bu gazete Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk edebi ve özel gazete olup Tanzimat edebiyatının başlangıcı sayılmaktadır.[6] İlk başlarda pazar günleri çıkan bu gazete daha sonra haftada üç kez çıkmıştır. İlerleyen dönemlerde gazete Ceride-i Havadis ile rekabet edebilmek için haftada beş kez çıkarılmıştır.[6] Gazetede daha çok Şinasi, Ahmet Vefik Paşa ve Ziya Paşa gibi isimler görev yapmıştır. Türk edebiyatında ilk tiyatro yapıtı olan ve görücü usulü evlenmeyi yeren İbrahim Şinasi'ye ait Şair Evlenmesi adlı çalışma ilk olarak bu gazetede yayınlanmıştır. İbrahim Şinasi gazetenin 24'üncü sayısında ayrılmıştır. Tercüman-ı Ahval gazetesinde eğitim sistemini eleştiren bir makale yayınlanınca gazete iki haftalığına kapatılmıştır. Bu olay Türk basın tarihinde yayın durdurmanın ilk örneği olmuştur.[6] Gazete 792 sayı yayınlanmış ardından da 11 Mart 1866 yılında kapatılmıştır. Bu dönemde çıkarılan diğer gazetelerden birisi de Tasvir-i Efkâr gazetesi olmuştur. Tasvir-i Efkâr gazetesi İbrahim Şinasi tarafından çıkarılmış ardında gazetenin başına Namık Kemal getirilmiştir. Bu dönemde çıkarılmış kayda değer gazetelere örnek olarak: Ali Suavi'nin çıkardığı Muhbir, Ahmed Midhat Efendi'nin çıkardığı İbret ve Tercüman-ı Hakikat gazeteleri verilebilir.[3]
Tanzimat edebiyatı dönemleri[değiştir
Tanzimat Dönemi Hikaye Özellikleri Nelerdir? Tanzimat Dönemi Hikaye Yazarları Ve Örnekleri...
Tanzimat Dönemi Hikaye Özellikleri Nelerdir?
Tanzimat Dönemi Osmanlı tarihine damga vuran yenilikçi uygulamaların yapıldığı bir dönem olarak bilinmektedir. Batılılaşma ve yenilik hareketlerinin en çok hissedildiği bu dönemde edebiyat alanında da pek çok yenilik gelmiştir. Tanzimat Döneminde öykü ve roman alanında pek çok yazar eser vermiştir. Tanzimat Dönemi, hikaye özellikleri şu şekildedir:
- Bu dönemde öyküler günlük hayattan ve tarihten alınmıştır.
- İlk öykülerde genellikle topluluk önünde anlatılan meddah öykü tekniği ve etkileri görülmektedir.
- Tanzimat Dönemi öykü ve romancıların bir kısmı halka, bir kısmı ise aydın kişilere seslenmeyi tercih etmiştir.
- Halka seslenen yazarlar sade bir dil tercih ederken, aydın kişilere seslenen yazarlar dil kuralları ve yabancı sözlük ile yüklü bir dille yazmışlardır.
- Tanzimat döneminde öykülerde işlenen konular tutsaklık, Batı uygarlığı ile Osmanlı arasında farklıların karşılaştırılması, zorunlu yapılan evlilikler, aşık olma temaları ve evlilik ağırlıklı konular işlenmiştir.
- Tanzimat döneminin ilk zamanlarında romantizm akımının etkisinde kalınmıştır.
- Eserlerde tesadüflere yer verilmiştir.
- Kahramanlar genellikle yaşamın içerisinden alınmış kişilerden oluşmaktadır.
- Tanzimat 2. dönemde ise realizm ve natüralizm akımından etkilenilmiştir.
- Batılı anlamda ilk öykü türü Tanzimat döneminde edebiyatımıza girmiştir.
- Türk Edebiyatında ilk öykü denemesi ise Emin Nihat'ın Müsameretname adlı eseridir.
Tanzimat Dönemi Hikaye Yazarları ve Örnekleri
Hikaye türü Türk edebiyatına 19. yüzyılda Batı'dan girmiştir. 19. yüzyılda Tanzimat aydınları ziyaret ettikleri Avrupa ülkelerinde roman ve hikayeyi tanımış, çeviriler ile bu türleri okuyuculara taşımışlardır. Tanzimat döneminde eser veren hikaye yazarları ve örneklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Ahmet Mithat Efendi: Kıssadan Hisse ve Letaif-i Rivayat
- Emin Nihat: Müsameretname
- Sami paşazade Sezai: Küçük Şeyler,
- Recaizade Mahmut Ekrem: Şemsa, Muhsin Bey ve Saime
- Nabizade Nazım: Yadigarlarım, Zavallı Kız, Sevda, Hala Güzel, Karabibik ve Haspa
Tanzimat Dönemi Hikaye Yazarları Hangi Akımdan Etkilenmiştir?
Tanzimat döneminde roman ve öykü tekniği daha fazla gelişmiştir. Birinci döneme göre daha nitelikli ürünler verilmiştir. Bu dönemde realizm akımının etkisi ile gözleme önem verilmiş, olay ve kişiler daha gerçekçi anlayış ile anlatılmıştır. Bu dönemde Nabizade Nazım naturalizm akımından, Recaizade Mahmut Ekrem ve Sami Paşazade Sezai realizm akımından, Abdülhak Hamit Tarhan ise romantizm akımından etkilenmiştir.