Teşhis Kişileştirme Örnekleri
Kişiselleştirme Nedir? Edebiyatta Kişiselleştirme (Teşhis) Örnekleri Nelerdir?
Kişiselleştirme Nedir?
Edebiyattaki teşhis sanatı genellikle intak sanatı ile bir arada kullanılır. İntak, insanın dışında var olan varlıkları konuşturma sanatına verilen bir isimdir. Okurların en fazla dikkat etmesi gereken en önemli kurallardan birisi de “her intak sanatı bir teşhistir” kuralıdır. Çünkü konuşmak, sadece insana özgü bir yetidir. Ama her teşhis sanatı da intak değildir. Çünkü hayvanlara ve bitkilere konuşmak dışında başka insani özellikler de verilebilir.
Hem şiirlerde hem de düz yazılarda sıkça kullanılan kişileştirme sanatı ise, insan dışı varlıklara duygulanmak ve düşünmek gibi çeşitli insani özelliklerin verilmesi anlamına gelir. Örneğin ''Sanki tüm çiçekler bana küsmüş, hepsinin boynu bükülmüştü.'' cümlesinde de bir kişileştirme sanatı yapılmıştır.
Küsmek, yalnızca insana özgü bir davranış olarak bilinir. Çiçeklerin boynunu bükmesinin nedeni ise, insana özgü bu özellikle açıklandığı için ''çiçeklerin küsmesi'' teşhis sanatına örnek verilebilir.
Kişileştirme sanatı, aynı zamanda benzetme sanatının alt dalı olarak görülür. Dikkat edilmesi gereken en önemli şey, kişileştirmenin sadece insan dışındaki varlıklara insan özelliği verilmesi sonucunda yapılabilmesidir. Kişileştirme sanatı, isminden de anlaşılacağı gibi “insanlaştırma” çabasını içerir. Yani bu sanat ile insan dışında bir varlık ve bu varlığa yüklenmesi gereken bir insan özelliği yer alır.
Kişileştirme, “insana ait olan bazı özellikleri, insan dışındaki bir canlı ya da cansız varlıklara aktaran mecazlı bir anlatım tekniği” olarak da tanımlayabiliriz. Türk Dil Kurumu ise, “Hayvanları ya da cansız varlıkları bir insanmış gibi canlandırma, gösterme, teşhis.” şeklinde açıklama yapar. Temelde ise, insan özelliklerini insan dışındaki başka varlıklara yükleme olarak da tanımlanabilir.
Edebiyatta Kişiselleştirme (Teşhis) Örnekleri Nelerdir?
Telefonum da ben de suskun ve sessiz bir şekilde, senin aramanı bekliyoruz. Cümlede geçen telefonun çalmaması ''suskunluk'' şeklinde nitelendirilmiştir. Aslında konuşmak ve susmak sadece insanlara özgü olan bir yetenektir. Dolayısı ile bu cümlede de teşhis sanatı kullanılmıştır.
Yeller tuttu kollarımdan, Dağlar geçit vermedi bana. Gideyim dedim sevdiğimi göreyim, yollar izin vermedi bana. Özellikle de halk edebiyatı ozanları, semai, koşma ve mani türünde verdikleri eserlerde sıkça teşhis sanatını kullanmıştır. Tabiatın canlı bir şekilde tasvir edildiği bu şiirlerden birisi de bu anonim şiirdir. Bu dörtlükte 3 farklı teşbih sanatına yer verilmiştir.
"Sevincinden ağlayan, gülen, haykıran rüzgâr Kalplere sevinç, umut ve inanç getiriyor."
Rüzgâr, insan gibi sevinmekte, sevincinden ağlamakta, gülüp haykırmaktadır. Böylece kişileştirme gerçekleştirilmiştir. Kendisine benzetilen "insan" söylenmediği, gülmek, ağlamak, sevinmek, haykırmak gibi insana ait özellikler 'benzetme yönleri' belirtildiği için kişileştirme gerçekleştirilmiştir.
"Rüzgâr, bir insan gibi sevincinden ağlıyor, gülüyor, haykırıyordu." denirse benzeyen de kendisine benzetilen (insan) de belirtildiği için kişileştirme, benzetme şeklinde gerçekleştirilmiş olur.
"Dağ başını duman almış / Gümüş dere durmaz akar."
İkinci dizede,insanın 'ağlama' özelliği 'dere'ye aktarılmış,dere kişileştirilmiştir.Aynı zamanda kapalı istiare yapılmıştır.
"Ben öpmeden önce yanaklarını/Varsın teller,tüller,duvaklar öpsün."
teller, tüller,duvaklar' kişileştirilmiştir.
"Besbelli her saat artar kederi/Belki de yüreği yara dağların."
İnsana ait 'yüreği yaralı' ve 'kederli' olmak dağlara verilmiştir.
Bir yağmur başlar ya inceden ince/Bak o zaman topraktaki sevince."
'sevinmek' özelliği toprağa verilmiştir.
"Renkler başkalaştı gün ortasında/Koyu bir karanlık öptü denizi."
'öpmek' özelliği karanlığa mal edilmiştir.
"Bir bulut gezer yayla yayla Anadolu'yu Bir baştan başa selâm götürür."
'selâm götürmek' özelliği buluta verilmiştir.
"Aynalar,bakmayın yüzüme dik dik İşte yakalandık,kelepçelendik."
Şair,kendisine dik dik baktıklarını söyleyerek 'aynaları' kişileştirmiştir.
"Kuşlar,senin uzak diyarlara gittiğini söylediler bana."
'Kuşlar' konuşmaktadır,kişileştirme yapılmıştır.
"Konunun hassasiyeti nedeniyle kalemimin çok temkinli hareket ettiğini okurların fark etmişlerdir."
'kalem' insan gibi temkinli, tedbirli,ölçülü hareket ediyor.
Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz 1. "Toplanırken göklerde bulutlar yığın yığın Hırçın bir fırtınaya dönüşüyordu deniz."
2. " Dans eden kelebekler,şarkı söyleyen kuşlar,göz kırpan çiçekler vardı o yerde."
3. "İçmiş gibi geceyi bir yudumda / Göğün mağrur bakışlı bulutları."
4."Dinle yolcu bu su onun sesidir/Sinsi adımlarla akşam yürüyor."
5. "Rüzgâr uyumuş,ay gülüyor; her taraf ıssız."
6. "Yeditepe üstünde zaman bir gergef işler."
7. "Çukurova bayramlığın giyerken."
8. "Bir balık ağlıyordu / Denizde / Başını yaslamış / Ufacık bir yosun parçasına."
9. "Dinmiş denizlerin şarkısı, rüzgâr uymakta Körfez düşünür, Kanlıca mahzundur uzakta."
10."Yeşil sedirlerde dinlenir huzur."
11. "Mavi tulumbayla gülümser evim."
12. "Çocukluğum oynar serin avluda."
13. "Bir bahar sabahının karanlığında ıssız Gökte diz çökmüş iki titrek ışıklı yıldız."
14. "Ay suda bestelerken en güzel şarkıyı Küreklerim de suya en derin şiiri yazdı."
15. "Akdeniz'in dalgaları cilveli / Akdeniz'dir denizlerin güzeli."
16. "Haliç'te bir vapuru vurdular dört kişi Demirlemişti,eli kolu bağlıydı,ağlıyordu."
Ayrıca bakınız[değiştir Teşhis (edebiyat)
Teşhis bir edebi sanat türüdür. İnsan dışındaki varlıkları insan özelliğiyle donatma, kişileştirme sanatıdır. Edebiyat dışında hitabet sanatında (retorik), görsel sanatlarda, dini metinlerde vs. de kullanılır.
Örnekler[değiştir
nest...
Teşhis (edebiyat)
Teşhis bir edebi sanat türüdür. İnsan dışındaki varlıkları insan özelliğiyle donatma, kişileştirme sanatıdır. Edebiyat dışında hitabet sanatında (retorik), görsel sanatlarda, dini metinlerde vs. de kullanılır.