Teleskopu Icat Eden Adam

Kafamızı kaldırıp da şöyle bir gökyüzüne baktığımız zaman ne kadar da büyüleyici ama bir o kadar da karmaşık bir görüntüyle karşılaşıyoruz değil mi? Bu karmaşa aslında sadece çıplak gözle bakıldığında görülüyor. Güçlü bir teleskopla baktığınız zaman aslında sonsuz uzayda karşımıza sayısız gök cismi çıktığını ve bunların her birinin benzersiz detaylara sahip olduğunu açıkça görebiliyoruz. 

Peki, kimin sayesinde ve ne zamandan beri uzayı böyle görebiliyoruz yani teleskobu kim, ne zaman icat etti? Galileo ile birlikte uzaya bakmaya başlasak da aslında bu aletin mucidinin kim olduğu tam olarak bilinmiyor. Çünkü teleskop patenti için aynı anda birçok kişi başvurmuş ve hükümetin kafası biraz karışmıştır. Gelin teleskobu kim, ne zaman icat etti biraz daha yakından bakalım ve bu basit ama etkili aleti yakından tanıyalım.

Teleskobu kim icat etti?

Tarih boyunca astronomiye meraklı bilim insanlarının bir takım sistemlere sahip sıradışı aletler kullanarak ilkel teleskoplar yaptıkları ve gökyüzünü inceledikleri biliniyor. Ancak bildiğimiz anlamda merceklerden oluşan ve uzağı yakın eden teleskobun ilk patent başvurusu yılında Hollandalı bir gözlük üreticisi olan Hans Lippershey tarafından yapılmıştır.

Hans Lippershey tarafından icat edilen teleskop dışbükey bir objektif merceğiyle hizalanmış içbükey bir göz mercek ile çalışıyor ve nesneleri 3 kat daha büyük gösteriyordu. Fakat dedikodulara göre Lippershey, aynı kasabada yaşadığı yine bir gözlük üreticisi olan Zacharias Jansen’den bu fikri çalmıştı. Bu konuda kanıtlanmış bir iddia olmasa da her iki ismin de teleskop icadında eşit rolü olduğu söylenir.

Zaten ortalık yeterince karışık değilmiş gibi bir de aynı dönem ortaya yine bir Hollandalı olan Jacob Metius çıktı. Lippershey'den yalnızca birkaç hafta sonra benzer bir alet için patent başvurusunda bulunan Metius nedeniyle hükümet, her iki isme de patent vermedi. Metius küçük bir ödül, Lippershey ise teleskop üretimi için yüklü bir ödeme aldı. Yani kazanan Hans Lippershey olmuştur.

Galileo tüm bunlardan habersiz bir teleskop geliştiriyor ve gözünü uzaya dikiyor:

İtalyan bir astronom, fizikçi, mühendis, filozof ve matematikçi olarak tanıdığımız Galileo Galilei, teleskop için yapılan ilk patent başvurusundan yalnızca bir yıl sonra yılında nesneleri tam 20 kat daha büyük gösteren bir teleskop icat etti. Venedik Senatosu’na bu icadı sunduğu zaman büyük beğeni topladı ve ömür boyu Padua Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olarak görevlendirilerek maaşı iki katına çıkarıldı.

Galileo teleskop kullanarak uzaya bakan ilk insandır. Teleskop sayesinde Ay’daki dağları ve kraterleri görmüş, Samanyolu’nu keşfetmiş, Satürn halkalarıyla büyülenmiş ve Jüpiter’in dört uydusunu keşfetmiştir. Tüm bu gördüklerini İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog isimli kitapta toplanmış ve Kopernik gezegen modelini anlatmıştır.

İtalyan Engizisyon Mahkemesi durur mu, yapıştırmış cevabı; Galileo bu kitabı dönemin papası VIII. Urbanus’a adamasına rağmen fikirleri sapkınca bulunmuştur. yılında mahkeme karşısına çıkan Galileo fikirlerinin sapkınca olduğunu kabul ederek ölümden kurtulmuş ve yılında hayatını kaybettiği güne kadar ev hapsinde kalmıştır.

Teleskop üzerine yapılan çalışmalar hız kesmeden devam ediyor:

Bilim insanları öldürülse, hapsedilse bile bilimsel çalışmaların hız kesmeyeceğini tarihten öğrendik. Teleskop üzerine yapılan çalışmalar da Avrupa’nın başka kentlerinde hızla devam etmiştir. Alman bir bilimci, matematikçi ve astrolog olarak tanıdığımız Johannes Kepler iki dışbükey mercekli bir teleskop tasarlayarak nesnelerin ters görünmesini sağlamıştır.

Johannes Kepler geliştirdiği bu teleskop hakkında pek çok yazı kaleme almış ve dönemin pek çok bilim insanını etkilemiştir. İngiliz bir fizikçi, matematikçi, astronom, mucit, filozof ve teolog olarak tanıdığımız Sir Isaac Newton da bu yazılardan etkilenen bilim insanlarından biridir. Newton, teleskop için mercekler yerine aynalar kullanılmasının daha doğru olduğunu düşünerek yılında ayna kullanarak yansıtıcı bir teleskop geliştirmiştir.

Modern teleskop icat ediliyor:

Sir Isaac Newton tarafından yılında aynalar kullanılarak geliştirilen yansıtıcı teleskop uzun yıllar astronomi dünyasının çalışmalarında kullanılan en önemli alet olmuştur. Ancak yıllar geçtikçe teleskopların yalnızca ışık toplayarak görüntüler sunması yeterli gelmemeye başlamıştır. Teleskoplar ihtiyacımız olan tüm verileri sağlamak için başka nasıl kullanılabilirdi?

yılında ABD Wisconsin'de bulunan Yerkes Gözlemevi'nde 1 metrelik cam merceğe sahip bir teleskop geliştirildi ancak pek de başarılı sonuç vermedi. Daha sonra yılında ABD California'da bulunan Mount Wilson Gözlemevi'nde metrelik yansıtıcı bir teleskop geliştirildi. Amerikalı bir astronom olan Edwin Hubble bu teleskoptan baktı ve Andromeda Bulutsusu'nun aslında çok ama çok daha uzakta olduğunu keşfetti.

Radyonun icadı teleskoplara yeni bir görev yükledi. Amerikalı bir mühendis olan Karl Jansky, yılında ilk kez uzaydan gelen radyo sinyallerini tespit etti ve radyo teleskopları geliştirildi. Bugün artık teleskoplar aracılığıyla gözle görülen ışık, radyo dalgaları, kızılötesi ışınlar, röntgen ışınları, ultraviyole ışınlar gibi pek çok veriyi inceliyor ve analiz edebiliyoruz. Yüzlerce yıl önce bir gözlük üretici tarafından icat edilen bir alet ancak bu kadar verimli kullanılabilirdi.

Uzay hakkında bildiğimiz neredeyse her şeyi borçlu olduğumuz teleskobu kim, ne zaman icat etti, uzaya bakmak kimin fikriydi gibi merak edilen soruları yanıtladık ve bu sıradışı icadın tarihi hakkında bilmeniz gereken bazı önemli detaylardan bahsettik. 

Emoji İle Tepki Ver

16

Lippershey’in bu başarısı farklı bilim insanlarının da bu konu üzerine düşünmesine öncülük etmiştir. Teleskop üzerine çalışmalar yürüten bilim insanlarından bir tanesi de ünlü İtalyan astronom Galileo Galilei’dir. Mercek yapımının incelikleri üzerine bir dizi araştırmalar yapan Galileo, teleskobu yakınlaştırma kalitesini 10 kata kadar çıkarmayı başarmıştır. Galileo, geliştirdiği bu teleskopla yaptığı bir deneyde, çıplak gözle görülemeyen denizdeki gemileri görünür kılarak icadını kanıtlamış ve Venedik Dükü Leonardo Donato kendisini ödüllendirerek, Galileo’ya teleskop siparişi vermiştir.

tarihinden itibaren gökyüzünü izlemeye başlayan Galileo birçok önemli keşfe imza atmıştır. Ay’da bulunan dağlar, Jüpiter’in uydularını ve Satürn’ün halkalarını kapsayan çalışmalar yapan Galileo, bilim tarihine çok önemli katkılar sunmuştur.

Galileo’nun ardından Alman bilim insanı Kepler de teleskop üzerine çalışmalar gerçekleştirmiş ve yılında iki dışbükey mercek kullanarak daha net bir görüntü elde etmeyi başarmıştır.

yılına gelindiğinde Isaac Newton mercek yerine ayna kullanarak, bugün yansıtmalı teleskop olarak bilinen teleskobu geliştirmiştir. Günümüzde de yaygın olarak kullanılan teleskoplar yansıtmalı teleskoplardır.

Günümüzde teleskoplar; optik, radyo dalgaları, kızılötesi, morötesi ve x ışınları teleskobu olmak üzere 5 farklı çeşide ayrılmaktadır.

Günümüzde metrelik ayna çapıyla, İspanya’nın Kanarya Adaları’nda bulunan Gran Telescopio Canarias; ayna çapı en büyük teleskop olarak dikkat çekmektedir.

yılında uzaya gönderilen Hubble, yılında gönderilen Kepler ve ’de fırlatılan James Webb; evren hakkında önemli bilgiler toplamış ve halen daha toplamaya devam eden uzay teleskoplarıdır.

Türkiye’de ise Antalya Bakırlıtepe’de bulunan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi’nde 3 adet aktif teleskop bulunmaktadır. Ayrıca İstanbul, Ege, Çukurova, Erciyes, On Dokuz Mayıs gibi üniversitelerin bünyesinde bulunan gözlemevlerindeki teleskoplar gökyüzü araştırmaları için aktif olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, Türkiye’nin ilk kızılötesi teleskopu olacak olan Doğu Anadolu Gözlemevi’nin yılının sonlarına doğru faaliyete geçmesi beklenmektedir.