Teleskopu Icat Eden Adam

Kafamızı kaldırıp da şöyle bir gökyüzüne baktığımız zaman ne kadar da büyüleyici ama bir o kadar da karmaşık bir görüntüyle karşılaşıyoruz değil mi? Bu karmaşa aslında sadece çıplak gözle bakıldığında görülüyor. Güçlü bir teleskopla baktığınız zaman aslında sonsuz uzayda karşımıza sayısız gök cismi çıktığını ve bunların her birinin benzersiz detaylara sahip olduğunu açıkça görebiliyoruz. 

Peki, kimin sayesinde ve ne zamandan beri uzayı böyle görebiliyoruz yani teleskobu kim, ne zaman icat etti? Galileo ile birlikte uzaya bakmaya başlasak da aslında bu aletin mucidinin kim olduğu tam olarak bilinmiyor. Çünkü teleskop patenti için aynı anda birçok kişi başvurmuş ve hükümetin kafası biraz karışmıştır. Gelin teleskobu kim, ne zaman icat etti biraz daha yakından bakalım ve bu basit ama etkili aleti yakından tanıyalım.

Teleskobu kim icat etti?

Tarih boyunca astronomiye meraklı bilim insanlarının bir takım sistemlere sahip sıradışı aletler kullanarak ilkel teleskoplar yaptıkları ve gökyüzünü inceledikleri biliniyor. Ancak bildiğimiz anlamda merceklerden oluşan ve uzağı yakın eden teleskobun ilk patent başvurusu yılında Hollandalı bir gözlük üreticisi olan Hans Lippershey tarafından yapılmıştır.

Hans Lippershey tarafından icat edilen teleskop dışbükey bir objektif merceğiyle hizalanmış içbükey bir göz mercek ile çalışıyor ve nesneleri 3 kat daha büyük gösteriyordu. Fakat dedikodulara göre Lippershey, aynı kasabada yaşadığı yine bir gözlük üreticisi olan Zacharias Jansen’den bu fikri çalmıştı. Bu konuda kanıtlanmış bir iddia olmasa da her iki ismin de teleskop icadında eşit rolü olduğu söylenir.

Zaten ortalık yeterince karışık değilmiş gibi bir de aynı dönem ortaya yine bir Hollandalı olan Jacob Metius çıktı. Lippershey'den yalnızca birkaç hafta sonra benzer bir alet için patent başvurusunda bulunan Metius nedeniyle hükümet, her iki isme de patent vermedi. Metius küçük bir ödül, Lippershey ise teleskop üretimi için yüklü bir ödeme aldı. Yani kazanan Hans Lippershey olmuştur.

Galileo tüm bunlardan habersiz bir teleskop geliştiriyor ve gözünü uzaya dikiyor:

İtalyan bir astronom, fizikçi, mühendis, filozof ve matematikçi olarak tanıdığımız Galileo Galilei, teleskop için yapılan ilk patent başvurusundan yalnızca bir yıl sonra yılında nesneleri tam 20 kat daha büyük gösteren bir teleskop icat etti. Venedik Senatosu’na bu icadı sunduğu zaman büyük beğeni topladı ve ömür boyu Padua Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olarak görevlendirilerek maaşı iki katına çıkarıldı.

Galileo teleskop kullanarak uzaya bakan ilk insandır. Teleskop sayesinde Ay’daki dağları ve kraterleri görmüş, Samanyolu’nu keşfetmiş, Satürn halkalarıyla büyülenmiş ve Jüpiter’in dört uydusunu keşfetmiştir. Tüm bu gördüklerini İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog isimli kitapta toplanmış ve Kopernik gezegen modelini anlatmıştır.

İtalyan Engizisyon Mahkemesi durur mu, yapıştırmış cevabı; Galileo bu kitabı dönemin papası VIII. Urbanus’a adamasına rağmen fikirleri sapkınca bulunmuştur. yılında mahkeme karşısına çıkan Galileo fikirlerinin sapkınca olduğunu kabul ederek ölümden kurtulmuş ve yılında hayatını kaybettiği güne kadar ev hapsinde kalmıştır.

Teleskop üzerine yapılan çalışmalar hız kesmeden devam ediyor:

Bilim insanları öldürülse, hapsedilse bile bilimsel çalışmaların hız kesmeyeceğini tarihten öğrendik. Teleskop üzerine yapılan çalışmalar da Avrupa’nın başka kentlerinde hızla devam etmiştir. Alman bir bilimci, matematikçi ve astrolog olarak tanıdığımız Johannes Kepler iki dışbükey mercekli bir teleskop tasarlayarak nesnelerin ters görünmesini sağlamıştır.

Johannes Kepler geliştirdiği bu teleskop hakkında pek çok yazı kaleme almış ve dönemin pek çok bilim insanını etkilemiştir. İngiliz bir fizikçi, matematikçi, astronom, mucit, filozof ve teolog olarak tanıdığımız Sir Isaac Newton da bu yazılardan etkilenen bilim insanlarından biridir. Newton, teleskop için mercekler yerine aynalar kullanılmasının daha doğru olduğunu düşünerek yılında ayna kullanarak yansıtıcı bir teleskop geliştirmiştir.

Modern teleskop icat ediliyor:

Sir Isaac Newton tarafından yılında aynalar kullanılarak geliştirilen yansıtıcı teleskop uzun yıllar astronomi dünyasının çalışmalarında kullanılan en önemli alet olmuştur. Ancak yıllar geçtikçe teleskopların yalnızca ışık toplayarak görüntüler sunması yeterli gelmemeye başlamıştır. Teleskoplar ihtiyacımız olan tüm verileri sağlamak için başka nasıl kullanılabilirdi?

yılında ABD Wisconsin'de bulunan Yerkes Gözlemevi'nde 1 metrelik cam merceğe sahip bir teleskop geliştirildi ancak pek de başarılı sonuç vermedi. Daha sonra yılında ABD California'da bulunan Mount Wilson Gözlemevi'nde metrelik yansıtıcı bir teleskop geliştirildi. Amerikalı bir astronom olan Edwin Hubble bu teleskoptan baktı ve Andromeda Bulutsusu'nun aslında çok ama çok daha uzakta olduğunu keşfetti.

Radyonun icadı teleskoplara yeni bir görev yükledi. Amerikalı bir mühendis olan Karl Jansky, yılında ilk kez uzaydan gelen radyo sinyallerini tespit etti ve radyo teleskopları geliştirildi. Bugün artık teleskoplar aracılığıyla gözle görülen ışık, radyo dalgaları, kızılötesi ışınlar, röntgen ışınları, ultraviyole ışınlar gibi pek çok veriyi inceliyor ve analiz edebiliyoruz. Yüzlerce yıl önce bir gözlük üretici tarafından icat edilen bir alet ancak bu kadar verimli kullanılabilirdi.

Uzay hakkında bildiğimiz neredeyse her şeyi borçlu olduğumuz teleskobu kim, ne zaman icat etti, uzaya bakmak kimin fikriydi gibi merak edilen soruları yanıtladık ve bu sıradışı icadın tarihi hakkında bilmeniz gereken bazı önemli detaylardan bahsettik. 

Emoji İle Tepki Ver

16

Teleskobun kullanımı sayesinde bilim tarihinde çok ciddi gelişmeler olmuş ve insanlık içerisinde bulunduğu karanlık, bilim dışı dönemden çıkma imkanını bulmuştur. Orta Çağ'da özellikle Batı'da var olmuş skolastik düşünce ve bilimin Kilise tarafından şekil alması, tartışılmadan Kilisenin söylediklerinin kabul edilmesi, teleskop gibi icatların bulunması ve kullanılmasıyla son bulmuştur. Öyle ki bu gibi ilerici icatlar kendi dönemindeki teknolojinin ve bilimin ilk kıvılcımını ateşlemiş, sanayi devrimine dek gidecek olan dönemin zeminini oluşturmuşlardır.

Teleskopu Kim İcat Etti?

Teleskobun icadında bazı diğer icatlar gibi spesifik olarak tek bir isim vermek mümkün değildir. Teleskopu bulduğu kabul edilen üç isim vardır, bunlar sırasıyla aşağıdaki gibidir.

• Hans Lippershey
• Lyman Spitzer
• Zacharias Janssen

İlk Aynalı Teleskobu Kim Buldu?

yılında meşhur İngiliz bilim adamı Sir Isaac Newton, ilk aynalı teleskopu icat etmiştir. Aynalı teleskopların özelliği ışıkların yaydığı ışınları bir çukur aynadan yarı tma yoluyla olmak üzere toplaması ve odaklamasıydı. Bu nedenle bu biçimdeki teleskoplara "yarısı malı tekeskop" da denmiştir. Aynalı teleskop tüm renkleri aynı şekilde gösterebiliyordu ve ilk mercekli teleskoplarda var olan bulanık görüntü bu tür teleskoplarda yoktu.

İlk Teleskop Nerede ve Kaç Yılında İcat Edildi?

Teleskop için tarihte ilk patent başvurusunu yapan kişi Hans Lippershey'dir. Hans Lippershey ürettiği camlı teleskop aracılığıyla uzaktaki cisimleri yakından görebilmeyi başarmıştır. Hans Lippershey, ayrıca, Hollanda'da bir gözlük yapımcısıydı. Belli bir zaman sonra Lyman ve Zacharias'da teleskopu ilerleterek değişik prototipte ürünler ortaya çıkartmayı başardılar. Bu nedenle bu üç mucitte teleskopun mucidi olarak kabul görmektedir.

Teleskopun Mucidi Olan Bilim İnsanı

Tarihte hemen her icat ortak zihinlerin ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Genelde bir fikir bir kişi ile pratiğe dönmeye başlar, hemen arkasından o çalışmayı farklı bilim insanları farklı yöntemlerle geliştirir ve çalışma en son halini alarak günümüzdeki formuna kavuşur. Teleskop da tek bir tane mucit sayamayacağımız buluşlardan biridir. Teleskobu icat eden isimler Hans Lippershey, Lyman Spitzer ve Zacharias Janssen isimli bilim adamlarıdır.

Çoğumuz, Galileo Galilei'nin teleskopun mucidi olduğunu düşünürüz çünkü fen öğretmenlerimizin bize söyledikleri ve fen kitaplarında okuduğumuz budur. Ama gerçekte yanılıyoruz çünkü Galilei bu gezegenin yetiştirdiği en iyi astronomlarda biri olsa bile, teleskopun mucidi değildir. O zaman teleskopun mucidi kimdir sorusu aklımıza takılır.

Teleskopu kimin icat ettiği sorusuna yanıt, Hans Lipperhey'dir. Evet teleskopu icat eden odur ve onun icadı astronomi ve bilim dünyasına büyük bir katkı sağlamıştır. Teleskop, hayatımızdaki birçok şeyin manzarasını değiştirmiştir. Teleskop sadece yıldızlar, gezegenler ve diğer gök cisimleri gibi dünya dışı objeleri gözlemlemede değil, aynı zamanda günlük hayatımızda da kullanılmaktadır. Mesela, teleskoplar navigasyon ve taşımacılık amacıyla gemilerde, hatta askeri alanda birinin bögesini korumak ve savunmak için kullanılır.

Şimdi teleskopu kimin icat ettiği sorusuna dönersek, Hans Lipperhey adındaki bu adam dünyamızdaki büyük bir değişimin nedenidir ve Almanya'da doğu Hollanda'da yaşamıştır. 'te evlenip, 'de Hollanda vatandaşı olmuştur ve profesyonel bir tüccardır. O zamanlarda, İtalyanlar Hollanda'ya cam tekniklerini getirdiler, bu gelişme insanların lens üretme üzerinde değişik fikirler ve ilerlemeler göstermesine neden oldu. 'de teleskop icat edilmiştir.

Gerçek şu ki, teleskopu icat eden tek bir insan değildi, bu icat üç kişiye atfedilebilir, Hans Lipperhey, Zacharis Janssen ve Jacob Metius. İcattan sonra, teleskopların sayısız üretimi gerçekleşti ve Avrupa'ya, hatta Amerika ve Asya'ya yayıldı. İlk teleskoplar bir objeyi sadece üç katına kadar büyütebiliyordu. Ama bugünün teleskopları, birçok ışık yılı uzaktaki objeleri görebiliyor ve çok küçük nesneleri devasa yapabiliyor.

Galilei ne zaman resme dahil oldu? Teleskopu tam olarak icat etmedi fakat ona birkaç şey ekledi çünkü konveks ve konkav lensleri bir tüpün içine yerleştirdi, yani onun yaptığı orijinal olana geliştirme uygulamaktı. Yani Galilei teleskopun asıl mucidi değildir.

Şimdi hikaye bir yılan hikayesine dönüyor çünkü bir rivayet teleskopu ne Galilei'nin ne de Hans'ın icat ettiğini söylüyor. Teleskopu bulan, Hans'ın lenslerle oynayan çocuklarıdır. Ama hikayenin o kısmı henüz kanıtlanmamıştır. O yüzden bu noktada, daha inandırıcı olanda kalmalıyız ve teleskopun Hans ve diğer iki kişi tarafından icat edildiğini söylemeliyiz.

m-gucci/iStock

İnsanlar geçmişten bu yana gökyüzüne merak duydu, her gün doğup batan Güneş’i, geceleri görünüp gündüzleri kaybolan Ay’ı ve yıldızları gözlemlemeye çalıştı. Eski çağlarda gökyüzü gözlemleri çıplak gözle yapılırken teknolojinin gelişmesiyle birlikte bu amaçla teleskoplar kullanılmaya başlandı. Teleskoplar zaman içinde gökyüzü gözlemini Güneş, Ay ve yıldızlarla sınırlı bir çerçeveden çıkararak diğer gezegenleri, gök adaları, bulutsuları ve daha birçok gök cismini incelememizi sağladı. Peki teleskobun ne zaman icat edildiğini, mucidinin kim olduğunu merak ediyor musunuz? Gelin şimdi gökyüzüne açılan pencereler olan teleskopların icat hikâyesine daha yakından bakalım. 

Teleskop Nedir?

Teleskop çıplak gözle görülemeyecek kadar uzakta olan cisimleri gözlemlemek için kullanılan aygıttır. En yaygın teleskop türü olan optik teleskoplar, uzaktaki cisimlerden gelen görünür ışık ışınlarını toplar ve bu ışınları odaklayarak cisimlerin büyültülmüş görüntülerinin elde edilmesini sağlar. Ancak radyo dalgaları, X ışınları, morötesi ışınlar, kızılötesi ışınlar gibi insan gözünün algılayamadığı başka ışınım türlerini toplayan teleskoplar da vardır. 

Pgiam/iStock

ABD’nin New Mexico eyaletinde bulunan bir radyo teleskobu

Teleskobu Kim Buldu? İlk Teleskop

Dünyanın farklı yerlerinde teleskobu icat ettiğini iddia eden çok sayıda kişi olmuşsa da teleskopla ilgili ilk patent başvurusunun yılında Hollandalı gözlükçü Hans Lippershey tarafından yapıldığını biliyoruz. Bu nedenle birçok tarihçiye göre, teleskobun mucidi Hans Lippershey'dir. Lippershey biri içbükey (ortası kenarlarına göre daha ince olan mercek), diğeri dışbükey (ortası kenarlarına göre daha kalın olan mercek) olmak üzere iki merceği uzun bir tüpün içine yerleştirerek ilk teleskobu yaptı. Lippershey’in teleskobu nesneleri üç kat büyütüyordu. Teleskop üzerindeki çalışmalarına devam eden Lippershey, Hollanda hükümeti için çeşitli teleskoplar yaptı ve karşılığında büyük bir servet kazandı.

The Picture Art Collection/Alamy

Hans Lippershey teleskobuyla gözlem yapıyor.

Galileo Teleskobunu Gökyüzüne Çeviriyor 

Lippershey’in başarısı hızla farklı ülkelerde teleskop üzerine yapılan çalışmaların artmasını sağladı. Bu alanda çalışmalar gerçekleştirenlerden biri de İtalyan bilim insanı Galileo Galilei’ydi. Galileo, yılında Lippershey’in teleskobunu geliştirdi ve teleskobu gökyüzü gözlemi için kullanan ilk kişi oldu. Galileo 30 kat büyütme özelliğine sahip teleskobuyla Ay’ın üzerindeki kraterleri gözlemledi, Jüpiter’in dört uydusunu ve Satürn’ün halkalarını keşfetti, ayrıca gök adamızda çok sayıda yıldız bulunduğunu ve Dünya’nın Güneş etrafındaki bir yörüngede dolandığını belirledi.

Flickr

Galileo Galilei’nin İtalya’daki bir müzede sergilenen teleskobu