Toprak Çeşitleri Türkiye

Bitkilerin yetişmesine uygun ideal (model) bir toprağın %45’i mineral, %25’i hava, %25’i su ve %5’i organik maddeden oluşur. Toprak dünya için en önemli tabakadır. Türkiye’de zonal, azonal ve intrazonal olmak üzere üç çeşit toprak türü vardır. Toprağın katı kısmını oluşturan mineraller ve organik madde birbirinden oldukça farklı iki katı kısmın, toprak ana materyali ile canlı ve canlı artıklarının fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak ayrışmasından meydana gelir. 

TÜRKİYE’DE BULUNAN TOPRAK ÇEŞİTLERİ 

1-) ZONAL TOPRAKLAR ( YERLİ TOPRAKLAR ) 

Ülkemizde düz ve hafif eğimli alanlarda iklim şartlarının etkisi altında oluşan fiziksel ve kimyasal özellikleri açısından farklı horizonlar ve katlar gösteren topraklardır.

Kırmızı Renkli Akdeniz Toprakları (Terra-Rossa)

Bu topraklar, Marmara Bölgesi’nin güney kesimi ile Ege Bölümü ile Akdeniz Bölgesi’nin tamamında görülmektedir. Kireçtaşı marn kil ve konglomera ve gnayslar üzerine oluşmuş topraklardır. Toprağın rengi kırmızı acık kırmızı ve sarı renktedir. Toprak iri taneli ve killidir. Toprak kireç taşı üzerinde oluşsa bile kireçli bir yapıda değildir bunun sebebi yeterince yıkanmış olmasıdır. Toros dağlarında 1000 m den yüksek sahalarda toprağın rengi organik madde birikiminden dolayı koyulaşarak kırmızımsı kahve ve kahverengine dönüşmektedir.

Kahverengi Orman Toprakları

Bu topraklar, Karadeniz Bölgesinde, İç Anadolu’da 1200 m’den Yüksek alanlarda Trakya’nın kuzeyinde Yıldız Dağlarında İç Batı Anadolu’da ve Güney Doğu Toroslar’da yaygındır. Orman örtüsünün altında geliştiği için toprak organik madde bakımından zengindir ve koyu renklidir. Yağışın fazla olduğu eğimli alanlarda toprak asitli reaksiyon göstermektedir.

Podsolümsü ve Podzol Topraklar

Yıllık ortalama sıcaklığın 8°C’nin altında ve yıllık yağış miktarının 1000 mm üzerinde olduğu nemli çok nemli – soğuk ortamlarda kayın, sarıçam ve ladin ormanlarının altında gelişme göstermektedir. Bolu Aladağlar’da, Yıldız ve Doğu Karadeniz Dağlarında ve Uludağ’ın yüksek kesimlerinde bu topraklara sıkça rastlanır. Bu topraklar fazla yağıştan dolayı fazlaca yıkanmışlardır. Fazla yıkanmadan dolayı toprak asit reaksiyonludur ve besin maddeleri bakımından oldukça fakirdir.

Sierozemler 

Yıllık ortalama yağışın 300 mm’nin altında Konya ovasının doğu kesiminde görülen toprak çeşididir. Toprak organik madde bakımından oldukça fakirdir bu topraklar yıkanmanın azlığından dolayı açık renklidir. Karbonat birikiminden ve yıkanmanın azlığında dolayı toprak alkelen reaksiyon gösterir.

Kahverengi Step Toprakları

Yıllık ortalama yağışın 400 mm altında ve yıllık ortalama sıcaklığın 8 – 12 °C arasında değiştiği İç Anadolu Bölgesi’nde, Doğu Anadolu ovalarında step ve uzun boylu step örtüsü altında gelişme gösteren topraklardır. Yağış azlığından dolayı yıkanma miktarı azdır ve buna bağlı olarak karbonatlar topraktan uzaklaşmamıştır. Bu topraklar alkalen reaksiyon gösteririler. Bu toprakların rengi kahve koyu kahve sarımsı kahve olup üzerinde genel olarak kuru tarım yapılmaktadır.

Kestane ve Kırmızımsı Kestane Renkli Topraklar

Yıllık ortalama yağışın 400 mm üzerinde, yıllık ortalama sıcaklığın 6 – 10 °C arsında bulunduğu İç Anadolu’nun platolarında, İç Batı Anadolu ve Doğu Anadolu’da uzun boylu ot vejetasyonunun altında gelişmişlerdir. Bu topraklar organik madde bakımından oldukça zengindir ve taneli yapıdadır. Üzerlerinde tahıl tarımı yapılmaktadır. Bu topraklar nispeten yıkanmış olduklarından dolayı karbonat bakımından fakir sayılırlar ve hafif asit reaksiyon gösterirler.

Kireçsiz Kahverengi Topraklar

Bu topraklar, ana materyalin granit, silisli şist, andezit gibi silisli olan ve İç Anadolu’nun kuzey ve doğusu ile İç Batı Anadolu’da 1000 m’nin üzerinde step ormanı veya kuru ormanlar altında gelişme göstermiştir. Besin maddeleri bakımından fakir olan bu topraklar yıkanmanın fazlalığından dolayı hafif asitli reaksiyon gösterirler.

Kırmızımsı Kahverengi Topraklar

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin tipik toprakları olan kırmızımsı kahverengi topraklar yarı kurak karasal iklim şartlarının etkili olduğu step vejetasyonu altında oluşmuşlardır. Sıcaklığın fazla olması ve demirin iyi oksitlenmesini sağaldığı için toprak kırmızı renk almıştır. Bu toprak üzerinde genellikle tahıl tarımı yapılmaktadır.

Çernezyomlar

Yıllık ortalama sıcaklığın 3 – 6 °C, yıllık ortalama yağışın 500 – 700 mm arasında değiştiği Erzurum – Kars dolaylarında 1600 – 2000 m yükseklikteki plato alanlarında bazalt ve neojen karasal depoları üzerinde gelişmiştir. Bu topraklar üzerinde 1 m yi bulan çayır örtüsünden oluşan organik madde sıcaklığın azlığından dolayı yeterince ayrışamamaktadır. Topragın üst kısmı organik madde bakımından zengin alt kısmı ise (1 m altı) kireç bakımından zengindir. Bu topraklar dünyanın en verimli toprakları olarak kabul edilir ama sıcaklığın yetersiz oluşundan dolayı üzerinde sadece sıcaklığın yererli olduğu alanlarda tahıl tarımı yapılır.

2-) AZONAL TOPRAKLAR

Ülkemizde azonal toprakların başlıcaları alüvyal, kolüvyal, litosol ve regasollerdir.

Türkiye’de alüvyal topraklara daha çok ovalar, vadi tabanları ve deltalarda rastlanır. Bu tür topraklarda horizonlar gelişmez. Çukurova, Göksu, Menemen, Çarşamba  ve Bafra deltaları ile Küçük Menderes, Büyük Menderes, Gediz, Bakırçay, Bursa, Adapazarı, Düzce, Erbaa, Niksar, Erzincan, Erzurum, Iğdır, Elazığ, Malatya ve Muş ovaları alüvyal toprakların yaygın olduğu alanlardır. Bu topraklar mineral bakımından zengin olduğundan verimlidir.

Kolüvyal Topraklar

Dağların eteklerinde, yamaçlardan taşınan materyallerin üzerinde oluşan kolüvyal topraklar, ince ve iri unsurların bir arada görüldüğü topraklardır. Kolüvyal topraklar tarıma elverişli değildir.

Litosol

Ülkemizde litosollere erozyona açık yamaçlarda rastlanır. Bitki örtüsünden yoksun olan bu yamaçlarda ince materyaller taşındığından geriye iri materyaller kalmaktadır. Bu nedenle litosoller, taşlı topraklar olarak da adlandırılır.

Regasol

Regasoller, kum boyutundaki volkanik malzeme ve akarsuların oluşturduğu kumlu depolar üzerinde oluşan topraklardır.

3-) İNTRAZONAL TOPRAKLAR 

Bu topraklar, ülkemizde aşınmanın devamlı olduğu dağlık alanlarda ve birikmenin hüküm sürdüğü alüvyal ovalarımızda ve dağların eteklerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Bu topraklar ana kayanın etkisi altındaki topraklardır. Şöyle ki ana kaya kumlu ise toprak kumlu ana kaya tuzlu ise toprakta tuzludur.

Ülkemizde görülen intrazonal topraklardan biri kalsimorfik topraklardır. Fazla miktarda kireç içeren bu topraklar, rendzinalar ve vertisoller olmak üzere ikiye ayrılır.

Rendzinalar 

yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan topraklardır. Türkiye’de daha çok Akdeniz’in batısı, Trakya, Ege ve Güney Marmara’da görülen bu topraklar, tahıl üretimi için elverişlidir.

Vertisoller 

killi, kireçli, marnlı depolara bağlı olarak meydana gelmektedir. Ergene Havzası, Bursa ile Karacabey arası, Muş Ovası ve Konya Havzası’nın bazı kesimleri bu toprakların görüldüğü başlıca alanlardır. Yaz kuraklığı döneminde bu topraklarda 5 10 cm genişliğinde, 100 cm’yi bulan derinlikte çatlaklar oluşur. Bu çatlaklara dolan topraklar, yağışlı dönemde bünyesine fazla miktarda su alarak şişer ve yüzeye doğru yükselir. Dönen topraklar da denen vertisollere Trakya’da “kara kepir” denir.

Halomorfik Topraklar

Ülkemizde halomorfik topraklara Konya Havzası’nda, Erzurum Ovası’nın bazı kesimlerinde, Küçük Menderes ve Büyük Menderes deltalarının denize yakın olan kesimlerinde rastlanır. Bu alanlarda yazın buharlaşmaya bağlı olarak suda çözünmüş hâldeki tuzlar, yüzeyde birikir. Bu tür topraklar tarıma elverişli değildir.

Hidromorfik Topraklar

Hidromorfik topraklara taban suyu seviyesinin yüzeye yakın olduğu alanlarında rastlanır. Göl kenarları, bu tür toprakların görüldüğü başlıca alanlardır. Toprak sürekli su altında olduğundan oksijen oranı düşüktür. Bu tür topraklar tarıma elverişli değildir.

Toprak çeşitleri bakımından oldukça zengin olan ülkemizde, her biri farklı özelliklere sahip, farklı bölgelerde dağılım göstermiş toprak tipleri bulunmaktadır. Dolayısıyla bir bölgede görülen toprak çeşidinin hangisi olduğunun doğru bilinmesi, o bölgede yetişen bitki türlerini tanımaya da yardımcı olmaktadır. 

Peki dünya coğrafyasında görülen farklı toprak çeşitleri nasıl oluşmaktadır? Özellikleri nelerdir? Ülkemizde hangi toprak tipleri bulunmaktadır? Sürdürülebilir tarım ve toprak çeşitliliği arasında nasıl bir ilişki söz konusudur? 

Misafirlerine yemyeşil doğanın içinde 5 yıldızlı otel konforu sunan Çam Otel olarak sizler için hazırlamış olduğumuz yazımızda tüm bu sorulara sırasıyla cevap buluyoruz. Toprak türlerine göz atmadan önce dilerseniz ilk olarak toprağın nasıl oluştuğuna hep birlikte göz atalım!

Toprak Çeşitleri Nasıl Oluşur?

Toprak; üzerinde insan, hayvan, bitki fark etmeksizin tüm canlıların yaşamını sürdürdüğü yeryüzünün bir parçasıdır. Bununla birlikte bitkilerin, yaşamına devam etmeleri için ihtiyaç duydukları mineralleri almalarına yardımcı olan şey de topraktır. Peki toprak nasıl oluşur?

Toprak aslında bulunduğu ana kayanın bir parçasıyken, kimyasal ve fiziksel çözünmeler yoluyla zamanla ufalanarak parçalanır ve birbirinden ayrışır. Bu ayrışma sonucunda oluşan kaya parçalarının içerisine de çeşitli organik maddeler karışır.  Böylelikle toprak oluşumu gerçekleşmiş olur.

Öte yandan toprak oluşumunun hiçbir zaman tamamlanmadığını, söz ettiğimiz faktörlerle birlikte dünyanın farklı yerlerinde oluşumunu her daim sürdürdüğünü de belirtelim. Öyle ki ince bir toprak oluşumu için yaklaşık 1000 yıllık bir zaman gerektiğini söylemek yanlış olmaz. 

Toprak türlerinin oluşumunu etkileyen olan beş temel unsur bulunmaktadır. Bunları iklim, bitki örtüsü, yer altındaki organizmalar, ana kaya ve zaman olarak sıralayabiliriz. Toprağın yapısında, çözünmüş kaya parçacıkları, çürümüş bitkiler ya da hayvan gübresi gibi pek çok atık bulunmaktadır. Bu maddeler zamanla fosilleşerek gübre görevi görür ve toprağın da zenginleşip nemlenmesini sağlar. Böylece toprak verimliliği artmış olur.  

Farklı bölgelerde birbirinden farklı toprak türleri olmasının en önemli nedeni ise yeryüzünü kaplayan ana kayanın yapısı ile ilgilidir. Bunun yanı sıra toprağın bulunduğu iklim, bu bölgede bulunan organizmalar, toprak arazinin yapısı gibi etkenler de toprak yapısını belirlemekte ve toprak çeşitliliğine neden olmaktadır.

Dünyadaki Toprak Çeşitleri Nelerdir?

Dünya coğrafyasında pek çok noktada verimli ve verimsiz olarak sınıflandırılabilecek toprak çeşitleri bulunmaktadır.  Toprak oluşumu ile ilgili yapmış olduğumuz genel bilgilendirmeden sonra gelin hep birlikte yapısında bulunan parçaların boyutuna bağlı olarak değişiklik gösteren toprak türlerine göz atalım.

1. Kumlu Toprak Türü

Toprak çeşitleri arasında en çok bilinenlerden biri kumlu topraklardır. Kum oranının yüksek olduğu bu toprak çeşidinde kil oranı daha azdır. Bu yönü ile kumlu toprak, “hafif toprak” olarak da adlandırılmaktadır. Kumlu toprak kireç taşı, granit ve kuvars gibi kayaların aşınması sonucu oluşur. Kumlu toprak çeşidinin diğer özellikleri şöyle sıralanabilir; 

• Kumlu topraklar, işlemesi en kolay olan toprak türleri arasındadır.
• Bünyelerindeki suyu hemen tahliye etmeleri, kumlu toprakların özellikle de ilkbahar mevsiminde bol sulama ihtiyacı duymalarına neden olurlar. Yağışlı dönemlerde ve kış mevsiminde ise sulama istemezler. 
•  Kum şeklindeki dokusu su ile birleştiğinde ise kumlu toprak, çamur haline gelir. 
• Organik madde bakımından zengin bir toprak çeşidi olan kumlu toprağın aynı zamanda bakımı da kolaydır fakat aşırı drenaj oluşumu meydana gelir.

2. Killi Toprak Çeşitleri

Toprak çeşitleri denildiğinde akla gelen bir diğer toprak çeşidi de %25’inden fazlası kilden oluşan killi topraklardır.

• Kış aylarında nemli ve serin kalan bu toprak çeşidi, yazın ise kurumaya elverişlidir. Bu nedenle yaz aylarında kuruyup çatlama yapabilirler. 
• Kil parçacıklarının arasında bulunan boşluklar, killi toprakların su tutmasını sağlamaktadır.
• Bakımı biraz zahmetli olan bu toprak çeşidinin drenaj miktarı çok düşüktür. İnce taneli olması nedeniyle bu toprak tipinde bitki ve meyve yetiştiriciliği yapmak elverişsiz ve zordur. 
• Killi toprağa ekin yapılmak istendiğinde içerisinde organik madde ilavesi yapılarak fiziksel özellikleri iyileştirilebilir.

3. Siltli Toprak Türü

En verimli topraklardan biri olarak kabul edilen siltli toprak çeşidi, kuvars ve daha ince organik parçacıkların bir araya geldiği minerallerden oluşmaktadır. 

• Siltli toprak da tıpkı kumlu toprak gibi tanecikli yapıya sahiptir. 
• Diğer toprak türlerine göre uzun bir süre boyunca nem tutabilirler fakat zaman zaman kompakt hale gelebilirler. 
• İyi bir drenaj özelliğine sahiptirler. 
• Siltli toprak özellikle de nemliyken üzerinde çalışması çok kolay bir toprak türüdür. Orta büyüklükteki partiküllerden ödün veren siltli topraklar çok iyi süzülerek nemi hapsederler.
• Siltli topraklar her ne kadar bünyelerinde su tutsalar bile killi topraklardaki gibi bir kohezyon yaşamazlar. 
• Siltli toprakların içerisine organik madde ilave edildiğinde akışkan ve daha kararlı kümeler oluşturabilirler.

4. Kireçli Toprak Çeşidi

İşlemesi en zor toprak tiplerinden biri olan kireçli toprak; içerisinde bol miktarda kil, kireç, taş, humus ve kum bulundurur.

• Kalın bir tabakaya sahip olan kireçli topraklar, su geçirgen yapıda değillerdir. 
• Ekim için uygun bir toprak çeşidi değildir zira kuru yapısı çok fazla sulama ve gübreleme gerektirir. 
• Ekim döneminde kireçli toprakların kalın tabakası demir ve magnezyum gibi minerallerin bitki köklerine ulaşmasına izin vermez.

5. Tebeşir Toprak Türü 

Alkali yapıdaki tebeşir topraklar, içerisinde yüksek oranda kalsiyum karbonat ve kireç barındırmaktadırlar. Ekime elverişli olmayan bu toprak türünün asidik hale gelmesi mümkün değildir. Bu nedenle yine de ekim yapmak isteyen çiftçilerin yalnızca alkali topraklarda büyüyebilen bitkileri tercih etmeleri önerilmektedir.

6. Humuslu Toprak Çeşitleri

Humuslu toprakların içerisinde yalnızca ana kayanın tortu ve mineralleri değil, üzerinde yetiştirilen bitkilerin dal ve kök kısımları da bulunmaktadır. Humuslu toprak çeşidinin diğer özelliklerini ise şöyle sıralayabiliriz. 

• Humuslu topraklar çok yüksek su tutma kapasitesine sahiptir. 
• İçerisinde yüksek miktarda organik madde bulunduran humuslu topraklar, bitkilerin ihtiyaç duyabileceği tüm vitamin ve mineralleri karşılamaktadır. 
• Koyu renge sahip humuslu toprak çeşidi, kara toprak olarak da bilinmektedir. 
• Hafif yapısında kireç barındırmayan humuslu toprak, kıraç bir toprak değildir.
• Humuslu toprak çeşidinin belki de en önemli özelliği, her türlü bitki için uygun ve kolay işlenebilir olmasıdır.  

Artık dünya genelinde görülen toprak çeşitleri hakkında bilgi sahibisiniz. Peki yaklaşık olarak %36’ı işlenebilen Türkiye arazilerinde bulunan toprak tipleri hangileridir? Bu sorunun cevabını öğrenmek için içeriğimizi okumaya devam edebilirsiniz.

Türkiye’de Görülen Toprak Türleri

Bulunduğu coğrafya nedeniyle Türkiye’de pek çok farklı toprak çeşidi olduğu söylenebilir. Öte yandan bulunan bu toprak türleri 3 ana grupta ele alınmaktadır. Elbette tıpkı dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de bu toprakların dağılımı aynı alanda değildir. 

O halde gelin, yazımızın bundan sonraki bölümünde bu 3 ana grupta hangi toprak türlerinin yer aldığına hızlıca göz atalım. İşte Türkiye toprak haritası!

1. Zonal Toprak Çeşitleri

Türkiye’de kapasitesi en geniş toprak türünü, ana kayanın ayrışması ile meydana gelen zonal topraklar oluşturmaktadır. Zonal toprakların oluşumunda etkisi bulunan en önemli unsurlar ise iklim ve bitki örtüsüdür. Yayılım miktarı nedeniyle “yerli toprak” olarak da bilinen zonal toprak çeşitleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir. 

• Kırmızı Renkli Akdeniz Toprağı (Terra- Rossa): İsminden de anlaşılabileceği gibi Akdeniz iklimine ait bir toprak çeşidi olan Kırmızı Renkli Akdeniz Toprağı ülkemizde Marmara bölgesinin güneyi, Ege ve Akdeniz bölgelerinde görülmektedir. Yeterince yıkanmış bir toprak çeşidi olan Terra-Rossa, yapısında biriken organik maddeler nedeniyle bu rengi almıştır. 
• Kahverengi Orman Toprağı: Bol miktarda organik madde içeren kahverengi orman toprakları, ormanlarda gelişip koyu bir renge sahip olan toprak türlerindendir.. Ülkemizde Karadeniz’in önemli bir bölümünde, İç Anadolu’nun 1200 m’den yüksek yerlerinde, Yıldız Dağları ve Güney Toroslarda görülür.
• Kahverengi Bozkır Toprağı: Kestane renkli bozkır toprağı olarak da bilinen bu toprak çeşidi, organik madde bakımından çok zengin değildir.. Türkiye’de ise İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu bölgesinde bulunmaktadır. Bu toprak üzerinde küçükbaş hayvancılık ve tahıl tarımı yapıldığı bilinmektedir. 
• Çernezyom (Kara Toprak): Dünyadaki en verimli yerli toprak olduğu bilinen çernezyom, yağış miktarının arttığı bölgelerde görülmektedir. Humus bakımından zengin olmaları, kara toprak olarak da bilinen çernezyomları mükemmel bir tarım toprağı haline getirmiştir. Çernezyom, Türkiye’de sert karasal iklimin yaşandığı Erzurum-Kars platosunda ve Kars, Göle, Sarıkamış gibi alanlarda görülmektedir.

2. Azonal Toprak Tipleri

Azonal topraklar, Türkiye’de daha çok dağlık alanların ev sahipliği yaptığı toprak türleridir. Aydın Dağları, Bozdağlar, Yıldız Dağları, Güney Toroslar ve Kaçkar Dağları, azonal toprakların yaygın bir dağılım gösterdiği bölgeler olarak gösterilebilir. 

• Kumlu ve Tüflü Topraklar: Volkanik kum ya da ince malzemelerin bulunduğu araziler üzerinde meydana gelen topraklardır. Aydın Dağları ve Bozdağlar bu toprak çeşidi için iyi örneklerdir. Kumlu ve tüflü topraklar, humus bakımından çok zengin olmasa da; tahıllar, pamuk, üzüm, patates yetiştiriciliğine elverişli yapıdadır.
• Tuzlu Topraklar: Adından da anlaşılabileceği gibi tuzlu topraklar, yapısında bol miktarda tuz bulunan topraklardır. Başta Tuz Gölü’nü emsal verebileceğimiz tuzlu topraklar; Burdur Gölü, Küçük Menderes deltası ve Ereğli yakınlarından görülebilir.
• Alüvyal Topraklar : Akarsular tarafından taşınarak belli alanlarda biriken toprak türleridir. Ülkemizde Büyük ve Küçük Menderes, Gediz, Seyhan ve Ceyhan ırmaklarının olduğu bölgelerde görülmektedirler.

3. İntrozonal Toprak Çeşitleri

İntrozonal topraklar, dağılım gösterdikleri bu bölgelerden akarsu, rüzgar ve buzulların etkisi ile taşınırlar. Bu nedenle “taşınmış topraklar” olarak da bilinmektedirler. Taşınmış topraklar, bir yerden başka bir yere taşınırken yapılarına pek çok kalıntı, humus ve mineral katarlar. Bu nedenle oldukça verimli bir toprak tipi oldukları söylenebilir. 

Ülkemizde çok bir bölgede dağılım gösteren introzonal topraklar,Büyük ve Küçük Menderes, Çukurova ve Bafra’da görülmektedirler. Bulundukları ana kayanın etkisinde olan bu topraklar kumlu ya da tuzlu yapıda olabilirler. Türkiye’de görülen introzonal toprak türlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; 

• Vertisoller (Dönen Topraklar): Tarım potansiyel ve kapasitesi bakımından çok ama çok elverişli topraklardır. Daha çok Trakya’da görülen, minerali bol vertisoller üzerinde buğday ve ayçiçeği tarımı yapılabilir. 
• Rendzina (Kireçli Topraklar): Bünyesinde bol miktarda kireç bulundurur. Humus bakımından da zengin olan bu topraklar genellikle İç Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde görülür.
• Halomorfik Topraklar: Tarıma elverişli olmayan bu topraklara ülkemizde genellikle Konya Havzası’nda ve Erzurum Ovası’nın bazı alanlarında rastanmaktadır.
• Hidromorfik Topraklar: Adından da anlaşılacağı gibi hidromorfik topraklar aslında suya doymuş topraklardır. Genellikle göl kenarlarında görülen bu toprakların tarıma elverişli oldukları söylenemez.

Tarımda Toprak Çeşitlerinin Önemi

Yazımızın bu bölümüne kadar sizlerle hem dünyada hem de Türkiye’de görülen toprak çeşitlerini inceledik. Eğer tarım ve bahçecilik ile ilgileniyorsanız bulunduğunuz bölgedeki toprak çeşidininin hangisi olduğunu bilmeniz ve ekimlerinizi buna uygun olarak yapmanız büyük önem arz ediyor.

Çünkü toprak türlerinin tanınması, toprak verimliliğinin korunması ve yapılan tarımın sürdürülebilir olması noktasında çok önemli. Öte yandan bilinçsiz yapılan tarım, toprak yapısında bozulmalara neden olmaktadır.  Ağaçlar ve bitkiler toprak oluşumu için gerekli olan olan organik bileşenleri sağlarlar. Bu nedenle uygun olarak bölgeler ağaçlandırılabilir. 

Ülkemizde her bölgede yetiştirilebilen ağaç türlerinden biri de çam ağaçları. Çam ağaçları ile ilgili ayrıntılı bilgi almak için Çam Ağacı Çeşitleri ve Türleri başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz. 

Son olarak Doğanın Korunması ve Geleceğimiz İçin Önemi başlıklı yazımızı okumayı da unutmayın! 

Türkiye'nin Toprakları

TÜRKİYE'DE  TOPRAK ÇEŞİTLERİ

Toprak; iklim, yer şekilleri, ana kaya, organizmalar ve zaman etkisiyle oluşur. Bu unsurlardaki farklılıklar toprakların çeşitliliği üzerinde belirleyicidir. Türkiye’de; yer şekileri, anakaya, iklim ve bitki örtüsündeki çeşitlilik nedeniyle toprak tipleri de büyük bir çeşitlilik göstermiştir.

TOPRAK ÇEŞİTLERİ TÜRKİYE'DE GÖRÜLDÜĞÜ YERLER
    Dünya genelinde yaygın olan bazı toprak türleri ülkemizde görülmemektedir. Bunlar hangi toprak tipleridir? Neden görülmezler?

Türkiye’de görülen toprak çeşitleri

- Zonal(yerli) Topraklar:

  Çeşitli nedenlere bağlı olarak ayrışan, çözünen, ufalanan kayaç parçalarının çözülmesiyle oluşan topraklardır. Zonal(yerli) topraklar iklim ve ana kaya özelliklerini yansıtırlar.

  Ülkemizde (orta iklim kuşağında yer aldığı için)iklim çeşitliliğine bağlı olarak zonal toprakların tüm çeşitleri oluşmamıştır. Zonal topraklar, Türkiye’de en geniş alan kaplayan toprak grubudur. Tüm horizonları oluşmuş (A, B, C ve D horizonları) topraklardır.

- Kırmızı Akdeniz(Terra-Rossa) toprakları:

    Kırmızı  Akdeniz  Toprakları  (Terra-Rossa): Terra-rossa,  Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü Güney Marmara ile Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygın olarak görülmektedir. Çoğunlukla kireç taşlı (kalkerli)  arazi  üzerinde yaygındır. Bu topraklar, kil ve demiroksit bakımından zengindir. Daha çok dolin, uvala ile polye tabanlarında görülen bu topraklar üzerinde tarım yapılmaktadır. Oksitlenmeden dolayı rengi kırmızıdır.
  - Kahverengi orman toprakları:

Kahverengi Orman Toprakları: Orman örtüsü altında oluşan bu topraklar, organik madde (humus) bakımından zengin olduklarından renkleri koyudur ve verimli topraklardandır.

Ülkemizde kahverengi orman topraklarına Karadeniz’in kıyı kesiminde ve Yıldız Dağları’nda rastlanmaktadır.

- Kahverengi ve kestane renkli bozkır toprakları:

Bozkır alanlarında, yıllık yağış miktarının 400 mm’nin altında olduğu yerlerde oluşur ve bu topraklar, organik madde bakımından fazla zengin değildir.

Ülkemizin iç kesimlerinde yaygın olan bu topraklarda genellikle tahıl tarımı yapılmaktadır.
*Kahverengi Bozkır Toprağı; bu  topraklara  İç  Anadolu’da,  Güneydoğu  Anadolu’da  ve  Doğu Anadolu’nun yüksekliği az olan yerlerinde rastlanır. Bu alanlarda  yıllık  yağış  miktarı  250  ile  400  mm  arasında  değişir. Bitki örtüsü cılız olmasına bağlı olarak humus oranı azdır. Daha çok tahıl tarımına ve küçükbaş hayvancılığa elverişlidir.

*Kestane Rengi Bozkır Toprağı; Bu  topraklara İç Anadolu  ve  Güneydoğu Anadolu’nun  fazla  yağış  alan  yerleri  ile  Doğu  Anadolu’nun  büyük  bir kısmında rastlanır. Bu alanlarda yıllık yağış miktarı 400 ile 600 mm arasında  değişir.  Bitki  örtüsü  bozkırdır.  Humus  bakımından  biraz zengindir. Tahıl tarımına ve küçükbaş hayvancılığa elverişlidir.
- Podzol topraklar:

  Soğuk nemli iklimde, iğne yapraklı ormanlar altında oluşan soluk renkli topraklardır. Türkiye’de Batı Karadeniz’de görülen bu topraklar verimsizdir.
- Çernozyom topraklar:
 Yıllık yağış miktarı 600 mm’ bulan Karasal iklimde, çayır bitki örtüsü altında oluşan bu topraklara Erzurum-Kars çevresinde ve Doğu Karadeniz Dağları’nda rastlanır.

 Bitki örtüsü yaz yağışlarıyla yeşeren çayırlar büyükbaş hayvancılık uygun ortam oluşturur. Ayrıca humus  bakımından  çok  zengin  olduğundan  koyu  renkli ve son derece verimli topraklardır. 

-İntrazonal Topraklar:
- Halomorfik(tuzlu) topraklar:

   Kapalı havza veya eski göl tabanlarında oluşan topraklardır. Tuzlu topraklar ülkemizde Tuz Gölü çevresinde dağılış gösterir. Bu topraklar, tuz oranı fazla olduğundan tarıma elverişli değildir. Ayrıca bu topraklara Konya Havzası’nda, Erzurum Ovası’nın bazı kesimlerinde, Küçük Menderes ve Büyük Menderes deltalarının denize yakın olan kesimlerinde rastlanır. Bu alanlarda yazın buharlaşmaya bağlı olarak suda çözünmüş hâldeki tuzlar, yüzeyde birikir. Bu tür topraklar tarıma elverişli değildir.

- Hidromorfik topraklar:

   Yer altı su seviyesi yüksek olan ve drenajı (su akışı ) iyi olmayan alanlarda oluşur. Erzurum Ovası bu duruma örnektir. Yazın yer yer bataklığa dönüşen ovada hidromorfik topraklar görülür. Ayrıca bu topraklara göl kenarlarında rastlanır. Toprak  sürekli  su  altında  olduğundan oksijen oranı düşüktür. Bu tür topraklar tarıma elverişli değildir.

- Kalsimorfik topraklar: 
- Vertisoller: Killi, kireçli, yaz kuraklığında çatlayan, yağışlı dönemde şişen topraklardır. Yağışlı dönemde alttaki taşların yüzeye çıktığı bu topraklara Anadolu’da taş doğuran toprak denir. Türkiye’de Trakya’da görülen bu topraklar üzerinde buğday ve ayçiçeği tarımı yapılır. 

  Vertisoller  killi,  kireçli,  marnlı  depolara bağlı  olarak  meydana  gelmektedir.  Ergene  Havzası,  Bursa  ile Karacabey arası, Muş Ovası ve Konya Havzası’nın bazı kesimleri  bu  toprakların  görüldüğü  başlıca  alanlardır.  Yaz  kuraklığı döneminde bu topraklarda 5- 10 cm genişliğinde, 100 cm’yi bulan derinlikte  çatlaklar  oluşur.  Bu  çatlaklara  dolan  topraklar,  yağışlı dönemde  bünyesine  fazla  miktarda  su  alarak  şişer  ve  yüzeye doğru  yükselir.  Dönen  topraklar  da  denen  vertisollere Trakya’da‘’Kara kepir’’ denir.

- Rendzinalar: yumuşak  kireç  taşları  üzerinde  oluşan kireçli, killi topraklar olup Akdeniz Bölgesi’nin batısı başta olmak üzere Trakya, Ege ve Güney Marmara’da eğimli arazilerde görülen bu topraklar, tahıl üretimi için uygundur.

- Azonal Topraklar:
- Alüvyal topraklar:

    Akarsuların taşıyarak biriktirdiği malzemelerden oluşan alüvyal topraklar çoğunlukla vadi tabanlarındaki düzlüklerde, birikinti ovalarında, delta ovalarında ve eski göl tabanlarında karşımıza çıkarlar. Taşınarak oluştukları için horizonları gelişmemiştir. Toprak yüzeyi sürekli yenilenmektedir. Bu topraklar,  mineral  ve  organik  madde  bakımından  zengindir ve  verimleri oldukça yüksektir. Bu nedenle alüvyal toprakların bulunduğu yerler ülkemizin en önemli tarım alanlarıdır.
- Kolüvyal topraklar:

   Dağların  yamaçlarından daha çok fiziksel ayrışma(parçalanma) ile aşınan taşların, dağların eteklerinde birikmesi ile oluşur. Çakıllı, kumlu bu topraklar(hava oranı yüksek) üzerinde genellikle bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır.
 - Litosoller:

  Dağ yamaçlarında kayaçların parçalanmasıyla meydana gelen iri taşlardan oluşmuş topraklardır.

 - Regosoller:

  Volkanik  arazilerdeki  kumlu  topraklar ile  akarsuların  biriktirdiği  kumlu  depolar  üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu topraklar Orta ve Doğu Anadolu’da volkanik arazilerde görülür.

EROZYON ve ETKİLERİ

Toprak önemli  doğal  bir  kaynaktır.  10-15 cm’lik bir toprak tabakasının oluşumu için binlerce yıla ihtiyaç vardır. Toprak yüzeyinin akarsular, sel suları ve rüzgâr gibi dış kuvvetler tarafından aşındırılarak başka alanlara, denizlere, taşınmasına erozyon denir. Erozyonla toprağın en verimli kısmı kaybolduğu için tarımsal üretim azalır.

ÇÖLLEŞME VE TÜRKİYE

Türkiye çölleşme risk haritasına göre ülkemizin yaklaşık yüzde 47’si orta ve üzeri yüksek çölleşme riski grubunda yer alıyor.

ÇÖLLEŞMENİN BAŞLAYACAĞI YERLER

Çölleşmenin görüldüğü Konya-Karapınar, Iğdır-Aralık ve Urfa-Ceylanpınar çok yüksek risk taşıyan bölgeler olarak görülürken Tuz Gölü havzası, Ereğli-Karaman bölgesi, Urfa-Ceylanpınar-Mardin-Batman hattı, Eskişehir çevresi ise orta ve yüksek risk grubunu oluşturuyor.

TÜRKİYE VE EROZYON

Türkiye,  erozyonun  şiddetli  olduğu bir ülkedir. Ülkemizde daha çok su erozyonu etkilidir. Örneğin dünyada km2 başına taşınan toprak miktarı yılda 368 ton iken bu değer Türkiye’de 600 ile 800 tondur.

Ülkemizde erozyonun çok olmasının başlıca nedenleri;

- yer şekilleri( engebenin fazla olması, Tarlaların eğim yönünde sürülmesi,  çok eğimli  yamaçların  tarıma  açılması, Türkiye’nin %40 tan fazlası % 45 eğime sahiptir)

- bitki örtüsü (bitki örtüsünün cılız olması, aşırı otlatılma ve bitki örtüsünün tahrip edilmesi hatta bir çok yerde hiç olmaması, orman azlığı)

- iklim koşulları (yağış rejiminin düzensiz olması)

- nadas  uygulaması,

Alanlara göre erozyon; tarım arazilerinin yüzde 59’unda, orman alanlarının yüzde 54’ünde, meraların ise yüzde 64’ünde erozyon söz konusu.

 Önce nem azalır, sonra bitki yetişmez olur ve sonra toprak kuruyup parçalanmaya başlar ve çölleşme olur. Çölleşme yüzlerce yılda oluşan toprak katmanının önce incelmesine, sonra yok olmasına neden olur.

Nazka Medeniyetini araştırınız

EROZYONLA MÜCADELEhttp://www.tema.org.tr/web_14966-2_1/index.aspx

TÜRKİYE’DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA

Toprak,  çeşitli kullanım alanları olan  bir önemli doğal  kaynaktır. 

- Toprak  hayvancılık  için  yem elde etmede,

- sanayide ham madde olarak; seramik, fayans, kiremit, tuğla, çimento yapımında

- tarımsal ürün yetiştirmede kullanılır.

Türkiye  dağlık bir ülkedir ve %45’i ekili-dili  alan  ve  çayır-mera  olarak  kullanılmaktadır. Yer şekillerinin sade olduğu yerlerde ekili-dikili alan oranı daha yüksektir.

Türkiye topraklarının %17’si tarıma elverişsiz olan arazidir.  Tarımda kullanılmayan bu   araziler  arasında;  yüksek ve  sarp  kayalıklar,  eğimin  fazla  olduğu  yamaçlar, makilikler, çalılık alanlar, bataklıklar, kumsallar yer alır.

Türkiye topraklarının  %28,6’sı  ormanlarla  kaplıdır.  Orman alanları daha çok yağışın bol olduğu kıyılarda ve yüksek alanlarda toplanmıştır.

a-Toprağın Tarımda Kullanımı

Türkiye arazisinin 1/4 ünde  tarım yapılmakta olup, tarlaların büyük bir kısmında tahıl ve diğer bitkisel ürünler yetiştirilmektedir.

Uygun toprak yüksek ürün; bazı bitki türleri, bazı toprak türlerinde daha iyi yetişir ve bu topraklardan daha kaliteli ürün elde edilir. Örneğin çay ve fındık fazla yıkanmış kireçsiz topraklarda(kahverengi orman topraklarında); Antep  fıstığı  kurak  bölgelerin  kireçli  topraklarında; yumrulu bitkiler (patates, soğan, kereviz, şeker pancarı) kumlu topraklarda ; üzüm kumlu,  çakıllı  topraklarla  kumul  sırtları  üzerinde, zeytin ve turunçgiller daha çok terra rossa topraklı alanlarda daha iyi yetişmekte ve bu topraklardan dafa fazla verim alınmaktadır.

b) Toprağın Hayvancılık Faaliyetlerinde Kullanımı

Doğal  bitki  örtüsü  hayvacılık  faaliyetleri  üzerinde belirleyici olmaktadır. Türkiye yüz ölçümünün 1/5 i çayır  ve  mera  alanları  olarak  hayvancılık  faaliyetlerinde  hayvanların  besin  ihtiyacının  karşılanmasında kullanılır. Maki ve çalılıkların yaygın olduğu yerlerde kıl keçisi; bozkır alanlarında koyun; çayırların yaygın olduğu yerlerde sığır; çiçekli bitkiler, çam ormanları, meyve bahçelerinin yaygın olduğu yerlerde ise arı yetiştiriciliği yapılmaktadır

c) Toprağın Sanayide Kullanımı

Toprağın  sanayide  ham  madde  olarak  kullanılması yaklaşık 10 bin önce başlayan Neolitik  Dönem’e dayanmaktadır.  Bu  dönemde  topraktan  çanak  çömlek  yapımı  başladı.

Bugün fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle bazı topraklar sanayide ham madde olarak kullanılmaktadır. Seramik, porselen, çömlek, tuğla ve kiremit üretiminde kullanılan ana ham madde kildir.

Türkiye’de  tuğla  ve  kiremit  üreten  tesislerin  yoğunlaştığı başlıca alanlar; Manisa, İzmir, Uşak, Kütahya, Eskişehir, Çorum, Tokat, Kastamonu, Afyonkarahisar ve Bartın’dır.

Seramik  sanayisinin  geliştiği  başlıca  alanlar  ise  Kütahya, İzmir, Bozüyük, Söğüt (Bilecik), Çan (Çanakkale), İstanbul  ve  Kocaeli’dir. 

Ülkemizin  birçok  yöresinde küçük atölyelerde seramik ve çömlek üretimi devam etmektedir

Ülkemiz de  toprağın  ham  madde  olarak  kullanıldığı  alanlardan  biri de çimento  sanayisidir. Türkiye’deki çimento fabrikalarının büyük  bir  kısmı  İç  Anadolu,  Marmara  ve  Ege’de  yoğunlaşmıştır.  Hazır beton üretiminde de toprak ham madde olarak kullanılmaktadır.

ç)Toprağın Ormancılıkta kullanımı

Türkiye topraklarının 1/4  ini orman alanları oluşturmaktadır. Oksijen üretmeleri ve doğal güzellikler sunmaları yanında sıcaklık farklılıklarının düzenlenmesi, havayı nemlendirmesi, su baskınlarının önlenmesi ve yer altı suyu sağlamaları ormanlarımızın en önemli yararlarındandır. Bu alanlardaki topraklar daha çok kahverengi orman toprakları ve kırmızı topraklardır.

Ormanlardan  elde  edilen  başlıca  ana  ürünler;  tomruk,  maden  direği, sanayi ve kağıtlık odun,  lif  ve  yongadır.  Orman  yan  ürünlerinin  başlıcaları  reçine,sığla yağı, meşe palamudu ve çam kozalağıdır.

d) Toprağın yerleşmemede kullanılması

Toprakların büyük bir kısmı da yerleşmeler için kullanılmaktadır.
TÜRKİYE TOPRAKLARI HARİTASI
http://cografyaharita.com/haritalarim/2fturkiye_toprak_haritasi2..png

TÜRKİYE TOPRAKLARI (TEK OLARAK)
http://cografyaharita.com/turkiye_toprak_haritalari1.html

Konu sınavı1 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/10.cografya_yazili_ornegi-topraklar.pdf



Anasayfa