Tümdengelim Nedir
A. Tümdengelim Paragrafları
Genel cümlenin söylenerek bu cümleyi, düşünceyi geliştirme yoluyla işlemedir. Daha sonra gelen bütün cümleler bu cümle veya cümleleri destekler niteliktedir. Tümdengelim cümlelerinde ana düşünce cümlesi ilk cümleyi oluşturur. Bu paragrafların sonuç cümlesi olmaz. Tümdengelim paragraflarında yazar çoğunlukla ana fikir cümlesini söyledikten sonra bunu ispat etmeye yönelir.
Örnek
Sözcüklerin gücünü kullanımları belirler. Bir sözcük tek başınayken ses ve anlam yönünden etkileyici özellikler taşımayabilir. Ancak aynı sözcük cümlede öteki sözcüklerle yan yana geldiği zaman etkileyici nitelikler kazanır. Kısaca şunu demek istiyorum: Bir yapıtta anlatımın sağlamlığı, sözcüklerin seçimine ve bunların yerli yerinde kullanılmasına bağlıdır. (ÖSS)
ÇÖZÜM: Paragraf; bir tümdengelim paragrafıdır. Bu tür paragraflarda ana fikir (ana düşünce) paragrafın en başında yer alır. Daha sonra onu destekleyen yardımcı cümleler gelir. Paragrafın tümüne baktığımızda asıl anlatılmak istenenin "Sözcüklerin gücünü sözcüklerin kullanımları belirler." düşüncesidir. Bu paragrafta ana cümle başta; yardımcı cümleler sonra geldiği için paragraf bir tümdengelim paragrafıdır.
B. Tümevarım Paragrafları
Tümevarım paragraflarında genel cümle en sonda yer alır. Ana fikir cümlesi de cümlenin en sonundadır. Paragrafın başındaki cümleler yardımcı düşünce içeren cümlelerdir. Kısacası tümevarım paragraflarında her şey son cümlede yer alır.
Örnek
Bir sabah işinize giderken kırmızı ışıkta durdunuz ve aracınızı tekrar çalıştıramadınız. Her insanın başına gelebilecek bu sıradan olay için iki ayrı olasılığı düşünelim. Birinci olasılıkta arkadaki araçların şoförleri kızgınlıkla kornaya basıyor, siz de bir kazaya yol açmamak için kan ter içinde bu durumdan kurtulmaya çalışıyorsunuz. İkinci olasılıkta, arkanızdaki araçtan inen bir taksi şoförü, bekleyen araçlara işaret ederek onların yan şeritten devam etmelerini sağlıyor. Araçlar sakince geçtikten sonra yanınıza geliyor, birkaç yayayla birlikte aracınızın yol kenarına çekilmesine yardımcı oluyor. Ne siz ne de bir başkası gergin ve telaşlı. İşte bu örnekte olduğu gibi bir toplumun gelişmişlik düzeyini belirleyen asıl şey insanlar arasındaki iletişim biçimidir. (ÖSS)
ÇÖZÜM: Paragrafta önce yardımcı düşünceler sıralanmıştır. Bunlardan ana cümleye ulaşılmıştır. Bu tür paragraflarda ana düşünce (ana fikir) paragrafın en sonunda yer alır. Bütün paragrafı özetleyen "İşte bu örnekte olduğu gibi bir toplumun gelişmişlik düzeyini belirleyen asıl şey insanlar arasındaki iletişim biçimidir." cümlesidir. Bu cümle, paragrafın ana fikir cümlesidir. Bu da bize paragrafın bir tümevarım paragrafı olduğunu gösterir.
Ayrıca bakınız
Paragraf Nedir?
Paragrafta Yapı-Paragrafın Bölümleri
Paragrafın Giriş Bölümü
Paragrafın Gelişme Bölümü
Paragrafın Sonuç Bölümü
Paragrafta Konu
Paragrafta Ana Düşünce
Paragrafta Yardımcı Düşünceler
Paragrafta Düşüncenin Akışını Bozan Cümle
Paragrafın Hangi Soruya Karşılık Yazıldığını Bulma
Paragrafta Başlık
Paragrafa Cümle Yerleştirme
Metni İki Paragrafa Bölmek
Paragraf Tamamlama
Paragraftaki Cümlelerinin Yerini Değiştirme
Paragraf Cümlelerini Sıralama
Paragrafın Şifreleri ve Paragraf Sorularını Çözme Teknikleri
Paragraf Konu Anlatımı Hepsi Bir Arada
Paragraf Konu Testleri
Paragraf Test 1
Paragraf Test 2
Paragraf Test 3
Paragraf Test 4
Paragraf Test 5
Paragrafta Anlatım Teknikleri (Biçimleri)
Öyküleyici Anlatım
Betimleyici Anlatım
Lirik Anlatım
Destansı (Epik) Anlatım
Emredici Anlatım
Öğretici Anlatım
Açıklayıcı Anlatım
Tartışmacı Anlatım
Kanıtlayıcı Anlatım
Düşsel (Fantastik) Anlatım
Gelecekten Söz Eden Anlatım
Söyleşmeye Bağlı Anlatım
Mizahi Anlatım
Paragrafta Anlatım Biçimleri Konu Testleri
Paragrafta Anlatım Biçimleri Test 1
Paragrafta Anlatım Biçimleri Test 2
Paragrafta Düşünceyi Geliştirme Yolları
Tanımlama
Örneklendirme
Tanık Gösterme
Sayısal Verilerden Yararlanma (Kanıt Gösterme)
Karşılaştırma
Benzetme
Paragrafta Düşünceyi Geliştirme Yolları Konu Testleri
Paragrafta Düşünceyi Geliştirme Yolları Test 1
Paragrafta Düşünceyi Geliştirme Yolları Test 2
Ana Sayfa
Sorunları doğal yollar ile çözmeye çalışan pek çok kişi, tümdengelim ve tümevarım akıl yürütme kavramları ile karşılaşmıştır. H
Her ikisi de kimin suç işlediği, bir kişinin kazanma nedeni veya Samanyolu galaksisinde kaç gezegenin yaşam imkanı sunduğuna kadar yardımcı olabilir.
Öncelikle teknik açıklamasını yapıyor olacağız. Tam olarak anlaşılmazsa diye, aşağıda basit örnekler ile anlatıyor olacağız.
Akıl yürütme yöntemi olarak kullanılan tümdengelim, tümevarım ile zıt yaklaşıma sahiptir. Aynı zamanda dedüksiyon olarak da bilinir.
Tümevarım, gözlemden fikre geçer ve tümdengelim fikirden gözleme geçer.
–Tümdengelim önce fikirdir, bunun ardından gözlemler veya bir sonuç gelir.
–Tümevarım önce gözlemdir, ardından görülen şeyi açıklayabilecek bir fikir izler.
Akıl yürütme yöntemleri, insana ve doğaya yönelik araştırmaların en önemli bölümlerinden birisidir. Sorgulamak, anlamak, analiz etmek ve tüm bunlardan çıkarımlar yapmak adına çeşitli teknikler ve formüller kullanılabilir. Dünya genelinde en çok tercih edilenlerden birisi ise tümdengelimdir. Tümdengelim yöntemi, kendi içerisinde belirli bir disipline sahiptir ve genelden özele doğru ilerler. Bu sistemi ile tümevarımdan tamamen ayrılır. Tümevarım kavramında özelden genele gidilirken, tümdengelimde tam tersi bir durum söz konudur.
Bir şeyin doğruluğunu belirlemek, belirli bir konuda çıkarımda bulunmak adına genel durumlar, ilkeler esas alınır. Bu ilkelerden hareketle özel üzerinden çıkarımlar yapılarak akıl yürütme tamamlanır. Global adıyla dedüksiyon olarak da bilinen bu akıl yürütme, Türkçe’de daha çok tümdengelim olarak kendine yer bulmuştur.
Tümdengelim Örnekleri Nelerdir?
Tümdengelim örnekleri – 1
İnsan ve ölümün ele alındığı bir yöntemde;
- İnsan ölümlü bir varlıktır.
- Ahmet insandır.
- O halde Ahmet de ölümlüdür.
Bu çıkarımda, genel bir öncül verilerek insanların ölümlü olduğu belirtilir. Ardından ise daha özel bir öncülde Ahmet’in insan olduğu belirtilir. Çıkarımda ise en özel durum olarak Ahmet’in ölümlü olduğu ifade edilir.
Tümdengelim örnekleri – 2
Kişiler ve spor üzerine yapılan bir çıkarım şöyledir;
- Sporcular antrenman yapar.
- Ahmet bir sporcudur.
- O halde Ahmet antrenman yapar.
Genel bir durum üzerinden özele doğru bir akış izlenerek spor ve antrenman ilişkisinden Ahmet’in antrenman yaptığı sonucu çıkarılmıştır.
Hatalı Tümdengelim Örneği
Hatalı bir çıkarımın yapıldığı bir örnekte ise;
- Balıklar denizde yüzer.
- Ahmet denizde yüzer.
- O halde Ahmet bir balıktır.
Balıkların denizde yüzdüğüne dair genel ve doğru bir öncül verilir. Ancak Ahmet’in de denizde yüzdüğü açıklanır. Buradan çıkarılacak sonuç, denizde yüzen her şeyin balık olduğu ve bu nedenle de Ahmet’in de balık olduğudur. Hem tümevarım hem de tümdengelim yöntemlerinde, çıkarımların hepsi kesin bir doğruluk taşımaz ve taşımasa da beklenmez.
- Tümdengelim, deneylerle test edilen bir sonucu tahmin eden teorilere sahiptir.
- Tümdengelimin, günlük yaşamda kullanılması zordur çünkü gerçek olduğu bilinen sıralı bir dizi olguyu gerektirir.
- Varsayımlar doğruysa, sonuç kesinlikle doğrudur.
Günlük Yaşamda Kullanılan Tümdengelim Örnekleri Neler?
Örnek 1
- İnsan, ölümlü bir canlıdır.
- Canan, bir insandır.
- O halde, Canan da ölümlüdür.
Örnek 2
- Bütün kuşlar, uçabilir.
- Güvercin bir kuştur.
- O halde güvercinler de uçabilir.
Örnek 3
- Balıklar, suda yüzer.
- Canan da suda yüzer.
- O halde Canan bir balıktır.
1.Tümdengelim, sizi mükemmel bir sonuca götürür. Ancak ve ancak tüm varsayımlarınız doğruysa.
2. Laboratuar / bilim ortamları dışında kullanılması daha zordur. Çünkü argümanı yapılandırmak için tamamen üzerinde mutabık kalınan bir dizi gerçek bulmak çoğu zaman zordur.
3. Problemleri çözmek için her iki akıl yürütme türünü kullanmaya istekli olun ve bunların genellikle bir çift olarak döngüsel olarak birlikte kullanılabileceğini bilin, örneğin, bir teori bulmak için tümevarımı kullanın ve sonra gerçekten doğru olup olmadığını belirlemek için tümdengelimi kullanın.
4. Bu ikisiyle kaçınılması gereken en önemli şey, aslında tümevarımı kullanırken (kanıtın gücüne dayalı olasılık) tümdengelim gücüyle (doğru olduğu garanti edilir) tartışmaktır.