Türetilmiş Büyüklükler Nedir

Temel büyüklükler

Fizik biliminde fiziksel büyüklükler iki kategoriye ayrılır: temel büyüklükler ve türetilmiş büyüklükler. Bunlar bir takım yöntemlerle ölçülür ve hepsinin ayrı bir birimi vardır. Bu birimler uluslararası uzlaşmalar sonucu seçildiği için, bunlara uluslararası birimler ya da SI birimleri denir. Temel büyüklükler, doğrudan ölçülüp kendi başına ifade edilebilirler. Bunların tamamı skalerdir, hepsinin mutlak sıfırı vardır. (Bu ne demek, bir düşünün.) Diğer fiziksel büyüklüklerin hepsinin tanımlanması için temel oluşturan bu büyüklükler kümesi, toplam yedi büyüklükten oluşur. KISAMUZ kısaltmasıyla aklınızda kalabilecek bu yedi büyüklük şunlardır: (Tablodaki baş harfleri yukarıdan aşağı okuyun.)

Güzel bir örnek kütledir, hem dört temel kuvvetten biri olan kütle çekimin özelliğidir, hem de doğrudan ölçülebilir. Temel büyüklükler nelerdir sorusunun cevabını böylece almış oldunuz.

Türetilmiş büyüklükler

Türetilmiş büyüklükler kendi başlarına değil, temel büyüklükler veya diğer türetilmiş büyüklükler cinsinden ifade edilir. Her türetilmiş büyüklüğün bir tanımlayıcı denklemi vardır, böylece temel büyüklüklerin çarpımı veya oranı olarak ifade edilebilirler. Türetilmiş büyüklükler skaler ya da vektörelolabilir.

Örneğin, belli bir yönde birim zamanda ne kadar yer değiştirildiği anlamına gelen hız türetilmiştir, yer değiştirmenin (uzunluk) zamana oranıdır. Elektrik yükü akımla geçen zamanın çarpımıyla ifade edilir. Bunların da bazıları doğrudan ölçülebilir (örneğin elektrik potansiyel), ama yine de temel büyüklükler olarak kabul edilmezler.

Temel Büyüklük Türetilmiş mi?

1. Yukarıdaki resimdeki ölçüm aletlerinden hangisi temel, hangisi türetilmiş bir büyüklüğü ölçer?
2. Konum, alınan yol ve yer değiştirme büyüklüklerinden hangisi temel büyüklüktür? Yorumlarda cevabınızı yazabilirsiniz.
3. Temel büyüklüklerden hangileri eksi değer alabilir? Örneğin &#; 5 K (eksi beş Kelvin) sıcaklık mümkün müdür?
4. Kütleyi gerçekten doğrudan ölçüyor muyuz? Terazilerin hepsi ağırlığı ölçmüyor mu? Kütleyi nasıl doğrudan ölçebiliriz?
5. Elektrik yükü doğadaki dört temel kuvvetin birinin özelliğidir. Bu kadar temel bir özellik temel büyüklük olarak kabul edilmemiştir. Bunun yerine elektrik akımı şiddeti kabul edilmiştir. Neden?

Temel büyüklükler skaler midir?

Skaler ve vektörel büyüklükleri bir sonraki yazıda öğreneceksiniz. Ama bu soru karşınıza çıkabilir. Evet, ilginç biçimde tüm temel büyüklükler skaler büyüklüklerdir, hiçbiri vektörel değildir.

Hacim temel büyüklük müdür yoksa türetilmiş büyüklük müdür?

Hacim temel bir büyüklük değildir. Hacim türetilmiş bir büyüklüktür. Yukarıdaki tabloya tekrar bakabilirsiniz.

Kütle temel büyüklük müdür?

Evet, kütle temel büyüklüktür. İlk tabloya tekrar bakarsanız, KISAMUZ&#;un K&#;si kütledir.

Özkütle türetilmiş büyüklük müdür?

Özkütle kütlenin hacme oranıdır. Kütle temel büyüklük olmasına rağmen, hacim değildir. Zaten kendisi de bir oran olduğu için özkütle türetilmiş bir büyüklüktür.

Hız türetilmiş büyüklük müdür?

Evet, hız türetilmiş bir büyüklüktür. Çünkü yer değiştirmenin (uzunluğun) zamana oranıdır. İki temel büyüklüğün oranı olduğu için türetilmiştir.

Kuvvet temel büyüklük müdür?

Değildir. Kuvvet türetilmiş büyüklüktür. İkinci tabloda göreceksiniz.

Ağırlık temel mi türetilmiş mi?

Evet. Ağırlık türetilmiş bir büyüklüktür. Çünkü ağırlık bir kuvvettir. Kuvvet türelmiş olduğu için ağırlık da türetilmiştir. Ağırlık ve kütle arasındaki farkı gözden geçirmek isteyebilirsiniz.

Isı temel büyüklük müdür? Enerji temel mi türetilmiş mi?

Isı enerji aktarımı demektir. Birimi enerji birimidir. Dolayısıyla ısı temel değil, türetilmiş bir büyüklüktür.

Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Video

Temel ve Türetilmiş Büyüklükler ile ilgili Kazanımlar

Fiziksel nicelikleri sınıflandırır.

• Niceliklerin temel ve türetilmiş olarak tanımlanması ve sınıflandırılması sağlanır.
• Temel büyüklüklerin birimleri SI birim sisteminde tanıtılır. Türetilmiş büyüklükler için fen bilimleri dersinde geçmiş konulardan örnekler verilir.

Temel ve Türetilmiş Büyüklükler ile İlgili Test

Fizik alanında büyüklükler temelde iki ayrı bölüme ayrılmıştır. Bu büyüklüklerden birisi temel büyüklük, diğeri türetilmiş büyüklüktür. Temel ve türetilmiş büyüklük, fizik alanında yer alan önemli bir konudur. Temel büyüklük, türetilmiş büyüklükten farklıdır. Her ikisinin birbirinden farklı görevleri vardır. Bu büyüklükler birtakım yöntemlerle ölçülür. Bütün büyüklükler farklı birimlere ayrılır. Bu farklı birimlere ise global birimler ya da SI birimleri adı verilir. Temel büyüklükler, direkt ölçülebilir ve kendi başlarına ifade edilir. SI biriminde toplamda yedi adet temel nicelik kullanılır. Bunun yanı sıra türetilmiş büyüklükte ise geriye kalan nicelikler vardır. Fizik ile ilgili konularda sıklıkla karşımıza çıkan bu iki büyüklüğü iyi bilmek gereklidir. Birbirinden farklı olan bu iki büyüklük çeşidine dair örnekler de mevcuttur.

Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Nelerdir?

Temel ve türetilmiş büyüklük, fizik bilimi için önemlidir. Temel büyüklük, kendinden başka bir büyüklüğün ölçülmesine gerek olmayan büyüklüktür. Temel büyüklük, diğer fiziksel büyüklüklerin tanımlanmasında temel oluşturduğu için bu ismi alır. Bu büyüklük böylece toplam yedi birimden oluşur. Temel büyüklükteki bu birimler şu şekildedir:

• Kütle
• Zaman
• Uzunluk
• Elektrik Akımı
• Madde Miktarı
• Işık Şiddeti
• Sıcaklık

Türetilmiş büyüklük ise diğerinden farklı olarak, ölçülmesi için başka büyüklüklerin ölçülmesine gerek duyan bir büyüklüktür. Buna örnek olarak zaman ve yolu gösterebiliriz. Zaman ve yol bu durumda ölçülebilmeyi gerektirir. Türetilmiş büyüklüklere şunlar örnek verilebilir;

• Kuvvet
• Direnç
• İvme
• Hız
• Enerji

Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Farkları

Temel ve türetilmiş büyüklükler, fizik biliminde önemli kavramlardır. Türetilmiş büyüklükler, ölçülebilmesi için başka büyüklüklerin de ölçülmesine ihtiyaç duyar. Örnek verdiğimizde, zaman ve yol ölçülmeyi gerektiren büyüklüklerdir. Hacim üç uzunluğun birbiriyle çarpılması sonucu bulunur.

İvme ise hızın zamana bölünmesiyle birlikte oluşur. Bunlar türetilmiş büyüklükleri kapsamaktadır. Temel büyüklük hesaplanırken herhangi bir büyüklüğe gereksinim duyulmaz, türetilmiş büyüklük hesaplanırken de başka bir büyüklüğe ihtiyaç duyulur. Bu iki büyüklük arasındaki temel fark budur.

Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Örnekleri

Temel ve türetilmiş büyüklük birbirinden farklıdır. Temel büyüklük, başka birimlere gerek kalmadan ifade edilen birimlerdir. Bu büyüklüğe örnek birimler; kütle, zaman, uzunluk, akım şiddeti, sıcaklık, ışık şiddeti ve madde miktarıdır.

Türetilmiş büyüklük ise başka büyüklüklerle ifade edilir. Bu büyüklüğe örnek birimler ise; kuvvet, ivme, hız, direnç ve enerjidir. Türetilmiş büyüklerin birimi de böylece temel büyüklüklerin birimlerinden faydalanılarak bulunur.

1. Temel Büyüklükler: Tek başına bir anlam ifade eden büyüklüklerdir.
2. Türetilmiş Büyüklükler: Başka büyüklükler yardımıyla ifade edilebilen büyüklüklerdir

Temel Büyüklükler

Ölçülmesi için kendinden başka bir büyüklüğün ölçülmesine gerek olmayan büyüklüğe temel büyüklükler denir. SI birim sisteminde yedi adet temel nicelik kullanılır. Bunların dışında kalan nicelikler türetilmiş niceliklerdir. Temel nicelikler, birimleri, simge ve birim kısaltmaları aşağıdaki tabloda verilmiştir

Birim Sistemi: Ölçmenin anlam ifade edebilmesi için ölçüm sonuçları bir birimle verilir. Ölçülecek büyüklüğü karşılaştırmak için o büyüklük cinsinden seçilen kişiler yer ve zamana göre değişmeyen büyüklüğe birim denir.

Birimler,
Ölçülecek büyüklüğün cinsinden olmalıdır.
Standart olmalıdır.
Kişiye, zamana ve yere göre değişmemelidir.

Uluslararası Bilim Kurulu uzunluk, kütle ve diğer temel büyüklükleri standart hale getiren kararlar almıştır. Bu kararlara göre oluşturulan birim sistemine Uluslararası Sistem adı verilir. SI şeklinde yazılır.

SI birim sisteminde uzunluğun standardı metre, zamanın standardı saniye ve kütlenin standardı kilogramdır. SI birim sistemi aynı zamanda metrik sistem veya MKS sistemi (metre &#; kilogram &#; saniye) olarak da ifade edilir. Temel nicelikler, birimi olan tek bir sayı ile tanımlanabilir. Örneğin bir cismin kütlesinin 4 kg olduğu söylendiğinde miktarı hakkında, sıcaklığının Kelvin olduğu söylendiğinde de sıcaklığı hakkında, akım şiddetinin 2 A olduğu söylendiğinde geçen akım hakkında yeterli bilgi verilmiş olur.

Türetilmiş Büyüklükler

Ölçülmesi için başka büyüklüklerin ölçülmesine gerek duyulan büyüklüklere türetilmiş büyüklük denir. Yedi tane temel büyüklüğün dışındaki büyüklükler türetilmiş büyüklüklerdir. Türetilmiş büyüklüklerin birimleri de türetilerek elde edilmektedir. Örneğin,

Sürat = Yol / Zaman dır. Bu bağıntıya göre, sürat uzunluk ve zaman niceliklerinden türetildiği için, süratin birimi de uzunluk biriminin zaman birimine bölünmesi ile elde edilir. Sürat, hız, kuvvet, hacim gibi nicelikler türetilmiş büyüklüklerdir.