Tüzel Kişilik Hangi Anda Kazanılır
“1998 ve 1999 Tasarısı”ndaki Gerekçe
«Madde 59– Maddede derneklerin tüzel kişilik kazanması ve özellikle tüzel kişiliğin hangi anda kazanılmış olacağı düzenlenmektedir.
Birinci fıkrada derneklerin tüzel kişilik kazanma anı, kuruluş bildirimi, dernek tüzüğü ve gerekli belgelerin yerleşimyerindeki en büyük mülki amire verildiği an olarak öngörülmektedir. Bu itibarladır ki, derneklerin tüzel kişilik kazanmasında ‘normatif bildirim sistemi’ benimsenmiş olmaktadır. Böylece de yürürlükteki Kanunun kabul etmiş olduğu ‘serbest kuruluş sistemi’ değiştirilmiş olmaktadır. »
“1984 Tasarısı”ndaki Gerekçe
‘Madde 57– Madde, yürürlükteki Kanunun 56. maddesini karşılamaktadır. Hüküm değişikliği yoktur.’:
«IV. Dernek tüzüğü ile kanun arasındaki ilişki
Madde 57– Dernek tüzüğü, kanunun emredici kurallarına aykırı olamaz.
Dernek tüzüğünde özel olarak düzenlenmemiş konularda kanun hükümleri uygulanır.»
“1971 Tasarısı”ndaki Gerekçe
‘1) Terim ve ifade: Terimler öteki maddelere uydurulmuş, ifade sadeleştirilmiş, ikinci fıkra, İsviçre aslına uygun olarak, açıklığa kavuşturulmuştur. Ayrıca bu maddeyle 57, 58, 60, 63, 65 ve 67 nci maddelerin son fıkralarındaki ifade ve terim uygunluğunun sağlanması için İsviçre aslına uygun olarak (yasa gereği) terimi eklenmiştir.’:
«IV. Ana tüzükle yasa arasındaki ilişki.
Mad. 56– Ana tüzükte derneğin kuruluşuna ve üyeleriyle ilişkilerine dair kural yoksa, aşağıdaki kurallar uygulanır.
Uygulanması yasa gereği olan kurallar ana tüzükle değiş-tirilemez.»
Hukuki düzenlemeler bakımından iki tür kişilik bulunmaktadır. "Gerçek kişi" ve "Tüzel kişi". Gerçek kişi, sağ ve tam doğmak şartı ile kişinin anne karnına düşmesinden ölümüne kadar geçen süreçte hukuken kişiler için kullanılan terimdir. Yani bu şahıslar alacak ve borç yaratabilme ehliyetine sahiptirler. Tüzel kişi ise gerçekte kişilik sahibi olmayan ancak kişilik sahibi olduğu varsayılan kişi veya mal topluluklarıdır. Tabi oldukları hukuk dalına göre ise "özel hukuk tüzel kişisi" ve "kamu hukuku tüzel kişisi" şeklinde ikili ayrıma tabi tutulabilir.
Dernek, vakıf, sendika, şirket, siyasi parti gibi oluşumlar hukuken varlık kazandıkları anda tüzel kişilik kazanırlar ve bu tip oluşumlara özel hukuk tüzel kişisi denilmektedir. Dernek kişilerin belirli bir amacı gerçekleştirmeye dönük olarak bir araya gelmesi nedeniyle kişi topluluğu iken, vakıf belirli miktarda malın önceden belirlenen bir amacı gerçekleştirmeye özgülenmesi nedeniyle mal topluluğudur.
Tüzel kişilikler, yasal organlarının oluşmasıyla tüzel kişilik kazanırlarken, dağılma (amacın gerçekleştirilmesi) ve dağıtma (yasal olmayan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi sonucu fesih) nedenleriyle kişilikleri son bulur.
Tüzel kişilik taşıyan kuruluşların birbirlerine yazdıkları resmî yazılar birer resmî mektuptur. Tüzel kişilikler bakanlıklara bağlı olabilir.
Kaynakça[değiştir Tüzel Kişilerle İlgili Genel Kurallar
Tüzel kişiliğin oluşturulması ile ilgili genel kurallar şunlardır.
TÜZEL KİŞİLİĞİN KURULUŞU
Serbest Kuruluş Sistemi
Tüzel kişiliğin kurulması konusunda genel bir yetki verilmiş olup somut durumlarda kuruluş süreci herhangi bir izne tabi tutulmamıştır.Bu sistemde kuruluş ve tüzel kişiliğin kazanılması mevzuatta belirlenmiştir. Mevzuatta yer alan şartların yerine getirilmesiyle kişi veya mal topluluğu üzerinden tüzel kişilik kazanılır, bu şartların yerine getirilip getirilmediği ise resmi makamların kontrolüne bağlı değildir.
Tescil Sistemi
Mevzuatta tüzel kişiliğin kurulmasına imkan tanınmış ve asgari şartlar yine mevzuatta belirtilmiştir. Bu şartlara uyulup uyulmadığı resmi makamlarca denetlenir. İstenilen şartlar yerine getirildiğinde ve idare tarafından da denetlendikten sonra resmi makamın takdir yetkisine gerek olmadan tüzel kişiliğin kurulması gerekir.İdarenin aksi yöndeki kararlarına karşı yargı yolu açık tutulmuştur.
İzin Sistemi
Tüzel kişiliğin hak süjesi olma devletin iznine bağlıdır.Takdir yetkisi idari makamındır. Bu sistemde devletin tüzel kişiliği tanımasında etkisi en üst seviyelerdedir.
TÜRKİYE’DE GEÇERLİ SİSTEM
- Medeni Kanun madde 47 tüzel kişiliğin kurulması konusunda genel bir kuraldır.
- Anayasanın 33. maddesinde ise derneklere ilişkin olarak herkes önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir, denilmiştir.
- Kamu tüzel kişiliği, ancak kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. (Anayasa madde 123/3)
- Sendika ve siyasi parti kuruluşu, kanunun koyduğu kurallar yerine getirilince tüzel kişilik kazanılır.(Anayasa madde 51- madde 68)
- Kolektif ve komandit ortaklıklar tescil sistemi ile kurulurlar. (TTK madde 232)
- Vakıflar, tescil sistemi ile kurulurlar. Asliye mahkemesi vakfın kanuna, ahlaka, milli menfaatlere aykırı olup olmadığını, siyasi düşünce, ırk, cemaat mensuplarını desteklemek gayesi ile kurulmuş olup olmadığını inceler. Eğer sakınca yoksa tescile izin verilir.
KANUNDA
Madde 47- Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar. Amacı hukuka veya ahlaka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz.
Madde 101- Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır. Bir malvarlığının bütünü veya gerçekleşmiş ya da gerçekleşeceği anlaşılan her türlü geliri veya ekonomik değeri olan haklar vakfedilebilir. Cumhuriyetin Anayasa ile belirlenen niteliklerine ve Anayasanın temel ilkelerine, hukuka, ahlaka, milli birliğe ve milli menfaatlere aykırı veya belli bir ırk ya da cemaat mensuplarını desteklemek amacıyla vakıf kurulamaz.
Madde 102/1-Vakıf kurma iradesi, resmi senetle veya ölüme bağlı tasarrufla açıklanır. Vakıf, yerleşim yeri mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescil ile tüzel kişilik kazanır.
TÜZEL KİŞİLERİN HAK EHLİYETİ
Kanun koyucu kural olarak tüzel kişiliklerin tam olarak hak ehliyetine sahip olmalarını kabul etmiştir. Ancak cins, yaş, hısımlık gibi haklardan tüzel kişiler yararlanamaz. Buna rağmen tüzel kişilere de ayrıcalıklı haklar tanınmıştır.
KANUNDA
Madde 48-Tüzel kişiler, cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehildirler.
Sadece tüzel kişilere tanınan haklar
Tüzel kişilerin üyelerine karşı hakları,tüzel kişilerinde gerçek kişiler gibi yararlanabilecekleri hakları vardır.
Malvarlığı bakımından;
- İntifa hakkı: Kanun tüzel kişilere bu hakkı en fazla 100 yıl ile sınırlı tutmuştur.
- Miras hakkı: Tüzel kişiler kanuni mirasçı olamazlar. Kanuni mirasçılık sadece devlete tanınmıştır. Tüzel kişiler miras konusunda ölüme bağlı tasarrufla mirasçı veya vasiyet alacaklısı olabilirler.
- Alacak ve borçlar: Alacaklar ve borçlardan yükümlülükleri vardır.
Diğer;
- Ad: Tüzel kişiler adlarını kanuni hükümler çerçevesinde serbestçe seçebilirler.
- İkametgah: Derneklerin tüzüğünde vakıfların ise vakıf senedinde ikametgahları gösterilir.Gösterilmemişse işlemlerin tedvir olunduğu yer olarak belirtilmiştir. Derneklerin ikametgah yerinin dernek tüzüğünde belirtilmesi şarttır.
- Tabiiyet: İkametgahın olduğu yer kanunlarına tabidir.
- Kişiliğin Korunması: Tüzel kişilerde gerçek kişiler gibi kişiliğin korunmasından yararlanırlar. Tüzel kişilerin onuruna,fikrine, adına,şerefine, iktisadi durumuna tecavüz söz konusu olabilir.
KANUNDA
Madde 51- Tüzel kişinin yerleşim yeri, kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin yönetildiği yerdir.
TÜZEL KİŞİLERİN FİİL EHLİYETİ
Tüzel kişilerin fiil ehliyetinin kanun veya tüzüklerine göre gerekli organlara sahip olmaları ile başlayacağını belirtir. Tüzel kişi kurulduğu zaman organlar teşkil etmemişse hak ehliyeti vardır ama fiil ehliyeti yoktur. Organlar olmadığı sürece fiil ehliyeti de yoktur.
KANUNDA
Madde 49- Tüzel kişiler, kanuna ve kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla,fiil ehliyetini kazanırlar.
Madde 50- Tüzel kişinin iradesi, organları aracılığıyla açıklanır. Organlar, hukuki işlemleri ve diğer bütün fiilleriyle tüzel kişiyi borç altına sokarlar. Organlar, kusurlarından dolayı ayrıca kişisel olarak sorumludurlar.
Tüzel Kişilerin Organları
- Karar organı/Yürütme organı: Karar organı tüzel kişinin iradesinin oluşmasını sağlayan, diğer organların çalışma,davranış biçimlerini belirtmeye yetkili olan ve tüzel kişilerin iç ilişkileriyle ilgili kararları veren organdır. Yürütme organı ise tüzel kişilerin kararlarının icrasını sağlayan, işlerini gören, dış ilişkileri yürüten organdır. Genel kurul karar organıdır. Yönetim kurulu ise yürütme organıdır.
- Zorunlu organ/İhtiyari organ: Tüzel kişilerin fiil ehliyetini kazanması için gerekli olan organdır.Derneklerde genel kurul ve yönetim kurulu zorunlu organlardır. Teşkilat ve faaliyet alanlarına göre kanunda belirtilmemiş olan ihtiyari organlarda vardır. Vakıflarda denetleme organı ihtiyari organdır.
- İç organ/Dış organ: İç organ tüzel kişinin teşkilatı ile ilgili olarak iç işlerini gören organdır. Denetleme kurulu ve genel kurul iç organdır. Dış organlar tüzel kişiyi üçüncü kişilere karşı temsil eden, hukuki ilişkiler kurmasını sağlayan organlardır. Derneklerde yönetim kurulu, vakıflarda yönetme organı dış organdır.
- Fert organ/Kurul organ: Fert organ organın tek bir gerçek kişi olduğu zaman söz konusu olabilir. Bu durumda organa verilmiş görevleri bu kişi yerine getirir. Tek bir kişiye değilde birden fazla kişiye tanınmış ise kurul organ söz konusudur.
Organların Fiilinin Tüzel Kişiye Etkisi
– Hukuka Aykırı Fiiller Açısından
Organın borca aykırı davranışı: Tüzel kişi üçüncü kişiye karşı üstlendiği borçları organları aracılığıyla yerine getirebilir. Organ tüzel kişinin borcunu ifa ederken borca aykırı davranışı nedeniyle alacaklıyı zarara uğratırsa zarardan tüzel kişi sorumlu olur. Organın borca aykırı davranışı tüzel kişiye izafe olur.
Organın haksız fiili: Organın görevi sırasında neden olduğu haksız fiillerden t
kaynağı değiştir]
Tüzel Kişilerle İlgili Genel Kurallar
Tüzel kişiliğin oluşturulması ile ilgili genel kurallar şunlardır.
TÜZEL KİŞİLİĞİN KURULUŞU
Serbest Kuruluş Sistemi
Tüzel kişiliğin kurulması konusunda genel bir yetki verilmiş olup somut durumlarda kuruluş süreci herhangi bir izne tabi tutulmamıştır.Bu sistemde kuruluş ve tüzel kişiliğin kazanılması mevzuatta belirlenmiştir. Mevzuatta yer alan şartların yerine getirilmesiyle kişi veya mal topluluğu üzerinden tüzel kişilik kazanılır, bu şartların yerine getirilip getirilmediği ise resmi makamların kontrolüne bağlı değildir.
Tescil Sistemi
Mevzuatta tüzel kişiliğin kurulmasına imkan tanınmış ve asgari şartlar yine mevzuatta belirtilmiştir. Bu şartlara uyulup uyulmadığı resmi makamlarca denetlenir. İstenilen şartlar yerine getirildiğinde ve idare tarafından da denetlendikten sonra resmi makamın takdir yetkisine gerek olmadan tüzel kişiliğin kurulması gerekir.İdarenin aksi yöndeki kararlarına karşı yargı yolu açık tutulmuştur.
İzin Sistemi
Tüzel kişiliğin hak süjesi olma devletin iznine bağlıdır.Takdir yetkisi idari makamındır. Bu sistemde devletin tüzel kişiliği tanımasında etkisi en üst seviyelerdedir.
TÜRKİYE’DE GEÇERLİ SİSTEM
- Medeni Kanun madde 47 tüzel kişiliğin kurulması konusunda genel bir kuraldır.
- Anayasanın 33. maddesinde ise derneklere ilişkin olarak herkes önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir, denilmiştir.
- Kamu tüzel kişiliği, ancak kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. (Anayasa madde 123/3)
- Sendika ve siyasi parti kuruluşu, kanunun koyduğu kurallar yerine getirilince tüzel kişilik kazanılır.(Anayasa madde 51- madde 68)
- Kolektif ve komandit ortaklıklar tescil sistemi ile kurulurlar. (TTK madde 232)
- Vakıflar, tescil sistemi ile kurulurlar. Asliye mahkemesi vakfın kanuna, ahlaka, milli menfaatlere aykırı olup olmadığını, siyasi düşünce, ırk, cemaat mensuplarını desteklemek gayesi ile kurulmuş olup olmadığını inceler. Eğer sakınca yoksa tescile izin verilir.
KANUNDA
Madde 47- Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar. Amacı hukuka veya ahlaka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz.
Madde 101- Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır. Bir malvarlığının bütünü veya gerçekleşmiş ya da gerçekleşeceği anlaşılan her türlü geliri veya ekonomik değeri olan haklar vakfedilebilir. Cumhuriyetin Anayasa ile belirlenen niteliklerine ve Anayasanın temel ilkelerine, hukuka, ahlaka, milli birliğe ve milli menfaatlere aykırı veya belli bir ırk ya da cemaat mensuplarını desteklemek amacıyla vakıf kurulamaz.
Madde 102/1-Vakıf kurma iradesi, resmi senetle veya ölüme bağlı tasarrufla açıklanır. Vakıf, yerleşim yeri mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescil ile tüzel kişilik kazanır.
TÜZEL KİŞİLERİN HAK EHLİYETİ
Kanun koyucu kural olarak tüzel kişiliklerin tam olarak hak ehliyetine sahip olmalarını kabul etmiştir. Ancak cins, yaş, hısımlık gibi haklardan tüzel kişiler yararlanamaz. Buna rağmen tüzel kişilere de ayrıcalıklı haklar tanınmıştır.
KANUNDA
Madde 48-Tüzel kişiler, cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehildirler.
Sadece tüzel kişilere tanınan haklar
Tüzel kişilerin üyelerine karşı hakları,tüzel kişilerinde gerçek kişiler gibi yararlanabilecekleri hakları vardır.
Malvarlığı bakımından;
- İntifa hakkı: Kanun tüzel kişilere bu hakkı en fazla 100 yıl ile sınırlı tutmuştur.
- Miras hakkı: Tüzel kişiler kanuni mirasçı olamazlar. Kanuni mirasçılık sadece devlete tanınmıştır. Tüzel kişiler miras konusunda ölüme bağlı tasarrufla mirasçı veya vasiyet alacaklısı olabilirler.
- Alacak ve borçlar: Alacaklar ve borçlardan yükümlülükleri vardır.
Diğer;
- Ad: Tüzel kişiler adlarını kanuni hükümler çerçevesinde serbestçe seçebilirler.
- İkametgah: Derneklerin tüzüğünde vakıfların ise vakıf senedinde ikametgahları gösterilir.Gösterilmemişse işlemlerin tedvir olunduğu yer olarak belirtilmiştir. Derneklerin ikametgah yerinin dernek tüzüğünde belirtilmesi şarttır.
- Tabiiyet: İkametgahın olduğu yer kanunlarına tabidir.
- Kişiliğin Korunması: Tüzel kişilerde gerçek kişiler gibi kişiliğin korunmasından yararlanırlar. Tüzel kişilerin onuruna,fikrine, adına,şerefine, iktisadi durumuna tecavüz söz konusu olabilir.
KANUNDA
Madde 51- Tüzel kişinin yerleşim yeri, kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin yönetildiği yerdir.
TÜZEL KİŞİLERİN FİİL EHLİYETİ
Tüzel kişilerin fiil ehliyetinin kanun veya tüzüklerine göre gerekli organlara sahip olmaları ile başlayacağını belirtir. Tüzel kişi kurulduğu zaman organlar teşkil etmemişse hak ehliyeti vardır ama fiil ehliyeti yoktur. Organlar olmadığı sürece fiil ehliyeti de yoktur.
KANUNDA
Madde 49- Tüzel kişiler, kanuna ve kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla,fiil ehliyetini kazanırlar.
Madde 50- Tüzel kişinin iradesi, organları aracılığıyla açıklanır. Organlar, hukuki işlemleri ve diğer bütün fiilleriyle tüzel kişiyi borç altına sokarlar. Organlar, kusurlarından dolayı ayrıca kişisel olarak sorumludurlar.
Tüzel Kişilerin Organları
- Karar organı/Yürütme organı: Karar organı tüzel kişinin iradesinin oluşmasını sağlayan, diğer organların çalışma,davranış biçimlerini belirtmeye yetkili olan ve tüzel kişilerin iç ilişkileriyle ilgili kararları veren organdır. Yürütme organı ise tüzel kişilerin kararlarının icrasını sağlayan, işlerini gören, dış ilişkileri yürüten organdır. Genel kurul karar organıdır. Yönetim kurulu ise yürütme organıdır.
- Zorunlu organ/İhtiyari organ: Tüzel kişilerin fiil ehliyetini kazanması için gerekli olan organdır.Derneklerde genel kurul ve yönetim kurulu zorunlu organlardır. Teşkilat ve faaliyet alanlarına göre kanunda belirtilmemiş olan ihtiyari organlarda vardır. Vakıflarda denetleme organı ihtiyari organdır.
- İç organ/Dış organ: İç organ tüzel kişinin teşkilatı ile ilgili olarak iç işlerini gören organdır. Denetleme kurulu ve genel kurul iç organdır. Dış organlar tüzel kişiyi üçüncü kişilere karşı temsil eden, hukuki ilişkiler kurmasını sağlayan organlardır. Derneklerde yönetim kurulu, vakıflarda yönetme organı dış organdır.
- Fert organ/Kurul organ: Fert organ organın tek bir gerçek kişi olduğu zaman söz konusu olabilir. Bu durumda organa verilmiş görevleri bu kişi yerine getirir. Tek bir kişiye değilde birden fazla kişiye tanınmış ise kurul organ söz konusudur.
Organların Fiilinin Tüzel Kişiye Etkisi
– Hukuka Aykırı Fiiller Açısından
Organın borca aykırı davranışı: Tüzel kişi üçüncü kişiye karşı üstlendiği borçları organları aracılığıyla yerine getirebilir. Organ tüzel kişinin borcunu ifa ederken borca aykırı davranışı nedeniyle alacaklıyı zarara uğratırsa zarardan tüzel kişi sorumlu olur. Organın borca aykırı davranışı tüzel kişiye izafe olur.
Organın haksız fiili: Organın görevi sırasında neden olduğu haksız fiillerden t
- AKİPEK Jale G., AKINTÜRK Turgut, ATEŞ KARAMAN, Derya: Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, Beta Yayınları, Cilt-I
- ÇAĞLAYAN, Ramazan: Hukukumuzda Kamu Tüzel Kişiliği Kavramı ve Kıstasları, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2016, Sayı 7
- DURAL, Mustafa / ÖĞÜZ, Tufan : Türk Özel Hukuku Kişiler Hukuku, C.II, 6. Bası, İstanbul 2002
- KÖPRÜLÜ, Bülent: Medeni Hukuk: Genel Prensipler - Kişinin Hukuku, İstanbul- 1984
- KÖPRÜLÜ, Bülent: Medeni Hukukta Tüzel Kişiler, Fakülteler Matbaası, İstanbul- 1967
- OĞUZMAN, M.Kemal, SELİÇİ Özer, OKTAY Saibe: Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), 7. Bası, İstanbul, 2002
- ÖZSUNAY Ergun: Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler, Tüzel Kişilerin Genel Teorisi-Dernekler – Vakıflar, 4. Bası, İstanbul 1978