görüntülenme
Cevap Ver
Cevap Ver
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu, Türkiye'deki bilimseverler tarafından kolektif ve öz denetime dayalı bir şekilde sürdürülen, özgür bir ortamdır. Evrim Ağacı tarafından yayınlanan makalelerin aksine, bu platforma girilen soru ve cevapların içeriği veya gerçek/doğru olup olmadıkları Evrim Ağacı yönetimi tarafından denetlenmemektedir. Evrim Ağacı, bu platformda yayınlanan cevapları herhangi bir şekilde desteklememekte veya doğruluğunu garanti etmemektedir. Doğru olmadığını düşündüğünüz cevapları, size sunulan denetim araçlarıyla işaretleyebilir, daha doğru olan cevapları kaynaklarıyla girebilir ve oylama araçlarıyla platformun daha güvenilir bir ortama evrimleşmesine katkı sağlayabilirsiniz.
Sorulara DönEvrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın % okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Aklımdan Geçen
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki
Bugün Öğrendim ki
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Kafana takılan neler var?
yılında da Evrim Ağacı'nın yanında olacak mısınız?
Bu yıl sayfamızda gezdiniz.
Evrim Ağacı, Türkiye'nin en büyük, en çok ziyaret edilen, en güvenilir popüler bilim sitesi. Ancak bulunduğumuz noktaya oturduğumuz yerden gelmedik: yılından beri gece gündüz demeden çalışıyoruz. yılı sitemizi ve diğer tüm iletişim araçlarımızı baştan yarattığımız müthiş bir yıl olacak. Ancak bunu sürdürülebilir kılmamız için sizlerin desteğine ihtiyacımız var. Çünkü biz bu işi hobi olarak yapmıyoruz; Evrim Ağacı bizim yegane mesleğimiz, tek görevimiz. yılında da bunu yapmaya devam edebilmek için bize yardımcı olabilirsiniz. Tek seferlik destek olun veya daha iyisi, aylık destekçilerimiz arasına şimdi katılın.
Kreosus (₺)YoutubePatreonDiğer Yöntemler
Evrim Ağacı
Türkiye'deki bilimseverlerin buluşma noktasına hoşgeldiniz!
Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.
Geri dön
Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.
Geri dön
“ Bağırmanın olduğu yerde gerçek bilgi bulunmaz.”
Leonardo da Vinci
Bilim İçin 30 Saniyeniz Var mı?
Evrim Ağacı, tamamen okur ve izleyen desteğiyle sürdürülen, bağımsız bir bilim oluşumu. Ücretsiz bir Evrim Ağacı üyeliği oluşturmanın çok sayıda avantajından biri, sitedeki reklamları %50 oranında azaltmak (destekçilerimiz arasına katılarak reklamların %'ünü kapatabilirsiniz). Evrim Ağacı'nda geçirdiğiniz zamanı zenginleştirmek için, sadece 30 saniyenizi ayırarak üye olun (üyeyseniz, giriş yapmanızı tavsiye ederiz).
Üye Ol
Giriş Yap
Üyeliğin AvantajlarıDevreye akım üreten kaynaklara üreteç denir. Üreteçler doğru akım kaynaklarıdır. Devrelerde üreteç olarak günlük hayattan iyi bildiğimiz piller kullanılır. Her üretecin bir iç direnci vardır ve r ile gösterilir. İç direnç Şekil ll deki gibi pile seri bağlı direnç gibi davranır. Üreteçlerin elektromotor (emk) kuvvetleridevreye akım üretir. Elektromotor kuvveti s ile gösterilir. Kullanım amaçlarına göre üreteçler seri ya da paralel olarak bağlanır. Şimdi pillerin bağlanma şekillerini ve amaçlarını inceleyelim.
1. Seri Bağlı Üreteçler
Üreteçlerin (pillerin), (+) kutuplarını (-) kutuplarına bağlamak suretiyle oluşturulan bağlama şeklidir. Şekil l deki gibi bağlanmış iki pilin toplam emk si;
Pillerin toplam iç direnci ise;
Şekil II deki gibi üç tane pil seri bağlandığında toplam emk; εT = ε1 + ε2 + ε3toplam direnç rT = r1 + r2 + r3 ile bulunur. Seri bağlı pillerin her birinden aynı miktarda akım çekilir. Daha fazla potansiyel fark elde etmek istediğimizde piller bu şekilde bağlanır.
Piller şekil III deki gibi ters bağlandığında devrenin toplam emk si;
Devrenin eş değer direnci;
Reş = R + r1 + r2 olur. Buradan ana koldan geçen akım ohm kanununa göre;
2. Paralel Bağlı Üreteçler
Üreteçlerin (+) ve (-) uçları kendi aralarında Şekil I deki gibi bağlanmasıyla oluşturulan devrede piller paralel bağlanmış demektir. Şekil l de pillerden çekilen akımlar i olmasına rağmen ana koldaki R direncinden 2i akımı geçer. Dirençten akım geçmesi için Üreteçlerin özdeş olması gerekir. Eğer piller özdeş olmazsa dirençten akım geçişi olmaz. Bunun yerine Üreteçlerin potansiyelleri eşit oluncaya kadar Üreteçler arası akım geçişi olur. Şekil II de özdeş Üreteçlerin her birinin emksi s iken devrenin toplam emk si bir üretecin emk değerine eşittir.
Devrelerde pillerin ömrünü uzatmak için piller paralel bağlanmaktadır.
Pillerin Yapısı ve Ömrü konu anlatımı konusuna gitmek için tıklayın
Emk lar aynı yönlü ise,
Üreteçlerin Ömrü
Bir elektrik devresinden elektrik akımının geçebilmesi için gerekligerilimi (voltaj veya potansiyel fark da denir) sağlayan devre elemanına üreteç denir. En sık kullanılan üreteç türleri pil, batarya, akü ve güç kaynaklarıdır. Bu yazıda elektrik devrelerinde doğru akımdan bahsediyor olacağız, sınıfta alternatif akımı öğreneceksiniz. Şimdiye kadar elektrik devrelerinde hep tek üreteç ile çalışmış olabilirsiniz. Şimdi gerçek elektrik devrelerinde birden fazla üretecin seri ve paralel bağlanmasını inceleyeceğiz.
Neden birden fazla üretece gerek duyulur? Çünkü bazen bir pilin sağlayabileceğinden daha büyük bir gerilime veya bir devreden geçen akımın daha uzun sürmesini yani sürekliliğini sağlamaya ihtiyaç vardır. Örneğin, el fenerlerinde ve oyuncak lazerlerde üreteç olarak iki adet kalem pil (AA) kullanılır. Benzer şekilde televizyon kumandalarında da iki adet ince pil (AAA) kullanılır. Bir elektrik devresinde kaç pil kullanacağınızı ve pilleri nasıl bağlayacağınızı ihtiyacınıza göre belirlersiniz. Tıpkı dirençlerin bağlanmasında olduğu gibi pillerin bağlanmasında da yalnızca iki olasılık vardır: seri bağlama ve paralel bağlama.
Üreteçleri yani pilleri seri bağlamak demek bir pilin artı ucu (pozitif kutbu), ikinci pilin eksi ucuna (negatif kutbuna) denk gelecek şekilde yerleştirmektir. Pilleri seri bağlamanın amacı iki pilin potansiyel farklarını birleştirerek daha büyük bir gerilim elde etmektir. Aşağıdaki resimde iki kalem pilin birbirine nasıl doğru şekilde seri bağlanacağı gösteriliyor.
Eğer birinci pilin artı ucunu diğer pilin artı ucuna denk getirirecek şekilde bağlarsanız, pilleri ters şekilde seri bağlamış olursunuz. Aşağıdaki resimde iki kalem pilin ters bağlanması gösteriliyor. Tersten kastımız birbirinin gerilimini götürmesi. Ters bağlanmış iki özdeş pilin toplam potansiyel farkı sıfır olur. Yani hiç pil (üreteç) kullanmamış gibi olursunuz.
Bu iki resme iyice bakmalısınız. Biri doğru (+ uç uca geliyor), diğeri yanlış (+ uç + uca geliyor). Eğer eksi uç eksi uca gelseydi doğru mu yoksa ters mi bağlanmış olurdu? Yorumlarda cevabınızı bekliyorum.
Şimdi de Devre yapım seti simülasyonunu kullanarak üreteçlerin seri bağlanma durumlarını inceleyelim. Aşağıdaki resimde iki tane 9 voltluk pil seri olarak doğru şekilde bağlanmış. Devreden 1,8 A akım geçtiğini ve ampulün de ışık verdiğini görüyoruz. Birinci pilin ucu ile ikinci pilin ucu arasındaki potansiyel farkın 18 V olarak ölçüldüğünü görüyoruz. Yani iki tane 9 voltluk pil seri bağlandığında bir tane 18 voltluk pil yani üreteç işlevi görüyor. Seri bağlanan pillerin voltajları (gerilimleri veya potansiyel farkları) toplanır.
Aşağıdaki resim yukarıdakinin aslında aynısı. Tek farkı yukarıdaki resim kurduğumuz devrenin gerçek görüntüsü iken, aşağıdaki resim aynı devrenin sembolik (simgesel veya temsili de denir) gösterimi. Pilleri temsil eden iki düşey çizgiden uzun olanı artı ucu (pozitif kutbu), kısa olanı eksi ucu (negatif kutbu) temsil ediyor. İki pil doğru şekilde seri bağlandığında birinci pilin (soldaki pili kastediyoruz) kısa çizgisinin (eksi ucunun), ikinci pilin (yani sağdaki pilin) uzun çizgisine (artı ucuna) bağlandığını görüyoruz.
Aşağıdaki resimde ise bu kez aynı devrede pillerden birini ters çevirdik. Yani birinci pilin artı ucu ikinci pilin artı ucuna dokunuyor. Buna ters bağlama dememizin nedeni sıranın bozulması (+,- değil +,+ veya -,- şeklinde dizilmesi). Bu durumda iki pilin birlikte potansiyel farkının 0 V olduğunu görüyoruz. Yani piller birbirlerinin gerilimini götürmüş. Bu nedenle devreye akım sağlayamıyorlar, ampermetre 0 A gösteriyor ve ampul de yanmıyor.
Aşağıdaki resim bir önceki pilleri ters olarak seri bağlandıkları devrenin sembolik gösterimi. Dikkat etmeniz gerekn birinci pilin kısa çizgisiyle (eksi ucu), ikinci pilin kısa çizgisinin (eksi ucunun) bağlanmış olması. Sorularda karşınıza çıkarsa artık pillerin nasıl bağlandıklarını tanıyabilirsiniz.
Seri bağlamanan pillerin her birinden geçen akımın büyüklüğü aynıdır. Ama devreye sağladıkları toplam gerilim her pilin potansiyel farkının toplamı olur.
I = I1 = I2 = .. = IN
Vseri piller = V1 + V2 + .. + VN
Seri bağlı özdeş pillerin tükenme süresi tek bir pilin tükenme süresine eşittir. Yani bir pil bir devrede kullanıldığında bir saatte bitiyorsa, seri bağlı dört pil de aynı devrede bir saatte biter. Ama devreye daha çok potansiyel fark ve dolayısıyla akım sağlar. Bunu Ohm Kanununda öğrenmiştik.
Günlük hayatta karşılaştığımız durumların çok büyük bir kısmında pilleri seri bağlamamız gerekir. Örneğin aşağıdaki resimde bir yeşil lazeri çalıştırabilmek için içine iki adet kalem pil yerleştirmem gerekiyor. Ama pilleri nasıl yerleştireceğim. Lazeri açtığımda şöyle görünüyor:
Sağ tarafta içi alüminyum (iletken hatırlayın) olan lazerin pil yuvası görülüyor. Sol taraftaki pil yuvasının kapağında yay şeklinde bir iletken tel var. Yay genellikle pilin eksi ucunun denk geleceği yeri gösterir. Sonra ilk pili yuvaya yerleştiriyorum.
Pilin arkası düz olan kısmı eksi ucudur, çoğu pilin üstünde işaretlenmiştir, ama işaretlenmemişse bu ipucundan anlayabilirsiniz. Pilin artı ucu yuvanın tabanına değiyor, eksi ucu açıkta. Ardından ikinci pili yerleştiriyorum. İkinci pilin artı ucunun (sivri kısmının), ilk pilin eksi ucuna (düz kısmına) denk geldiğine dikkat edin. Bu şekilde pilleri yerleştirdikten sonra lazeri denedim ve çalıştığını gördüm.
Eğer pili aşağıdaki gibi artı ucu yukarı gelecek şekilde yerleştirseydim ne olurdu? Yukarıdaki resimde tam bunu yaptım. Lazer çalışır mıydı, çalışmaz mıydı? Yorumlara yanıtınızı yazabilirsiniz.
Üreteçleri yani pilleri paralel bağlamak demek iki pilin artı uçlarını (pozitif kutuplarını) ve eksi uçlarını (negatif kutuplarını) birbiriyle birleştirerek bağlamak demektir. Bunu göstermek anlatmaktan daha kolay, aşağıdaki resimde simülasyonda bu kez iki pili paralel bağlıyorum. Pillerin artı (sarı) kutuplarının ve eksi (siyah) kutuplarının yerleşimine dikkat edin. İki pilin birleştiği düğüm noktaları arasında okunan geirlim 9 volt, devreden geçen akım da 0,9 amper.
Aşağıdaki resim de üstteki devrenin sembolik (devre elemanı simgeleriyle) gösterimi. Kısa çizgilerle kısa çizgilerin, uzun çizgilerle uzun çizgilerin paralel bağlandığına dikkat edin.
Bu devreyi bir de tek pil bağlanmış devre ile karşılaştıralım. Aşağıdaki resimde iki pilden birinin kaldırılmış hali gösteriliyor. Akım, gerilim ve lamba parlaklığı aynı kalmış, değişmemiş. Öyleyse pilleri paralel bağlamaya ne gerek var?
Pilleri paralel bağlamanın amacı bir pilin sağlayabileceği potansiyel farkın devreye daha uzun süre sağlanmasını yani devreden geçen akımın daha uzun süre aynı şekilde devam edebilmesini başarmaktır. Böylece devreye akım sağlama kapasitesi artırılmış olur. Bu devrede bir pil bir saatte bitiyorsa, paralel bağlanmış özdeş iki pil iki saatte biter.
Piller paralel bağlandığında kutupları aynı noktada birleştirildiği için, kaç pil bağlanmış olursa olsun devredeye sağlanan potansiyel fark değişmez. Paralel bağlı özdeş piller, bir devrede bir pilin oluşturacağı akımı oluşturur. Ama pillerin tükenme süresi pil sayısı kadar artar.
V = V1 = V2 = .. = VN
I = I1 = I2 = .. = IN
Aşağıdaki resimde iki pilin iki metal parçası kullanarak nasıl doğru biçimde paralel bağlanacağı gösteriliyor. Pillerin artı uçlarının aynı yöne baktığına ve eksi uçlarının da aynı yöne baktığına dikkat edin.
Aşağıdaki resimde ise piller paralel bağlanmış ama ter bağlanmış: bu gerçekten yanlış bağlama. Pillerin zıt kutupları (+ ve -) aynı yönü gösteriyor.
Pilleri paralel bağlarken ters bağlamak çok tehlikeli olabilir. Örneğin, yukarıdaki iki pil de metal parçaları da kısa zamanda çok ısındılar. Neden? Yorumlarda cevabınızı bekliyorum.
Üreteçlerin seri ve paralel bağlanma gerekçelerini açıklar.